Trong những năm gần đây, quản lý thuế đối với các doanh nghiệp có vốn đầu
tư nước ngoài đang trở thành chủ đề được nhiều học giả, nhiều nhà kinh tế quan tâm
nghiên cứu. Dòng vốn đầu tư nước ngoài được xem là một trong những chất xúc tác
quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các quốc gia
đang phát triển [82]. Tuy nhiên, nhiều bằng chứng học thuật và thực tiễn cho thấy
việc quản lý thuế đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chưa thật sự
hiệu quả tại nhiều quốc gia [72]. Các quốc gia đang phát triển ít có kinh nghiệm
thực tiễn trong việc ứng phó với các chiến lược hoạch định thuế tinh vi của các tập
đoàn đa quốc gia (Multinational Enterprises - MNEs). Với phạm vi hoạt động toàn
cầu và mạng lưới các bên liên kết rộng lớn, các chiến lược tránh thuế tinh vi của
các MNEs, thông qua việc thành lập các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước
ngoài (doanh nghiệp FDI) và thực hiện giao dịch liên kết, đã khai thác các lỗ hổng
và sự không phù hợp trong chính sách thuế của các quốc gia để trục lợi về thuế [94].
Với những chiến lược tránh thuế này, các MNEs càng nhận được nhiều lợi ích thì
tổn thất thuế của các quốc gia càng lớn, làm tổn thất nguồn thu thuế toàn cầu [64].
Theo đó, động cơ mà nghiên cứu sinh lựa chọn và thực hiện đề tài nghiên cứu xuất
phát từ cả hai góc độ: (1) Bối cảnh thực tiễn và (2) Khoảng trống nghiên cứu.
Về bối cảnh thực tiễn, không nằm ngoài thực trạng chung của quốc gia đang
phát triển, hiệu quả quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam vẫn còn
nhiều hạn chế. Cùng với vốn đầu tư trong nước, FDI dần trở thành nguồn lực quan
trọng đóng góp vào những bước phát triển vượt bậc của nền kinh tế Việt Nam trong
những năm qua [88] [109] [112].Tuy nhiên, hiệu quả quản lý thuế và khai thác
nguồn thu đối với doanh nghiệp FDI ở Việt Nam vẫn còn thấp, chưa kiểm soát tốt
việc tuân thủ thuế của các doanh nghiệp này [52, tr 67, 68]. Nhiều doanh nghiệp
FDI ở Việt Nam khai báo lỗ liên tục trong nhiều năm mặc dù hoạt động sản xuất
kinh doanh thực tế vẫn mở rộng [2] [12] [40]. Điều này không những làm ngân sách
nhà nước thất thu thuế mà còn gây ra sự cạnh tranh không lành mạnh, không công
bằng giữa doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp trong nước.
212 trang |
Chia sẻ: thuylinhk2 | Ngày: 28/12/2022 | Lượt xem: 954 | Lượt tải: 6
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Quản lý thuế đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Thành phố Hồ Chí Minh, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
TRẦN NGỌC LINH
QUẢN LÝ THUẾ ĐỐI VỚI
CÁC DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƢ
NƢỚC NGOÀI TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI - 2022
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
TRẦN NGỌC LINH
QUẢN LÝ THUẾ ĐỐI VỚI
CÁC DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƢ
NƢỚC NGOÀI TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Ngành : Quản lý kinh tế
Mã số : 9.34.04.10
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. GS. TS. MAI THỊ HOÀNG MINH
2. PGS. TS. QUÁCH ĐỨC PHÁP
HÀ NỘI - 2022
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số
liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án
chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ...................................................................................... 8
1.1 Điểm luận các công trình nghiên cứu về quản lý thuế nói chung ................... 8
1.2 Điểm luận các công trình nghiên cứu quản lý thuế đối với doanh nghiệp
FDI. ............................................................................................................................. 9
1.3 Đánh giá các công trình nghiên cứu trƣớc...................................................... 16
1.3.1 Đánh giá tổng quan các công trình nghiên cứu trước ................................ 16
1.3.2 Khoảng trống nghiên cứu .......................................................................... 17
CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THUẾ ĐỐI VỚI DOANH
NGHIỆP FDI ........................................................................................................... 20
2.1 Các khái niệm chính.......................................................................................... 20
2.1.1 Quản lý thuế ............................................................................................... 20
2.1.2 Doanh nghiệp FDI ..................................................................................... 25
2.2 Quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI .......................................................... 31
2.2.1Thiết lập khung pháp lý và các văn bản hướng dẫn nhằm nhận biết,
kiểm soát và hạn chế các hành vi chuyển lợi nhuận không hợp pháp của
doanh nghiệp FDI. ..................................................................................................
2.2.2 Hoàn thiện cơ sở dữ liệu về giá ................................................................. 35
2.2.3 Tăng cường hợp tác, chia sẻ thông tin giữa các quốc gia .......................... 36
2.2.4 Xây dựng đội ngũ nhân lực chuyên môn cao để quản lý thuế doanh
nghiệp FDI .......................................................................................................... 36
2.2.5 Tăng cường các biện pháp kiểm soát và thanh tra hoạt động chuyển
lợi nhuận của doanh nghiệp FDI ........................................................................ 37
2.3 Đánh giá hiệu quả quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI .......................... 39
2.4 Kinh nghiệm của một số nước về quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI ........ 40
2.4.1 Singapore ................................................................................................... 40
2.4.2 Trung Quốc ................................................................................................ 41
2.4.3 Indonesia .................................................................................................... 42
2.4.4 Nhận xét ..................................................................................................... 42
Tóm tắt Chƣơng 2 ................................................................................................... 43
CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 44
3.1 Khung lý thuyết nghiên cứu và ứng dụng Mô hình chuỗi logic chƣơng
trình mở rộng tuần tự vào đánh giá quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI ... 44
3.1.1 Mô hình chuỗi logic chương trình mở rộng tuần tự .................................. 44
3.1.2 Ứng dụng mô hình chuỗi logic chương trình mở rộng tuần tự vào quản
lý thuế doanh nghiệp FDI ................................................................................... 45
3.2 Quy trình đánh giá hiệu quả quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI tại
TP.HCM ................................................................................................................... 56
3.2.1 Phân tích định tính ..................................................................................... 57
3.2.2 Phân tích định lượng .................................................................................. 58
3.3 Mô hình kiểm định các yếu tố ảnh hƣởng đến hiệu quả quản lý thuế đối
với doanh nghiệp FDI và các giả thuyết nghiên cứu ............................................ 59
3.3.1 Quyền tự chủ của cơ quan thuế trong quản lý thuế doanh nghiệp FDI ..... 61
3.3.2 Sự phát triển của hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông ................ 62
3.3.3 Hiệu quả thanh tra - kiểm tra thuế đối với doanh nghiệp FDI .................. 63
3.3.4 Mức độ tuyên truyền cộng đồng ................................................................ 63
3.3.5 Động lực và sự khích lệ đối với cán bộ thuế ............................................. 65
3.3.6 Mức độ cảm nhận tham nhũng .................................................................. 65
3.4 Quy trình đánh giá các yếu tố tác động đến hiệu quả quản lý thuế đối
với doanh nghiệp FDI tại TP.HCM ...................................................................... 66
3.4.1 Phân tích định tính ..................................................................................... 68
3.4.2 Phân tích định lượng .................................................................................. 68
Tóm tắt chƣơng 3 ................................................................................................... 73
CHƢƠNG 4: THỰC TRẠNG VÀ ĐÁNH GIÁ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG
ĐẾN HIỆU QUẢ QUẢN LÝ THUẾ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP FDI TẠI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .............................................................................. 74
4.1Thực trạng quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI tại TP.HCM ................. 74
4.1.1 Tổng quan về doanh nghiệp FDI tại TP.HCM .......................................... 74
4.1.2 Quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI tại TP.HCM ............................... 76
4.2 Kết quả đánh giá hiệu quả quản lý thuế doanh nghiệp FDI ......................... 89
4.2.1 Đầu vào quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI ..................................... 89
4.2.2 Xử lý chuyển đổi quản lý thuế ............................................................... 106
4.2.3 Đầu ra quản lý thuế .................................................................................. 113
4.3 Kết quả đánh giá tác động của các yếu tố đến hiệu quả quản lý thuế đối
với doanh nghiệp FDI tại TP.HCM .................................................................... 115
4.3.1 Mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................................. 115
4.3.2 Kết quả khảo sát các yếu tố tác động đến hiệu quả quản lý thuế doanh
nghiệp FDI tại Thành phố Hồ Chí Minh .......................................................... 119
4.3.3 Đánh giá tác động của các yếu tố đến hiệu quả quản lý thuế doanh
nghiệp FDI tại TP.HCM ................................................................................... 131
4.4 Kết luận ............................................................................................................ 137
4.4.1 Đúc kết từ cơ sở lý luận và tổng quan các nghiên cứu trước .................. 137
4.4.2 Đúc kết từ kết quả đánh giá hiệu quả quản lý thuế đối với doanh
nghiệp FDI tại TP.HCM ................................................................................... 138
4.4.3 Đúc kết từ kết quả đánh giá tác động của các yếu tố đến hiệu quả
quản lý thuế doanh nghiệp FDI tại TP.HCM ................................................... 142
4.4.4 Nhận xét ................................................................................................. 142
Tóm tắt Chƣơng 4 ................................................................................................. 144
CHƢƠNG 5: KHUYẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ THUẾ ĐỐI
VỚI DOANH NGHIỆP FDI TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................... 146
5.1 Quan điểm, định hướng hoàn thiện quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI .... 146
5.1.1 Quan điểm ................................................................................................ 146
5.1.2 Định hướng .............................................................................................. 147
5.2 Đề xuất khuyến nghị và giải pháp .............................................................. 149
KẾT LUẬN CHUNG ............................................................................................ 160
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ............................... 163
PHỤ LỤC ............................................................................................................... 175
Phụ lục 01: Một số thông kê về tình hình thu hút vốn FDI và quản lý thuế doanh
nghiệp FDI tại TP.HCM .......................................................................................... 175
Phụ lục 02: Bảng khảo sát đánh giá hiệu quả quản lý thuế đối với các doanh
nghiệp FDI tại TP.HCM .......................................................................................... 178
Phụ lục 03: Tóm tắt kết quả khảo sát đánh giá hiệu quả quản lý thuế đối với
doanh nghiệp FDI tại TP.HCM ............................................................................... 185
Phụ lục 04: Tóm tắt nội dung khảo sát và kết quả các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu
quả quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI tại TP.HCM ....................................... 190
Phụ lục 05: Đánh giá thang đo ................................................................................ 194
Phụ lục 06:Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA và kết quả hồi quy ........... 198
Danh mục các chữ viết tắt
Chữ viết tắt Diễn giải Tiếng Anh Diễn giải Tiếng Việt
BEPS Base Erosion & Profit Shifitng
Xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi
nhuận
CNTT Công nghệ thông tin
CQT Cơ quan thuế
CBCC Cán bộ công chức
DN Doanh nghiệp
FDI Foreign Direct Investment Vốn đầu tư nước ngoài
GDLK Giao dịch liên kết
NCS Nghiên cứu sinh
NHTM Ngân hàng thương mại
NNT Người nộp thuế
NSNN Ngân sách nhà nước
MNEs
(MNCs)
Multinational Enterprises Tập đoàn đa quốc gia
QLT Quản lý thuế
EPLMS
Expanded Program Logic
Model Sequence
Mô hình chuỗi logic chương trình
mở rộng
Mô hình LM Logic Model Mô hình phù hợp
TNDN Thu Nhập Doanh Nghiệp
TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh
TTT Tuân thủ thuế
SXKD Sản xuất kinh doanh
UNTT Ủy Nhiệm Thu Thuế
Danh mục các biểu đồ, đồ thị
Biểu đồ 2.1: Mô hình chuỗi logic chương trình mở rộng tuần tự (Expanded
Program Logic Model Sequence).............................................................................. 45
Biểu đồ 3.1: Ứng dụng mô hình chuỗi logic chương trình mở rộng EPLMS
vào QLT .................................................................................................................... 45
Biểu đồ 3.2: Các thành phần đánh giá hiệu quả quản lý thuế đối doanh nghiệp
FDI theo mô hình EPLMS ........................................................................................ 57
Biểu đồ 3.3: Mô hình lý thuyết các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý
thuế đối với doanh nghiệp FDI ................................................................................. 60
Biểu đồ 3.4: Các bước thực hiện đánh giá các yếu tố tác động đến hiệu quả
quản lý thuế ............................................................................................................... 67
Biểu đồ 4.1: Tỷ trọng dự án FDI cấp mới theo các lĩnh vực kinh doanh tại
Thành phố Hồ Chí Minh năm 2020 .......................................................................... 75
Biểu đồ 4.2:Vốn đầu tư FDI vào TP.HCM theo quốc gia năm 2020 ...................... 76
Danh mục các bảng biểu
Bảng 4.1: Số lượng các doanh nghiệp FDI phân theo lĩnh vực kinh doanh tại Thành
phố Hồ Chí Minh năm đến 31/12/ 2020 ................................................................... 74
Bảng 4.2: Kết quả truy thu, truy hoàn thuế qua kiểm tra, thanh tra đối với các doanh
nghiệp FDI tại TP.HCM giai đoạn 2015-2020 đơn vị : tỉ đồng) ............................. 83
Bảng 4.3: Giới tính của người tham gia khảo sát .................................................... 115
Bảng 4.4:Vị trí của người tham gia khảo sát........................................................... 116
Bảng 4.5: Trình độ kiến thức của người tham gia khảo sát .................................... 116
Bảng 4.6: Nơi làm việc của người tham gia khảo sát ............................................. 117
Bảng 4.7:Phân bố mẫu khảo sát theo số năm kinh nghiệm..................................... 118
Bảng 4.8: Đánh giá của người tham gia đối với quyền tự chủ của cơ quan thuế
trong quản lý thuế doanh nghiệp FDI tại TP.HCM................................................ 120
Bảng 4.9: Đánh giá của người tham gia đối với công tác thanh tra kiểm tra của cơ
quan thuế trong việc quản lý thuế doanh nghiệp FDI tại TP HCM ........................ 122
Bảng 4.10: Đánh giá của người tham gia đối với tình hình ứng dụng CNTT của cơ
quan thuế trong việc quản lý thuế doanh nghiệp FDI ............................................. 124
Bảng 4.11: Đánh giá của người tham gia đối với tình hình tuyên truyền – giáo dục
về thuế của cơ quan thuế cho doanh nghiệp FDI ................................................... 125
Bảng 4.12: Đánh giá của người tham gia đối với việc tạo động lực và khích lệ cán
bộ thuế ..................................................................................................................... 128
Bảng 4.13: Đánh giá của người tham gia đối với công tác phòng chống tham nhũng
của CQT .................................................................................................................. 130
Bảng 4.14:Hệ số tương quan Pearson ..................................................................... 134
Bảng 4.15:Tổng hợp mô hình ................................................................................. 134
Bảng 4.16:Kết quả hồi quy tuyến tính .................................................................... 135
Bảng 4.17:Tóm tắt kiểm định giả thuyết mô hình .................................................. 136
Danh mục các sơ đồ
Sơ đồ 3.1: Sơ đồ tổ chức bộ máy Cục thuế Thành phố Hồ Chí Minh ...................... 78
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Trong những năm gần đây, quản lý thuế đối với các doanh nghiệp có vốn đầu
tư nước ngoài đang trở thành chủ đề được nhiều học giả, nhiều nhà kinh tế quan tâm
nghiên cứu. Dòng vốn đầu tư nước ngoài được xem là một trong những chất xúc tác
quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các quốc gia
đang phát triển [82]. Tuy nhiên, nhiều bằng chứng học thuật và thực tiễn cho thấy
việc quản lý thuế đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chưa thật sự
hiệu quả tại nhiều quốc gia [72]. Các quốc gia đang phát triển ít có kinh nghiệm
thực tiễn trong việc ứng phó với các chiến lược hoạch định thuế tinh vi của các tập
đoàn đa quốc gia (Multinational Enterprises - MNEs). Với phạm vi hoạt động toàn
cầu và mạng lưới các bên liên kết rộng lớn, các chiến lược tránh thuế tinh vi của
các MNEs, thông qua việc thành lập các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước
ngoài (doanh nghiệp FDI) và thực hiện giao dịch liên kết, đã khai thác các lỗ hổng
và sự không phù hợp trong chính sách thuế của các quốc gia để trục lợi về thuế [94].
Với những chiến lược tránh thuế này, các MNEs càng nhận được nhiều lợi ích thì
tổn thất thuế của các quốc gia càng lớn, làm tổn thất nguồn thu thuế toàn cầu [64].
Theo đó, động cơ mà nghiên cứu sinh lựa chọn và thực hiện đề tài nghiên cứu xuất
phát từ cả hai góc độ: (1) Bối cảnh thực tiễn và (2) Khoảng trống nghiên cứu.
Về bối cảnh thực tiễn, không nằm ngoài thực trạng chung của quốc gia đang
phát triển, hiệu quả quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam vẫn còn
nhiều hạn chế. Cùng với vốn đầu tư trong nước, FDI dần trở thành nguồn lực quan
trọng đóng góp vào những bước phát triển vượt bậc của nền kinh tế Việt Nam trong
những năm qua [88] [109] [112].Tuy nhiên, hiệu quả quản lý thuế và khai thác
nguồn thu đối với doanh nghiệp FDI ở Việt Nam vẫn còn thấp, chưa kiểm soát tốt
việc tuân thủ thuế của các doanh nghiệp này [52, tr 67, 68]. Nhiều doanh nghiệp
FDI ở Việt Nam khai báo lỗ liên tục trong nhiều năm mặc dù hoạt động sản xuất
kinh doanh thực tế vẫn mở rộng [2] [12] [40]. Điều này không những làm ngân sách
nhà nước thất thu thuế mà còn gây ra sự cạnh tranh không lành mạnh, không công
bằng giữa doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp trong nước.
2
Về bối cảnh nghiên cứu, các nghiên cứu về quản lý thuế đối với doanh nghiệp
FDI ở Việt Nam ở cấp độ địa phương còn khá khiêm tốn. Điểm luận nghiên cứu cho
thấy, các nghiên cứu về mối quan hệ giữa quản lý thuế và doanh nghiệp FDI được
phát triển theo nhiều hướng khác nhau. Một số nghiên cứu tập trung đánh giá tác
động của các chiến lược tránh thuế của các doanh nghiệp FDI (các tập đoàn đa quốc
gia MNEs đến số thu thuế bị tổn thất ở các trường hợp nghiên cứu khác nhau. Một
số nghiên cứu chú trọng phân tích trạng quản lý thuế đối với các doanh nghiệp FDI
ở từng trường hợp cụ thể và đề xuất giải pháp như nghiên cứu của Salihu & cộng sự
(2015) với trường hợp Malaysia [104]; Zhang & cộng sự (2019) trường hợp Trung
Quốc [115]; Karpowicz (2020) với trường hợp Ba Lan [73] hay Masri & cộng sự
(2019) với trường hợp Malaysia và Indonesia [83].Về nghiên cứu trong nước, một
số nghiên cứu tập trung phân tích chủ đề này ở Việt Nam [1] [2] [12] [19] [40]. Tuy
nhiên, theo hiểu biết của nghiên cứu sinh, thì hiện có ít nghiên cứu tập trung nghiên
cứu về quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI ở cấp địa phương.Vì vậy, luận án này
tập trung phân tích đánh giá quản lý thuế đối với doanh nghiệp FDI tại Thành phố
Hồ Chí Minh là nội dung cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
Ngoài ra, một động cơ khác mà nghiên cứu sinh lựa chọn và thực hiện đề tài
xuất phát từ mối quan hệ giữa FDI và số thu thuế. Như đã phân tích, FDI là một
nhân tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế. Cùng với xu hướng tự
chủ tài chính, các chính quyền địa phương đang từng bước cải thiện, nâng cao khả
năng thu hút FDI hướng đến mục tiêu tăng trưởng. Vì vậy, các giải pháp nhằm nâng
cao hiệu quả quản lý thuế đối với các doanh nghiệp FDI vẫn phải đảm bảo tạo điều
kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp FDI phát triển. Tuy nhiên, việc cân bằng giữa
hai mục tiêu này là thử thách lớn và rất cần được nghiên cứu chuyên sâu, đặc biệt là
ở những địa phương thu hút nhiều vốn đầu tư FDI như Thành phố Hồ Chí Minh.
Từ những nhận định trên, tác giả lựa chọn và thực hiện đề tài luận án “Quản
lý thuế đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Thành Phố Hồ
Chí Minh”. Luận án hướng đến thiết lập cơ sở lý luận về quản lý thuế đối với
doanh nghiệp FDI cũng như đánh giá hiệu quả quản lý thuế đối với loại hình doanh
nghiệp này ở trường hợp nghiên cứu tại Thành phố Hồ Chí Minh. Luận án kỳ vọng
3
cung cấp được cho người đọc bức tranh nhiều khía cạnh về quản lý thuế đối với
doan