Luận án Tăng cường năng lực cạnh tranh của tập đoàn bưu chính viễn thông Việt Nam trong điều kiện Việt Nam là thành viên của tổ chức thương mại thế giới

i VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG TRẦN THỊ ANH THƯ TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TẬP ĐOÀN BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN VIỆT NAM LÀ THÀNH VIÊN CỦA TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, năm 2012 ii VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG TRẦN THỊ ANH THƯ TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TẬP ĐOÀN BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN VIỆT NAM LÀ THÀNH VIÊN CỦA TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI Chuyên ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 62.34.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS Nguyễn Đình Tài 2. TS. Nguyễn Mạnh Hải Hà Nội, năm 2012 iii LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan Luận án “Tăng cường năng lực cạnh tranh của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam trong điều kiện Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới” là công trình nghiên cứu độc lập được thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Đình Tài và TS. Nguyễn Mạnh Hải. Công trình được tác giả nghiên cứu và hoàn thành tại Viện Nghiên cứu Quản l ý Kinh tế Trung ương từ năm 2007 đến năm 2011. Các tài liệu tham khảo, các số liệu thống kê phục vụ mục đích nghiên cứu công trình này được sử dụng đúng quy định, không vi phạm quy chế bảo mật của Nhà nước. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả có công bố một số kết quả trên các tạp chí khoa học của ngành và của lĩnh vực kinh tế. Kết quả nghiên cứu của Luận án này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác ngoài các công trình nghiên cứu của tác giả. Tác giả xin cam đoan những vấn đề nêu trên là hoàn toàn đúng sự thật. Nếu sai, tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật. Tác giả Trần Thị Anh Thư iv LỜI CẢM ƠN Được sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của các thày cô giáo của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, đặc biệt là của hai thầy hướng dẫn khoa học, những người truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm quản lý, hướng dẫn về nội dung và phương pháp nghiên cứu khoa học, NCS đã hoàn thành Luận án “Tăng cường năng lực cạnh tranh của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam trong điều kiện Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới”. NCS xin trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo, các thày, các cô tại Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, Trung tâm Tư vấn Quản lý và Đào tạo đã tạo điều kiện giúp đỡ NCS trong suốt quá trình học tập. NCS xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Tài và Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hải, những người Thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn, động viên khích lệ, dành nhiều thời gian trao đổi và định hướng cho NCS trong quá trình thực hiện luận án. NCS xin cảm ơn Ban giám đốc Quỹ Dịch vụ viễn thông công ích Việt Nam và các đồng nghiệp nơi NCS làm việc, Bộ Thông tin và Truyền thông các doanh nghiệp viễn thông đặc biệt là Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam đã hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho NCS trong quá trình nghiên cứu, thu thập số liệu và hoàn thành luận án này. Cuối cùng, NCS xin gửi tấm lòng ân tình tới Gia đình là nguồn động viên và truyền nhiệt huyết để NCS hoàn thành luận án. Do điều kiện chủ quan và khách quan, bản Luận án chắc chắn còn có thiếu sót. NCS rất mong nhận được những ý kiến đóng góp để tiếp tục hoàn thiện, nâng cao chất lượng vấn đề được lựa chọn nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn. Tác giả Trần Thị Anh Thư v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... III LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... IV MỤC LỤC ................................................................................................................. V CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................................. IX DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................... XIII DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ .......................................................................... XIV MỞ ĐẦU..................................................................................................................... 1 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP ........................................................ 8 1.1 Cơ sở lý luận về cạnh tranh, năng lực cạnh tranh................................................8 1.1.1 Cơ sở lý luận về cạnh tranh ................................................................................. 8 1.1.2 Cơ sở l ý luận về năng lực cạnh tranh ................................................................ 16 1.2 Các yếu tố tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp......................21 1.2.1. Các yếu tố bên ngoài ........................................................................................ 21 1.2.2 Các yếu tố bên trong ......................................................................................... 23 1.3 Các tiêu chí và phương pháp đánh giá tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp................................................................................................................23 1.3.1 Các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ........................... 23 1.3.2 Các phương pháp phân tích năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ................. 29 1.4 Các mô hình lý thuyết phân tích năng lực cạnh tranh và tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.....................................................................................33 1.4.1 Ma trận SWOT .................................................................................................. 33 1.4.2 Mô hình 5 áp lực ............................................................................................... 35 1.4.3 Mô hình Kim cương ........................................................................................... 37 1.4.4 Đề xuất áp dụng một số mô hình l ý thuyết về phân tích năng lực cạnh tranh áp dụng cho VNPT .......................................................................................................... 39 1.5 Kinh nghiệm tăng cường năng lực cạnh tranh của một số tập đoàn bưu chính, viễn thông quốc tế và Tập đoàn Viễn thông Quân đội.............................................43 1.5.1 Bưu chính Úc (Australia Post) ........................................................................... 43 1.5.2 Tập đoàn Điện tử Viễn thông Hàn Quốc (Korea Telecom -KT) ......................... 45 1.5.3 Tập đoàn Viễn thông NTT DoCoMo, Inc (Nhật Bản) ......................................... 46 vi 1.5.4 Tập đoàn Viễn thông Trung Quốc (China Telecom) .......................................... 47 1.5.5 Kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của Tập đoàn Viễn thông Quân độil49 1.5.6 Bài học vận dụng đối với VNPT ........................................................................ 50 1.5.7 Điều kiện để VNPT vận dụng các bài học thành công ....................................... 53 Kết luận chương I........................................................................................................54 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TẬP ĐOÀN BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG VIỆT NAM ............................... 55 2.1 Tổng quan về Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam.................................55 2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển .................................................................... 55 2.1.2 Chức năng nhiệm vụ của VNPT ......................................................................... 56 2.1.3 Mô hình tổ chức quản lý của VNPT ................................................................... 56 2.1.4 Tổng quan về kết quả kinh doanh của VNPT giai đoạn 2006-2010 .................... 59 2.2. Thực trạng năng lực cạnh tranh của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam...............................................................................................................................60 2.2.1. Năng lực tài chính ............................................................................................ 60 2.2.2. Năng lực quản lý và điều hành ......................................................................... 64 2.2.3 Tiềm lực vô hình (giá trị phi vật chất của doanh nghiệp) ................................... 65 2.2.4 Trình độ trang thiết bị, công nghệ ..................................................................... 66 2.2.5 Năng lực Marketing .......................................................................................... 67 2.2.6 Về cơ cấu tổ chức .............................................................................................. 68 2.2.7 Về nguồn nhân lực............................................................................................. 69 2.2.8 Năng lực đầu tư nghiên cứu và triển khai .......................................................... 72 2.2.9 Năng lực hợp tác trong nước và quốc tế: ........................................................... 73 2.3 Phân tích thực trạng tăng cường năng lực cạnh tranh của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam.........................................................................................73 2.3.1 Các biện pháp tăng cường năng lực cạnh tranh mà VNPT đã thực hiện trong thời gian qua .............................................................................................................. 73 2.3.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến tăng cường năng lực cạnh tranh của VNPT ........... 74 2.3.3 Thực trạng tăng cường năng lực cạnh tranh của VNPT ..................................... 89 2.4. Tổng hợp so sánh về năng lực cạnh tranh của VNPT và các đối thủ cạnh tranh trong nước........................................................................................................101 2.5 Đánh giá chung về kết quả tăng cường năng lực cạnh tranh của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam trong thời gian qua....................................................104 vii 2.5.1 Những ưu điểm ................................................................................................ 104 2.5.2 Những hạn chế bất cập .................................................................................... 105 2.5.3 Nguyên nhân của những yếu kém, tồn tại ........................................................ 106 Kết luận chương II....................................................................................................108 CHƯƠNG III: CÁC GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TẬP ĐOÀN BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN VIỆT NAM LÀ THÀNH VIÊN CỦA WTO .............................................. 109 3.1 Cơ hội, thách thức đối với Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam trong điều kiện Việt Nam là thành viên của WTO...........................................................109 3.1.1 Nội dung cam kết gia nhập WTO của Việt Nam trong lĩnh vực BCVT .............. 109 3.1.2 Các cơ hội, thách thức đối với VNPT trong điều kiện Việt Nam là thành viên của WTO .................................................................................................................. 111 3.2 Mục tiêu, định hướng phát triển bưu chính, viễn thông trong điều kiện Việt Nam là thành viên của WTO....................................................................................121 3.2.1 Mục tiêu, định hướng phát triển của Nhà nước trong lĩnh vực BCVT .............. 121 3.2.2 Mục tiêu phát triển của VNPT giai đoạn 2011-2020 ........................................ 123 3.3 Quan điểm của tác giả về nâng cao năng lực cạnh tranh của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam trong điều kiện Việt Nam là thành viên của WTO 127 3.3.1 Quan điểm phát triển của VNPT ...................................................................... 127 3.3.2 Quan điểm nâng cao năng lực cạnh tranh của VNPT ...................................... 128 3.4 Các giải pháp tăng cường năng lực cạnh tranh của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam trong điều kiện Việt Nam là thành viên của WTO.....................129 3.4.1 Tập trung đổi mới mô hình tổ chức, phát huy nội lực và không ngừng đổi mới công tác quản lý phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn 2011-2020 ............ 129 3.4.1.1 Hoàn thiện cơ cấu và mô hình tổ chức của VNPT, phát huy vai trò một Tập đoàn mạnh trong lĩnh vực BCVT ............................................................................. 129 3.4.1.2 Nâng cao nội lực và hiệu quả hoạt động tài chính ......................................... 130 3.4.1.3 Đổi mới công nghệ, trang thiết bị và nâng cao chất lượng mạng lưới, chất lượng dịch vụ ........................................................................................................... 132 3.4.1.4 Đổi mới và nâng cao năng lực R&D ............................................................. 133 3.4.1.5 Các giải pháp về phát triển nguồn nhân lực .................................................. 134 3.4.1.6. Nâng cao năng lực quản lý và điều hành ...................................................... 135 3.4.1.7. Khuyến khích các ĐVTV tự nâng cao năng lực cạnh tranh .......................... 136 viii 3.4.2 Nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường và phát triển các dịch vụ mới, dịch vụ giá trị gia tăng ..................................................................................... 136 3.4.2.1 Không ngừng nâng cao tiềm lực vô hình, chủ động nâng cao giá trị thương hiệu, hình ảnh và uy tín của VNPT và các dịch vụ do VNPT cung cấp ..................... 136 3.4.2.2 Tập trung phát triển các loại hình kinh doanh chính ..................................... 138 3.4.2.3 Nâng cao năng lực Marketing và lựa chọn thị trường mục tiêu ..................... 138 3.4.2.4 Đa dạng và linh hoạt trong các chính sách giá cước ...................................... 140 3.4.3 Chủ động đẩy mạnh toàn diện hợp tác trong nước và quốc tế, tích cực thực hiện Chiến lược đại dương xanh và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu ................................ 141 3.4.2.1 Nâng cao năng lực hợp tác trong nước và quốc tế ......................................... 141 3.4.3.2 Tích cực thực hiện Chiến lược đại dương xanh và tăng cường tham gia chuỗi giá trị toàn cầu trong lĩnh vực bưu chính viễn thông ................................................. 143 3.5. Các kiến nghị, đề xuất với cơ quan quản lý nhà nước...................................144 3.5.1 Kiến nghị với Nhà nước và các cơ quan QLNN ............................................... 144 3.5.2 Kiến nghị đối với Bộ Thông tin và Truyền thông ............................................. 145 Kết luận chương III..................................................................................................145 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 147 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ................... 149 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 150 CÁC PHỤ LỤC ...................................................................................................... 155 ix CÁC CHỮ VIẾT TẮT Tiếng Việt BC : Bưu chính BCVT : Bưu chính viễn thông BĐTT : Bưu điện tỉnh thành CAC : Luật về cơ quan quản lý Công ty của khối liên hiệp Anh CBCNV : Cán bộ công nhân viên CLKD : Chiến lược kinh doanh CNH : Công nghiệp hóa CNTT : Công nghệ thông tin CPH : Cổ phần hóa CPN : Chuyển phát nhanh CSDL : Cơ sở dữ liệu CSKH : Chăm sóc khách hàng DN : Doanh nghiệp DNNN : Doanh nghiệp Nhà nước DNVT : Doanh nghiệp viễn thông ĐTCĐ : Điện thoại cố định ĐTDĐ : Điện thoại di động ĐVTV : Đơn vị thành viên DVVT : Dịch vụ viễn thông DVVTCI : Dịch vụ viễn thông công ích EVN Telecom : Công ty Viễn thông Điện lực FTTB : Cáp quang tới building FTTC : Cáp quang tới khu vực dân cư FTTH : Cáp quang tới nhà thuê bao GATS : Hiệp định chung về thương mại dịch vụ GTel Mobile : Công ty cổ phần viễn thông di động GTGT : Giá trị gia tăng Hanoi Telecom : Công ty Cổ phần Viễn thông Hà Nội HĐCI : Hoạt động công ích x HĐH : Hiện đại hóa HTĐL : Hạch toán độc lập HTPT : Hạch toán phụ thuộc KHCN : Khoa học công nghệ KHKT : Khoa học kỹ thuật KTQD : Kinh tế quốc dân MMS : Dịch vụ nhắn tin đa phương tiện NSLĐ : Năng suất lao động NSNN : Ngân sách nhà nước NXB : Nhà xuất bản PHBC : Phát hành báo chí QLNN : Quản lý nhà nước SMS : Dịch vụ bản tin ngắn SPT :Công ty Cổ phần Dịch vụ Bưu chính Viễn thông Sài Gòn SXKD : Sản xuất kinh doanh TT&TT : Thông tin và Truyền thông UPU : Liên minh Bưu chính Thế giới VĐT : Vốn đầu tư Viettel : Tập đoàn Viễn thông Quân Đội Vinaphone : Công ty Dịch vụ viễn thông VMS : Công ty Thông tin di động VNPT : Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam VT : Viễn thông VTF : Quỹ Dịch vụ viễn thông công ích Việt Nam Tiếng Anh Tiếng Anh Tiếng Việt 2G Second Generation Mobile Network Mạng điện thoại di động thế hệ thứ 2 2G+ or 2.5 G Second Generation Enhanced Mạng điện thoại di động thế hệ 2 mở rộng 3G Third Generation Mobile Network Mạng điện thoại di động thế hệ thứ 3 xi ADSL Asymmetric Digital Subscriber Line Đường dây thuê bao số không đối xứng AFTA Asean Free Trade Area Khu vực mậu dịch tự do Asean AMPS/NMT Advanced Mobile phone System/Nordic Mobile Telephony Dịch vụ điện thoại di động tiên tiến APC Law of the Australian Postal company Luật về công ty Bưu chính Úc APEC Asia-Pacific Economic Cooperation Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á- Thái Bình Dương BCC Business Co-operation Contract Hợp đồng hợp tác kinh doanh BTS Base Transceiver Station Trạm thu phát gốc BTS CDMA Code division multiple access Đa truy nhập phân chia theo mã CDMA Code Division Multiple Access Đa truy nhập phân chia theo mã EDGE Enhanced Data Rate for Global Evolution Tốc độ dữ liệu nâng cao đối với phát triển toàn cầu FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài FOMA Freedom of Mobile Multimedia Access Điện thoại di động đa phương tiện tự do truy cập GPRS General Packet Radio Service Dịch vụ vô tuyến gói chung GSM Global System for Mobile Communications Hệ thống di động truyền thông toàn cầu HSCSD High-speed Circuit Switched Data Dữ liệu chuyển mạch kênh tốc độ cao ICT Information and communications technology Công nghệ thông tin và Truyền thông IMT- 2000/UMTS Iternational Mobile Telecommunications 2000/ Universal Mobile Telecommunications System Tiêu chuẩn thông tin di động quốc tế ITU International Telecommunication Union Liên minh Viễn thông quốc tế KT Korea Telecom Tập đoàn Điện tử Viễn thông Hàn Quốc NGN Next Generation Network Mạng thế hệ kế tiếp xii PDC Personal Digital Cellular Tế bào số cá nhân PHS Personal Handyphone System Hệ thống điện thoại cầm tay cá nhân PSTN Public Switched Telephone Network Mạng điện thoại công cộng R&D Reseach & development Nghiên cứu và triển khai TDMA Time Division Multiple Access Đa truy nhập phân chia theo thời gian Viettel Viettel group Tập đoàn Viễn thông Quân Đội VNPT Vietnam Post and Telecommunications Group Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam VoIP Voice over Internet Protocol Dịch vụ điện thoại sử dụng công nghệ IP WEF World Economic Forum Diễn đàn Kinh tế Thế giới WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới xiii DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 1.1 Thứ hạng của Việt Nam năm 2010 trong xếp hạng “Báo cáo năng lực cạnh tranh toàn cầu 2010-2011 của WEF” 19 Bảng 1.2 Các chỉ số đo lường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp 33 Bảng 1.3 Ma trận SWOT 35 Bảng 2.1 Tổng hợp kinh phí hỗ trợ tài chính th