Luận án Quản lý tài chính tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế

i MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI BỆNH VIỆN CÔNG LẬP ................................................................................ 8 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu về quản lý tài chính tại bệnh viện công lập .......................................................................................................... 8 1.1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu của nước ngoài ........................... 8 1.1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu ở trong nước ............................. 16 1.1.3. Nhận xét và khoảng trống nghiên cứu .................................................. 22 1.2. Hướng nghiên cứu của luận án .............................................................. 24 1.2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 24 1.2.2. Hướng nghiên cứu các nội dung luận án .............................................. 24 Chương 2: NHỮNG LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI BỆNH VIỆN CÔNG LẬP .......................................................................................... 26 2.1. Tổng quan về tài chính bệnh viện công lập ............................................ 26 2.1.1. Khái quát về bệnh viện công lập ........................................................... 26 2.1.2. Khái quát về tài chính bệnh viện công lập ............................................ 29 2.1.3. Tự chủ tài chính bệnh viện công lập ..................................................... 32 2.2. Quản lý tài chính tại bệnh viện công lập ................................................ 38 2.2.1. Khái niệm, vai trò quản lý tài chính tại bệnh viện công lập ................. 38 2.2.2. Công cụ quản lý tài chính bệnh viện công lập ...................................... 39 2.2.3. Quy trình quản lý tài chính bệnh viện công lập .................................... 40 2.2.4. Nội dung quản lý tài chính tại bệnh viện công lập ............................... 41 2.2.5. Các tiêu chí đánh giá quản lý tài chính tại bệnh viện công lập............. 51 2.2.6. Các nhân tố tác động tới quản lý tài chính tại bệnh viện công lập ............. 55 2.3. Kinh nghiệm quản lý tài chính tại bệnh viện công lập ........................... 61 2.3.1. Kinh nghiệm quản lý tài chính bệnh viện công lập tại các nước trên thế giới ...................................................................................................... 61 2.3.2. Bài học rút ra cho Việt Nam ................................................................. 69 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI MỘT SỐ BỆNH VIỆN CÔNG LẬP TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ ............................................... 72 ii 3.1. Khái quát bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế .................................... 72 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển hệ thống bệnh viện công lập tại Việt Nam ...................................................................................................... 72 3.1.2. Giới thiệu một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế .................... 74 3.1.3. Bộ máy tổ chức quản lý tài chính một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế ...................................................................................................... 77 3.1.4. Kết quả hoạt động chuyên môn tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế trong giai đoạn 2017 -2021 ................................................................ 80 3.2. Thực trạng quản lý tài chính tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế .............................................................................................................. 81 3.2.1. Quy trình quản lý tài chính tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế ...................................................................................................... 81 3.2.2. Thực trạng quản lý thu tại một số bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế .......... 93 3.2.3. Thực trạng quản lý chi tại một số bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế .......... 99 3.2.4. Thực trạng quản lý kết dư tài chính .................................................... 107 3.2.5. Thực trạng quản lý tài sản ................................................................... 109 3.3. Đánh giá thực trạng quản lý tài chính tại một số bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế .......................................................................................................... 116 3.3.1. Kết quả đạt được ................................................................................. 116 3.3.2. Hạn chế ................................................................................................ 118 3.3.3. Nguyên nhân ....................................................................................... 120 Chương 4: PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TÁC ĐỘNG ĐẾN MỨC TỰ CHỦ ........................................................................ 125 4.1. Giới thiệu mô hình............................................................................... 125 4.1.1. Mô hình tác động quản lý tài chính tới mức tự chủ bệnh viện công lập .................................................................................................... 125 4.1.2. Cơ sở dữ liệu cho mô hình .................................................................. 127 4.2. Phân tích kết quả từ mô hình ............................................................... 128 4.2.1. Kết quả từ mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến tự chủ bệnh viện tại bệnh viện Hữu Nghị Việt Đức ................................................ 128 4.2.2. Kết quả từ mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến tự chủ bệnh viện tại bệnh viện Bạch Mai ................................................................. 131 4.2.3. Kết quả từ mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến tự chủ bệnh viện tại bệnh viện K.............................................................................. 133 iii 4.2.4. Kết quả từ mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến tự chủ bệnh viện tại bệnh viện Phụ sản Trung ương ................................................ 136 4.2.5. Kết quả từ mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến tự chủ bệnh viện tại bệnh viện Nội tiết Trung ương ................................................ 139 4.3. Những gợi ý từ kết quả mô hình .......................................................... 141 Chương 5: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI MỘT SỐ BỆNH VIỆN CÔNG LẬP TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ ........................... 145 5.1. Định hướng quản lý tài chính tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế ............................................................................................................ 145 5.1.1. Định hướng phát triển ngành y tế hướng tới năm 2030 ...................... 145 5.1.2. Định hướng quản lý tài chính tại bệnh viện công lập ......................... 147 5.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế ............................................................................................. 151 5.2.1. Hoàn thiện quy định nội bộ về quản lý tài chính ................................ 151 5.2.2. Hoàn thiện quy trình quản lý tài chính ................................................ 153 5.2.3. Hoàn thiện quản lý thu ........................................................................ 155 5.2.4. Hoàn thiện quản lý chi ........................................................................ 161 5.2.5. Hoàn thiện quản lý kết dư tài chính .................................................... 165 5.2.6. Hoàn thiện quản lý tài sản ................................................................... 166 5.2.7. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ và vai trò của công tác quản lý tài chính .................................................................................................... 167 5.2.8.Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và tin học trong quản lý tài chính .................................................................................................... 170 5.3. Kiến nghị ............................................................................................. 171 5.3.1. Một số kiến nghị từ kết quả mô hình .................................................. 171 5.3.2. Kiến nghị với Chính phủ ..................................................................... 173 5.3.3. Kiến nghị với Bộ Y tế, Bộ Tài chính và các bộ, ngành liên quan ...... 174 KẾT LUẬN ................................................................................................... 177 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ .............. 178 PHỤ LỤC iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BTC Bộ Tài chính BVCL Bệnh viện công lập BVQĐ Bệnh viện quân đội BYT Bộ Y tế DVYT Dịch vụ y tế GDP Tổng sản phẩm quốc nội HĐTX Hoạt động thường xuyên HNVĐ Hữu Nghị Việt Đức IMF Quỹ tiền tệ quốc tế KBNN Kho bạc Nhà nước KCB Khám chữa bệnh KHCN Khoa học công nghệ LMIC Quốc gia có thu nhập thấp và trung bình NCKH Nghiên cứu khoa học NLĐ Người lao động NSNN Ngân sách Nhà nước PFM Hệ thống quản lý tài chính công SNYT Sự nghiệp y tế UHC Hỗ trợ bao phủ y tế toàn dân WHO Tổ chức Y tế Thế giới v DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Bảng 2.1. Khung phân tích quyền tự chủ ........................................................ 33 Bảng 3.1. Tình hình chung một số bệnh viện giai đoạn 2017 - 2021 ............. 80 Bảng 3.2. Quyết toán tài chính sau quyết toán tại một số bệnh việngiai đoạn 2017 – 2021 ..................................................................................................... 91 Bảng 3.3. Thu ngân sách Nhà nước cấp tại một số bệnh viện giai đoạn 2017 – 2021 ................................................................................................................. 93 Bảng 3.4. Chi đầu tư phát triển tại một số bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế giai đoạn 2017 – 2021 ........................................................................................ 100 Bảng 3.5. Chi thường xuyên tại một số bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế giai đoạn 2017 – 2021 ................................................................................................... 103 Bảng 3.6. Tổng trích lập các quỹ tại một số bệnh viện giai đoạn 2017 – 2021 ....................................................................................................................... 108 Bảng 4.1. Thống kê mô tả các biến phụ thuộc tại bệnh viện HNVĐ ........... 128 Bảng 4.2. Kết quả mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến tự chủ bệnh viện tại bệnh viện Hữu Nghị Việt Đức ................................................ 128 Bảng 4.3. Kiểm định khuyết tật phương sai sai số thay đổi mô hình (1) ..... 130 Bảng 4.4. Thống kê mô tả các biến phụ thuộc tại bệnh viện Bạch Mai ....... 131 Bảng 4.5. Kết quả mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến tự chủ bệnh viện tại bệnh viện Bạch Mai ................................................................. 131 Bảng 4.6. Kiểm định khuyết tật phương sai sai số thay đổi mô hình (2) ..... 133 Bảng 4.7. Thống kê mô tả các biến phụ thuộc tại bệnh viện K .................... 134 Bảng 4.8. Kết quả mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến mức tự chủ tại bệnh viện K ................................................................................... 134 Bảng 4.9. Kiểm định khuyết tật phương sai sai số thay đổi mô hình (3) ..... 135 Bảng 4.10. Thống kê mô tả các biến phụ thuộc tại bệnh viện Phụ sản Trung ương ............................................................................................................... 136 vi Bảng 4.11. Kết quả mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến mức tự chủ tại bệnh viện Phụ sản Trung ương ..................................................... 136 Bảng 4.12. Kiểm định khuyết tật phương sai sai số thay đổi mô hình (4) ... 138 Bảng 4.13. Thống kê mô tả các biến phụ thuộc tại bệnh viện Nội tiết Trung ương ............................................................................................................... 139 Bảng 4.14. Kết quả mô hình đánh giá tác động của quản lý tài chính đến mức tự chủ tại bệnh viện Nội tiết Trung ương ...................................................... 139 Bảng 4.15. Kiểm định khuyết tật phương sai sai số thay đổi mô hình (5) ... 141 Biểu đồ 3.1. Dự toán tài chính một số bệnh viện giai đoạn 2017 – 2021 ....... 83 Biểu đồ 3.2. Cơ cấu dự toán thu tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế .................................................................................................................. 86 Biểu đồ 3.3. Cơ cấu dự toán chi tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế .................................................................................................................. 87 Biểu đồ 3.4. Thực hiện tài chính tại một số bệnh viện công lậptrực thuộc Bộ Y tế giai đoạn 2017 – 2021 ............................................................................. 88 Biểu đồ 3.5. Thu sự nghiệp tại một số bệnh viện giai đoạn 2017 – 2021 ...... 96 Biểu đồ 3.6. Cơ cấu các khoản thu sự nghiệp tại một số bệnh viện công lập giai đoạn 2017 – 2021 ..................................................................................... 97 Biểu đồ 3.7. Cơ cấu các khoản chi đầu tư phát triển một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế giai đoạn 2017 - 2021 ..................................................... 101 Biểu đồ 3.8. Cơ cấu chi thường xuyên một số BVCL giai đoạn 2017–2021 104 Biểu đồ 3.9. Cơ cấu quỹ được trích lập tại một số bệnh viện 2017 – 2021 .... 99 Biểu đồ 3.10. Tình hình TSCĐ tại một số bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế giai đoạn 2017 – 2021 .......................................................................................... 114 Hình 4.1. Kiểm định tính chuẩn của sai số ngẫu nhiên mô hình (1)............. 130 vii Hình 4.2. Kiểm định tính chuẩn của sai số ngẫu nhiên mô hình (2)............. 133 Hình 4.3. Kiểm định tính chuẩn của sai số ngẫu nhiên mô hình (3)............. 136 Hình 4.4. Kiểm định tính chuẩn của sai số ngẫu nhiên mô hình (4)............. 138 Hình 4.5. Kiểm định tính chuẩn của sai số ngẫu nhiên mô hình (5)............. 141 Sơ đồ 3.1. Cơ cấu tổ chức quản lý tài chính tại các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế ...................................................................................................................... 78 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sức khỏe cộng đồng và chất lượng y tế là yếu tố chủ chốt trong sự phát triển của mỗi quốc gia. Vì vậy, đầu tư cho y tế là đầu tư quan trọng cho sự phát triển nhân lực, kinh tế xã hội của đất nước, nâng cao chất lượng cuộc sống của mỗi cá nhân cũng như toàn xã hội. Tham gia vào lĩnh vực này có sự đóng góp từ nhiều nguồn khác nhau như ngân sách nhà nước, liên doanh liên kết trong hoạt động y tế, các tổ chức phi lợi nhuận, các cơ sở khám chữa bệnh; trong đó hoạt động sự nghiệp cũng như vận hành tài chính tại các cơ sở y tế công lập nói chung, bệnh viện công lập nói riêng đóng vai trò trung tâm quyết định mức hiệu quả của chất lượng y tế quốc gia. Với các bước chuyển mình từ cơ chế kinh tế tập trung sang phát triển theo nền kinh tế thị trường, việc khám chữa bệnh tại các bệnh viện công lập dần hình thành nhiều hình thức, từ được nhà nước chi trả hoàn toàn sang hỗ trợ một phần, nguồn thu tại các bệnh viện công lập trở nên đa dạng. Điều này đặt ra yêu cầu đối với công tác quản lý tài chính để đảm bảo sử dụng hiệu quả các nguồn tài chính của bệnh viện trong quá trình vận hành và cung cấp dịch vụ y tế. Sau 14 năm thực hiện Nghị định số 43/2006/NĐ-CP, 08 năm thực hiện Nghị định số 85/2012/NĐ-CP và 06 năm tuân thủ theo Nghị định số 16/2015/NĐ-CP của Chính phủ (hiện tại các Nghị định này được thay thế bởi Nghị định số 60/2021/NĐ-CP), các đơn vị bệnh viện công lập không ngừng tăng nguồn thu sự nghiệp qua các năm, góp phần đảm bảo chi, từ đó hướng tới tự chủ hoàn toàn về tài chính. Cơ chế tự chủ tài chính đã mang lại một số kết quả tích cực đối với bệnh viện công lập như nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ y tế, cải thiện trang thiết bị y tế, đa dạng hóa dịch vụ y tế đáp ứng nhu cầu của người khám bệnh. Tuy nhiên, để tiến tới tự chủ toàn diện, các bệnh viện công lập triển khai thực hiện tự chủ tài chính còn thiếu đồng bộ, chưa 2 chủ động khai thác tối đa nguồn lực hiện có. Đồng thời, Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ban hành đã đặt ra một số yêu cầu mới đối với bệnh viện công lập về giá, phí dịch vụ y tế, quy định các nguồn tài chính của bệnh viện công lập, phân phối kết quả tài chính năm cũng như tự chủ về giao dịch tài chính và liên doanh, liên kết. Điều này đặt ra tính cấp thiết trong hoàn thiện quản lý tài chính tại các bệnh viện công lập hiện nay. Trên địa bàn Hà Nội, hệ thống bệnh viện công lập tuyến trung ương bao gồm 19 bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế đã đạt mức tự chủ chi thường xuyên. Tuy nhiên, phần lớn các bệnh viện chưa chủ động và sẵn sàng tự chủ khi chỉ có 03 bệnh viện đạt được mức tự chủ chi thường xuyên và chi đầu tư và được Chính phủ cho phép thí điểm tự chủ toàn diện, việc khai thác và mở rộng nguồn thu từ hoạt động sự nghiệp của các bệnh viện còn nhiều khó khăn. Quá trình quản lý tài chính theo hướng tự chủ tại các bệnh viện đang tồn tại những hạn chế khi các bệnh viện chưa phát huy đầy đủ quyền tự chủ về sử dụng tài sản, các khoản chi chủ yếu thực hiện chi cho nghiệp vụ chuyên môn, chưa chú trọng nhiều đến yếu tố con người, cùng với khó khăn trong việc giá dịch vụ y tế chưa được tính đầy đủ các chi phí và tình hình biến đổi chung của xã hội. Bên cạnh đó, quản lý tài chính tại các bệnh viện chưa đạt hiệu quả khi môi trường pháp lý chưa đảm bảo cho các quyết định tài chính hợp lý trong khi hoạt động tài chính đa dạng, phức tạp và số lượng dịch vụ y tế được cung cấp lớn. Điều này đặt ra tính cấp thiết nghiên cứu và tìm ra giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính tại bệnh viện công lập. Nắm bắt những vấn đề trên, tác giả lựa chọn thực hiện đề tài “Quản lý tài chính tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế”. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu 3 Luận án nghiên cứu lý luận, thực trạng, đề xuất giải pháp và kiến nghị hoàn thiện quản lý tài chính tại một số bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về quản lý tài chính bệnh viện công lập; làm rõ nội hàm quản lý tài chính, các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính bệnh viện công lập, tiêu chí đánh giá và kinh nghiệm quản lý tài chính bệnh viện công lập. - Phân tích thực trạng quản lý tài chính theo hướng tự chủ tại 05 bệnh viện công lập trực thuộc Bộ Y tế, chỉ ra kết quả đạt được, tồn tại hạn chế và nguyên nhân của hạn chế. - Phân tích định lượng quản lý tài chính tác động đến mức tự chủ, từ đó rút ra một số đề xuất về giá dịch vụ y tế, kiểm soát chi và đầu tư tài sản hướng tới tự chủ. - Phân tích định hướng phát triển y tế và bệnh viện công lập tại Việt Nam giai đoạn tiếp theo, đề xuất các giải pháp, kiến nghị hoàn thiện quản lý tài chính bệnh viện công lập tại Việt Nam. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là quản lý tài chính tại một số bệnh viện công lập. Phạm vi nội dung nghiên cứu Luận án nghiên cứu các nội dung quản lý tài chính, cụ thể liên quan đến quản lý thu, quản lý chi, quản lý kết dư tài chính, quản lý tài sản tại một số bệnh viện công lập và tác động của quản lý tài chính đến