Luận án Tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực. Những kết quả trong luận án chưa từng được công bố trong bất cứ một công trình nào khác. Tác giả luận án Hoàng Đình Hương LỜI CẢM ƠN Tác giả luận án xin trân trọng cảm ơn tập thể lãnh đạo và các Thầy Cô giáo trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà nội, Viện Kế toán - Kiểm toán và tập thể cán bộ Viện đào tạo Sau đại học của trường. Tác giả đặc biệt xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến người hướng dẫn khoa học PGS.TS Nguyễn Ngọc Quang đã nhiệt tình hướng dẫn và động viên tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo các trường đai học ngoài công lập đã nhiệt tình trả lời phỏng vấn cũng như trả lời các phiếu điều tra và cung cấp các thông tin bổ ích giúp tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp, những người thân trong gia đình đã tạo mọi điều kiện, chia sẻ khó khăn và luôn động viên tác giả trong quá trình học tập và thực hiện luận án này. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Hoàng Đình Hương MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................................... i DANH MỤC BẢNG, MÔ HÌNH, SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ..................................................... ii MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 1. Lý do lựa chọn đề tài ................................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................... 2 3. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 3 5. Dự kiến các kết quả đạt được ..................................................................................... 4 6. Kết cấu của luận án ..................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN ..................................................... 5 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu .................................................................... 5 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ................................................................ 5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ............................................................... 13 1.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án .................................................................. 22 1.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................................... 22 1.2.2. Phương pháp xử lý và phân tích thông tin ......................................................... 23 1.2.3. Phương pháp nghiên cứu tình huống ............................................................... 24 1.2.4. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia .................................................................. 25 1.2.5. Cách tiếp cận các nội dung nghiên cứu ............................................................ 25 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................. 27 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC ĐƠN VỊ KINH DOANH DỊCH VỤ ........................................... 28 2.1. Tổng quan về tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ............................................................................................................................ 28 2.1.1. Đặc điểm hoạt động kinh doanh dịch vụ ảnh hưởng đến tổ chức kế toán quản trị chi phí ............................................................................................................... 28 2.1.2. Bản chất tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ..................................................................................................................................... 30 2.1.3. Yêu cầu và nguyên tắc tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ......................................................................................................... 32 2.1.3.1. Yêu cầu tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ..................................................................................................................................... 32 2.1.3.2. Nguyên tắc tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ............................................................................................................................. 32 2.2. Nội dung tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ..................................................................................................................................... 33 2.2.1. Tổ chức bộ máy kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ..................................................................................................................................... 34 2.2.1.1. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị kết hợp với kế toán tài chính ........... 34 2.2.1.2. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị độc lập với kế toán tài chính ............ 35 2.2.1.3. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tài chính và kế toán quản trị hỗn hợp ............ 36 2.2.2. Tổ chức các nội dung kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ............................................................................................................................. 37 2.2.2.1. Tổ chức nhận diện chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ....................... 37 2.2.2.2. Tổ chức xây dựng hệ thống định mức và dự toán chi phí .................................. 41 2.2.2.3. Tổ chức các phương pháp xác định chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ..................................................................................................................................... 43 2.2.2.4. Tổ chức phân tích thông tin chi phí phục vụ cho việc ra quyết định trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ........................................................................................ 47 2.2.2.5. Tổ chức lập báo cáo kế toán quản trị chi phí trong các đơn vị kinh doanh dịch vụ ............................................................................................................................. 51 2.2.3. Sử dụng thông tin kế toán quản trị chi phí để đo lường và đánh giá thành quả hoạt động ................................................................................................................. 53 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................. 56 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOÀI CÔNG LẬP TẠI VIỆT NAM ......... 57 3.1. Tổng quan về các trường đại học ngoài công lập của Việt Nam ....................... 57 3.1.1. Lịch sử phát triển các trường đại học ngoài công lập của Việt Nam ................ 57 3.1.2. Khái quát về đặc điểm hoạt động và tổ chức bộ máy của các trường đại học ngoài công lập ......................................................................................................... 59 3.1.2.1. Đặc điểm hoạt động của các trường đại học ngoài công lập ............................. 59 3.1.2.2. Tổ chức bộ máy quản trị của các trường đại học ngoài công lập ...................... 62 3.1.3. Đặc điểm cơ chế tài chính và công tác kế toán của các trường đại học ngoài công lập ................................................................................................................ 66 3.1.3.1. Đặc điểm cơ chế tài chính của các trường đại học ngoài công lập .................... 66 3.1.3.2. Đặc điểm kế toán của các trường đại học ngoài công lập .................................. 67 3.2. Thực trạng tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam .................................................................................................... 69 3.2.1. Thực trạng tổ chức bộ máy kế toán quản trị chi phí .......................................... 69 3.2.2. Thực trạng tổ chức các nội dung kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam ............................................................................. 70 3.2.2.1. Thực trạng tổ chức nhận diện chi phí ................................................................. 70 3.2.2.2. Thực trạng tổ chức xây dựng hệ thống định mức và dự toán chi phí ................ 73 3.2.2.3. Thực trạng tổ chức xác định chi phí cho các đối tượng chịu phí ....................... 80 3.2.2.4. Thực trạng tổ chức phân tích thông tin chi phí phục vụ cho việc ra quyết định trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam ........................................... 83 3.2.2.5. Thực trạng tổ chức hệ thống báo cáo kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam ................................................................... 91 3.2.3. Thực trạng sử dụng thông tin kế toán quản trị chi phí để đo lường và đánh giá thành quả hoạt động ................................................................................................ 91 3.3. Đánh giá thực trạng tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam .................................................................................. 92 3.3.1. Ưu điểm ................................................................................................................ 92 3.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ........................................................................ 93 3.3.2.1. Hạn chế ............................................................................................................... 93 3.3.2.2. Nguyên nhân ...................................................................................................... 95 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................. 97 CHƯƠNG 4. HOÀN THIỆN TỔ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOÀI CÔNG LẬP TẠI VIỆT NAM ......... 98 4.1. Định hướng phát triển của nền giáo dục đại học Việt Nam trong những năm tới ............................................................................................................................ 98 4.1.1. Xu hướng phát triển giáo dục đại học trên thế giới ........................................... 98 4.1.2. Định hướng phát triển giáo dục đại học của Việt Nam. .................................... 99 4.2. Những yêu cầu và nguyên tắc tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam ............................................................. 101 4.2.1. Yêu cầu tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam ................................................................................................... 101 4.2.2. Nguyên tắc tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam ................................................................................................... 102 4.3. Giải pháp hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam ................................................................................ 103 4.3.1. Giải pháp hoàn thiện tổ chức bộ máy kế toán quản trị .................................... 103 4.3.2. Giải pháp hoàn thiện về tổ chức các nội dung kế toán quản trị chi phí ......... 105 4.3.2.1. Hoàn thiện tổ chức nhận diện chi phí............................................................... 105 4.3.2.2. Hoàn thiện tổ chức xây dựng hệ thống dự toán chi phí ................................... 108 4.3.2.3. Hoàn thiện về tổ chức xác định giá phí ............................................................ 111 4.3.2.4. Hoàn thiện việc phân tích thông tin kế toán quản trị chi phí phục vụ cho việc ra quyết định trong các trường ĐHNCL. ............................................................... 119 4.3.2.5. Hoàn thiện về tổ chức lập hệ thống báo cáo kế toán quản trị chi phí trong các trường đại học ngoài công lập ................................................................................ 123 4.3.3. Hoàn thiện tổ chức sử dụng thông tin kế toán quản trị chi phí để đo lường và đánh giá thành quả hoạt động ................................................................................ 129 4.4. Điều kiện để thực hiện giải pháp ...................................................................... 134 4.4.1. Đối với Nhà nước ............................................................................................... 134 4.4.2. Về phía các trường đại học ................................................................................ 135 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ........................................................................................... 137 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 138 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ................................................ 140 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 141 i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Đầy đủ tiếng Việt Đầy đủ tiếng Anh ABC Chi phí theo hoạt động Activity Based Costing BSC Thẻ điểm cân bằng Balanced scorecard CVP Phân tích mối quan hệ chi phí, sản lượng và lợi nhuận ĐHNCL Đại học ngoài công lập ERP Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp Enterprise Resource Planning KTQT Kế toán quản trị KTQTCP Kế toán quản trị chi phí KTTC Kế toán tài chính NCKH Nghiên cứu khoa học NCL Ngoài công lập QCCTNB Quy chế chi tiêu nội bộ TSCĐ Tài sản cố định ii DANH MỤC BẢNG, MÔ HÌNH, SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ Bảng: Bảng 2.1: Cấp bậc hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và giáo dục đại học ................. 46 Bảng 3.1: Bảng phân loại chi phí theo mức độ hoạt động tại các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam.......................................................................................... 72 Bảng 3.2: Bảng dự toán kinh phí lớp kế toán trưởng khóa 12 ...................................... 80 Bảng 3.3: Phiếu tính giá thành sản phẩm đào tạo ........................................................ 82 Bảng 3.4: Báo cáo quyết toán kinh phí, lớp kế toán trưởng khóa 12 ............................ 84 Bảng 3.5: Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh năm 2013 ........................................ 84 Bảng 3.6: Báo cáo kết quả hoạt động đào tạo, lớp KT210 ........................................... 86 Bảng 3.7: Bảng kết quả hoạt động thu – chi hoạt động đào tạo, lớp quản trị kinh doanh liên kết với đại học Tây Bắc Hoa Kỳ ................................................................. 87 Bảng 3.8: Bảng dự toán kinh phí đào tạo, lớp kế toán trưởng khóa 12 ........................ 89 Bảng 4.1: Bảng phân loại chi phí theo mức độ hoạt động và theo mối quan hệ với đối tượng chịu chi phí ................................................................................................. 106 Bảng 4.2: Mẫu dự toán theo thời gian ......................................................................... 109 Bảng 4.3: Mẫu dự toán linh hoạt ................................................................................. 110 Bảng 4.4: Mẫu quyết toán kinh phí đề tài, dự án ........................................................ 111 Bảng 4.5: Mẫu báo cáo tình hình sử dụng kinh phí đề tài, dự án hoàn thành ............. 112 Bảng 4.6: Bảng hoạt động và chi phí hoạt động ......................................................... 115 Bảng 4.7: Chi phí cho từng khóa học thuộc hai khoa có mức sử dụng nguồn lực khác nhau - Mô hình chi phí theo hoạt động ............................................................... 116 Bảng 4.8: So sánh chi phí cho từng khóa học giữa phương pháp truyền thống và phương pháp ABC....................................................................................................... 116 Bảng 4.9: Mẫu Báo cáo chi phí đào tạo theo bậc học ................................................. 118 Bảng 4.10: Mẫu Báo cáo tình hình thực hiện dự toán chi phí .................................... 124 Bảng 4.11: Mẫu Báo cáo tổng hợp thu chi .................................................................. 125 Bảng 4.12: Mẫu Báo cáo hoạt động ............................................................................ 125 iii Bảng 4.13: Mẫu Báo cáo thu-chi hoạt động đào tạo ................................................... 127 Bảng 4.14: Mẫu Báo cáo tổng hợp chi phí hoạt động nghiên cứu khoa học .............. 128 Bảng 4.15: Báo cáo kết quả hoạt động của toàn trường ............................................. 129 Bảng 4.16: Báo cáo Kết quả hoạt động theo bộ phận ................................................. 129 Bảng 4.17. Bảng các chỉ tiêu đo lường và đánh giá hiệu quả hoạt động bằng phương pháp thẻ điểm cân bằng ............................................................................................... 131 Mô hình, sơ đồ: Sơ đồ 2.1 Sơ đồ thông tin tổ chức kế toán quản trị chi phí ........................................... 31 Mô hình 2.1: Mô hình bộ máy kế toán quản trị - kế toán tài chính kết hợp ................. 35 Mô hình 2.2. Mô hình bộ máy kế toán quản trị độc lập kế toán tài chính .................... 36 Mô hình 2.3. Sơ đồ tổ chức bộ máy KTQT và KTTC theo kiểu hỗn hợp .................... 36 Mô hình 2.4: Mô hình xác định chi phí dựa trên cơ sở hoạt động ................................ 45 Sơ đồ 2.2: Sơ đồ quá trình ra quyết định ................................................................... 48 Mô hình 2.5: Mô hình tổng quát phân tích biến động chi phí ...................................... 49 Mô hình 2.6: Mô hình thẻ điểm cân bằng vận dụng vào đơn vị KDDV ...................... 54 Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy quản trị các trường đại học ngoài công lập ........... 65 Sơ đồ 3.2: Cơ cấu tổ chức bộ máy kế toán các trường đại học ngoài công lập ............ 68 Sơ đồ 3.3: Sơ đồ bộ máy kế toán quản trị chi phí trong trường ĐHNCL ..................... 69 Mô hình 4.1: Mô hình tổ chức kế toán quản trị theo kiểu hỗn hợp trong các trường đại học ngoài công lập tại Việt Nam ........................................................................... 103 Mô hình 4.2 : Mô hình chi phí theo hoạt động cho các trường đại học ...................... 114 Mô hình 4.3: Mô hình BSC vận dụng vào quản trị các trường ĐHNCL ở VN .......... 130 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Giáo dục đại học (GDĐH) trên thế giới đang biến đổi rất nhanh và vô cùng sâu sắc trên mọi phương diện, đòi hỏi chúng ta phải kịp thời nhận thức lại phương pháp GDĐH hiện nay đã không phù hợp với thực tại nữa. Có thể nói xu hướng thay đổi này là: đại chúng hóa, thị trường hóa, tư nhân hóa, số hóa. Nguồn gốc của thay đổi đó từ sự thay đổi cấu trúc của nền kinh tế và sự phát triển nhanh của khoa học công nghệ. Chính phủ các nước, một mặt nhận thức rõ tầm quan trọng của GDĐH, một mặt không đủ nguồn lực công để đáp ứng, đã thúc đẩy các trường năng động hơn, đáp ứng tích cực hơn và hệ quả là làm cho bản chất của nhà trường thay đổi một cách sâu sắc. Ở Việt Nam hơn hai thập kỷ qua, GDĐH NCL đã đạt được mức tăng trưởng về số lượn