Luận án Phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên Đại học ngành Giáo dục Mầm non

7 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ HUYỀN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI CỦA TRẺ MẪU GIÁO CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Hà Nội, 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ HUYỀN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI CỦA TRẺ MẪU GIÁO CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. TRẦN THỊ TUYẾT OANH 2. PGS. TS. NGUYỄN THỊ THANH HỒNG Hà Nội, 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, được hoàn thành với sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Trần Thị Tuyết Oanh, PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Hồng. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả Luận án Nguyễn Thị Huyền ii LỜI CẢM ƠN Luận án Phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh đại học ngành Giáo dục mầm non được hoàn thành tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Trần Thị Tuyết Oanh, PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Hồng, những người đã tận tình hướng dẫn, hỗ trợ và động viên, tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau Đại học, Quý thầy cô, các nhà khoa học, Bộ môn Lý luận dạy học, Khoa Tâm lý - Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội là nơi tôi gắn bó, học tập và trưởng thành suốt nhiều năm qua. Tôi xin chân thành cảm ơn BGH Trường Trung cấp Sư phạm - Mẫu giáo Nhà trẻ Hà Nội, nơi đã tin tưởng và trao cơ hội để tôi có điều kiện và động lực tham gia học tập. Ban CN Khoa KHXH & NV, Trường Đại học Thủ Đô Hà Nội, Bộ môn QLGD & GDĐB, nơi tôi đang công tác đã luôn hỗ trợ tôi trong giai đoạn khó khăn và vất vả nhất. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, hỗ trợ nhiệt tình của BCN Khoa Mầm non, các GV giảng dạy trực tiếp tại khoa và GV các HP nghiệp vụ sư phạm Trường ĐHSP Hà Nội; BCN Khoa Mầm non và CBGV Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên; BCN khoa Sư phạm và bộ môn GDMN Trường Đại học Thủ Đô Hà Nội; CBQL, GVMN, các cháu lớp mẫu giáo 5-6 tuổi tại một số trường mầm non trên địa bàn Thành phố Hà Nội, đặc biệt là: Trường MN Cầu Diễn, Trường MN A Ba Đình, Trường MN Tứ Liên Tây Hồ. Xin cảm ơn những người thân trong gia đình đã luôn yêu thương, đùm bọc, khích lệ, động viên và hỗ trợ để tôi hoàn thành luận án. Hà Nội, ngày tháng 11 năm 2023 Tác giả luận án Nguyễn Thị Huyền iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... viii MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 2 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 3 7. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu ............................................... 4 8. Luận điểm bảo vệ .................................................................................................... 7 9. Đóng góp mới của luận án ...................................................................................... 7 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI CỦA TRẺ MẪU GIÁO CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON ............................................................................. 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 9 1.1.1. Nghiên cứu về tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo ............................ 9 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non .............................................. 17 1.1.3. Nhận xét chung về những vấn đề được nghiên cứu và xác định những vấn đề luận án cần giải quyết ................................................................................................ 23 1.2. Tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo ở trường mầm non ..................... 24 1.2.1. Khái niệm hoạt động vui chơi, tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo 24 1.2.2. Đặc điểm hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo ............................................... 25 1.2.3. Vai trò hoạt động vui chơi với sự phát triển của trẻ mẫu giáo ........................ 29 1.2.4. Các loại trò chơi trong hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo ở trường mầm non ............................................................................................................................. 31 1.2.5. Nguyên tắc tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo ở trường mầm non 33 iv 1.2.6. Quá trình tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mẫu giáo ở trường mầm non ... 34 1.3. Năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mẫu giáo ở trường mầm non ...... 46 1.3.1. Khái niệm năng lực, năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mẫu giáo . 46 1.3.2 Căn cứ xác định năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mẫu giáo của sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ............................................................. 48 1.3.3. Khung năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mẫu giáo của sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ............................................................................. 54 1.4. Phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ............................................................................. 55 1.4.1. Khái niệm phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi ............................. 55 1.4.2. Vai trò của năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mẫu giáo của sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ..................................................................... 57 1.4.3. Mục tiêu phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ............................................................. 58 1.4.4. Nội dung phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ............................................................. 59 1.4.5. Con đường phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ...................................................... 62 1.4.6. Các lực lượng tham gia phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non....................................... 66 1.4.7. Đánh giá kết quả phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non .............................................. 67 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ................................. 68 1.5.1. Chương trình đào tạo cử nhân đại học ngành Giáo dục mầm non .................. 68 1.5.2. Giáo trình và tài liệu học tập ........................................................................... 68 1.5.3. Hệ thống bài tập ứng dụng phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ............................................................. 69 1.5.4. Tính tích cực, chủ động và năng lực tự học của sinh viên .............................. 69 1.5.5. Điều kiện cơ sở vật chất trong đào tạo phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non............. 70 1.5.6. Tiêu chí kiểm tra, đánh giá năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non .............................................. 70 v 1.5.7. Năng lực tổ chức dạy học các học phần và hướng dẫn thực hành - thực tập cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ...................................................... 71 Kết luận chương 1 ..................................................................................................... 72 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỔ CHỨC .................. 74 HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI CỦA TRẺ MẪU GIÁO CHO SINH VIÊN .................. 74 ĐẠI HỌC NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON .......................................................... 74 2.1. Khái quát về quá trình khảo sát thực trạng ........................................................ 74 2.1.1. Khái quát về địa bàn khảo sát ......................................................................... 74 2.1.2. Mục đích, đối tượng và thời gian khảo sát ...................................................... 75 2.1.3. Nội dung khảo sát ............................................................................................ 76 2.1.4. Phương pháp khảo sát ..................................................................................... 76 2.1.5. Cách xử lý số liệu và thang đánh giá .............................................................. 79 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng ................................................................................ 80 2.2.1. Thực trạng nhận thức về năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo ................................................................................................................................... 80 2.2.2. Thực trạng năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mẫu giáo của sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ..................................................................... 88 2.2.3. Thực trạng phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ...................................................... 93 2.2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ...................................... 112 2.3. Đánh giá chung về thực trạng phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho SV đại học ngành Giáo dục mầm non. ................................. 114 2.3.1. Những kết quả đạt được ............................................................................... 114 2.3.2. Những vấn đề còn tồn tại .............................................................................. 115 2.3.3. Nguyên nhân ................................................................................................. 117 Kết luận chương 2 ................................................................................................... 118 CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI CỦA TRẺ MẪU GIÁO CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC NGÀNH ........ 119 GIÁO DỤC MẦM NON ......................................................................................... 119 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .......................................................................... 119 vi 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................ 119 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo chú trọng thực hành, trải nghiệm cho người học ........ 119 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .................................................................. 120 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính tích hợp ................................................................ 120 Khi xây dựng biện pháp phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non cần đảm bảo: ............................................ 121 3.2. Biện pháp phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ........................................................... 121 3.2.1. Xây dựng quy trình phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho sinh viên đại học ngành GDMN ..................................................................................... 121 3.2.2. Thiết kế chương trình dạy học học phần Tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mầm non theo định hướng phát triển năng lực cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non .................................................................................................................. 127 3.2.2.1. Mục tiêu của biện pháp .............................................................................. 127 3.2.3. Thiết kế hệ thống bài tập thực hành phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ............................................ 131 3.2.3.1. Mục tiêu của biện pháp .............................................................................. 132 3.2.4. Sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp và dạy học vi mô để phát triển năng lực tổ chức hoạt động vui chơi cho sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non ................................................................................................................................. 136 3.2.4.1. Mục tiêu của biện pháp .............................................................................. 136 3.2.5. Đổi mới tổ chức giờ học thực hành, thực tập sư phạm của sinh viên đại học ngành Giáo dục mầm non tại các trường mầm non ................................................ 145 3.2.6. Xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực tổ chức hoạt động vui chơi của sinh viên và hướng dẫn sinh viên tự đánh giá ........................................................................ 149 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...................................................................... 153 Kết luận chương 3 ................................................................................................... 155 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................... 157 4.1. Khái quát về quá trình thực nghiệm ................................................................. 157 4.1.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................. 157 4.1.2. Đối tượng thực nghiệm ................................................................................. 157 4.1.3. Nội dung và hình thức thực nghiệm .............................................................. 157 vii 4.1.4. Giả thuyết thực nghiệm ................................................................................. 158 4.1.5. Quy trình thực nghiệm: ................................................................................. 158 4.1.6. Công cụ và phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm .............................. 159 4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ......................................................................... 160 4.2.1. Kết quả thực nghiệm vòng 1 ......................................................................... 160 4.2.2. Kết quả thực nghiệm vòng 2 ......................................................................... 171 4.2.3. Kết quả đánh giá định tính ............................................................................ 182 Kết luận chương 4 ................................................................................................... 185 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................... 187 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ............................................... 191 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 192 PHỤ LỤC .................................................................................................................... 1 viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ BTTH Bài tập thực hành ĐH Đại học ĐC Đối chứng GV Giảng viên GVĐH Giảng viên Đại học GVMN Giáo viên mầm non GDMN Giáo dục mầm non HP Học phần HĐ Hoạt động HĐVC Hoạt động vui chơi MN Mầm non NLSP Năng lực sư phạm NL Năng lực NLGD Năng lực giáo dục NLNN Năng lực nghề nghiệp NLTC Năng lực tổ chức PTNL Phát triển năng lực PT Phát triển SV Sinh viên TC Tổ chức TN Thực nghiệm TH- TT Thực hành, thực tập TTSP Thực tập sư phạm TTTN Thực tập tốt nghiệp viii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1a. Phân bố mẫu nghiên cứu là SV ............................................................... 76 Bảng 2.1b. Phân bố mẫu nghiên cứu là GV .............................................................. 77 Bảng 2.1c. Phân bố mẫu nghiên cứu là GVMN ........................................................ 77 Bảng 2.2. Thang đo khoảng theo giá trị trung bình .................................................. 79 Bảng 2.3: Nhận thức của SV về NL tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ mẫu giáo . 80 Bảng 2.4. Đánh giá của GV, GVMN và SV về tầm quan trọng của các năng lực thành phần của NL tổ chức HĐVC cho trẻ trong trường mầm non ........ 82 Bảng 2.5. Đánh giá của GV, GVMN và SV về thực trạng năng lực tổ chức HĐVC cho trẻ MG của SV đại học ngành GDMN ............................................. 89 Bảng 2.6. Sự khác biệt về kết quả tự đánh giá NL tổ chức HĐVC của sinh viên đại học ngành GDMN năm thứ 3 và năm thứ 4 ............................................ 91 Bảng 2.7: Nhận thức của GV, GVMN và SV về mức độ cần thiết của phát triển năng lực tổ chức HĐVC cho SV đại học ngành GDMN ......................... 93 Bảng 2.8. Đánh giá của GV về mục tiêu phát triển năng lực tổ chức HĐVC của trẻ MG cho sinh viên đại học ngành GDMN ................................................ 96 Bảng 2.9. Kết quả đánh giá của SV về thực trạng thực hiện nội dung PTNL tổ chức HĐVC cho trẻ MG................................................................................... 98 Bảng 2.10. Kết quả đánh giá của GV về thực trạng thực hiện các con đường phát triển năng lực tổ chức HĐVC cho sinh viên đại học ngành GDMN ..... 100 Bảng 2.11. Kết quả đánh giá của SV đại học ngành GDMN về thực trạng thực hiện các con đường phát triển năng lực tổ chức HĐVC cho trẻ MG ............ 101 Bảng 2.12. So sánh kết quả đánh giá của GV và SV đại học ngành GDMN về thực trạng thực hiện các con đường PTNL tổ chức HĐVC của trẻ MG cho SV ............................................................................................................... 102 Bảng 2.13. Kết quả đánh giá của GV về nội dung PTNL tổ chức HĐVC của trẻ MG cho SV đại học ngành GDMN trong giảng dạy lí thuyết ...................... 104 Bảng 2.14. Kết quả đánh giá của giảng viên về phát triển năng lực tổ chức HĐVC cho SV đại học ngành GDMN trong tổ chức thực hành môn học......... 105 Bảng 2.15. Đánh giá của GVMN về PTNL tổ chức HĐVC cho SV trong TH - TT ............................................................................................................... 108 Bảng 2.16. Kết quả sinh viên đại học ngành GDMN tự đánh giá về thực trạng PTNL tổ chức HĐVC trong học tập tại trường ................................................ 110 Bả