Luận án Tác động của cấu trúc vốn đến sự phát triển của các doanh nghiệp mới thành lập: Nghiên cứu trường hợp các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------

-------- BÙI THỊ THU LOAN TÁC ĐỘNG CỦA CẤU TRÚC VỐN ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MỚI THÀNH LẬP: NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 62340201 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. VŨ DUY HÀO HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả luận án Bùi Thị Thu Loan MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu về cấu trúc vốn doanh nghiệp mới thành lập ........... 5 1.1.1. Khả năng tiếp cận và sử dụng các nguồn tài trợ trong cấu trúc vốn của các doanh nghiệp mới thành lập .......................................................................................................... 5 1.1.2. Các nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn doanh nghiệp mới thành lập .............................................................................................................................. 7 1.2. Tổng quan nghiên cứu về ảnh hưởng của cấu trúc vốn đến sự phát triển của doanh nghiệp. ................................................................................................. 11 1.2.1. Sự phát triển của doanh nghiêp mới thành lập ...................................................... 11 1.2.2. Tác động của cấu trúc vốn đến sự phát triển của các doanh nghiệp mới thành lập12 1.3. Khoảng trống nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ......................................... 18 1.3.1. Khoảng trống nghiên cứu ....................................................................................... 18 1.3.2. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................ 19 1.4. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 20 1.4.1. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................ 20 1.4.2. Mô hình nghiên cứu đề xuất, các biến và thang đo ............................................... 28 1.4.3. Khái quát mẫu nghiên cứu và dữ liệu .................................................................... 31 1.4.4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 32 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1......................................................................................... 34 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT TÁC ĐỘNG CỦA CẤU TRÚC VỐN ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MỚI THÀNH LẬP ................. 35 2.1. Tổng quan doanh nghiệp mới thành lập ....................................................... 35 2.1.1. Chu kỳ kinh doanh và các giai đoạn phát triển của doanh nghiệp mới thành lập 35 2.1.2. Khái niệm doanh nghiệp mới thành lập ................................................................ 36 2.1.3. Đặc điểm của doanh nghiệp mới thành lập ........................................................... 39 2.1.4. Vai trò của doanh nghiệp mới thành lập trong nền kinh tế ................................... 43 2.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của các DN mới thành lập .................... 44 2.2. Cấu trúc vốn của doanh nghiệp mới thành lập ............................................ 49 2.2.1. Lý thuyết cấu trúc vốn ............................................................................................ 49 2.2.2. Các nguồn tài trợ trong cấu trúc vốn của doanh nghiệp mới thành lập ................ 53 2.2.3. Cấu trúc vốn và các chỉ tiêu phản ánh cấu trúc vốn của doanh nghiệp mới thành lập ............................................................................................................................ 60 2.3. Tác động cấu trúc vốn đến sự phát triển của các doanh nghiệp mới thành lập ............................................................................................................... 63 2.3.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn của doanh nghiêp mới thành lập ......... 63 2.3.2. Tác động của cấu trúc vốn đến sự phát triển của doanh nghiêp mới thành lập ... 65 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2......................................................................................... 68 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG CẤU TRÚC VỐN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MỚI THÀNH LẬP- NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................... 70 3.1. Thực trạng về doanh nghiệp mới thành lập trên địa bàn Hà Nội ............... 70 3.1.1. Tình hình thành lập mới của các doanh nghiệp trên địa bàn ................................ 70 3.1.2. Tình trạng phá sản, ngừng hoạt động của các doanh nghiệp mới thành lập ........ 73 3.1.3. Khái quát về kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp mới thành lập ............... 74 3.2. Thực trạng nguồn tài trợ và cấu trúc vốn của các doanh nghiệp mới thành lập trên địa bàn Hà Nội ........................................................................................ 75 3.2.1. Phân tích khái quát thực trạng cấu trúc vốn của các doanh nghiệp mới ............. 75 3.2.2. Cấu trúc kỳ hạn nợ và các nguồn tài trợ trong cấu trúc vốn của các doanh nghiệp mới thành lập .................................................................................................................... 77 3.2.3. Phân tích cấu trúc vốn của các doanh nghiệp mới thành lập theo ngành, lĩnh vực kinh doanh ........................................................................................................................ 79 3.3. Đánh giá thực trạng cấu trúc vốn doanh nghiệp mới thành lập trên địa bàn Hà Nội ................................................................................................................... 80 3.3.1. Đánh giá sự khác biệt giữa cấu trúc vốn của các doanh nghiệp mới thành lập và các doanh nghiệp trưởng thành ........................................................................................ 80 3.3.2. Đánh giá khái quát thực trạng cấu trúc vốn doanh nghiệp mới thành lập trên địa bàn Hà Nội ........................................................................................................................ 84 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3......................................................................................... 85 CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA CẤU TRÚC VỐN ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DOANH NGHIỆP MỚI THÀNH LẬP: NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI .................................... 86 4.1. Kết quả nghiên cứu định tính ....................................................................... 86 4.1.1. Mô tả mẫu nghiên cứu định tính ............................................................................ 86 4.1.2. Nhận diện các ràng buộc tài chính trong cấu trúc vốn của các doanh nghiệp mới thành lập ............................................................................................................................ 87 4.1.3. Ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế đến các cân nhắc tài trợ và hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp mới thành lập ..................................................................... 93 4.1.4. Một số nhận diện về ảnh hưởng của cấu trúc vốn đến sự phát triển của các doanh nghiệp mới thành lập ........................................................................................................ 95 4.1.5. Điều chỉnh mô hình nghiên cứu dự kiến và giả thuyết nghiên cứu bổ sung...... 97 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng..................................................................... 99 4.2.1. Mẫu và dữ liệu nghiên cứu .................................................................................... 99 4.2.2. Thống kê mô tả ..................................................................................................... 102 4.2.3. Phân tích định lượng các nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp mới thành lập .................................................................................................................. 106 4.2.4. Phân tích định lượng tác động của cấu trúc vốn đến sự phát triển của các doanh nghiệp mới thành lập ...................................................................................................... 110 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4....................................................................................... 135 CHƯƠNG 5 THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ KHUYẾN NGHỊ... 136 5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu ..................................................................... 136 5.1.1. Lựa chọn nguồn tài trợ và quyết định cấu trúc vốn của doanh nghiệp mới thành lập .......................................................................................................................... 136 5.1.2. Tác động của cấu trúc vốn đến sự phát triển của DN mới thành lập .................. 138 5.2. Một số khuyến nghị ..................................................................................... 146 5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ..................................................... 152 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 154 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ....... 155 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 156 PHỤ LỤC .............................................................................................................. 167 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BCTC CĐKT Báo cáo tài chính Cân đối kế toán CTCP Công ty cổ phần DN DNTN Doanh nghiệp Doanh nghiệp tư nhân HĐKD Hoạt động kinh doanh HĐSX Hoạt động sản xuất HQKD Hiệu quả kinh doanh EBITDA Lợi nhuận trước thuế, lãi vay và khấu hao FEM Mô hình các tác động cố định GSO Tổng cục Thống kê GDP GMM Tổng sản phẩm quốc nội Phương pháp moomen tổng quát cực đại ROA Tỷ suất sinh lời trên tài sản ROE Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu ROS SMEs SXKD TDTM Tỷ suất sinh lời trên doanh thu Doanh nghiệp vừa và nhỏ Sản xuất kinh doanh Tín dụng thương mại TMDV Thương mại dịch vụ TNHH Trách nhiệm hữu hạn VLXD Vật liệu xây dựng VCSH Vốn chủ sở hữu VCCI Phòng thương mại công nghiệp Việt Nam DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Tổng kết các nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn DN mới thành lập ......... 10 Bảng 1.2: Mô tả các biến và thang đo ........................................................................ 29 Bảng 3.1: Số lượng các doanh nghiệp cấp mới giai đoạn 2010-2015 ......................... 70 Bảng 3.2: Hình thức tổ chức pháp lý của các doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân mới thành lập .................................................................................................................... 72 Bảng 3.3: Số lượng doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường trong giai đoạn mới thành lập ... 74 Bảng 3.4: Cơ cấu doanh thu của các doanh nghiêp trên địa bàn Hà Nội ..................... 75 Bảng 3.5: Cơ cấu nguồn vốn của các doanh nghiệp mới thành lập ............................. 76 Bảng 3.6: Cấu trúc vốn doanh nghiệp mới thành lập trong giai đoạn khởi sự ............. 77 Bảng 3.7: Cấu trúc vốn DN mới thành lập phân theo ngành kinh doanh .................... 79 Bảng 3.8: Cấu trúc vốn của các doanh nghiệp niêm yết giai đoạn 2010-2015 ............ 81 Bảng 3.9: Cấu trúc vốn các doanh nghiệp niêm yết theo năm hoạt động .................... 82 Bảng 3.10: Cơ cấu các nguồn tài trợ trong cấu trúc vốn các doanh nghiệp niêm yết giai đoạn 2010- 2015 ................................................................................................. 83 Bảng 4.1: Một số thông tin mẫu nghiên cứu định tính ................................................ 87 Bảng 4.2: Mô tả các biến và thang đo bổ sung ........................................................... 98 Bảng 4.3: Phân bố mẫu doanh nghiệp theo khu vực ................................................. 100 Bảng 4.4: Phân nhóm các doanh nghiệp mới thành lập trong mẫu nghiên cứu theo ngành kinh doanh .................................................................................................... 102 Bảng 4.5: Kết quả thống kê mô tả đặc điểm cấu trúc vốn của các doanh nghiêp mới thành lập .................................................................................................................. 102 Bảng 4.6: Cấu trúc vốn doanh nghiệp mới thành lập trong giai đoạn khởi sự ........... 104 Bảng 4.7: Kết quả thống kê mô tả về hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp ........... 105 Bảng 4.8: Bảng thống kê mô tả các biến trong mô hình hồi quy ............................... 106 Bảng 4.9: Kết quả hồi quy các nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp mới thành lập ........................................................................................................... 108 Bảng 4.10: Tổng hợp các mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp mới thành lập ............................................................................................... 109 Bảng 4.11: Ma trận hệ số tương quan giữa các biến ................................................. 111 Bảng 4.12: Kết quả hồi quy OLS về tác động của đòn bẩy tài chính đến ROA ......... 112 Bảng 4.13: Kiểm định Hausman về sự khác biệt giữa mô hình FE và RE ................ 113 Bảng 4.14: Mô hình ước lượng các tác động cố định ảnh hưởng đòn bẩy tài chính đến HQKD. ............................................................................................................. 115 Bảng 4.15: Tổng hợp các mô hình hồi quy tác động đòn bẩy tài chính đến HQKD của các doanh nghiệp mới thành lập ............................................................................... 117 Bảng 4.16: Tác động của nợ ngắn hạn, nợ vay và TDTM lên HQKD ....................... 119 Bảng 4.17: Mô hình hồi quy Momen tổng quát cực đại- GMM ................................ 122 Bảng 4.18: Thống kê mô tả tăng trưởng doanh thu và tài sản của các doanh nghiệp mới thành lập .................................................................................................................. 125 Bảng 4.19: Tăng trưởng phân theo giữa nhóm các doanh nghiệp có và không sử dụng nợ vay chính thức .................................................................................................... 126 Bảng 4.20: Kiểm định ảnh hưởng của việc sử dụng đòn bẩy chính thức trong cấu trúc vốn đối với tăng trưởng của các doanh nghiệp mới .................................................. 127 Bảng 4.21: So sánh tăng trưởng doanh thu của giữa 2 nhóm sử dụng đòn bẩy ở mức dưới và trên giá trị trung bình .................................................................................. 127 Bảng 4.22: Mối quan hệ giữa cấu trúc vốn và tăng trưởng của các doanh nghiệp mới thành lập .................................................................................................................. 128 Bảng 4.23: Doanh nghiệp phá sản phân theo ngành nghề và số năm hoạt động ........ 130 Bảng 4.24: Một số chỉ tiêu tài chính về doanh nghiệp mới đã phá sản, ngừng hoạt động 131 Bảng 4.25: Kết quả thống kê mô tả cấu trúc vốn của các doanh nghiệp phá sản ....... 133 Bảng 5.1: Tổng hợp kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của các nhân tố đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp mới thành lập ............................................................................... 136 Bảng 5.2: Tổng hợp kết quả tác động của cấu trúc vốn đến HQKD của các doanh nghiệp mới thành lập ............................................................................................... 140 Bảng 5.3: Tổng hợp kết quả tác động của cấu trúc vốn đến khả năng tăng trưởng của các doanh nghiệp mới thành lập ............................................................................... 144 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Các giai đoạn phát triển của doanh nghiệp theo chu kỳ kinh doanh ............ 35 Hình 2.2: Nguồn tài trợ theo các giai đoạn phát triển của doanh nghiệp ..................... 42 Hình 3.1: Cơ cấu quy mô doanh nghiệp trên địa bàn năm 2015 ................................. 71 Hình 3.2: Quy mô vốn đăng ký của các DN thành lập mới giai đoạn 2010-2015 ........ 72 Hình 3.3: Tổng hợp tình hình đăng ký mới và giải thể giai đoạn 2010- 2015 ............. 73 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết phải nghiên cứu Khu vực các doanh nghiệp (DN) mới thành lập đang nhận được nhiều sự chú ý hơn từ các nhà nghiên cứu và quản lý, thay vì chỉ hướng sự tập trung vào các doanh nghiệp tại vị lâu năm ((Doruck, 2014) bởi khuynh hướng phát triển, tạo thêm nhiều việc làm, thúc đẩy những mô hình mang tính tổ chức mới và linh hoạt (Naude và Greis, 2008). Do đó, cho phép các doanh nghiệp mới có thể theo đuổi các cơ hội và khai thác các sáng kiến kinh doanh mới với sự tương thích lớn hơn đối với những kỳ vọng của thị trường hiện tại (Hyytinen và cộng sự, 2014). Theo kết quả khảo sát về mối quan hệ kinh doanh toàn cầu (GEM) trên 34 quốc gia, các doanh nghiệp mới thành lập hiện vẫn chiếm tới 9,4% tổng số DN. Tỷ lệ này ở Việt Nam là 24% trong giai đoạn 2010- 2015 (VCCI, 2014, 2015), tập trung chủ yếu ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Ở một góc độ nhất định, các DN này là cơ sở nền tảng phát triển DN trong tương lai, là động lực của tăng trưởng kinh tế, và là đối trọng buộc các DN hiện tại phải vào vị thế cạnh tranh, nâng cao hiệu suất kinh doanh. Mặc dù vậy, so với các doanh nghiệp trưởng thành, những hạn chế về hiệu quả kinh doanh (HQKD) hay khả năng tồn tại trong những năm đầu hoạt động là vấn đề được thừa nhận rộng rãi (Diambeidou và Gailly, 2011). Những bất lợi này của các DN mới trở thành mối quan tâm đối với các nhà nghiên cứu và đại diện như một đối tượng nghiên cứu thú vị về những yếu tố ảnh hưởng đến thành công của các DN này. Trên thực tế, đã có một số nghiên cứu dựa theo cách tiếp cận về nguồn lực, chiến lược kinh doanh, khả năng cạnh tranh hoặc hoạt động đổi mới sáng tạo nhằm luận giải về các yếu tố ảnh hưởng đến sự thành công của các start-ups. Tuy nhiên, trong lĩnh vực tài chính, vấn đề này mới tập trung chủ yếu vào các DN lâu năm hoặc các DN niêm yết. Nhưng rõ ràng, các DN này không thể đại diện cho các doanh nghiệp mới thành lập vì sự khác biệt bởi những đặc tính riêng của giai đoạn khởi sự. Trong khi đó, cân nhắc các quan điểm dựa trên cách tiếp cận về nguồn lực cho rằng nếu doanh nghiệp không bị cản trở bởi các yếu tố về nguồn lực thì các định hướng kinh doanh sẽ được hiện thực hóa bằng hiệu suất và ảnh hưởng tới tăng trưởng và phát triển của doanh nghiệp. Cụ thể hơn, các lựa chọn về vốn và sử dụng vốn vay cũng như vốn chủ sở hữu trong cấu trúc tài chính ban đầu được cho là thực sự có ý nghĩa đối với hoạt động, nguy cơ phá sản, hiệu suất cũng như tiềm năng mở rộng quy mô doanh nghiệp (Cassar, 2004). Bởi vậy, bằng việc kiểm tra liệu các doanh nghiệp mới non trẻ nếu đạt được lợi thế hoặc ít lợi thế về nguồn lực tài chính trong quyết định 2 cấu trúc vốn ban đầu có tác động như thế nào tới sự phát triển xét trên các khía cạnh về hiệu quả kinh doanh (HQKD), sự tồn tại và tăng trưởng trong những năm đầu hoạt động là thực sự có ý nghĩa. Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam, một quốc gia thuộc nhóm nước có nền kinh tế đang phát triển, với thị trường tài chính non trẻ, vốn đầu tư mạo hiểm là không sẵn có, các chương trình mục tiêu của Chính phủ cũng