Luận án Tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội. Những vấn đề lý luận và thực tiễn

Về phía NLĐ: Nhận thức của người lao động về lợi ích của BHXH còn hạn chế, nhiều người chưa có hiểu biết rõ ràng về chính sách BHXH; mặt khác, thói quen phòng ngừa rủi ro chưa được hình thành, người lao động chỉ thực sự thấy cần bảo hiểm khi rủi ro hoặc sự cố xảy ra. Trên thực tế, hiện nay số lượng lao động phổ thông chiếm tỷ lệ lớn trong lực lượng lao động. Bộ phận lao động này là những đối tượng có thu nhập không cao và bấp bênh do tính chất công việc và dễ bị thất nghiệp khi kinh tế rơi vào suy thoái, khủng hoảng, đồng thời vấn đề nhận thức về an sinh xã hội, về trách nhiệm với bản thân thấp. Điều này là một trong những nguyên nhân trực tiếp dẫn đến việc NLĐ có tâm lý e ngại thực hiện theo quy định pháp luật về BHXH và không nhận thức được những quyền lợi của mình khi tham gia BHXH, dẫn đến tranh chấp về BHXH. Về phía NSDLĐ: Ý thức tuân thủ pháp luật của NSDLĐ chưa cao, chưa coi việc tham gia BHXH là trách nhiệm bắt buộc phải thực hiện. Nhiều NSDLĐ trốn đóng BHXH để cắt giảm chi phí, thậm chí, nhiều NLĐ muốn NSDLĐ không đóng BHXH mà trả thêm vào lương để có thêm một khoản thu nhập trang trải đời sống hàng ngày. Về phía tổ chức BHXH: trong việc thực hiện pháp luật về BHXH, hoạt động của tổ chức BHXH có ý nghĩa rất quan trọng. Ở các quốc gia trên thế giới, tổ chức BHXH là tổ chức được thành lập với chức năng chính đó là thực hiện các nghiệp vụ BHXH như thu BHXH, chi trả BHXH, quản lý quỹ BHXH, một số tổ chức BHXH còn được giao chức năng thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về BHXH. Tổ chức BHXH cũng chính là một bên trong quan hệ BHXH. Trong trường hợp tổ chức BHXH thực hiện không tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, tranh chấp về BHXH rất dễ xảy ra.

218 trang | Chia sẻ: Đào Thiềm | Ngày: 07/01/2025 | Lượt xem: 49 | Lượt tải: 1

Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội. Những vấn đề lý luận và thực tiễn, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI --------------------------- NGUYỄN THỊ PHAN MAI TRANH CHẤP VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI – NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Hà Nội, 2023 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI --------------------------- NGUYỄN THỊ PHAN MAI TRANH CHẤP VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI – NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 9380107 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. Lưu Bình Nhưỡng TS. Phạm Công Bảy Hà Nội, 2023 1 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác Hà Nội, ngày ..... tháng ..... năm 202 Tác giả Nguyễn Thị Phan Mai 2 LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ sự kính trọng và lời cảm ơn chân thành, sâu sắc tới TS Lưu Bình Nhưỡng và TS Phạm Công Bảy đã tận tình hướng dẫn để tác giả có thể hoàn thiện luận án. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè đồng nghiệp, các nhà khoa học đã luôn động viên, chia sẻ và có những đóng góp quý báu để tác giả hoàn thành luận án này. Tác giả Nguyễn Thị Phan Mai 3 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................................................ 5 DANH MỤC BẢNG BIỂU....................................................................................................................... 6 LỜI MỞ ĐẦU .......................................................................................................................................... 7 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................................................. 7 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................................... 8 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................... 9 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 10 5. Những đóng góp mới của Luận án .................................................................................................... 11 CHƯƠNG 1 ........................................................................................................................................... 13 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ............................................................................. 13 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ..................................................................................... 13 1.1.1 Các công trình nghiên cứu về tranh chấp về bảo hiểm xã hội ..................................................... 13 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ................................... 21 1.2 Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến Luận án và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ......................................................................................................................................................... 36 1.2.1. Đánh giá kết quả nghiên cứu của các công trình liên quan đến đề tài ....................................... 36 1.2.2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ........................................................................... 38 1.3. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ................................................................................ 39 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ....................................................................................................................... 42 CHƯƠNG 2: LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ TRANH CHẤP, GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI ....................................................................................................................................... 43 2.1 Lý luận tranh chấp về bảo hiểm xã hội ........................................................................................... 43 2.1.1 Khái niệm tranh chấp về bảo hiểm xã hội .................................................................................... 43 2.1.2 Đặc điểm của tranh chấp về bảo hiểm xã hội .............................................................................. 47 2.1.3. Nguyên nhân và tác động của tranh chấp về bảo hiểm xã hội .................................................... 50 2.1.4 Phân loại tranh chấp về bảo hiểm xã hội ..................................................................................... 55 2.2 Lý luận giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội .......................................................................... 59 2.2.1 Khái niệm giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ................................................................... 59 2.2.3 Phương thức giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ............................................................... 63 2.3 Pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ........................................... 69 2.3.1 Khái niệm pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ....................... 69 2.3.2 Nội dung pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ......................... 70 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ....................................................................................................................... 86 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TRANH CHẤP VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI Ở VIỆT NAM ................................. 87 4 3.1 Thực trạng pháp luật tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ở Việt Nam hiện nay ............................................................................................................................................................... 87 3.1.1. Các tranh chấp thuộc đối tượng giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ............................... 87 3.1.2. Quy định về giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội theo thủ tục giải quyết tranh chấp lao động ....................................................................................................................................................... 93 3.1.3. Giải quyết khiếu nại và giải quyết vụ án hành chính về bảo hiểm xã hội ................................. 111 3.2 Thực tiễn giải quyết giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ở Việt Nam hiện nay ......................... 127 3.2.1. Thực trạng tranh chấp về bảo hiểm xã hội .............................................................................. 127 3.3.2. Những kết quả đạt được trong giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ................................ 131 3.3.3. Những hạn chế còn tồn tại trong giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ............................ 134 3.3.4. Nguyên nhân của những hạn chế .............................................................................................. 139 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..................................................................................................................... 143 4.1 Yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ........................................................................................................................................................ 144 4.1.1 Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng trong việc xây dựng và thực hiện pháp luật giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ...................................................................................................................... 144 4.1.2 Đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của Việt Nam ....................................................... 145 4.1.3 Việc hoàn thiện pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH phải khắc phục được những bất cập, rút ngắn khoảng cách giữa quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật. ..... 148 4.2 Hoàn thiện pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ................................ 150 4.2.1 Bổ sung điều khoản giải thích khái niệm “tranh chấp bảo hiểm xã hội” trong Luật bảo hiểm xã hội ........................................................................................................................................................ 150 4.2.2. Nghiên cứu xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ................................... 151 4.2.3. Rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về khiếu nại, tố tụng dân sự, tố tụng hành chính trong giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ........................................................................ 156 4.2.4. Sửa đổi, bổ sung một số quy định còn chưa cụ thể của Luật Bảo hiểm xã hội ......................... 160 4.3 Nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ...................................................... 161 4.3.1 Nâng cao nhận thức của người dân về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ............................................................................................................................................................. 161 4.3.2 Nâng cao năng lực của các chủ thể tiến hành giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ......... 163 4.3.3 Nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ........................................... 165 4.3.4 Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong việc thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội và giải quyết các tranh chấp về bảo hiểm xã hội ............................................................ 166 4.3.5 Tăng cường quản lý, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội ....................................................................................... 168 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ..................................................................................................................... 173 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 177 5 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ASXH : An sinh xã hội BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế BLLĐ CNTT : Bộ luật lao động Công nghệ thông tin LĐTBXH : Lao động Thương binh và Xã hội NLĐ : Người lao động NSDLĐ : Người sử dụng lao động QHLĐ : Quan hệ lao động TAND : Toà án nhân dân TCLĐ : Tranh chấp lao động TLTT : Thương lượng tập thể TTDS : Tố tụng dân sự TTHC : Tố tụng hành chính VAHC : Vụ án hành chính VALĐ : Vụ án lao động 6 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: Số liệu chậm đóng BHXH theo thời gian giai đoạn 2016-2021 129 Bảng 2: Số liệu khiếu nại và giải quyết khiếu nại của BHXH Việt Nam 133 7 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đối với các quốc gia, bảo hiểm xã hội (BHXH) luôn là trụ cột quan trọng nhất của hệ thống an sinh xã hội (ASXH). Tại Việt Nam, trải qua một quá trình lịch sử, chính sách bảo hiểm xã hội đã góp phần to lớn vào việc ổn định đời sống cho người lao động thụ hưởng các chế độ BHXH; góp phần ổn định chính trị- xã hội đất nước. Chính vì vậy, BHXH là chính sách được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về BHXH đang ngày càng hoàn thiện tạo cơ sở pháp lý để nâng cao hiệu quả thực thi chế độ, chính sách BHXH, pháp điển hóa các quy định hiện hành và bổ sung các chính sách BHXH phù hợp với quá trình chuyển đổi của nền kinh tế theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN), đáp ứng nguyện vọng của đông đảo người lao động, bảo đảm ASXH và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, trong quá trình thực hiện pháp luật về BHXH, giữa các bên trong quan hệ BHXH có thể xuất hiện những mâu thuẫn, bất đồng dẫn đến các tranh chấp về BHXH. Nếu không được giải quyết một cách triệt để, các tranh chấp đó có thể ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của các chủ thể và gây mất ổn định cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Tranh chấp về BHXH là một vấn đề không mới nhưng trước sự biến động không ngừng của điều kiện kinh tế - xã hội, tranh chấp về BHXH ngày càng trở nên đa dạng và có tính chất phức tạp. Vì vậy, Nghị quyết số 28-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương khoá XII về cải cách chính sách BHXH đã đặt ra yêu cầu phải hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về BHXH, trong đó có các quy định về giải quyết tranh chấp về BHXH1. Luật BHXH 2014 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 4 thông qua ngày 20/11/2014 (thay thế Luật Bảo hiểm xã hội số 71/2006/QH11), có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2016 đã quy định về chế độ, chính sách BHXH; quyền và trách nhiệm của người lao động, của cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia BHXH; tổ chức BHXH; quỹ BHXH; thủ tục thực hiện BHXH và quản lý nhà nước về BHXH. Cùng với Luật BHXH, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật quan trọng khác quy định về các biện pháp nhằm giải quyết một cách tốt nhất các vấn đề về BHXH như Bộ luật tố tụng dân sự, Luật khiếu nại, tố cáo, Luật tố 1 Phần IV, mục 2 Nghị quyết số 28-NQ/TW. 8 tụng hành chính (TTHC) và các văn bản hướng dẫn thi hành. Đây là những cơ sở pháp lý quan trọng để các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện chế độ, chính sách về BHXH, hạn chế tranh chấp về BHXH và giải quyết tốt các tranh chấp về BHXH. Bên cạnh những kết quả đáng khích lệ trên, nhiều bất cập liên quan đến tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH vẫn còn tồn tại. Về phương diện pháp luật, một số quy định trong lĩnh vực này còn thiếu tính rõ ràng, minh bạch; pháp luật về thẩm quyền và thủ tục giải quyết tranh chấp thiếu tính đồng bộ, còn một số điểm mâu thuẫn, bất hợp lý ảnh hưởng đến quyền và lợi ích chính đáng của cá nhân, tổ chức; một số quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự, Bộ luật lao động, Luật TTHC, Luật BHXH, Luật khiếu nại chưa phù hợp với nhau và với các văn bản pháp luật liên quan, còn nhiều vướng mắc chưa được tháo gỡ. Những nội dung này đã ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả giải quyết các tranh chấp trong lĩnh vực này. Về phương diện thực tiễn, việc áp dụng pháp luật để giải quyết tranh chấp về BHXH còn nhiều vướng mắc, nhiều tranh chấp BHXH không được giải quyết triệt để. Việc thực hiện thẩm quyền của các chủ thể giải quyết tranh chấp chưa thực sự đảm bảo tính độc lập, khách quan... Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến việc bảo đảm quyền và lợi ích của cá nhân, tổ chức đối với hiệu quả hoạt động giải quyết tranh chấp về BHXH. Từ những lý do nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài “Tranh chấp và giải quyết tranh chấp về bảo hiểm xã hội – những vấn đề lý luận và thực tiễn”. Thông qua việc nghiên cứu đề tài, tác giả hy vọng sẽ đóng góp về lý luận khoa họcvà thực tiễn về tranh chấp BHXH và giải quyết tranh chấp BHXH tại Việt Nam 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận án là làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH; đánh giá thực trạng quy định pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH tại Việt Nam. Đây là cơ sở để đề xuất các kiến nghị nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH ở Việt Nam. Từ mục đích đặt ra như trên, luận án tập trung vào các nhiệm vụ sau: Thứ nhất, luận án tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài. Tác giả tiến hành hồi cứu, thu thập các tài liệu, công trình khoa học liên quan đến luận án, 9 tìm hiểu và nhận xét, đánh giá, nêu quan điểm về những vấn đề đã được các công trình nghiên cứu. Từ đó, chỉ ra các nội dung chưa được các công trình nghiên cứu đề cập tới để định hướng các vấn đề, nội dung sẽ được giải quyết trong luận án. Thứ hai, hệ thống các vấn đề lý luận về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH, gồm khái niệm, đặc điểm, phân loại tranh chấp về BHXH, khái niệm, đặc điểm, cách thức, biện pháp giải quyết tranh chấp về BHXH; khái niệm pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH, nguyên tắc, nội dung pháp luật điều chỉnh tranh chấp và giải quyết tranh chấp BHXH. Thứ ba, phân tích, đánh giá thực trạng quy định pháp luật Việt Nam về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH và thực tiễn thực hiện, rút ra nhận xét về những ưu điểm, bất cập trong các quy định pháp luật hiện hành. Thứ tư, luận giải về sự cần thiết của việc hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH ở Việt Nam hiện nay. Từ đó đề xuất kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH trên cơ sở lý luận và thực trạng pháp luật đã nghiên cứu, nhằm bảo đảm sự phù hợp giữa pháp luật với thực tiễn tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH ở Việt Nam. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu của luận án: - Những vấn đề lý luận, quan điểm pháp lý về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH - Quy định pháp luật hiện hành về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH, cụ thể: Luật bảo hiểm xã hội 2014, Luật Khiếu nại 2011, Luật TTHC 2015, Bộ luật lao động 2019, Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành - Thực tiễn tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH ở Việt Nam. - Pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp BHXH tại một số quốc gia trên thế giới 3.2 Phạm vi nghiên cứu của luận án: - Về nội dung nghiên cứu: 10 Luận án tập trung nghiên cứu về cơ sở lý luận, thực trạng pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, Luận án đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH ở Việt Nam. - Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu về vấn đề lý luận, thực tiễn liên quan đến tranh chấp và giải quyết tranh chấp về BHXH ở Việt Nam, có đối chiếu và lấy kinh nghiệm một số quốc gia, đúc kết, bổ sung cho những mặt hạn chế trong hệ thống pháp luật Việt Nam nhưng ở mức độ phù hợp với yêu cầu và điều kiện nghiên cứu. - Về thời gian Luận án nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn

Các file đính kèm theo tài liệu này:

luan_an_tranh_chap_va_giai_quyet_tranh_chap_ve_bao_hiem_xa_h.pdf
Điểm mới tiếng Anh.pdf
Điểm mới Tiếng Việt.pdf
Quyết định TL hội đồng đánh giá LATS cấp trường.pdf
Tóm tắt tiếng Anh.pdf
Tóm tắt tiếng Việt.pdf