Luận án Phát triển logistics trong ngành thủy sản của Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG ------------ LUẬN ÁN TIẾN SĨ PHÁT TRIỂN LOGISTICS TRONG NGÀNH THỦY SẢN CỦA VIỆT NAM Ngành: Kinh tế quốc tế ĐÀO HỒNG VÂN Hà Nội, 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG ------------ LUẬN ÁN TIẾN SĨ PHÁT TRIỂN LOGISTICS TRONG NGÀNH THUỶ SẢN CỦA VIỆT NAM Ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 9310106 ĐÀO HỒNG VÂN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS, TS Vũ Sĩ Tuấn Hà Nội, 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu của tác giả khác. Hà Nội, ngày 20 tháng 01 năm 2022 Nghiên cứu sinh Đào Hồng Vân ii LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu sinh xin gửi lời tri ân sâu sắc tới Thầy hướng dẫn khoa học PGS, TS Vũ Sĩ Tuấn đã luôn tận tâm hướng dẫn, giúp đỡ, động viên nghiên cứu sinh trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Ngoại thương, Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế, và đặc biệt Bộ môn Logistics và Quản lý chuỗi cung ứng đã luôn tạo điều kiện và tận tình hỗ trợ nghiên cứu sinh trong quá trình theo học chương trình đào tạo Tiến sĩ. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ của các thầy cô Khoa Sau đại học – Trường Đại học Ngoại thương về các thủ tục hành chính trong suốt quá trình nghiên cứu sinh học tập và bảo vệ luận án là vô cùng cần thiết. Nghiên cứu sinh xin được trân trọng cảm ơn! Nghiên cứu sinh kính gửi lời cảm ơn tới các thầy cô tham gia giảng dạy các học phần trong chương trình đào tạo tiến sĩ, các nhà khoa học, các chuyên gia, các doanh nghiệp đã đóng góp ý kiến giúp nghiên cứu sinh hoàn thiện nội dung của luận án. Cuối cùng và rất quan trọng, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới bố mẹ hai bên gia đình, chồng và các con đã luôn tin tưởng, yêu thương. Thiếu sự cảm thông và khích lệ từ gia đình, chắc chắn nghiên cứu sinh không thể có đuợc động lực để hoàn thành luận án. Hà Nội, ngày 20 tháng 01 năm 2022 Nghiên cứu sinh Đào Hồng Vân iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. viii DANH MỤC HÌNH ................................................................................................. ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................... x LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu .............................................................................................. 3 2.1. Các nghiên cứu về phát triển logistics ............................................................. 3 2.1.1. Tiếp cận dưới giác độ vĩ mô ....................................................................... 3 2.1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài .................................................................. 3 2.1.1.2. Các nghiên cứu trong nước .................................................................. 5 2.1.2. Tiếp cận dưới giác độ trung mô và vi mô ................................................... 6 2.1.2.1. Các nghiên cứu nước ngoài .................................................................. 6 2.1.2.2. Các nghiên cứu trong nước .................................................................. 7 2.2. Các nghiên cứu liên quan phát triển logistics trong ngành thủy sản ............... 7 2.2.1. Các nghiên cứu về vai trò của logistics trong ngành thủy sản .................. 7 2.2.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài .................................................................. 7 2.2.1.2. Các nghiên cứu trong nước .................................................................. 9 2.2.2. Các nghiên cứu về phát triển logistics trong ngành thủy sản .................... 9 2.2.2.1. Các nghiên cứu nước ngoài ................................................................ 10 2.2.2.2. Các nghiên cứu trong nước ................................................................ 11 2.3. Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................... 15 3. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 16 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 16 4.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 16 4.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 16 5. Phương pháp luận nghiên cứu ............................................................................... 17 5.1. Quy trình nghiên cứu ...................................................................................... 17 5.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 21 6. Đóng góp của luận án ............................................................................................ 21 7. Kết cấu của luận án ............................................................................................... 22 iv CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN LOGISTICS TRONG NGÀNH THỦY SẢN .............................................................................................. 23 1.1. Tổng quan về logistics và phát triển logistics trong ngành thủy sản .............. 23 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và phân loại logistics ............................................. 23 1.1.1.1. Khái niệm logistics ............................................................................. 23 1.1.1.2. Đặc điểm logistics .............................................................................. 24 1.1.1.3. Phân loại logistics .............................................................................. 26 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò ngành thủy sản ........................................... 28 1.1.2.1. Khái niệm ........................................................................................... 28 1.1.2.2. Đặc điểm ............................................................................................ 28 1.1.2.3. Vai trò ................................................................................................ 29 1.1.3. Nội dung, đặc trưng và phân loại logistics trong ngành thủy sản ........... 30 1.1.3.1. Nội dung logistics trong ngành thủy sản ........................................... 30 1.1.3.2. Đặc trưng logistics trong ngành thủy sản ......................................... 30 1.1.3.3. Các hoạt động logistics trong ngành thủy sản .................................. 31 1.2. Nội dung và vai trò phát triển logistics trong ngành thủy sản ........................ 33 1.2.1. Nội dung phát triển logistics trong ngành thủy sản ................................. 33 1.2.2. Vai trò phát triển logistics trong ngành thủy sản..................................... 34 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá phát triển logistics trong ngành thủy sản ............. 35 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển logistics trong ngành thủy sản ........... 36 1.3.1. Nhân tố môi trường chính sách ................................................................ 36 1.3.2. Nhân tố dung lượng thị trường................................................................. 37 1.3.3. Nhân tố nguồn nhân lực ........................................................................... 37 1.3.4. Nhân tố công nghệ và thông tin ............................................................... 38 1.3.5. Nhân tố cơ sở hạ tầng và trang thiết bị .................................................... 38 1.3.6. Nhân tố hội nhập ...................................................................................... 39 1.3.7. Mô hình đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển logistics trong ngành thủy sản .................................................................................................... 40 1.3.7.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng hệ số α của Cronbach’s Alpha ............................................................................................................... 41 1.3.7.2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) ................................................... 41 1.3.7.3. Phân tích nhân tố khẳng định (CFA) ................................................. 42 1.3.7.4. Kiểm định mô hình lý thuyết và giả thuyết nghiên cứu ...................... 42 v 1.4. Kinh nghiệm thực tiễn của một số nước về phát triển logistics và logistics trong ngành thủy sản .............................................................................................. 43 1.4.1. Kinh nghiệm phát triển logistics và logistics trong ngành thủy sản của Trung Quốc ......................................................................................................... 43 1.4.2. Kinh nghiệm phát triển logistics và logistics trong ngành thủy sản của Nhật Bản ............................................................................................................. 46 1.4.3. Kinh nghiệm phát triển logistics và logistics trong ngành thủy sản của Singapore ............................................................................................................ 49 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LOGISTICS TRONG NGÀNH THỦY SẢN CỦA VIỆT NAM ............................................................................... 53 2.1 Thực trạng ngành thuỷ sản của Việt Nam ....................................................... 53 2.1.1. Thực trạng sản xuất thuỷ sản của Việt Nam ............................................ 53 2.1.2. Thực trạng xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam .......................................... 56 2.2. Thực trạng phát triển logistics trong ngành thủy sản Việt Nam ..................... 61 2.2.1. Thực trạng phát triển cơ sở hạ tầng logistics phục vụ ngành thủy sản Việt Nam..................................................................................................................... 62 2.2.1.1. Các phương thức vận tải phục vụ cho logistics trong ngành thủy sản ......................................................................................................................... 62 2.2.1.2. Kho bãi mặt bằng và trung tâm logistics phục vụ logistics trong ngành thủy sản Việt Nam ................................................................................ 73 2.2.1.3. Thực trạng kết nối hạ tầng giao thông phục vụ cho logistics trong ngành thủy sản ................................................................................................ 75 2.2.2. Thực trạng phát triển công nghệ thông tin trong logistics phục vụ ngành thủy sản Việt Nam ............................................................................................... 77 2.2.3. Thực trạng phát triển hành lang pháp lý và chính sách đối với logistics trong ngành thủy sản Việt Nam .......................................................................... 80 2.2.3.1. Sự đổi mới trong chính sách về logistics nói chung có ảnh hưởng tới logistics trong ngành thủy sản ........................................................................ 80 2.2.3.2. Các chính sách về phát triển logistics trong ngành thuỷ sản ............ 84 2.2.4. Thực trạng phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực logistics trong ngành thủy sản Việt Nam .................................................................................... 86 2.2.4.1. Thực trạng nguồn nhân lực logistics nói chung ................................ 86 2.2.4.2. Thực trạng nguồn nhân lực logistics trong ngành thủy sản .............. 89 vi 2.3. Đánh giá một số nhân tố ảnh hưởng đến phát triển logistics trong ngành thủy sản bằng phương pháp định lượng ......................................................................... 91 2.3.1. Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển logistics trong ngành thủy sản và cách thức thực hiện đánh giá .......................................................... 91 2.3.2. Kết quả đánh giá các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển logistics trong ngành thủy sản .................................................................................................... 92 2.3.2.1 Đánh giá sự phù hợp của các yếu tố bằng thang đo Cronbach’s Alpha ......................................................................................................................... 92 2.3.2.2 Đánh giá sơ bộ các yếu tố trong từng nhân tố ảnh hưởng bằng phân tích nhân tố khám phá (EFA) .......................................................................... 99 2.3.2.3. Đánh giá mối tương quan giữa các nhân tố bằng phân tích nhân tố khẳng định (CFA).......................................................................................... 102 2.3.2.4. Kiểm định mô hình lý thuyết và giả thuyết nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển logistics trong ngành thủy sản .............................. 106 2.4. Thuận lợi và khó khăn đối với phát triển logistics trong ngành thủy sản của Việt Nam .............................................................................................................. 113 2.4.1. Thuận lợi ................................................................................................ 113 2.4.2. Khó khăn ................................................................................................. 115 2.4.2.1. Khó khăn về cơ sở hạ tầng ............................................................... 115 2.4.2.2. Khó khăn về hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông ............. 117 2.4.2.3. Khó khăn về môi trường chính sách ................................................ 117 2.4.2.4. Khó khăn về nhân sự ........................................................................ 118 2.4.3. Nguyên nhân của khó khăn .................................................................... 118 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN LOGISTICS TRONG NGÀNH THỦY SẢN ............................................................................................................ 119 3.1. Định hướng phát triển logistics trong ngành thủy sản .................................. 119 3.1.1. Quan điểm về phát triển logistics của Việt Nam .................................... 119 3.1.2. Mục tiêu phát triển logistics của Việt Nam ............................................ 120 3.1.3. Định hướng phát triển logistics và phát triển logistics trong ngành thủy sản..................................................................................................................... 121 3.2. Giải pháp phát triển logistics trong ngành thủy sản ..................................... 123 3.2.1. Về phát triển cơ sở hạ tầng logistics ...................................................... 123 3.2.1.1. Hệ thống đường bộ .......................................................................... 123 vii 3.2.1.2. Hệ thống đường sắt .......................................................................... 124 3.2.1.3. Hệ thống vận tải đường thủy, đường biển và cảng biển .................. 125 3.2.1.4. Hệ thống vận tải hàng không, sân bay ............................................. 125 3.2.1.5. Huy động vốn để phát triển hạ tầng cơ sở logistics ........................ 126 3.2.1.6. Nâng cao chất lượng, khả năng kết nối cơ sở hạ tầng .................... 126 3.2.2. Về phát triển công nghệ thông tin .......................................................... 128 3.2.2.1. Thiết kế công năng của nền tảng thông tin công cộng của các trung tâm logistics sản phẩm thủy sản ................................................................... 128 3.2.2.2. Xây dựng nền tảng thông tin công cộng cho logistics trong ngành thủy sản ......................................................................................................... 130 3.2.2.3. Xây dựng hạ tầng công nghệ thông tin ............................................ 130 3.2.3. Về chính sách phát triển ngành .............................................................. 132 3.2.3.1. Tiêu chuẩn hóa các quy trình hoạt động ......................................... 133 3.2.3.2. Xây dựng khung thể chế pháp lý điều chỉnh hoạt động logistics thống nhất ................................................................................................................ 134 3.2.3.3. Hiện đại hóa hải quan và các thủ tục thông quan khác .................. 135 3.2.3.4. Ban hành các chính sách ưu đãi để thúc đẩy đầu tư vào logistics .. 137 3.2.3.5. Thành lập trung tâm logistics trong ngành thủy sản ....................... 137 3.2.4. Về phát triển nguồn nhân lực ................................................................. 138 3.2.4.1. Đẩy mạnh giáo dục tại các cơ sở đào tạo ........................................ 138 3.2.4.2. Đẩy mạnh đào tạo nhân viên trong các doanh nghiệp .................... 139 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 141 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 143 PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN LOGISTICS TRONG NGÀNH THỦY SẢN ........................................ 154 PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH ............................................ 158 PHỤ LỤC 3: PHIẾU PHỎNG VẤN SÂU CHUYÊN GIA ............................... 177 viii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Xuất khẩu thuỷ sản tháng 7 và 7 tháng đầu năm 2021 (triệu USD) ......... 61 Bảng 2.2. Chiều dài cao tốc và quốc lộ theo vùng của Việt Nam (tính theo km) ...... 63 Bảng 2.3: Số lượng bến cảng của một số địa phương .................................................. 65 Bảng 2.4: Các tuyến vận tải đường thủy chính khu vực phía Bắc .............................. 68 Bảng 2.5: Số lượng cảng hàng không theo khu vực...................................................... 70 Bảng 2.6: Số liệu thống kê kết quả áp dụng CNTT của các doanh nghiệp thàn viên VLA ...................................................................................................................................... 79 Bảng 2.7: Kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo ................................................... 93 Bảng 2.8: Kết quả kiểm định KMO and Bartletl's Test của mô hình CFA .............. 100 Bảng 2.9: Kết quả phân tích nhân tố khám phá .......................................................... 101 Bảng 2.10: Giá trị hồi quy cho mỗi nhân tố đối với các biến đo lường ................... 103 Bảng 2.11: So sánh độ phù hợp của mô hình trước và sau khi hiệu chỉnh .............. 104 Bảng 2.12: Bảng tóm tắt kết quả hồi quy của mô hình............................................... 106 Bảng 2.13 : Bảng kết quả phân tích phương sai ANOVA .......................................... 107 Bảng 2.14: Bảng kết quả phân tích hồi quy bội .......................................................... 107 Bảng 2.15 : Hệ số tương quan (Correlations) của các biến ...................................... 110 Bảng 3.1.