Luận án Phát triển sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT RAU XUẤT KHẨU TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP – 2024 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT RAU XUẤT KHẨU TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 9.31.01.05 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Ngô Thị Thuận HÀ NỘI, 2024 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2024 Tác giả luận án Nguyễn Thị Huyền Trang ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của các cơ quan, tổ chức, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc PGS.TS. Ngô Thị Thuận, người đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Phân tích định lượng, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn các lãnh đạo và cán bộ của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hải Dương, Lãnh đạo và cán bộ UBND, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn các huyện, thị xã, thành phố của tỉnh Hải Dương, Lãnh đạo và cán bộ tại UBND các xã, thị trấn tại các điểm nghiên cứu, cùng toàn thể người dân trồng rau trên địa bàn tỉnh Hải Dương, các tác nhân tham gia vào chuỗi giá trị xuất khẩu rau (thương lái, doanh nghiệp, các xưởng sơ chế, chế biến, kho lạnh...) trên địa bàn tỉnh Hải Dương đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, cung cấp thông tin, số liệu phục vụ cho nghiên cứu luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày ... tháng ... năm 2024 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Huyền Trang iii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi Danh mục bảng ............................................................................................................... vii Danh mục đồ thị ................................................................................................................ x Danh mục sơ đồ ................................................................................................................ x Danh mục hình ................................................................................................................. xi Danh mục hộp .................................................................................................................. xi Trích yếu luận án ............................................................................................................ xii Thesis abstract ................................................................................................................ xiv Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 4 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 4 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 4 1.4. Những đóng góp mới của đề tài ............................................................................ 4 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................................. 5 Phần 2. Tổng quan tài liệu về phát triển sản xuất rau xuất khẩu .............................. 6 2.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................................... 6 2.1.1. Các khái niệm cơ bản ............................................................................................ 6 2.1.2. Các quy định, tiêu chuẩn và chứng nhận đối với rau xuất khẩu ......................... 10 2.1.3. Nội dung nghiên cứu phát triển sản xuất rau xuất khẩu ..................................... 12 2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất rau xuất khẩu ............................. 20 2.2. Tổng quan các nghiên cứu có liên quan.............................................................. 23 2.2.1. Các nghiên cứu về phát triển rau xuất khẩu ........................................................ 23 2.2.2. Các nghiên cứu về xuất khẩu rau ........................................................................ 26 2.2.3. Các nghiên cứu về chính sách thúc đẩy sản xuất rau xuất khẩu ......................... 31 iv 2.2.4. Khoảng trống của các nghiên cứu trước đây ...................................................... 33 2.3. Cơ sở thực tiễn .................................................................................................... 34 2.3.1. Thị trường tiêu dùng rau trên thế giới ................................................................. 34 2.3.2. Kinh nghiệm phát triển sản xuất rau xuất khẩu của một số địa phương ............. 36 2.3.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho tỉnh Hải Dương................................................. 40 Tóm tắt phần 2 ................................................................................................................ 42 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 43 3.1. Cách tiếp cận và khung phân tích ....................................................................... 43 3.1.1. Cách tiếp cận ....................................................................................................... 43 3.1.2. Khung phân tích .................................................................................................. 44 3.2. Chọn điểm nghiên cứu ........................................................................................ 46 3.2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội tỉnh Hải Dương ............................................. 46 3.2.2. Thuận lợi, khó khăn từ đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội liên quan đến phát triển sản xuất rau xuất khẩu ................................................................................ 48 3.2.3. Chọn địa bàn nghiên cứu .................................................................................... 49 3.3. Phương pháp thu thập số liệu, thông tin ............................................................. 49 3.3.1. Thu thập số liệu thứ cấp ...................................................................................... 49 3.3.2. Thu thập số liệu sơ cấp ....................................................................................... 50 3.4. Phương pháp xử lý và phân tích dữ liệu ............................................................. 52 3.4.1. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu .............................................................. 52 3.4.2. Phương pháp phân tích dữ liệu ........................................................................... 53 3.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................. 56 Tóm tắt phần 3 ................................................................................................................ 58 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 59 4.1. Thực trạng phát triển sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương ........ 59 4.1.1. Phát triển các hình thức tổ chức sản xuất và liên kết trong sản xuất rau xuất khẩu ..................................................................................................................... 59 4.1.2. Áp dụng các tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới vào sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương ............................................................................... 71 4.1.3. Tổ chức tiêu thụ rau xuất khẩu của hộ nông dân trên địa bàn tỉnh Hải Dương ................................................................................................................. 78 v 4.1.4. Đánh giá kết quả và hiệu quả kinh tế trong sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương ............................................................................................ 84 4.1.5. Thực trạng triển khai chính sách và quy hoạch phát triển sản xuất rau xuất khẩu của tỉnh Hải Dương .................................................................................... 94 4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương ................................................................................................. 103 4.2.1. Xác định các yếu tố ảnh hưởng ......................................................................... 103 4.2.2. Phân tích ảnh hưởng của các yếu tố đến quyết định sản xuất rau xuất khẩu của hộ nông dân trên địa bàn tỉnh Hải Dương .................................................. 124 4.3. Giải pháp phát triển sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương........ 130 4.3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ................................................................................... 130 4.3.2. Một số giải pháp chủ yếu phát triển sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong thời gian tới........................................................................... 134 Tóm tắt phần 4 .............................................................................................................. 147 Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 149 5.1. Kết luận ............................................................................................................. 149 5.2. Kiến nghị ........................................................................................................... 150 Danh mục các công trình công bố có liên quan đến kết quả luận án ........................... 151 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 152 Phụ lục .......................................................................................................................... 164 vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng việt ‘000đ Nghìn đồng BQ Bình quân DN Doanh nghiệp DT Diện tích DTGT Diện tích gieo trồng ĐVT Đơn vị tính EU Liên minh Châu Âu (European Union) GlobalGAP Global Good Agricultural Practice – thực hành sản xuất nông nghiệp tốt toàn cầu HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã HTXNN Hợp tác xã nông nghiệp LĐ Lao động NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn SL Số lượng SX Sản xuất SXKD Sản xuất kinh doanh TĐPTBQ Tốc độ phát triển bình quân THT Tổ hợp tác Tr.đ Triệu đồng TV Thành viên UBND Ủy ban nhân dân VietGAP Vietnamese Good Agricultural Practices (thực hành sản xuất nông nghiệp tốt) XK Xuất khẩu vii DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 2.1. Quy định về an toàn thực phẩm và tồn dư hóa chất đối với rau nhập khẩu ở một số quốc gia ................................................................................................ 11 2.2. Quy định chứng nhận sản xuất rau tươi nhập khẩu ở một quốc gia ................... 12 3.1. Tổng hợp số mẫu khảo sát .................................................................................. 51 4.1. Tình hình phát triển các hình thức tổ chức sản xuất rau xuất khẩu của tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ..................................................................... 59 4.2. Diện tích gieo trồng rau của các hình thức tổ chức sản xuất rau xuất khẩu của tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ........................................................ 61 4.3. Số hộ thành viên của các tổ nhóm nông dân, hợp tác xã sản xuất rau và rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 .......................... 62 4.4. Quy mô một hộ thành viên trong các tổ nhóm nông dân, hợp tác xã sản xuất rau xuất khẩu của tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ......................... 63 4.5. Một số hoạt động tuyên truyền, phổ biến và hỗ trợ kỹ thuật cho các hộ nông dân trong sản xuất rau theo tiêu chuẩn xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ............................................................................ 71 4.6. Số hộ và tỷ lệ số hộ nông dân áp dụng tiến bộ kỹ thuật mới trong sản xuất rau rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương .................................................. 77 4.7. Tỷ lệ khối lượng rau tiêu thụ cho của người nông dân cho các tác nhân trên địa bàn tỉnh Hải Dương ............................................................................... 81 4.8. Hình thức tiêu thụ rau của các hộ nông dân trên địa bàn tỉnh Hải Dương ......... 82 4.9. Diện tích, năng suất và sản lượng sản xuất rau của tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ............................................................................................... 85 4.10. Diện tích gieo trồng rau xuất khẩu của tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 .................................................................................................................... 85 4.11. Diện tích và tỷ lệ diện tích gieo trồng một số cây rau chủ lực của tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ............................................................................ 86 4.12. Sản lượng và tỷ lệ sản lượng một số cây rau chủ lực của tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ........................................................................................ 87 4.13. Tình hình phát triển sản xuất rau xuất khẩu một số loại rau chủ lực của tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ..................................................................... 88 viii 4.14. Tình hình sản xuất rau của các hộ nông dân tỉnh Hải Dương ............................ 89 4.15. Chi phí sản xuất một số loại rau chủ lực của các hộ nông dân trên địa bàn tỉnh Hải Dương (tính bình quân 1 sào bắc bộ (360m2) năm 2022) .................... 91 4.16. Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất một số loại rau chủ lực của các hộ nông dân trên địa bàn tỉnh Hải Dương (tính bình quân 1 sào bắc bộ (360m2) năm 2022) ........................................................................................................... 93 4.17. Các vùng quy hoạch phát triển rau hàng hóa tập trung hướng đến xuất khẩu của tỉnh Hải Dương năm 2022 ............................................................................ 98 4.18. Đánh giá của hộ sản xuất rau về chính sách của địa phương trong việc phát triển sản xuất rau xuất khẩu .............................................................................. 101 4.19. Số hộ và tỷ lệ các hộ sản xuất rau được hưởng từ các chính sách hỗ trợ của địa phương ........................................................................................................ 102 4.20. Điểm đánh giá bình quân và tỷ lệ đánh giá của cán bộ quản lý và người nông dân về cơ sở hạ tầng và dịch vụ phục vụ sản xuất rau xuất khẩu của tỉnh Hải Dương ................................................................................................. 105 4.21. Điểm đánh giá và tỷ lệ ý kiến của cán bộ quản lý và người nông dân về công tác quản lý ngành trong phát triển sản xuất rau xuất khẩu ...................... 109 4.22. Sự phát triển của các cơ sở chế biến, thu mua rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương ................................................................................................. 110 4.23. Đặc điểm hộ và lao động của các hộ sản xuất rau ở Hải Dương ...................... 113 4.24. Tỷ lệ ý kiến các hộ sản xuất rau xuất khẩu về xu hướng sử dụng lao động trên địa bàn tỉnh Hải Dương so với 5 năm trước .............................................. 114 4.25. Đánh giá của các cán bộ quản lý Nhà nước các cấp về nhận thức và hành vi của người nông dân trong sản xuất rau xuất khẩu ........................................ 115 4.26. Tỷ lệ ý kiến đánh giá của hộ sản xuất rau xuất khẩu vể hiểu biết khi sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật sản xuất rau xuất khẩu ..................... 116 4.27. Tỷ lệ ý kiến đánh giá của hộ sản xuất rau xuất khẩu về lợi ích của việc sản xuất rau theo tiêu chuẩn xuất khẩu ................................................................... 117 4.28. Tỷ lệ ý kiến đánh giá của hộ trồng rau xuất khẩu về hiểu biết thị trường rau xuất khẩu .................................................................................................... 118 4.29. Nguồn lực đất đai của các hộ sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương ............................................................................................................... 119 ix 4.30. Tỷ lệ ý kiến đánh giá của các hộ nông dân về khó khăn trong sử dụng đất đai để phát triển sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương ............. 120 4.31. Nguồn vốn dành cho sản xuất rau xuất khẩu của các hộ nông dân trên địa bàn tỉnh Hải Dương .......................................................................................... 120 4.32. Điểm đánh giá bình quân và tỷ lệ ý kiến của các tác nhân có liên quan* về khả năng cạnh tranh rau xuất khẩu của tỉnh Hải Dương .................................. 123 4.33. Kết quả hồi quy mô hình logit .......................................................................... 127 4.34. Phân tích SWOT đối với phát triển sản xuất rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương ........................................................................................................ 131 x DANH MỤC ĐỒ THỊ TT Tên đồ thị Trang 4.1. Xu hướng thay đổi diện tích gieo trồng rau xuất khẩu của các hộ trong vòng 5 năm gần đây ............................................................................................ 64 4.2. Sự phát triển của các doanh nghiệp có sản xuất kinh doanh rau xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017 – 2022 ......................