Luận án Phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ———————————— BÙI THỊ PHƯƠNG THẢO PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH NÔNG NGHIỆP TỈNH HOÀ BÌNH NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP 0 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ———————————— BÙI THỊ PHƯƠNG THẢO PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH NÔNG NGHIỆP TỈNH HOÀ BÌNH Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 62 31 01 05 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Dương Nga PGS.TS. Lê Thanh Hà HÀ NỘI, 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận án Bùi Thị Phương Thảo ii LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin cảm ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Dương Nga và PGS.TS. Lê Thanh Hà là những giáo viên trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi về mọi mặt để hoàn thành luận án tiến sĩ kinh tế này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viên Nông nghiệp Việt Nam, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Ban Quản lý đào tạo, tập thể giáo viên và cán bộ nhân viên Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn mà trực tiếp là các thầy, cô giáo Bộ môn Phân tích định lượng, cùng toàn thể bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã giúp đỡ tôi về tinh thần, vật chất và thời gian để tôi hoàn thành quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự tận tình giúp đỡ của các đơn vị, tổ chức, Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Hòa Bình, Sở Lao động-Thương binh và Xã hội tỉnh Hòa Bình,Cục Thống kê tỉnh Hòa Bình; Chi cục Thú y, Chi cục Bảo vệ thực vật, Trung tâm Khuyến nông-Khuyến ngư tỉnh Hòa Bình; UBND các huyện trong tỉnh Hòa Bình; UBND xã, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Trạm Thú y, Trạm Bảo vệ thực vật, Trạm Khuyến nông-Khuyến lâm các huyện Cao Phong, Lạc Sơn và Thành phố Hòa Bình, các hộ nông dân tại tỉnh Hòa Bình, trường Trung học Kinh tế-Kỹ thuật Hoà Bìnhđã tạo điều kiện giúp tôi thu thập số liệu và những thông tin cần thiết để hoàn thành luận án. Một lần nữa, tôi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận án Bùi Thị Phương Thảo iii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục các chữ viết tắt ............................................................................................... vii Danh mục các bảng ........................................................................................................ viii Danh mục hình, sơ đồ ..................................................................................................... xii Trích yếu luận án ........................................................................................................... xiii Thesis Abstract ............................................................................................................... xv Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 3 1.4. Đóng góp mới của luận án .................................................................................... 4 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ......................................................................................................... 5 2.1. Cơ sở lý luận về phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp........................... 5 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản ....................................................................................... 5 2.1.2. Ý nghĩa của phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ................................... 12 2.1.3. Đặc điểm nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ở các nước đang phát triển ........ 16 2.1.4. Nội dung đánh giá thực trạng phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ...... 19 2.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ........ 23 2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ..................... 30 2.2.1. Kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp trên thế giới ......... 30 2.2.2. Kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ở một số địa phương Việt Nam ............................................................................................... 34 iv 2.3. Một số nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ................ 41 Tóm tắt phần 2 ................................................................................................................ 43 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 45 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................................. 45 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ............................................................................................... 45 3.1.2. Đặc điểm về kinh tế - xã hội ............................................................................... 47 3.1.3. Tổ chức bộ máy quản lý ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Hòa Bình ............................................................................................................. 52 3.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 53 3.2.1. Phương pháp tiếp cận .......................................................................................... 53 3.2.2. Khung phân tích .................................................................................................. 54 3.2.3. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ................................................................... 56 3.2.4. Phương pháp thu thập thông tin .......................................................................... 58 3.2.5. Phương pháp phân tích ....................................................................................... 61 3.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................. 62 3.3.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá quy mô nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ................ 63 3.3.2. Nhóm chỉ tiêu đánh giá chất lượng nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ........... 63 3.3.3. Nhóm chỉ tiêu đánh giá cơ cấu nguồn nhân lực ngành nông nghiệp .................. 64 3.3.4. Nhóm chỉ tiêu đánh giá kết quả sử dụng nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ........ 64 3.3.5. Nhóm chỉ tiêu đánh giá mức độ phát triển của hệ thổng y tế ................................... 65 Tóm tắt phần 3 ................................................................................................................ 65 Phần 4. Thực trạng phát triển nguồn nhân lực Ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình ............................................................................................................ 66 4.1. Quy mô nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình .............................. 66 4.1.1. Nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tham gia hoạt động ................................... 66 4.1.2. Nguồn nhân lực ngành nông nghiệp không tham gia hoạt động ........................ 71 4.2. Chất lượng nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hòa Bình ......................... 72 4.2.1. Trình độ học vấn ................................................................................................. 72 4.2.3. Năng lực làm việc ............................................................................................... 76 4.2.4. Phẩm chất đạo đức .............................................................................................. 89 4.2.5. Thể lực nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hòa Bình ............................... 91 4.3. Cơ cấu nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hòa Bình ................................ 93 v 4.3.1. Trình độ chuyên môn kỹ thuật ............................................................................ 93 4.3.2. Độ tuổi, giới tính, dân tộc ................................................................................... 96 4.4. Kết quả sử dụng lao động ngành nông nghiệp .................................................... 98 4.4.1. Năng suất lao động ngành nông nghiệp .............................................................. 98 4.4.2. Năng suất một số cây hàng năm ......................................................................... 99 4.4.3. Giá trị sản phẩm thu được ................................................................................. 100 4.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hòa Bình ........................................................................................ 100 4.5.1. Trình độ phát triển kinh tế ................................................................................ 100 4.5.2. Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực ngành nông nghiệp .................................. 102 4.5.3. Thu nhập của lao động ngành nông nghiệp ...................................................... 108 4.5.4. Tuyển dụng, bố trí, sử dụng nguồn nhân lực ngành nông nghiệp .................... 109 4.5.5. Chính sách phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ............................... 112 4.5.6. Thị trường lao động .......................................................................................... 113 4.5.7. Điều kiện tự nhiên, tập quán và bản sắc văn hóa dân tộc ................................. 115 4.5.8. Hệ thống y tế, chăm sóc sức khoẻ..................................................................... 117 4.6. Đánh giá chung về phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hòa Bình ........................................................................................................... 118 Tóm tắt phần 4 .............................................................................................................. 119 Phần 5. Định hướng và các giải pháp chủ yếu phát triển Nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh hoà bình ................................................................................ 121 5.1. Định hướng phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình đến năm 2020 .................................................................................................... 121 5.1.1. Quan điểm và mục tiêu phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình đến năm 2020 ................................................................................... 121 5.1.2. Các căn cứ để đề xuất giải pháp phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình đến năm 2020 ................................................................ 124 5.2. Các nhóm giải pháp chủ yếu phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình đến năm 2020 ................................................................ 128 5.2.1. Nhóm giải pháp về công tác quy hoạch phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ....................................................................................................... 128 5.2.2. Nhóm giải pháp về đào tạo, bồi dưỡng ............................................................. 130 vi 5.2.3. Nhóm giải pháp về nâng cao thu nhập đối với lao động ngành nông nghiệp ....... 136 5.2.4. Nhóm giải pháp về tuyển dụng, bố trí sử dụng nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ....................................................................................................... 137 5.2.5. Nhóm giải pháp về chính sách phát triển nguồn nhân lực ngành nông nghiệp ....................................................................................................... 138 5.2.6. Nhóm giải pháp về phát triển thị trường lao động ........................................... 140 5.2.7. Giải pháp về nâng cao năng lực tiếp thu và ứng dụng khoa học kỹ thuật của cán bộ nông nghiệp .................................................................................... 142 5.2.8. Nhóm giải pháp về thực hiện tốt chính sách y tế đối với lao động ngành nông nghiệp ....................................................................................................... 143 Phần 6. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 145 6.1. Kết luận ............................................................................................................. 145 6.2. Kiến nghị ........................................................................................................... 146 Danh mục các công trình đã công bố có liên quan đến luận án .................................... 148 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 149 Phụ lục .......................................................................................................................... 160 vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BCHTW Ban Chấp hành Trung ương CBCCVC Cán bộ công chức viên chức CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CHXHCNVN Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ĐCSVN Đảng Cộng sản Việt Nam GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) GTSX Giá trị sản xuất HDI Chỉ số phát triển con người (Human Development Index) HĐND Hội đồng Nhân dân KHKT Khoa học kỹ thuật LĐ Lao động LĐTBXH Lao động-Thương binh và Xã hội LHQ Liên Hợp quốc MPI Chỉ số nghèo đói đa chiều (Multidimensional Poverty Index) NN Nông nghiệp NNL Nguồn nhân lực PTBQ Phát triển bình quân PTNT Phát triển nông thôn SAVY Điều tra quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam (Surver Assessment of Vietnamese Youth) TCCN Trung cấp chuyên nghiệp TTDN Trung tâm dạy nghề THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông UBND Uỷ ban nhân dân UNDP Chương trình phát triển Liên Hợp quốc (United Nations Development Programme) VTVL Vị trí việc làm YNTK Ý nghĩa thống kê WB Ngân hàng Thế giới (World bank) viii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Thu nhập và một số chỉ tiêu của Việt Nam năm 2011, 2013 ....................... 13 Bảng 2.2. Tỷ lệ lao động ngành nông nghiệp và mức độ đóng góp vào GDP của ngành nông nghiệp ở một số nước đang phát triển giai đoạn 1996-2012 ........ 17 Bảng 2.3. Tỷ lệ GDP và lao động ngành nông nghiệp Việt Nam 2011-2020 .............. 35 Bảng 2.4. Cơ cấu lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên ở Việt Nam chia theo trình độ chuyên môn kỹ thuật năm 2013 ..................................................... 36 Bảng 2.5. Chỉ số HDI của Việt Nam giai đoạn 2011-2013 .......................................... 37 Bảng 2.6. Thu nhập và chi tiêu cho đời sống, giáo dục, y tế chia theo vùng thành thị, nông thôn Việt Nam năm 2010, 2012 .................................................... 37 Bảng 3.1. Số liệu thống kê dân số và lao động của tỉnh Hoà Bình giai đoạn 2011-2013 .................................................................................................... 47 Bảng 3.2. Lao động chia theo ngành kinh tế tỉnh Hoà Bình 2011-2013 ...................... 48 Bảng 3.3. GDP theo giá hiện hành và cơ cấu GDP các ngành kinh tế của tỉnh Hoà Bình giai đoạn 2011-2013 .................................................................... 49 Bảng 3.4. Một số chỉ tiêu nông thôn mới của tỉnh Hòa Bình năm 2013, 2014 ............ 50 Bảng 3.5. Giá trị sản xuất tính theo giá hiện hành và cơ cấu giá trị sản xuất của ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình giai đoạn 2011-2013 ............................. 52 Bảng 3.6. Cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông nghiệp của các huyện trong tỉnh Hoà Bình năm 2013 (giá so sánh) ................................................................ 56 Bảng 3.7. Số hộ trung bình chia theo lĩnh vực sản xuất nông nghiệp chính của hộ ........................................................................................................... 57 Bảng 3.8. Mẫu điều tra nông dân ................................................................................. 59 Bảng 3.9. Mẫu điều tra đội ngũ cán bộ nông nghiệp .................................................... 61 Bảng 4.1. Số lượng và cơ cấu lao động ngành nông nghiệp theo tính chất lao động của tỉnh Hoà Bình giai đoạn 2011-2013 ............................................. 66 Bảng 4.2. Số lượng và cơ cấu cán bộ nông nghiệp cấp tỉnh và cấp huyện của tỉnh Hoà Bình năm 2013 ..................................................................................... 67 Bảng 4.3. Vị trí việc làm, số lượng người làm việc theo chức danh nghề nghiệp của Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Hòa Bình năm 2014 ............................. 68 ix Bảng 4.4. Số người trong độ tuổi lao động có khả năng lao động theo cách tiếp cận về lĩnh vực sản xuất ngành nông nghiệp tỉnh Hoà Bình năm 2006, 2011 ................................................................................................69 Bảng 4.5. Số lượng và tỷ lệ người thất nghiệp trong tuần lễ điều tra của tỉnh Hoà Bình giai đoạn 2011-2013 ............................................................................ 70 Bảng 4.6. Tỷ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên ở nông thôn không tham gia hoạt động kinh tế giai đoạn 2011-2013 của tỉnh Hoà Bình và cả nước ........................ 71 Bảng 4.7. Số lượng học sinh dự kiến tốt nghiệp hệ trung cấp của trường Trung học Kinh tế - Kỹ thuật Hòa Bình giai đoạn 2014-2017 ............................... 72 Bảng 4.8. Trình độ chuyên môn kỹ thuật của cán bộ nông nghiệp cấp tỉnh năm 2013 ...................................................................................................... 73 Bảng 4.9. Trình độ chuyên môn kỹ thuật của cán bộ nông nghiệp cấp tỉnh chia theo lĩnh vực đào tạo năm 2013 ................................................................... 74 Bảng 4.10. Trình độ đào tạo của cán bộ nông nghiệp cấp huyện năm 2013 .................. 74 Bảng 4.11. Trình độ chuyên môn kỹ thuật của cán bộ nông nghiệp cấp xã giai đoạn 2010-2013 ........................................................................................... 75 Bảng 4.12. Cán bộ nông nghiệp cấp tỉnh tự đánh giá khả năng làm việc ...................... 77 Bảng 4.13. Cán bộ nông nghiệp cấp huyện đánh giá khả năng của cán bộ nông nghiệp cấp tỉnh ............................................................................................. 78 Bảng 4.14. Cán bộ quản lý cấp huyện tự đánh giá về khả năng làm việc ...................... 80 Bảng 4.15. Cán bộ kỹ thuật cấp huyện tự đánh giá về khả năng làm việc ..................... 82 Bảng 4.16. Cán bộ cấp tỉnh và