Luận án Quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN **************** PHAN HỒNG MAI QUẢN LÝ TÀI SẢN TẠI CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NGÀNH XÂY DỰNG NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ Hà Nội - 2012 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN **************** PHAN HỒNG MAI QUẢN LÝ TÀI SẢN TẠI CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NGÀNH XÂY DỰNG NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế Tài chính – Ngân hàng Mã số: 62.31.12.01 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS CAO CỰ BỘI Hà Nội - 2012 3 LỜI CẢM ƠN Luận án này là kết quả nghiên cứu nghiêm túc của tác giả trong một thời gian dài, bằng nỗ lực bản thân và không thể thiếu sự đóng góp của một số cá nhân khác. Trước tiên, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới GS.TS Cao Cự Bội, người đã định hướng và ủng hộ, động viên tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tập thể thầy, cô giáo đã giảng dạy, cung cấp kiến thức cho tác giả, tạo nền tảng lý luận cần thiết để nghiên cứu đề tài này. Đặc biệt là PGS.TS Lưu Thị Hương, PGS.TS Nguyễn Thị Bất, PGS.TS Vũ Duy Hào (ĐH Kinh tế Quốc dân), PGS.TS Đỗ Văn Thành (Bộ Tài chính) đã tận tình chỉ dẫn tác giả hoàn thiện nội dung luận án, cũng như thủ tục bảo vệ. PGS.TS Nguyễn Thị Tuyết Mai, PGS.TS Nguyễn Văn Thắng, PGS.TS Nguyễn Thị Thiềng, TS Nguyễn Minh Ngọc (ĐH Kinh tế Quốc dân) đã trực tiếp hướng dẫn tác giả cách thức nghiên cứu khoa học bài bản.. Tác giả xin gửi lời cảm ơn tới anh Nguyễn Dương Hùng (công ty AZ Land), Nguyễn Bá Anh (ĐH Xây dựng Hà Nội), Nguyễn Tiến Dũng (công ty Vinaconex), Hoàng Tuyên Dương (ĐH Kinh tế Quốc dân) đã nỗ lực hợp tác, thu thập thông tin thực tế về hoạt động của các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết. Ths Đỗ Tuyết Nhung, TS Doãn Hoàng Minh (ĐH Kinh tế Quốc dân) đã nhiệt tình giúp đỡ tác giả hoàn thiện hồ sơ bảo vệ luận án. Cuối cùng, không thể thiếu, tác giả xin gửi lời biết ơn tới gia đình, bạn bè đã luôn ủng hộ, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành công trình này. Tác giả luận án Phan Hồng Mai 4 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận án là hoàn toàn trung thực. Các đánh giá, kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận án Phan Hồng Mai 5 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TSCĐ HH Tài sản cố định hữu hình TSLĐ Tài sản lưu động VND Việt Nam đồng, đơn vị tiền tệ của Việt Nam DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ STT Tên hình vẽ, sơ đồ Trang 1.1 Mô hình nghiên cứu định tính 12 2.1 Giả định sự thay đổi ngân quỹ theo mô hình Baumol 36 2.2 Mô hình Miller – Orr 38 2.3 Giả định sự thay đổi hàng tồn kho theo mô hình EOQ 52 3.1 Tổng tài sản của các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 90 từ năm 2006 đến năm 2010 4.1 Đồ thị phân bố giá trị chỉ tiêu ROA năm 2010 155 4.2 Mô hình Miller – Orr áp dụng tại công ty cổ phần Sông Đà 174 Thăng Long DANH MỤC BẢNG, BIỂU STT Tên bảng Trang 1.1 Cơ cấu mẫu nghiên cứu phỏng vấn sâu các công ty cổ phần ngành 11 xây dựng niêm yết 2.1 Thuế và các khoản nộp ngân sách Nhà nước của doanh nghiệp 21 ngành xây dựng ở Việt Nam 6 2.2 Số lao động làm việc trong doanh nghiệp ngành xây dựng ở Việt 22 Nam 3.1 Số lượng các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết từ năm 83 2006 đến năm 2010 3.2 Thời gian hoạt động của công ty cổ phần ngành xây dựng niêm 84 yết 3.3 Nguồn gốc hình thành các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm 85 yết ở Việt Nam 3.4 Phân loại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết theo 85 nhóm doanh nghiệp 3.5 Phân loại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết theo quy 89 mô nguồn vốn 3.6 Giá trị trung bình cơ cấu tài sản của các công ty cổ phần ngành 91 xây dựng niêm yết từ năm 2006 đến năm 2010 3.7 Kết cấu khoản mục tiền tại ngày 31/12/2010 của 15 công ty cổ 97 phần ngành xây dựng niêm yết 3.8 Kết cấu khoản mục phải thu tại ngày 31/12/2010 của 15 công ty 106 cổ phần ngành xây dựng niêm yết 3.9 Số dư khoản phải thu và trích dự phòng phải thu khó đòi tại ngày 109 31/12/2010 của 15 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 3.10 Giá trị lợi nhuận sau thuế và lưu chuyển tiền thuần trong năm 111 2010 của 15 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 3.11 Kết cấu hàng tồn kho tại ngày 31/12/2010 của 15 công ty cổ phần 113 ngành xây dựng niêm yết 3.12 Giá trị TSCĐ và TSCĐ hữu hình tại ngày 31/12/2010 của 15 công 120 ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 3.13 Kết cấu TSCĐ hữu hình tại ngày 31/12/2010 của 15 công ty cổ 121 phần ngành xây dựng niêm yết 7 3.14 Thời gian khấu hao TSCĐ áp dụng tại 15 công ty cổ phần ngành 124 xây dựng niêm yết 3.15 Giá trị trung bình một số chỉ tiêu đánh giá quản lý tài sản tại các 125 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 3.16 Giá trị trung bình một số chỉ tiêu đánh giá quản lý tài sản năm 126 2010 tại các công ty cổ phần niêm yết thuộc ngành nghề khác nhau 3.17 Giá trị trung bình một số chỉ tiêu đánh giá quản lý tài sản tại các 128 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 3.18 Giá trị ROA, ROE năm 2010 của một số công ty cổ phần ngành 130 xây dựng niêm yết 3.19 Cơ cấu tài trợ của các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 133 3.20 Cơ cấu tài trợ bình quân của các công ty cổ phần niêm yết thuộc 133 những ngành nghề khác 3.21 Khung thời gian sử dụng của một số loại TSCĐ ban hành kèm 142 theo thông tư 203/2009/TT – BTC hướng dẫn chế độ quản lý, sử dụng, trích khấu hao TSCĐ 3.22 Số lượng dự án bị đình hoãn, dãn tiến độ tại một số địa phương 144 3.23 Đánh giá mức độ tác động của từng nguyên nhân tới quản lý tài 145 sản tại 15 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 3.24 Thứ tự sắp xếp các nguyên nhân theo mức độ tác động tới quản lý 146 tài sản tại 15 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết 4.1 Tác động của quản lý tài sản và hệ số nợ tới ROA, ROE và Z của 167 công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam 4.2 Cơ cấu tài sản và cơ cấu tài trợ của công ty cổ phần Sông Đà 170 Thăng Long 4.3 Kết quả sản xuất – kinh doanh của công ty cổ phần Sông Đà 171 Thăng Long 8 4.4 Kết quả quản lý tài sản tại công ty cổ phần Sông Đà Thăng Long 172 4.5 Báo cáo lưu chuyển tiền tệ của công ty cổ phần Sông Đà Thăng 176 Long năm 2010 4.6 Lưu chuyển tiền tệ của công ty cổ phần Sông Đà Thăng Long sau 178 khi rút tiết kiệm trong quý 2 năm 2010 4.7 Lưu chuyển tiền tệ của công ty cổ phần Sông Đà Thăng Long sau 180 khi trả nợ gốc vay trong quý 3 năm 2010 4.8 Tỷ số tài chính của công ty cổ phần Sông Đà Thăng Long trước 181 và sau khi ứng dụng mô hình Miller - Orr 4.9 Giá trị ROE và DFL năm 2010 của một số công ty cổ phần ngành 194 xây dựng niêm yết ở Việt Nam 4.10 Giá trị ROE, Z và DFL của một số công ty cổ phần ngành xây 196 dựng niêm yết nếu duy trì tỷ lệ nợ năm 2010 bằng 70% tổng nguồn vốn 4.11 Giá trị ROE, Z và DFL của một số công ty cổ phần ngành 197 xâydựng niêm yết nếu duy trì tỷ lệ nợ năm 2010 bằng 50% tổng nguồn vốn 4.12 Giá trị ROE, Z và DFL của một số công ty cổ phần ngành xây 198 dựng niêm yết nếu duy trì tỷ lệ nợ bằng 70% tổng nguồn vốn và EBIT tăng 1,5 lần so với năm2010 4.13 Cơ cấu nợ và tài sản của một số công ty cổ phần ngành xây dựng 200 niêm yết năm 2010 4.14 Cơ cấu nợ năm 2010 của một số công ty cổ phần ngành xây dựng 201 niêm yết nếu duy trì khả năng thanh toán nhanh bằng 1 9 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ DANH MỤC BẢNG, BIỂU MỞ ĐẦU...................................................................................................................................1 CHƯƠNG 1 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..............................................................19 1.1 Phương pháp nghiên cứu định tính ................................................................................. 19 1.1.1 Lý do lựa chọn phương pháp nghiên cứu định tính.............................19 1.1.2 Thiết kế nghiên cứu định tính ..............................................................20 1.2 Phương pháp nghiên cứu định lượng............................................................................... 24 1.2.1 Lý do lựa chọn phương pháp nghiên cứu định lượng ........................24 1.2.2 Thiết kế nghiên cứu định lượng ..........................................................25 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ TÀI SẢN TẠI DOANH NGHIỆP NGÀNH XÂY DỰNG ..................................................................................30 2.1 Khái quát về tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng .................................................. 30 2.1.1 Khái niệm, vai trò và đặc điểm doanh nghiệp ngành xây dựng ...........30 2.1.2 Tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng ...........................................36 2.2 Khái niệm và mục tiêu quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng .................... 40 2.2.1 Khái niệm quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng..............40 2.2.2 Mục tiêu quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng ................42 2.3 Nội dung quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng .......................................... 43 2.3.1 Quản lý tiền tại doanh nghiệp ngành xây dựng ...................................43 2.3.2 Quản lý khoản phải thu tại doanh nghiệp ngành xây dựng.................55 2.3.3 Quản lý hàng tồn kho tại doanh nghiệp ngành xây dựng....................62 2.3.4 Quản lý tài sản cố định hữu hình tại doanh nghiệp ngành xây dựng..68 2.4. Chỉ tiêu đánh giá kết quả quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng............... 79 2.4.1 Chỉ tiêu đánh giá kết quả quản lý tiền..................................................79 2.4.2 Chỉ tiêu đánh giá kết quả quản lý khoản phải thu ...............................80 10 2.4.3 Chỉ tiêu đánh giá kết quả quản lý hàng tồn kho ..................................81 2.4.5 Chỉ tiêu đánh giá kết quả quản lý tài sản cố định hữu hình ................84 2.4.6 Chỉ tiêu đánh giá kết quả quản lý tổng tài sản.....................................85 2.5 Nhân tố ảnh hưởng tới quản lý tài sản tại các doanh nghiệp ngành xây dựng ........... 86 2.5.1 Nhân tố thuộc về doanh nghiệp ngành xây dựng.................................86 2.5.2 Nhân tố bên ngoài doanh nghiệp ngành xây dựng ..............................90 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TÀI SẢN TẠI CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NGÀNH XÂY DỰNG NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM............................................93 3.1 Giới thiệu các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam........................... 93 3.1.1 Tiêu chí lựa chọn công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam 93 3.1.2 Đặc điểm các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam..93 3.2 Thực trạng quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ............ 104 3.2.1 Thực trạng quản lý tiền......................................................................104 3.2.2 Thực trạng quản lý khoản phải thu....................................................110 3.2.3 Thực trạng quản lý hàng tồn kho.......................................................124 3.2.4 Thực trạng quản lý tài sản cố định hữu hình.....................................130 3.3 Đánh giá thực trạng quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam................................................................................................................................. 136 3.3.1 Kết quả đạt được.................................................................................136 3.3.2 Hạn chế ..............................................................................................139 3.3.3 Nguyên nhân của hạn chế..................................................................141 CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ TÀI SẢN TẠI CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NGÀNH XÂY DỰNG NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM .................................................................................................................................................159 4.1 Định hướng phát triển của ngành xây dựng Việt Nam trong thời gian tới ................. 159 4.2 Nhóm giải pháp trực tiếp nhằm tăng cường quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam .................................................................................. 163 4.2.1 Đánh giá tác động của quản lý tài sản tới ROA, ROE và chỉ số Z của công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam...............................163 11 4.2.2 Ứng dụng mô hình Miller – Orr để quản lý ngân quỹ, nghiên cứu tại công ty cổ phần sông Đà Thăng Long.........................................................169 4.3 Nhóm giải pháp bổ trợ nhằm tăng cường quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam.............................................................................................. 197 4.3.1 Nhóm giải pháp về nguồn nhân lực ...................................................197 4.3.2 Nhóm giải pháp về huy động vốn .......................................................204 4.3.3 Nhóm giải pháp về phương tiện quản lý.............................................215 4.3.4 Nhóm giải pháp về tổ chức quản lý ....................................................218 4.4 Điều kiện thực hiện giải pháp nhằm tăng cường quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam .................................................................................. 226 4.4.1 Bộ Tài chính và bộ Xây dựng ban hành văn bản hướng dẫn về quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng ...................................................226 4.4.2 Bộ Tài chính điều chỉnh chế độ khấu hao TSCĐ HH tại doanh nghiệp ngành xây dựng...........................................................................................227 4.4.3 Nhà nước tạo điều kiện phát triển dịch vụ pháp lý và giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại trong lĩnh vực xây dựng. .........................229 4.4.4 Thành lập thêm các công ty mua bán nợ và phát triển dịch vụ đòi nợ thuê .....................................................................................................................230 4.4.5 Hoàn thiện hoạt động đấu thầu và quy hoạch xây dựng....................230 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4...................................................................................................234 KIẾN NGHỊ VỀ NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TIẾP THEO...............235 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.........................................236 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................237 PHỤ LỤC .............................................................................................................................241 12 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Để đối phó với cuộc khủng hoảng kinh tế - tài chính thế giới, năm 2009, chính phủ Việt Nam chủ trương kích cầu đầu tư, trong đó xây dựng là ngành được chú trọng. Hiện nay, số doanh nghiệp trong ngành xây dựng chiếm khoảng 13% tổng doanh nghiệp và tạo việc làm cho 16% lao động cả nước [43]. Trong đó, các công ty cổ phần niêm yết tuy có số lượng khoảng 5% tổng doanh nghiệp ngành xây dựng song sử dụng 13,4% tổng nguồn vốn, bao gồm các công ty lớn nhất của ngành như Tổng công ty cổ phần xuất nhập khẩu và xây dựng Việt Nam, công ty cổ phần xây lắp Dầu khí Việt Nam, công ty cổ phần Sông Đà – Thăng Long, công ty cổ phần xây dựng Tasco... [39] Tuy nhiên, tỷ lệ sinh lời bình quân tổng tài sản (ROA) của các doanh nghiệp này chỉ đạt mức trung bình khá, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ này của các doanh nghiệp thuộc một số ngành khác như vận tải, công nghệ, y tế, thương mại dịch vụ [47]... Không những vậy, khoản mục phải thu và hàng tồn kho chiếm tỷ trọng khá lớn trong tổng tài sản của các doanh nghiệp xây dựng (32% và 25%), đồng thời, dòng tiền ròng từ sản xuất - kinh doanh nhỏ hơn nhiều lần so với lợi nhuận thuần ghi nhận trên Báo cáo kết quả kinh doanh, trong khi đó hệ số nợ luôn xoay quanh ngưỡng 68% [39]. Những con số trên phản ánh thực tế khai thác tài sản kém hiệu quả và nợ tồn đọng dai dẳng, khó giải quyết, đặt ra yêu cầu bức thiết phải tăng cường quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết. Ngày nay, cùng với sự phát triển của khoa học ứng dụng, công nghệ sản xuất, phương thức kinh doanh ngày càng phát triển đa dạng, phức tạp. Theo đó, cách thức quản lý tài sản cũng cần thay đổi linh hoạt, thường xuyên được nghiên cứu bổ sung để đảm bảo vừa tiết kiệm chi phí, vừa nâng cao chất lượng. Đây không chỉ là vấn đề riêng của doanh nghiệp ngành xây dựng, là yêu cầu chung của tất cả ngành nghề khác trong nền kinh tế. Điều đó có nghĩa là, quản lý tài sản là công việc cần thực hiện liên tục và có ý nghĩa dài hạn với mọi doanh nghiệp. 13 Trong một thế kỷ qua, các nhà khoa học trên thế giới đã xây dựng được một số lý thuyết như mô hình quản lý tiền (Baumol, Miller-Orr), hàng tồn kho (EOQ, JIT), phương pháp khấu hao tài sản cố định, định giá tài sản, các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng tài sản... áp dụng cho một số công đoạn của quy trình quản lý tài sản. Cơ quan quản lý Nhà nước ở Việt Nam cũng ban hành các văn bản hướng dẫn việc quản lý tài sản như chuẩn mực kế toán, quyết định 206/2003/QĐ - BTC, quyết định 15/2006/QĐ - BTC hay thông tư 53/2006/TT - BTC... Các chuyên gia công nghệ thông tin đã sáng chế nhiều phần mềm hỗ trợ doanh nghiệp quản trị tiền mặt, kho hàng, khoản phải thu, TSCĐ HH... song chủ yếu phục vụ công tác hạch toán kế toán và kiểm kê tài sản trong doanh nghiệp nói chung. Chưa có công trình, văn bản nào hướng dẫn doanh nghiệp xây dựng một quy trình quản lý tài sản bài bản, toàn diện (trên cả phương diện kỹ thuật và kinh tế - tài chính). Nói cách khác, yêu cầu quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng nói chung và các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết nói riêng chưa được giải quyết triệt để bằng các công trình khoa học hiện có. Như vậy, quản lý tài sản là một vấn đề cấp thiết, mang tính thời sự đối với các doanh nghiệp ngành xây dựng ở Việt Nam, đồng thời có tính lan tỏa rộng rãi trong các doanh nghiệp sản xuất – kinh doanh nói chung. Đây cũng là hoạt động dài hạn, cần được nghiên cứu bổ sung liên tục song chưa được giải quyết thấu đáo bằng những công trình khoa học hiện có. Chính vì vậy, đề tài “Quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam” được lựa chọn để nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu Luận án được thực hiện nhằm đạt được các mục tiêu cơ bản sau: - Hệ thống hóa các lý luận cơ bản về quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng nói chung, trong đó tập trung làm rõ khái niệm “Quản lý tài sản tại doanh nghiệp” và chi tiết các công việc cần giải quyết, với thời điểm bắt đầu và kết thúc cụ thể. 14 - Mô tả và đánh giá thực trạng quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam, từ đó phát hiện những nguyên nhân cụ thể dẫn tới việc quản lý tài sản chưa chặt chẽ, khoa học. - Đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm tăng cường quản lý tài sản tại các công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam. Để đạt được mục tiêu trên, cần giải đáp các câu hỏi nghiên cứu, bao gồm: - “Quản lý tài sản tại doanh nghiệp ngành xây dựng” là gì (hay đó là một quá trình bao gồm những công việc gì, với thời điểm bắt đầu và kết thúc cụ thể như thế nào)? - Những nhân tố ảnh hưởng tới quản lý tài sản tại các doanh nghiệp ngành xây dựng nói chung và công ty cổ phần ngành xây dựng niêm yết ở Việt Nam nói riêng? - Tác động của quản lý từng loài tài sản tới hệ số sinh lời tổng tài sản (ROA)