Luận án Quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN  LƯƠNG TUẤN PHƯƠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG CÁC CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI- 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN  LƯƠNG TUẤN PHƯƠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG CÁC CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 9310110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS LÊ THỊ ANH VÂN HÀ NỘI- 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm quy định liêm chính học thuật trong nghiên cứu khoa học của Bộ Giáo dục & Đào tạo và Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Hà Nội, ngày ....... tháng ........ năm 2023 Nghiên cứu sinh Lương Tuấn Phương ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tác giả xin thể hiện sự biết ơn chân thành đến Ban Giám hiệu nhà trường, quý thầy, cô giáo Trường Đại học Kinh tế Quốc dân và các nhà khoa học đã tạo điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành Luận án này. Tác giả xin chân thành biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS Lê Thị Anh Vân- giáo viên hướng dẫn khoa học, đã giúp đỡ tác giả về kiến thức và phương pháp nghiên cứu để tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin chân thành cảm ơn UBND một số địa phương, các quý chuyên gia đã nhiệt tình hỗ trợ thông tin, số liệu cần thiết cho tác giả trong quá trình nghiên cứu. Tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình và đồng nghiệp đã nhiệt tình hỗ trợ, giúp đỡ, tạo điều kiện cho tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn ! Hà Nội, ngày ....... tháng ....... năm 2023 Nghiên cứu sinh Lương Tuấn Phương iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC .................................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................................... vii DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. viii DANH MỤC HÌNH ....................................................................................................... x PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Lý do lựa chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................... 4 3. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................. 5 4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 5 5. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu ......................................................................... 5 5.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 5 5.2. Giả thuyết nghiên cứu ........................................................................................ 6 6. Những đóng góp mới của luận án ......................................................................... 6 7. Cấu trúc luận án ..................................................................................................... 7 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC ................................................................................................................... 9 1.1. Những nghiên cứu liên quan đến ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ....................................................................................... 9 1.2. Những nghiên cứu liên quan đến quản lý nhà nước về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ............................................... 15 1.3. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu ................................................. 21 1.3.1. Những nội dung chưa được tập trung nghiên cứu chuyên sâu ..................... 21 1.3.2. Những vấn đề chủ yếu luận án cần tiếp tục nghiên cứu giải quyết .............. 22 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 23 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC iv CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG CÁC CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC ........................................ 24 2.1. Cơ quan hành chính Nhà nước và ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ................................................................................ 24 2.1.1. Cơ quan hành chính Nhà nước ..................................................................... 24 2.1.2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước .... 28 2.2. Quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ......................................................... 31 2.2.1. Khái niệm quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ................................................. 31 2.2.2. Mục tiêu quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ................................................. 32 2.2.3. Tiêu chí đánh giá quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ............................... 34 2.2.4. Nguyên tắc quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ........................................ 37 2.2.5. Nội dung quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước ................................................. 38 2.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính Nhà nước .......... 50 2.3.1. Nhóm nhân tố thuộc về chính quyền cấp tỉnh .............................................. 50 2.3.2. Nhóm nhân tố bên ngoài chính quyền cấp tỉnh ............................................ 51 2.4. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước của một số quốc gia trên thế giới và một số địa phương trong nước và bài học rút ra ..................................................................... 52 2.4.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới ............................................ 52 2.4.2. Kinh nghiệm của một số tỉnh, thành phố trong nước ................................... 59 2.4.3. Bài học rút ra cho chính quyền các tỉnh, thành phố trong nước ................... 66 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 68 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 70 3.1. Cách tiếp cận nghiên cứu ................................................................................. 70 v 3.2. Phương pháp luận ............................................................................................. 70 3.3. Khung nghiên cứu ............................................................................................. 70 3.4. Phương pháp nghiên cứu, phương pháp thu thập và xử lý số liệu ............... 71 3.4.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp ................................................................. 71 3.4.2. Phương pháp nghiên cứu định tính ............................................................... 73 3.4.3. Phương pháp nghiên cứu định lượng ............................................................ 76 CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG CÁC CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC .................................................................. 82 4.1. Thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước giai đoạn 2010- 2022 ....................................................................................... 82 4.2. Thực trạng quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước ...................................... 93 4.2.1. Thực trạng xây dựng quy hoạch, kế hoạch ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước ........................................................................... 93 4.2.2. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước ............................................................ 98 4.2.3. Thực trạng tổ chức thực hiện quy hoạch, kế hoạch ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước .......................................................... 105 4.2.4. Thực trạng thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước .......................................................... 131 4.3. Đánh giá tính hiệu lực, hiệu quả, phù hợp quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước .. 136 4.3.1. Sử dụng tiêu chí để đánh giá ....................................................................... 136 4.3.2. Sử dụng mô hình để đánh giá ..................................................................... 141 4.4. Đánh giá quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước ............................................. 150 4.4.1. Những kết quả đạt được .............................................................................. 150 4.4.2. Những tồn tại, hạn chế ................................................................................ 152 4.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế .................................................... 154 TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ............................................................................................ 156 vi CHƯƠNG 5. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG CÁC CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC .............. 157 5.1. Quan điểm hoàn thiện quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030.......................................................................................... 157 5.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước ................. 159 5.2.1. Giải pháp về xây dựng quy hoạch, kế hoạch ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước ............................................................... 159 5.2.2. Giải pháp về tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước .......................................................... 163 5.2.3. Giải pháp về tổ chức thực hiện quy hoạch, kế hoạch ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước ................................................ 166 5.2.4. Giải pháp về thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan hành chính nhà nước ................................................ 175 5.2.5. Nhóm giải pháp khác .................................................................................. 178 5.3. Một số kiến nghị .............................................................................................. 180 5.4. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................................ 182 TIỂU KẾT CHƯƠNG 5 ............................................................................................ 182 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 183 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐƯỢC CÔNG BỐ .................................................................................................................. 185 PHỤ LỤC vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Ý nghĩa CBCC Cán bộ, công chức CNTT Công nghệ thông tin CPĐT Chính phủ điện tử CQCT Chính quyền cấp tỉnh CQĐT Chính quyền điện tử CQHCNN Cơ quan hành chính nhà nước CQNN Cơ quan nhà nước CSDL Cơ sở dữ liệu HCNN Hành chính nhà nước HĐND Hội đồng nhân dân KT- XH Kinh tế, xã hội NSNN Ngân sách nhà nước QLNN Quản lý nhà nước TT&TT Thông tin và Truyền thông TTHC Thủ tục hành chính UBND Ủy ban nhân dân viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Tổng hợp danh mục tài liệu tổng quan nghiên cứu ................................. 21 Bảng 4.1: Chỉ số và xếp hạng tổng thể mức độ ứng dụng CNTT của 63 tỉnh, thành trong giai đoạn 2018- 2022 ...................................................................... 83 Bảng 4.2: Chỉ số và xếp hạng các nội dung ứng dụng CNTT của 63 tỉnh, thành trong giai đoạn 2018- 2022 ............................................................................... 87 Bảng 4.3: Thực trạng xây dựng quy hoạch, kế hoạch ứng dụng CNTT trong hoạt động của các CQHCNN trong giai đoạn 2010- 2022 .............................. 94 Bảng 4.4: Kết quả điều tra xã hội học về công tác xây dựng quy hoạch, kế hoạch ứng dụng CNTT trong các CQHCNN của 63 tỉnh, thành phố ....................... 97 Bảng 4.5: Cơ cấu nhân lực bộ máy QLNN về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 .......................................... 101 Bảng 4.6: Lấy ví dụ so sánh cơ cấu CBCC QLNN về ứng dụng CNTT của 03 tỉnh, thành phố có trình độ KT- XH cao và 03 tỉnh có trình độ KT- XH thấp ............................................................................................................... 102 Bảng 4.7: Kết quả điều tra xã hội học về bộ máy QLNN về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại các tỉnh, thành phố.................................................... 105 Bảng 4.8: Nguồn vốn cho ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 ...................................................................... 108 Bảng 4.9: Kết quả điều tra xã hội học về huy động các nguồn tài chính cho ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại các tỉnh, thành phố ............................... 109 Bảng 4.10: Cơ cấu nhân lực của bộ máy tuyên truyền về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 ........................ 113 Bảng 4.11: Cách xác định mức độ cung cấp dịch vụ công trực tuyến ..................... 116 Bảng 4.12: Kết quả tuyên truyền cho các đối tượng về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN của 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 ...................... 119 Bảng 4.13: Kết quả điều tra xã hội học về tuyên truyền cho các đối tượng về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại các tỉnh, thành phố ............................... 120 Bảng 4.14: Tình hình đào tạo, bồi dưỡng CBCC QLNN về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 ........................ 122 Bảng 4.15: Kết quả điều tra xã hội học về đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực CNTT cho các CQHCNN tại các tỉnh, thành phố ............................................. 124 ix Bảng 4.16: Lưu đồ lập, thẩm định, phê duyệt dự án đầu tư ứng dụng CNTT sau khi được phê duyệt chủ trương đầu tư tại các tỉnh, thành phố .................... 126 Bảng 4.17: Kế hoạch và thực hiện kế hoạch đầu tư các dự án ứng dụng CNTT cho các CQHCNN tại 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 ........................ 127 Bảng 4.18: Kết quả báo cáo giám sát và đánh giá dự án ứng dụng CNTT trong CQHCNN của 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 ...................... 130 Bảng 4.19: Kết quả điều tra xã hội học về công tác quản lý các dự án đầu tư ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại các tỉnh, thành phố ............................... 131 Bảng 4.20: Hình thức thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động ứng dụng CNTT trong các CQHCNN ở 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 (chỉ xét chủ thể thực hiện là Sở TT&TT) ........................................................................ 132 Bảng 4.21: Kết quả thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động ứng dụng CNTT trong các CQHCNN ở 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2010- 2022 .......................... 134 Bảng 4.22: Kết quả điều tra xã hội học về thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại các tỉnh, thành phố ...................... 135 Bảng 4.23: Định lượng tính hiệu lực của QLNN của CQCT về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN ........................................................................................ 137 Bảng 4.24: Định tính tính hiệu lực của QLNN của CQCT về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN ........................................................................................ 138 Bảng 4.25: Tính hiệu quả của QLNN của CQCT về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN .............................................................................................. 139 Bảng 4.26: Định tính tính hiệu quả của QLNN của CQCT về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN ........................................................................................ 140 Bảng 4.27: Định tính tính phù hợp của QLNN của CQCT về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN ........................................................................................ 141 Bảng 4.28: Bảng phân tích hệ số Cronbach’s Alpha ............................................... 141 Bảng 4.29: Kiểm định KMO và Barlett’s ................................................................ 143 Bảng 4.30: Phân tích trị số đặc trưng ....................................................................... 144 Bảng 4.31: Ma trận xoay các nhân tố ....................................................................... 145 Bảng 4.32: Ma trận tương quan ................................................................................ 147 Bảng 4.33: Kết quả phân tích hồi quy ...................................................................... 148 x DANH MỤC HÌNH Hình 3.1: Khung nghiên cứu luận án ....................................................................... 71 Hình 3.2: Quy trình thực hiện phương pháp phân tích, tổng hợp ............................ 72 Hình 3.3: Quy trình thực hiện phương pháp nghiên cứu định tính.......................... 74 Hình 3.4: Mô hình nghiên cứu định lượng .............................................................. 76 Hình 3.5: Quy trình thực hiện phương pháp nghiên cứu định lượng ...................... 77 Hình 4.1: Cơ cấu bộ máy QLNN về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại các tỉnh, thành phố ......................................................................................... 99 Hình 4.2: Cơ cấu bộ máy tuyên truyền về ứng dụng CNTT trong các CQHCNN tại các tỉnh, thành phố ................................................................................. 111 Hình 4.3: Mô tả các trường hợp phải lập dự án đầu tư ứng