Luận án Vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu của Malaixia - Kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào Việt Nam

i LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cu khoa hc ñc lp ca tôi. Các s liu trong lun án là trung thc và có ngun gc c th, rõ ràng. Các kt qu ca lun án chưa tng ñưc công b trong bt c công trình khoa hc nào. Nu có sai sót, tôi xin chu trách nhim hoàn toàn trưc pháp lut. NGHIÊN CU SINH Trn Tun Linh ii MC LC LI CAM ðOAN ........................................................................................................ i DANH MC CÁC CH VIT TT.......................................................................iii DANH MC BNG BIU ....................................................................................... iv DANH MC HÌNH V ............................................................................................ v LI M ðU............................................................................................................. 1 Chương 1 CƠ S LÝ LUN V VAI TRÒ CA NHÀ NƯC TRONG CÔNG NGHIP HOÁ HƯNG V XUT KHU........................... 5 1.1. V CÔNG NGHIP HÓA HƯNG V XUT KHU ............................................5 1.2. VAI TRÒ CA NHÀ NƯC TRONG CÔNG NGHIP HOÁ HƯNG V XUT KHU..........................................................................................................29 Chương 2 THC TRNG V VAI TRÒ CA NHÀ NƯC TRONG CÔNG NGHIP HÓA HƯNG V XUT KHU CA MALAIXIA BÀI HC KINH NGHIM ......................................50 2.1. KHÁI QUÁT V VAI TRÒ CA NHÀ NƯC THI KỲ MALAIXIA THC HIN CÔNG NGHIP HÓA THAY TH NHP KHU....................................50 2.2. VAI TRÒ CA NHÀ NƯC TRONG CÔNG NGHIP HOÁ HƯNG V XUT KHU CA MALAIXIA (1971 NAY) ...................................................57 2.3. MT S BÀI HC KINH NGHIM V VAI TRÒ CA NHÀ NƯC TRONG CÔNG NGHIP HOÁ HƯNG V XUT KHU MALAIXIA....117 Chương 3 KH NĂNG VN DNG MT S KINH NGHIM V VAI TRÒ CA NHÀ NƯC TRONG CÔNG NGHIP HOÁ HƯNG V XUT KHU CA MALAIXIA VÀO VIT NAM HIN NAY ....................................................................................134 3.1. KHÁI QUÁT V VAI TRÒ CA NHÀ NƯC ðI VI HOT ðNG XUT KHU TRONG CÔNG NGHIP HOÁ, HIN ðI HOÁ NƯC TA T 1986 ðN NAY .......................................................................................134 3.2. MT S ðIM TƯƠNG ðNG VÀ KHÁC BIT CA VIT NAM VÀ MALAIXIA KHI THC HIN CÔNG NGHIP HOÁ.......................................154 3.3. KH NĂNG VN DNG MT S KINH NGHIM V VAI TRÒ CA NHÀ NƯC TRONG CÔNG NGHIP HOÁ HƯNG V XUT KHU CA MALAIXIA VÀO VIT NAM HIN NAY.........................................................161 KT LUN ............................................................................................................. 193 DANH MC CÁC CÔNG TRÌNH ðà CÔNG B CA TÁC GI ................ 196 DANH MC TÀI LIU THAM KHO.............................................................. 197 iii DANH MC CÁC KÝ HIU VÀ T VIT TT Vit tt Ting Vit Ting Anh AFTA Khu vc mu dch t do ASEAN Asean Free Trade Area APEC Din ñàn hp tác kinh tê châu Á AsiaPacific Economic Thái Bình Dương Cooperation ASEAN Hip hi các nưc ðông Nam Á Association of South East Asian Nations ASEM Hi ngh thưng ñnh Á Âu Asean European Meeting CNH, HðH Công nghip hoá, hin ñi hoá EU Liên minh châu Âu Europe Union FDI ðu tư trc tip nưc ngoài Foreign Direct Investment FTA Hip ñnh thương mi t do Free Trade Agreement GATT Hip ñnh chung v thương mi General Agreement on Trade và thu quan and Tariff GDP Tng sn phm quc ni Gross Domestic Product ICOR T l gia tăng vn trên sn lưng Incremental CapitalOutput Ratio IMF Qu tin t quc t International Moneytary Fund KCN Khu công nghip KCNC Khu công ngh cao KCX Khu ch xut KTMTD Khu thương mi t do NICs Các nưc công nghip mi New Industrialization Contries ODA Ngun vn h tr phát trin Official Development chính thc Assisstance R&D Nghiên cu và phát trin Research and Development RM Ringgit Malaixia Malaysian Ringgist TFP Năng sut nhân t tng hp Total Factor Productivities TNCs Các công ty xuyên quc gia Transnational Corporations TW Trung ương UNIDO T chc phát trin công nghip United Nation for Industrial ca Liên hp quc Development Organization USD ðng ðô la M United States Dollar WB Ngân hàng th gii World Bank WEF Din ñàn kinh t th gii World Economic Forum WTO T chc thương mi th gii World Trade Organisation XHCN Xã hi ch nghĩa iv DANH MC CÁC BNG BIU Bng 2.1: Phân b ngân sách cho phát trin công nghip (1986 – 1995)............63 Bng 2.2: FDI vào các ngành kinh t ca Malaixia 1988 1994.........................72 Bng 2.3: Vn ñu tư và t trng vn ñu tư ca các công ty ni ña trong tng vn ñu tư ca các công ty Malaixia (1986 1991) ...............75 Bng 2.4: Kim ngch xut nhp khu ca Malaixia giai ñon 1986 1996........84 Bng 2.5: Cơ cu sn phm xut khu ca Malaixia giai ñon 1970 1995........86 Bng 2.6: Xut nhp khu ca Malaixia (1996 2007).....................................113 Bng 3.1: Cơ cu hàng xut khu phân theo ngành hàng (2004 2006)............145 Bng 3.2: Tc ñ tăng trưng kinh t qua các giai ñon ...................................147 Bng 3.3: Cơ cu ngành trong GDP (1986 – 2007)...........................................148 Bng 3.4: Cơ cu hàng nhp khu phân theo ngành hàng giai ñon 2004 – 2006.................................................................................................152 v DANH MC CÁC HÌNH V Hình 2.1: Cơ cu FDI trong các ngành kinh t Malaixia giai ñon 1971 1987........71 Hình 2.2. Cơ cu ngành kinh t trong GDP ........................................................84 Hình 2.3. Cơ cu th trưng xut khu ca Malaixia (1970 – 1994) ..................88 Hình 2.4.Tc ñ tăng trưng GDP ca Malaixia (2002 – 2007) ......................114 Hình 2.5: Cơ cu ngành kinh t ca Malaixia (2001 – 2006)...........................115 Hình 3.1: Kim ngch xut khu giai ñon 1986 2007....................................142 Hình 3.2. T trng kim ngch xut khu hàng công nghip trong tng kim ngch xut khu................................................................................144 Hình 3.3: Tc ñ tăng trưng kinh t qua các giai ñon...................................147 1 LI M ðU 1. Tính cp thit ca ñ tài lun án Công nghip hoá là con ñưng tt yu ñưa các nưc ñang phát trin thoát khi tình trng nghèo nàn, lc hu v kinh t và k thut ñ tr thành xã hi hin ñi, văn minh. Công nghip hóa các nưc ñang phát trin có s ña dng v mô hình do vic thc hin chin lưc công nghip hóa mi nưc còn b chi phi bi ý thc h chính tr. Thc t, quá trình công nghip hóa các nưc ñang phát trin vi nhng thành công và hn ch khác nhau, thm chí có nưc phi tr giá cho s phát trin. ðiu ñó ñã thu hút s quan tâm nghiên cu ca nhiu hc gi trên th gii v con ñưng công nghip hoá ca nhng nưc này. Malaixia là thành viên ca ASEAN và có mt s ñim tương ñng vi Vit Nam khi bưc vào công nghip hóa. Khi trin khai công nghip hoá, Malaixia ñã nhanh chóng chuyn t chin lưc thay th nhp khu sang hưng v xut khu và ñt ñưc nhng thành công quan trng trong phát trin kinh t. Hot ñng xut khu ngày càng ñóng vai trò tích cc vi tăng trưng kinh t, chuyn dch cơ cu kinh t vi s ña dng hoá ngành ngh hưng v xut khu ñ chun b gia nhp hàng ngũ các nưc công nghip mi. Thành công y cho thy, nhà nưc luôn là tác nhân quan trng trong tin trình công nghip hóa Malaixia, ñc bit trong giai ñon công nghip hóa hưng v xut khu. Vit Nam t 1986 ñn nay, CNH, HðH theo ñưng li ñi mi ca ðng ñã thu ñưc nhng kt qu kinh t quan trng. ðt nưc ñã ra khi khng hong kinh t – xã hi và to tin ñ ñ ñy nhanh CNH, HðH và tăng nhanh xut khu. Xut khu thc s tr thành ñng lc cho tăng trưng và thúc ñy chuyn dch cơ cu kinh t theo hưng hi nhp kinh t quc t vi vic phát huy li th so sánh. Tuy nhiên, nhìn vào quá trình công nghip hoá hưng v xut khu nưc ta vn ny sinh không ít nhng vn ñ bt cp, trong ñó có vn ñ thuc v cơ ch chính sách, v b trí cơ cu kinh t v.v... Vì vy, vic nghiên cu vai trò ca nhà nưc trong công nghip hóa hưng v xut khu Malaixia 2 có ý nghĩa lý lun, thc tin sâu sc vi CNH, HðH nưc ta hin nay khi Vit Nam ñã là thành viên ca WTO. Hơn na, t 1986 ñn nay, công nghip hoá hưng v xut khu là mt trong nhng vn ñ quan trng trong ni dung ñưng li CNH, HðH ca ðng và Nhà nưc ta. 2. Tng quan các công trình nghiên cu liên quan ñn lun án Thc t cho thy, vn ñ vai trò ca nhà nưc trong quá trình công nghip hóa các nưc ñang phát trin là phm trù bao hàm nhiu ni dung. Nhng nghiên cu v ch ñ này ñã ch ra nhng tác ñng ca nhà nưc trong quá trình công nghip hóa hưng v xut khu ca Malaixia trong thi gian qua nhng khía cnh khác nhau. V nghiên cu nưc ngoài, có mt s công trình nghiên cu và bài vit ñăng ti trên các tp chí chuyên nghành v công nghip hoá hưng v xut khu ca Malaixia, như các công trình nghiên cu ca World Bank (1993), “The East Asian Miracle: Economic Growth and Public Policy” [99]; Haggard, Stephen (1999), “Governance and Growth: Lessons from the Asean Economic Crisis” [89]; Robert Wade (1990) vi công trình “Governing the Market: Economic Theory and the Role of Government in East Asian Industrialization” [98]... Nhìn chung, t các công trình này có th thy ñưc các chính sách, gii pháp ca nhà nưc ñi vi phát trin kinh t nói chung, trong ñó có vn ñ thúc ñy hot ñng xut khu. Vit Nam, thi gian qua ñã có mt s công trình nghiên cu v kinh t Malaixia. Tác gi ðào Lê Minh và Trn Lan Hương (2001) vi công trình “Kinh t Malaixia” [47] ñã ñ cp mt s chính sách và gii pháp trong phát trin kinh t ca Malaixia tt c các lĩnh vc ca nn kinh t; PGS. TS Phùng Xuân Nh (2000) vi công trình “ðu tư trc tip nưc ngoài phc v công nghip hoá Malaixia – Kinh nghim ñi vi Vit Nam” [53] nghiên cu v các chính sách, gii pháp và nhng kt qu, hn ch trong thu hút FDI ca Malaixia. Công trình còn ñ cp ñn nhng kinh nghim thu hút FDI ca Malaixia có kh năng vn dng vào Vit Nam. TS. Hoàng Th Thanh Nhàn (2003) vi công trình “ðiu chnh cơ cu kinh t Hàn Quc, 3 Malaixia và Thái Lan” [54] ñã làm rõ mt s chính sách và gii pháp ñiu chnh kinh t ca Malaixia sau khng hong tài chính – tin t châu Á năm 1997 v.v… Nhìn chung, thi gian qua trong nưc và nưc ngoài ñã có mt s công trình nghiên cu v kinh t Malaixia hoc nghiên cu mc ñ gián tip trong mi quan h kinh t ca Malaixia vi các nưc khu vc ðông Nam Á hay ðông Á. Nhng công trình y ñã giúp ngưi ñc thy ñưc tình hình kinh t xã hi và nhng quan h kinh t quc t ca Malaixia t sau ngày giành ñc lp dân tc ñn nay. Tuy nhiên, trong thc t hin chưa có công trình nào nghiên cu v vai trò ca nhà nưc trong quá trình công nghip hoá hưng v xut khu Malaixia. ðó là lý do nghiên cu sinh chn ñ tài nghiên cu: “Vai trò ca nhà nưc trong quá trình công nghip hoá hưng v xut khu ca Malaixia kinh nghim và kh năng vn dng vo Vit Nam” . 3. Mc tiêu ca ñ tài lun án Mc ñích nghiên cu ca lun án là nghiên cu v vai trò ca nhà nưc trong quá trình công nghip hoá hưng v xut khu Malaixia. T ñó rút ra nhng bài hc kinh nghim có ý nghĩa lý lun và thc tin v vai trò nhà nưc trong công nghip hóa hưng v xut khu có kh năng vn dng vi nưc ta hin nay. Vic nghiên cu vn dng da trên cơ s xem xét nhng ñim tương ñng và khác bit ca hai nưc Vit Nam và Malaixia trong tin hành công nghip hoá và ñy mnh xut khu. 4. ði tưng và phm vi nghiên cu ca lun án ði tưng nghiên cu ca lun án là vai trò ca nhà nưc Malaixia trong quá trình công nghip hóa hưng v xut khu. Phm vi nghiên cu: Ni dung vai trò nhà nưc trong công nghip hóa là ñ tài rng, ñây lun án ch tp trung vào vic la chn chin lưc và nhng chính sách ca nhà nưc nhm thúc ñy công nghip hóa hưng v xut khu. 4 Thi gian nghiên cu khi Malaxia bt ñu chuyn sang thc hin công nghip hóa hưng v xut khu (1971 – nay). 5. Các phương pháp nghiên cu Lun án s dng phương pháp lun ca ch nghĩa duy vt bin chng, ch nghĩa duy vt lch s. ðng thi, lun án còn s dng các phương pháp lch s, phương pháp lôgic, phương pháp nghiên cu so sánh và phương pháp phân tích kinh t ñ làm rõ ni dung nghiên cu. Lun án ñã k tha và s dng có chn lc nhng kt qu nghiên cu v công nghip hóa ca Malaixia trưc ñó. H thng s liu ñã ñưc thu thp t nhiu ngun ñ phc v cho mc tiêu nghiên cu. Trong thc hin lun án, nghiên cu sinh còn tip thu ý kin ñóng góp ca các chuyên gia Vin ðông Nam Á, Vin ðông Bc Á v nghiên cu trên. 6. Nhng ñóng góp mi ca lun án Làm rõ cơ s lý lun và thc tin v vai trò ca nhà nưc trong quá trình công nghip hoá hưng v xut khu. Làm rõ thc trng vai trò ca nhà nưc trong quá trình công nghip hoá hưng v xut khu Malaixia. T nhng thành công và hn ch ñ rút ra nhng bài hc kinh nghim v vai trò ca nhà nưc ñi vi công nghip hoá. Lun gii kh năng vn dng mt s kinh nghim ca Malaixia v vai trò ca nhà nưc trong quá trình công nghip hoá hưng v xut khu vi nưc ta hin nay. 7. Kt cu ca lun án Ngoài li m ñu, kt lun, danh mc tài liu tham kho, lun án ñưc kt cu thành 3 chương. Chương 1 : Cơ s lý lun v vai trò ca nhà nưc trong công nghip hóa hưng v xut khu Chương 2 : Thc trng v vai trò ca nhà nưc trong công nghip hóa hưng v xut khu ca Malaixia – Bài hc kinh nghim Chương 3 : Kh năng vn dng mt s kinh nghim v vai trò ca nhà nưc trong công nghip hóa hưng v xut khu ca Malaixia vào Vit Nam hin nay 5 Chương 1 CƠ S LÝ LUN V VAI TRÒ CA NHÀ NƯC TRONG CÔNG NGHIP HOÁ HƯNG V XUT KHU 1.1. V CÔNG NGHIP HÓA HƯNG V XUT KHU Trong my thp k qua, làn sóng công nghip hóa ñã din ra nhiu nưc ñang phát trin. Công nghip hóa có s ña dng v mô hình, ñiu này tùy thuc ñiu kin kinh t chính tr xã hi ca mi nưc khi bưc vào công nghip hóa. Bên cnh ñó, bi cnh quc t cũng nh hưng rt ln ñn vic la chn con ñưng, phương thc tin hành công nghip hóa mi nưc. Thc t cho thy, quan nim v công nghip hoá có nhng cách tip cn khác nhau và có nhiu ñim chưa ñng nht. ðiu ñó có nguyên nhân t thi ñim xut phát và phương thc tin hành công nghip hoá ca các nưc có khác nhau. Theo T chc phát trin công nghip ca Liên Hp quc (UNIDO) thì có ñn 128 cách ñnh nghĩa khác nhau v công nghip hoá. T cui th k 18, khi cuc cách mng công nghip din ra nưc Anh và dn lan sang các nưc tư bn khác thì công nghip hoá ñưc hiu là ñưa ñc tính công nghip cho mt hot ñng; trang b các nhà máy, các loi công nghip cho mt vùng, mt nưc. Quan nim này ñng nghĩa vi phát trin công nghip, tách bit hoc thm chí ñi lp nó vi s phát trin nông nghip và các ngành kinh t khác. Công nghip hoá ñưc coi là quá trình làm cho công nghip chim t trng áp ño trong nn kinh t. V sau, quan nim công nghip hoá ñưc m rng, không ch ñơn thun là phát trin nn công nghip thành lĩnh vc ñóng vai trò ch ño trong nn kinh t, mà còn là bin tt c các hot ñng sn xut khác thành loi hình hot ñng công nghip. Liên Xô, công nghip hoá ñưc quan nim là quá trình xây dng nn ñi công nghip cơ khí có kh năng ci to c nông nghip. ðó là s phát trin công nghip nng vi ngành trung tâm là ch to máy… Quan nim này ñưc 6 ñưa ra trong bi cnh khi bt ñu thc hin công nghip hoá, Liên Xô vn thiu mt h thng công nghip nng hoàn chnh và kinh t tiu nông vn còn tn ti khá ph bin, ñng thi Liên Xô còn b phương Tây bao vây phong to v kinh t. Như vy, mc tiêu ca công nghip hoá là tp trung cao ñ cho phát trin công nghip nng. ðiu ñó có ý nghĩa thit thc vi Liên Xô khi ñó, nó không ch là vn ñ kinh t mà là c vn ñ quc phòng. UNIDO cũng ñưa ra khái nim công nghip hoá. ðó là mt quá trình phát trin kinh t, trong quá trình này mt b phn ngày càng tăng các ngun ca ci quc dân ñưc ñng viên ñ phát trin cơ cu kinh t nhiu ngành trong nưc vi k thut hin ñi. ðc ñim ca cơ cu kinh t này là có mt b phn ch bin luôn thay ñi ñ sn xut ra nhng tư liu sn xut và hàng tiêu dùng, có kh năng ñm bo cho toàn b nn kinh t phát trin vi nhp ñ cao, ñm bo ñt ti s tin b v kinh t xã hi. Nhìn chung, nhng quan nim v công nghip hoá trên ñây ñu có nhân t hp lý. Tuy nhiên, chúng mi ch ñ cp ñn khía cnh vt cht k thut mà chưa ñ cp ñn mt vn ñ cũng rt quan trng là khía cnh cơ ch, th ch kinh t xã hi. Thc t nhiu nưc cho thy, trong quá trình công nghip hoá, nn kinh t có s thay ñi ln trên hai bình din: kinh t k thut và kinh t xã hi. Th nht, nn sn xut xã hi da trên k thut th công là chính ñã chuyn sang sn xut ch yu da trên k thut nn tng ca công nghip hin ñi – trình ñ cơ khí. ðng thi, cơ cu nn kinh t cũng thay ñi theo hưng gim dn t trng ca nông nghip, tăng t trng ca sn xut công nghip và dch v. Th hai, trong quá trình công nghip hoá, phương thc sn xut theo li công nghip ñưc ph cp, kinh t hàng hoá phát trin cùng vi quá trình ñô th hoá. ðây là quá trình chuyn bin v mt th ch và cu trúc ca nn kinh t vi vic chuyn h thng th ch kinh t t nn kinh t mang tính hin vt, t cp, t túc sang nn kinh t th trưng da trên s phân công lao ñng xã hi phát trin cao. 7 T thc tin công nghip hóa các nưc ñang phát trin, có th hiu: Công nghip hoá là quá trình ci bin nn kinh t nông nghip da trên nn tng k thut th công, sn xut hàng hoá nh mang nng tính cht t cung, t cp thành nn kinh t công nghip da trên nn tng k thut hin ñi, năng sut, cht lưng và hiu qu cao, là quá trình phát trin nn kinh t th trưng và hi nhp ngày càng sâu hơn vào ñi sng kinh t quc t. nưc ta, trong Văn kin Hi ngh Ban chp hành Trung ương ðng ln th 7 (khoá VII – 1994), công nghip hoá cũng ñưc xác ñnh là “Quá trình chuyn ñi căn bn, toàn din các hot ñng sn xut, kinh doanh, dch v và qun lý kinh t, xã hi t s dng lao ñng th công là chính sang s dng mt cách ph bin sc lao ñng cùng vi công ngh, phương tin và phương pháp tiên tin, hin ñi, da trên s phát trin ca công nghip và tin b khoa hc – công ngh, to ra năng sut lao ñng xã hi cao” [22, tr. 42]. Thc t cho thy, trong thi ñi cách mng khoa hc công ngh ñang din ra mnh m ñưa ñn xu th toàn cu hóa ñi sng kinh t quc t và vic hình thành trt t phân công lao ñng quc t thì mi nưc trong thc thi công nghip hóa cn phi có s ñiu chnh chin lưc phát trin ñ phát huy li th ca mình. ðó chính là cơ s ñ các nưc tin hành công nghip hóa hưng v xut khu. Công nghip hoá hưng v xut khu là phát trin các ngành sn xut sn phm ch yu phc v cho xut khu. ðiu ñó có nghĩa là phát trin sn