Luận án Quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế

BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG NGUYỄN SỸ THÀNH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH VẬN TẢI HÀNG KHÔNG VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - NĂM 2024 BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG NGUYỄN SỸ THÀNH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH VẬN TẢI HÀNG KHÔNG VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 9.31.01.10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS, TS. Trần Công Sách TS. Nguyễn Huy Tráng ` HÀ NỘI - NĂM 2024 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ “Quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế ” là công trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Trần Công Sách và TS. Nguyễn Huy Tráng. Tất cả các thông tin, số liệu và trích dẫn trong luận án đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Kết quả nghiên cứu của luận án chưa được sử dụng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị hoặc đề tài nào khác. Hà Nội, Ngày tháng Năm 2024 Tác giả luận án LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, tạo điều kiện của tập thể lãnh đạo, các Nhà khoa học thuộc Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương và bạn bè đồng nghiệp; tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí Lãnh đạo, các Nhà khoa học thuộc Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương về sự giúp đỡ tận tình, quý báu đó. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng, biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS Trần Công Sách và TS. Nguyễn Huy Tráng đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, thực hiện, hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các đồng chí Lãnh đạo Tổng công ty Hàng không Việt Nam, Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam, Cục hàng không dân dụng Việt Nam, bạn bè và đồng nghiệp tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam,Văn phòng chính phủ, Bộ Giao thông vận tải và những người thân trong gia đình tôi đã tạo điều kiện thuận lợi, cổ vũ, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Xin chân thành cảm ơn tác giả của các tài liệu mà tôi đã sử dụng tham khảo trong quá trình nghiên cứu, thực hiện luận án. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận án MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH VẼ DANH MỤC SƠ ĐỒ PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. iii 1. Lý do lựa chọn đề tài ..................................................................................... 1 2. Những điểm mới của luận án ........................................................................ 3 2.1. Về lý luận ........................................................................................................3 2.2. Về thực tiễn ........................................................................................................ 3 3. Kết cấu nội dung của luận án ....................................................................... 4 Chương 1 .......................................................................................................... 5 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN .................................................................... 5 1.1. Tổng quan các công trình và khoảng trống nghiên cứu của luận án .. 5 1.1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ................................................................................................................................5 1.1.2. Tổng quan các các công trình nghiên cứu về quản lý nhà nước đối với phát triển nguồn nhân lực ngành Vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ................................................................................................................................9 1.1.3. Những vấn đề liên quan đến đề tài luận án đã được các nghiên cứu trước giải quyết và khoảng trống luận án tiếp tục nghiên cứu .................................... 13 1.2. Mục tiêu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án ................. 15 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................. 15 1.2.2. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 16 1.2.3. Phạm vị nghiên cứu .................................................................................. 16 1.2.4. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 17 1.3. Cách tiếp cận và khung phân tích của luận án .................................. 17 1.3.1. Cách tiếp cận nghiên cứu của luận án...................................................... 17 1.3.2. Khung phân tích của luận án .................................................................... 18 1.4. Các phương pháp thu thập và xử lý thông tin, số liệu nghiên cứu ..... 20 1.4.1. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu thứ cấp ..................................... 20 1.4.2. Phương pháp thu thập thông tin bằng phương pháp phỏng vấn sâu ....... 20 1.4.3. Phương pháp thu thập thông tin bằng điều tra phỏng vấn có sử dụng phiếu điều tra ................................................................................................................. 21 1.4.4. Phương pháp xử lý và phân tích thông tin, số liệu .................................. 23 Chương 2 ........................................................................................................ 24 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH VẬN TẢI HÀNG KHÔNG TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ ............... 24 2.1. Khái quát một số vấn để lý luận về phát triển nguồn nhân lực ngành Vận tải hàng không ................................................................................................ 24 2.1.1. Một số khái niệm ...................................................................................... 24 2.1.2. Đặc điểm nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không ............................. 27 2.1.3. Phân loại nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không .............................. 29 2.1.4. Các hoạt động phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không ..... 30 2.2. Cơ sở lý luận quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ................................ 32 2.2.1. Khái niệm về quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ................................................ 32 2.2.2. Đặc điểm và yêu cầu đặt ra đối với quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ............... 33 2.2.3. Mục tiêu, đối tượng và chủ thể quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ........................ 36 2.2.4. Nội dung quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ..................................................... 37 2.2.5. Các tiêu chí đánh giá quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành Vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ........................................ 43 2.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế .............................. 45 2.3. Kinh nghiệm quốc tế và một số bài học cho Việt Nam về quản lý nhà nước đối với phát triển nguồn nhân lực ngành Vận tải hàng không trong bối hội nhập quốc tế ...................................................................................... 49 2.3.1. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ ......................................................................... 49 2.3.2. Kinh nghiệm Liên bang Nga .................................................................... 51 2.3.3. Kinh nghiệm của Thái Lan ....................................................................... 53 2.3.4. Một số bài học rút ra cho việc hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế ......................................................................................................... ........55 Chương 3 ........................................................................................................ 57 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH VẬN TẢI HÀNG KHÔNG VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ ................................................................................... 57 3.1. Thực trạng ngành Vận tải hàng không và nguồn nhân lực ngành Vận tải hàng không trong bối cảnh hội nhập quốc tế ........................................ 57 3.1.1. Khái quát thực trạng ngành vận tải hàng không Việt Nam ..................... 57 3.1.2. Thực trạng nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không ........................... 61 3.1.3. Hội nhập quốc tế của ngành vận tải hàng không Việt Nam.................... 74 3.2. Phân tích thực trạng quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành Vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế thời gian qua .......................................................................................................... 77 3.2.1. Thực trạng xây dựng và thực hiện các định hướng phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế ....... 77 3.2.2. Thực trạng tạo lập hệ thống khuôn khổ pháp lý về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam phù hợp vơi cam kết hội nhập quốc tế ............................................................................................................................. 83 3.2.3. Thực trạng xây dựng chính sách và công cụ điều tiết thúc đẩy hoạt động phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam phù hợp với các cam kết hội nhập quốc tế .................................................................................... 91 3.2.4. Thực trạng thanh tra, kiểm tra và giám sát các hoạt động phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam phù hợp với các cam kết hội nhập quốc tế... ............................................................................................................ 103 3.3. Đánh giá chung về thực trạng quản lý nhà nước đối với phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế.. ............................................................................................... 110 3.3.1. Những kết quả đạt được ......................................................................... 110 3.3.2. Những hạn chế, bất cập .......................................................................... 111 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập ............................................. 114 Chương 4 ...................................................................................................... 125 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH VẬN TẢI HÀNG KHÔNG VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ .......................................... 125 4.1. Bối cảnh và dự báo nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không trong hội nhập quốc tế của Việt Nam thời kỳ đến năm 2030 ............................ 125 4.1.1. Bối cảnh liên quan đến phát triển nguồn nhân lực ngành vận tài hàng không thời kỳ đến năm 2030 ....................................................................................... 125 4.1.2. Dự báo nhu cầu nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không giai đoạn 2024 - 2030 ................................................................................................................ 127 4.1.3. Những cơ hội và thách thức đối với quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế ........................................................................................................................... 128 4.2. Quan điểm, mục tiêu và định hướng hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành Vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế ................................................................... ......131 4.2.1. Quan điểm, mục tiêu hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam ......................................................... 131 4.2.2. Định hướng hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế thời ký đến năm 2030..... .............................................................................................................. 133 4.3. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam thời kỳ đến năm 2030 ................... 136 4.3.1. Giải pháp hoàn thiện hệ thống khuôn khổ pháp lý và tạo môi trường phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam ............................. 136 4.3.2. Giải pháp xây dựng, bổ sung, điều chỉnh chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam ........ 138 4.3.3. Giải pháp đổi mới công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với các hoạt động phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam ........................ 141 4.3.4. Giải pháp hoàn thiện tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ngành vận tải hàng không Việt Nam ........................ 145 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT Từ viết tắt Tiếng Việt ANHK An ninh hàng không ANQP An ninh quốc phòng AN-AT An ninh an toàn AT-VSLĐ An toàn vệ sinh lao động CBCNV Cán bộ công nhân viên CHK Cảng hàng không CPH Cổ phần hóa CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CMCN 4.0 Cách mạng công nghiệp lần thứ tư CMNV Chuyên môn nghiệp vụ CMKT Chuyên môn kỹ thuật CSH Chủ sở hữu CTCP Công ty cổ phần DNNN Doanh nghiệp nhà nước DN VTHK Doanh nghiệp vận tải hàng không GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GTGT Giá trị gia tăng GTVT Giao thông vận tải HKDD Hàng không dân dụng HNQT Hội nhập quốc tế KSVKL Kiểm soát viên không lưu NLĐ Người lao động NVKT Nhân viên kỹ thuật NNL Nguồn nhân lực NSLĐ Năng suất lao động PTNNL Phát triển nguồn nhân lực QLNN Quản lý nhà nước SXKD Sản xuất kinh doanh TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên TNDN Thu nhập doanh nghiệp TVHK Tiếp viên hàng không TTLĐ Thị trường lao động UBQLV Ủy ban quản lý vốn VTHK Vận tài hàng không DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH Từ viết tắt Tiếng Việt ACV Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam (Airports Corporation of Vietnam) AI Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligent) AOC Chứng chỉ khai thác hàng không (Air Operator Certificate) ATC Đài kiểm soát không lưu (Airport Tower Control) ATO Tổ chức chứng nhận huấn luyện bay (Approved Training Organization) BBA Công ty cổ phần Hàng không Tre Việt (Bamboo Airway) CAA Khu vực hàng không chung (Common Aviation Area) CAGR Tỷ lệ tăng trưởng hàng năm kép (Compound annual growth rate) CICA Công ước về Hàng không Dân dụng Quốc tế (Convention on International Civil Aviation) EU Liên minh Châu Âu (Europe Union) FAA Cục hàng không Liên bang Mỹ (Federal Aviation Administration) FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment) GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Production) IATA Hiệp hội vận tải Hàng không Thế giới (International Air Transport Association) ICAO Tổ chức Hàng không dân dụng Quốc tế (International Civil Aviation Organization) ICAS Cơ quan An toàn Hàng không Dân dụng Quốc tế ILO Tổ chức lao động quốc tế (International Labor Organization) JPA Công ty Cổ phần Hàng không Pacific Airlines (Jestar Pacific) LCC Hàng không giá rẻ (Low Cost Carrier) MRO Bảo trì, sửa chữa, đại tu (Maintenance, Repair, Overhaul) VATM Tổng công ty quản lý bay Việt Nam (Vietnam Air Traffic Management) VA Công ty Cổ phần Hàng không lữ hành Việt Nam (Viettravel Airlines) VJA Công ty Cổ phần Hàng không Vietjet (Vietjet Air) VNA Tổng công ty hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) UNDP Chương trình phát triển Liên hợp quốc (United Nations Development Programme) WB Ngân hàng thế giới (World Bank) WTO Tổ chức thương mại quốc tế (World Trade Organization) DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Số lượng đối tượng điều tra thu thập thông tin ........................ ......22 Bảng 2.1: Thực trạng chất lượng nguồn nhân lực ngành hàng không Thái Lan ................................................................................................................... ......54 Bảng 3.1: Số lượng máy bay của các hãng hàng không Việt Nam đến năm 2022 ......................................................................................................................... 60 Bảng 3.2: Số lượng lao động ngành vận tải hàng không Việt Nam giai đoạn2018- 2022..62 Bảng 3.3: Số lượng phi công và nhân viên kỹ thuật của ngành vận tải hàng không Việt Nam giai đoạn 2018 - 2022. ......................................................................... 62 Bảng 3.4: Số lượng phi công theo quốc tịch của ngành vận tải hàng không Việt Nam đến năm 2022 .............................................................................................. 63 Bảng 3.5: Tỷ trọng chi phí đào tạo theo đối tượng của Tổng công ty hàng không Việt Nam giai đoạn 2018-2022 ............................................................................ 65 Bảng 3.6: Số ngày đào tạo trong năm của Tổng công ty hàng không Việt Nam giai đoạn 2018-2022 .................................................................................................... 65 Bảng 3.7: Ý kiến đánh giá mức độ phù hợp trong việc sử dụng lao động ở các doanh nghiệp vận tải hàng không Việt Nam ........................................................ 66 Bảng 3.8: Hiệu quả sử dụng phi công theo giờ bay của Tổng công ty hàng không Việt Nam giai đoạn 2018-2022 ............................................................................ 66 Bảng 3.9: Ý kiến đánh giá thực trạng điều kiện làm việc, trang thiết bị lao động ngành vận tải hàng không Việt Nam .................................................................... 68 Bảng 3.10: Ý kiến đánh giá thực trang an toàn vệ sinh lao động ngành vận tải hàng không Việt Nam ................................................................................................... 69 Bảng 3.11: Ý kiến đánh giá thực trạng kỷ luật lao động ngành vận tải hàng không Việt Nam .............................................................................................................. 70 Bảng 3.12: Ý kiến đánh giá thực trạng tiền lương, đãi ngộ, phúc lợi cho người lao động ngành vận tải hàng không Việt Nam ........................................................... 71 Bảng 3.13: Nguồn nhân lực hàng không Việt Nam theo độ tuổi đến năm 2022.. .............................................................................................................................. 72 Bảng 3.14: Nguồn nhân lực hàng không Việt Nam theo trình độ đến năm 20212 ..................................................................................................................