Luận án Tác động của chính sách tiền tệ tới rủi ro mất khả năng thanh toán tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH MAI THỊ PHƯƠNG THÙY TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ TỚI RỦI RO MẤT KHẢ NĂNG THANH TOÁN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH MAI THỊ PHƯƠNG THÙY TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ TỚI RỦI RO MẤT KHẢ NĂNG THANH TOÁN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 9340201 Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS Trần Hoàng Ngân TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019 MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG VÀ HÌNH TÓM TẮT CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU CHUNG .......................................................................... 1 1.1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................. 4 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 5 1.5. Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................... 5 1.6. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 6 1.7. Ý nghĩa nghiên cứu .............................................................................................. 8 1.8. Kết cấu nghiên cứu ............................................................................................. 11 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM VỀ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ TỚI RỦI RO MẤT KHẢ NĂNG THANH TOÁN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .......................................................... 12 2.1. Lý luận về chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương ................................... 12 2.1.1. Khái niệm chính sách tiền tệ ........................................................................... 12 2.1.2. Mục tiêu của chính sách tiền tệ ....................................................................... 13 2.1.2.1 Mục tiêu cuối cùng ........................................................................................ 14 2.1.2.2 Mục tiêu trung gian ....................................................................................... 18 2.1.2.3 Mục tiêu hoạt động........................................................................................ 20 2.1.3. Các công cụ của chính sách tiền tệ ................................................................. 21 2.1.4. Kênh truyền dẫn của chính sách tiền tệ ........................................................... 22 2.1.5. Tính hiệu quả của chính sách tiền tệ ............................................................... 25 2.2. Lý thuyết về rủi ro mất khả năng thanh toán tại NHTM ................................... 30 2.2.1. Khái niệm rủi ro mất khả năng thanh toán tại NHTM .................................... 30 2.2.2. Đo lường rủi ro mất khả năng thanh toán tại NHTM ..................................... 31 2.2.3. Ảnh hưởng của rủi ro mất khả năng thanh toán .............................................. 34 2.3. Tác động của chính sách tiền tệ đến rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM ................................................................................................................................... 35 2.3.1 Chính sách tiền tệ mở rộng làm giảm rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM ................................................................................................................................... 36 2.3.2 Chính sách tiền tệ mở rộng làm tăng rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM ................................................................................................................................... 38 2.4 Thể chế và ảnh hưởng của chất lượng thể chế lên tác động của chính sách tiền tệ đến rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM ....................................................... 40 2.4.1 Thể chế và chất lượng thể chế .......................................................................... 40 2.4.2 Nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hưởng của chất lượng thể chế lên tác động của chính sách tiền tệ đến rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM .......................... 44 2.5. Lược khảo các nghiên cứu liên quan ................................................................. 46 2.6. Thảo luận các nghiên cứu trước và khe hở nghiên cứu: .................................... 62 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 65 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU .............................. 66 3.1. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 66 3.1.1. Phát triển giả thuyết nghiên cứu ...................................................................... 66 3.1.2. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................ 72 3.1.3. Phương pháp ước lượng .................................................................................. 80 3.2. Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................. 82 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .......................................................................................... 84 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................. 85 4.1. Thực trạng tình hình kinh tế vĩ mô Việt Nam giai đoạn 2008- 2017 ................. 85 4.1.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế .............................................................................. 85 4.1.2. Tình hình lạm phát .......................................................................................... 88 4.1.3. Chất lượng thể chế Việt Nam giai đoạn 2008- 2017 ...................................... 92 4.2. Thực trạng điều hành chính sách tiền tệ của NHNN Việt Nam giai đoạn 2008- 2017 ........................................................................................................................... 94 4.2.1 Mục tiêu của chính sách tiền tệ của NHNN Việt Nam giai đoạn 2008- 2017 . 94 4.2.2 Thực trạng điều hành các công cụ chính sách của NHNN Việt Nam giai đoạn 2008- 2017 ................................................................................................................ 96 4.3 Thực trạng rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam............. 103 4.4. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm tác động của chính sách tiền tệ đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam ...................................................... 108 4.4.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu và tương quan giữa các biến .................... 108 4.4.2. Kết quả nghiên cứu tác động của chính sách tiền tệ thông qua lãi suất tái chiết khấu đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam ...................... 112 4.4.3. Kết quả nghiên cứu tác động của chính sách tiền tệ thông qua lãi suất tái cấp vốn đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam ....................... 115 4.4.4. Kết quả nghiên cứu tác động của chính sách tiền tệ thông qua tăng trưởng tín dụng đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam ..................... 117 4.4.5. Kết quả nghiên cứu tác động của chính sách tiền tệ thông qua tăng trưởng dự trữ ngoại hối đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam ......... 119 4.4.6. Kết quả nghiên cứu tác động của chính sách tiền tệ thông qua tăng trưởng cung tiền M2 đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam ................. 122 4.5. Tóm tắt kết quả nghiên cứu tác động chính sách tiền tệ đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM VN................................................................................ 124 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ........................................................................................ 127 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ........................................ 128 5.1 Kết luận ............................................................................................................. 128 5.2 Hàm ý chính sách điều hành chính sách tiền tệ nhằm giảm thiểu rủi ro........... 129 5.2.1 Nâng cao chất lượng thể chế của Việt Nam ................................................... 129 5.2.2 Nâng cao hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ đối với NHNN Việt Nam ................................................................................... Error! Bookmark not defined. 5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................................... 133 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 135 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1: BẢNG THỐNG KÊ MÔ TẢ BIẾN NGHIÊN CỨU PHỤ LỤC 2: MA TRẬN HỆ SỐ TƯƠNG QUAN PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ ƯỚC LƯỢNG MÔ HÌNH LỜI CAM ĐOAN Tên tôi là: Mai Thị Phương Thùy; MSHV: Sinh ngày: 15/09/1983 tại: Thanh Hóa Quê quán: xã Nga Thiện huyện Nga Sơn Tỉnh Thanh Hóa Hiện đang công tác tại: trường Đại học Văn Lang Là nghiên cứu sinh khóa 20 của trường Đại học Ngân hàng TP HCM Chuyên ngành: Tài chính ngân hàng Mã số: 934.02.01 Đề tài nghiên cứu: Tác động của chính sách tiền tệ tới rủi ro mất khả năng thanh toán tại các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam Dưới đây, tôi xin cam đoan: 1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của Thầy PGS TS Trần Hoàng Ngân 2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã được công bố tại Việt Nam 3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này. TP. HCM ngày tháng năm 2019 Nghiên cứu sinh Mai Thị Phương Thùy LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS TS Trần Hoàng Ngân đã hướng dẫn, động viên giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và viết luận án này. Những nhận xét và đánh giá của Thầy, đặc biệt là những gợi ý về hướng giải quyết vấn đề trong suốt quá trình nghiên cứu, thực sự là những bài học vô cùng quý giá đối với tôi không chỉ trong quá trình viết luận án mà cả trong hoạt động nghiên cứu chuyên môn sau này. Thầy luôn động viên, giúp đỡ những lúc tôi cảm thấy khó khăn nhất và giúp tôi vượt qua mọi trở ngại. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến các quý thầy cô trong hội đồng các cấp. Qúy thầy, cô đã giúp tôi định hướng, sửa chữa về đề tài nghiên cứu của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể giảng viên Khoa Tài chính ngân hàng trường Đại học Ngân hàng TPHCM, các Thầy Cô đã giúp đỡ, góp ý và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình nghiên cứu và viết luận án của mình. Tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu và tập thể giảng viên Khoa Tài chính – Kế toán trường đại học Văn Lang, nơi tôi đang công tác, những đồng nghiệp đã chia sẻ, động viên, giúp đỡ để tôi hoàn thành luận án này. Nghiên cứu sinh Mai Thị Phương Thùy DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu viết tắt Nghĩa đầy đủ Từ tiếng Anh 1 CSTT Chính sách tiền tệ Monetary policy 2 GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Product 3 GSO Tổng cục Thống kê General Statistics Office Of Viet Nam 4 NHTW Ngân hàng trung ương Central Bank 5 NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam The State Bank of Viet Nam 6 NHTM Ngân hàng thương mại Commercial Bank 7 GMM Phương pháp Mô men tổng quát Generalized Methods of Moments 8 TCTD Tổ chức tín dụng Credit institutions 9 TMCP Thương mại cổ phần Joint Stock Commercial 10 VAR Mô hình vector tự hồi quy Vector Autoregression DANH MỤC BẢNG VÀ HÌNH  Danh mục bảng Bảng 2.1: Tổng hợp nội dung lược khảo các nghiên cứu trước ................................ 54 Bảng 3.1: Giải thích các biến trong mô hình ............................................................ 74 Bảng 4.1: Mục tiêu và thực hiện chỉ tiêu lạm phát và tăng trưởng kinh tế Việt Nam (% năm) ..................................................................................................................... 94 Bảng 4.2: Chỉ số Z bình quân của 30 ngân hàng trong giai đoạn 2008 – 2017 ...... 103 Bảng 4.3. Kết quả thống kê mô tả ........................................................................... 108 Bảng 4.4: Ma trận hệ số tương quan ....................................................................... 111 Bảng 4.3. Kết quả ước lượng tác động của chính sách tiền tệ thông qua lãi suất tái chiết khấu đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam: ............ 112 Bảng 4.4. Kết quả ước lượng tác động của chính sách tiền tệ thông qua lãi suất tái cấp vốn đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam: ...................... 115 Bảng 4.5. Kết quả ước lượng tác động của chính sách tiền tệ thông qua tăng trưởng tín dụng đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam: ............... 117 Bảng 4.6. Kết quả ước lượng tác động của chính sách tiền tệ thông qua tăng trưởng dự trữ ngoại hối đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam: .. 119 Bảng 4.7. Kết quả ước lượng tác động của chính sách tiền tệ thông qua tăng trưởng cung tiền M2 đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam: ....... 122  Danh mục hình, biểu đồ Hình 1.1. Quy trình thực hiện nghiên cứu .................................................................. 8 Hình 2.1: Các chỉ tiêu được sử dụng làm mục tiêu trung gian ................................. 18 Hình 2.2: Sự dịch chuyển của đường LM khi cung tiền tăng ................................... 27 Hình 2.3: Sự dịch chuyển của đường LM khi cầu tiền tăng ..................................... 27 Hình 2.4: Tác động của chính sách tiền tệ trong trường hợp tỷ giá cố định hoàn toàn ................................................................................................................................... 29 Hình 2.5: tác động của chính sách tiền tệ trong trường hợp tỷ giá thả nổi hoàn toàn ................................................................................................................................... 29 Biểu đồ 4.1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân của Việt Nam giai đoạn 2008- 2017 ........................................................................................................................... 85 Biểu đồ 4.2: Tỷ lệ lạm phát bình quân của Việt Nam giai đoạn 2008- 2017 ........... 88 Biểu đồ 4.3: Chất lượng thể chế của Việt Nam giai đoạn 2008- 2017 ..................... 93 Biểu đồ 4.4: Biến động lãi suất Việt Nam giai đoạn 2008 - 2017 ............................ 97 Biểu đồ 4.5: Biến động tỷ giá USD/VND giai đoạn 2008 - 2017 .......................... 100 Biểu đồ 4.6: Biến động chỉ số Z bình quân của NHTM trong giai đoạn 2008 – 2017 ................................................................................................................................. 105 Biểu đồ 4.7: Chỉ số Zscore bình quân 10 năm 2008-2017 của từng NHTM Việt Nam ................................................................................................................................. 106 Biểu đồ 4.8: Chỉ số Zscore bình quân của NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2017 phân theo nhóm ....................................................................................................... 107 TÓM TẮT Trong bối cảnh hội nhập của Việt Nam vào nền kinh tế thế giới trong thời gian qua đã tạo ra sức ép ngày càng lớn hơn cho hoạt động kinh doanh của các NHTM Việt Nam, làm tăng các giao dịch vốn và rủi ro của hệ thống ngân hàng, trong khi cơ chế quản lý và điều hành chính sách tiền tệ tại Việt Nam chưa hoàn thiện. Thông qua các công cụ chính sách như điều tiết cung tiền, chính sách tỷ giá, lãi suất, đặt ra hạn mức tín dụng cho hệ thống ngân hàng thương mại, các công cụ gián tiếp như quy định dự trữ bắt buộc, tái cấp vốn, thị trường mởảnh hưởng trực tiếp tới hoạt động kinh doanh, đặc biệt làm tăng rủi ro trong kinh doanh tiền tệ trong đó có rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM. Mối liên kết giữa chính sách tiền tệ và rủi ro mất khả năng thanh toán của ngân hàng đã thu hút sự quan tâm ngày càng tăng của các nhà nghiên cứu cũng như nhà hoạch định chính sách trong những năm gần đây. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng cân đối cho 30 NH TMCP tại Việt Nam trong giai đoạn 2008-2017 nhằm đánh giá tác động của chính sách tiền tệ đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Thông qua kết quả nghiên cứu thực nghiệm, nghiên cứu đưa ra các giải pháp để xây dựng chính sách tiền tệ nhằm hạn chế rủi ro mất khả năng thanh toán cho ngân hàng. Kết quả ước lượng mô hình (1) và (2) bằng phương pháp GMM cho thấy hệ số hồi quy của 4 biến: độ trễ của biến ZSCORE (L1), lãi suất tái chiết khấu (MP_I1), lãi suất tái cấp vốn (MP_I2), mức độ cạnh tranh của NHTM (LERNER); chất lượng thể chế (INS) ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các ngân hàng trong mẫu nghiên cứu tại mức ý nghĩa 1%; Biến dự trữ ngoại hối (FXI), tăng trưởng tín dụng (CR) tốc độ tăng trưởng cung tiền M2 (SM) ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các ngân hàng trong mẫu nghiên cứu tại mức ý nghĩa 5%. Hệ số hồi quy của các biến này khi ước lượng bằng phương pháp GMM cũng phù hợp với kỳ vọng về dấu. Ngoài ra, hệ số hồi quy biến tác động của chính sách tiền tệ dưới ảnh hưởng của chất lượng thể chế ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các ngân hàng trong mẫu nghiên cứu tại mức ý nghĩa 1% cho thấy khi chất lượng thể chế tăng lên, tác động của chính sách tiền tệ thông qua các công cụ chính sách đến rủi ro mất khả năng thanh toán của các NHTM Việt Nam giảm xuống. Nói cách khác, khi hiệu quả của việc thực thi hợp đồng và minh bạch thông tin của các thay đổi trên thị trường đối với các ngân hàng, quy tắc luật pháp, tăng cường các quy định, chế tài chặt chẽ hơn, ổn định chính trị, kiểm soát tham nhũng được tăng cường, NHNN thực thi chính sách tiền tệ mở rộng làm rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM được giảm xuống nhiều hơn Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung vào cơ sở lý thuyết về mối quan hệ tác động của chính sách tiền tệ đến rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM. Ngoài ra, cho thấy bằng chứng thực nghiệm về tác động này trong điều kiện ảnh hưởng của các yếu tố đặc trưng của ngân hàng, đặc điểm của nền kinh tế. Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu sẽ giúp cho các nhà hoạch định chính sách nắm bắt được tác động của tác động của chính sách tiền tệ đến rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM tại Việt Nam. Từ kết quả này, họ có thêm cơ sở để đưa ra những điều chỉnh về mức độ điều tiết của các công cụ chính sách tiền tệ, đồng thời cải thiện thể chế nhằm giảm thiểu rủi ro mất khả năng thanh toán của NHTM trong tương lai cũng như tăng cường hiệu quả các công cụ chính sách. 1 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU CHUNG 1.1. Lý do chọn đề tài Toàn cầu hoá, hội nhập kinh tế quốc tế và tự do hoá thương mại đã và đang là xu thế nổi bật của kinh tế thế giới. Hiện nay, Việt Nam đã là thành viên chính thức của ASEAN, APEC, ASEM và WTO, tham gia ký kết 12 hiệp định thương mại tự do (FTA), tiến tới ký kết hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC). Việc hội nhập kinh tế quốc tế, mở rộng giao lưu mối quan hệ thương mại với các nước, các t