Luận án Vai trò của niềm tin đối với việc chấp nhận sử dụng ngân hàng điện tử trong mua sắm trực tuyến của người tiêu dùng Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC TẾ HỒNG BÀNG TRẦN QUỐC THỐNG VAI TRÒ CỦA NIỀM TIN ĐỐI VỚI VIỆC CHẤP NHẬN SỬ DỤNG NGÂN HÀNG ĐIỆN TỬ TRONG MUA SẮM TRỰC TUYẾN CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC TẾ HỒNG BÀNG TRẦN QUỐC THỐNG VAI TRÒ CỦA NIỀM TIN ĐỐI VỚI VIỆC CHẤP NHẬN SỬ DỤNG NGÂN HÀNG ĐIỆN TỬ TRONG MUA SẮM TRỰC TUYẾN CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH MÃ SỐ: 9340101 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. Nguyễn Hoàng Giang 2. TS. Trần Thanh Toàn TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2023 i LỜI CAM ĐOAN Luận án với đề tài “Vai trò của niềm tin đối với việc chấp nhận sử dụng ngân hàng điện tử trong mua sắm trực tuyến của người tiêu dung Việt Nam” được tôi thực hiện thông qua việc vận dụng các kiến thức đã học, nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Hoàng Giang và TS. Trần Thanh Toàn và góp ý của Quý Thầy, Cô Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng, cùng Quý Thầy, Cô các hội đồng bảo vệ luận án. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu được sử dụng trong luận án này là hoàn toàn trung thực và được xử lý khách quan. Các tham khảo dùng trong luận án được trích dẫn đầy đủ, rõ ràng. Các kết quả của luận án chưa từng được công bố ở bất cứ công trình nghiên cứu nào. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 12 năm 2023 Người thực hiện luận án Trần Quốc Thống ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i MỤC LỤC ................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ..................................................................................................ix DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. x TÓM TẮT LUẬN ÁN ............................................................................................ xii ABSTRACT OF THE DISSERTATION ............................................................ xiii CHƯƠNG 1 – TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ........................................................ 1 1.1 Giới thiệu đề tài ............................................................................................... 1 1.1.1 Sự cần thiết của nghiên cứu ........................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................... 7 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................... 8 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 8 1.4.1 Đối tượng và khách thể nghiên cứu ............................................................ 8 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 8 1.5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 8 1.5.1. Phương pháp định tính ............................................................................... 9 1.5.2. Phương pháp định lượng............................................................................ 9 1.6. Ý nghĩa và đóng góp điểm mới của luận án ............................................... 10 1.7. Kết cấu của luận án ...................................................................................... 11 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ................. 14 2.1. Các khái niệm liên quan đến đề tài nghiên cứu ......................................... 14 2.1.1. Ngân hàng điện tử .................................................................................... 14 2.1.2. Hành vi chấp nhận ................................................................................... 15 2.1.3. Niềm tin của khách hàng ......................................................................... 15 2.1.4. Tính bảo mật cảm nhận (PSC) ................................................................. 16 2.1.5. Quyền riêng tư cảm nhận (PPC) .............................................................. 16 iii 2.1.6. Sự chính trực cảm nhận (PI) .................................................................... 17 2.1.7. Nhận thức kiểm soát hành vi (PBC) ........................................................ 17 2.2. Các lý thuyết về niềm tin về việc chấp nhận TTTT .................................. 18 2.2.1. Khái niệm về niềm tin và vai trò, tầm quan trọng của niềm tin .............. 18 2.3. Các lý thuyết về việc chấp nhận công nghệ và ý định sử dụng TTTT qua NHĐT .................................................................................................................... 22 2.3.1. Chấp nhận công nghệ ............................................................................... 22 2.3.2. Chấp nhận thanh toán trực tuyến qua ngân hàng điện tử ........................ 23 2.3.3. Lý thuyết hành động hợp lý (TRA) ......................................................... 25 2.3.4. Lý thuyết chấp nhận công nghệ (TAM) .................................................. 25 2.3.5. Lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB) ...................................................... 27 2.3.6. Lý thuyết phân rã hành vi có hoạch định (DTPB) ................................... 28 2.4. Tổng hợp các nghiên cứu có trước .............................................................. 29 2.4.1 Nghiên cứu trong nước ............................................................................. 29 2.4.2 Các nghiên cứu trên thế giới ..................................................................... 31 2.5. Các giả thuyết nghiên cứu ........................................................................... 44 2.5.1. Mối quan hệ giữa niềm tin của khách hàng trong quá trình MSTT và yếu tố chấp nhận sử dụng TTTT qua NHĐT ........................................................... 44 2.5.2. Mối quan hệ giữa Thái độ của khách hàng trong quá MSTT và yếu tố chấp nhận sử dụng TTTT ................................................................................... 45 2.5.3. Mối quan hệ giữa Tính bảo mật cảm nhận, Quyền riêng tư cảm nhận của khách hàng trong quá MSTT và yếu tố chấp nhận sử dụng TTTT qua NHĐT thông qua trung gian niềm tin ............................................................................ 46 2.5.4. Mối quan hệ giữa Sự chính trực cảm nhận của khách hàng trong quá MSTT và yếu tố chấp nhận sử dụng TTTT thông qua trung gian niềm tin....... 49 2.5.5. Mối quan hệ giữa Khả năng kiểm soát hành vi của khách hàng trong quá MSTT và yếu tố chấp nhận sử dụng TTTT thông qua trung gian niềm tin....... 51 2.5.6. Mối quan hệ giữa sự hữu ích cảm nhận và thái độ của khách hàng ........ 52 2.5.7. Mối quan hệ giữa tính dễ sử dụng cảm nhận và thái độ của khách hàng 53 iv 2.5.8. Mối quan hệ giữa sự hữu ích cảm nhận và Tính dễ sử dụng cảm nhận và Niềm tin của khách hàng ................................................................................... 54 2.6. Giả thuyết nghiên cứu đề xuất .................................................................... 55 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 58 3.1. Cách tiếp cận nghiên cứu ............................................................................. 58 3.1.1. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 58 3.2. Quy trình nghiên cứu ................................................................................... 58 3.3. Thiết kế nghiên cứu định tính ..................................................................... 61 3.4. Thiết kế nghiên cứu định lượng .................................................................. 65 3.4.1. Thu thập dữ liệu, phân bố mẫu và xác định cỡ mẫu ................................ 65 3.4.2. Kỹ thuật xử lý dữ liệu của nghiên cứu định lượng sơ bộ ........................ 67 3.4.3. Kỹ thuật xử lý dữ liệu của nghiên cứu định lượng chính thức ................ 68 3.5. Mô hình nghiên cứu đề xuất ........................................................................ 71 CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............. 75 4.1 Giới thiệu tổng quan về địa bàn nghiên cứu ............................................... 75 4.2 Thực trạng thị trường TMĐT ở Việt Nam ................................................. 79 4.2.1 Tổng quan về thị trường TMĐT ............................................................... 79 4.2.2 Thực trạng về giao dịch thanh toán trực tuyến qua ngân hàng điện tử trong mua sắm trực tuyến tại Việt Nam ............................................................. 80 4.3. Kết quả tổng quan và hệ thống các tài liệu ................................................ 82 4.4. Kết quả nghiên cứu định tính ...................................................................... 88 4.4.1. Kết quả phỏng vấn chuyên gia................................................................. 89 4.4.2. Kết quả thảo luận nhóm ........................................................................... 89 4.5. Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ......................................................... 94 4.6. Thang đo chính thức .................................................................................. 102 4.7. Kết quả nghiên cứu định lượng chính thức ............................................. 105 4.7.1. Đặc điểm mẫu nghiên cứu ..................................................................... 105 4.7.2. Kết quả thống kê mô tả .......................................................................... 107 4.7.3. Đánh giá mô hình đo lường ................................................................... 109 v 4.7.4. Đánh giá mô hình cấu trúc ..................................................................... 111 4.7.5. Đánh giá mối quan hệ và kiểm định giả thuyết nghiên cứu .................. 113 4.8. Thảo luận kết quả nghiên cứu ................................................................... 116 4.8.1. Mối quan hệ giữa Niềm tin của khách hàng trong quá trình MSTT và chấp nhận sử dụng TTTT qua NHĐT .............................................................. 118 4.8.2. Mối quan hệ giữa Thái độ của khách hàng và chấp nhận sử dụng TTTT qua NHĐT ........................................................................................................ 118 4.8.3. Mối quan hệ giữa Tính bảo mật cảm nhận của khách hàng trong quá trình MSTT và chấp nhận sử dụng TTTT qua NHĐT ............................................. 119 4.8.4. Mối quan hệ giữa Quyền riêng tư cảm nhận của khách hàng trong quá MSTT và chấp nhận sử dụng TTTT qua NHĐT ............................................. 119 4.8.5. Mối quan hệ giữa Sự chính trực cảm nhận của khách hàng trong quá MSTT và chấp nhận sử dụng TTTT qua NHĐT ............................................. 119 4.8.6. Mối quan hệ giữa Khả năng kiểm soát hành vi của khách hàng trong quá trình MSTT và chấp nhận sử dụng TTTT qua NHĐT..................................... 120 4.8.7. Mối quan hệ giữa Sự hữu ích cảm nhận và Tính dễ sử dụng cảm nhận có tác động trực tiếp đến thái độ của khách hàng trong quá MSTT ..................... 120 4.8.8. Mối quan hệ giữa Tính dễ sử dụng cảm nhận có tác động trực tiếp đến sự hữu ích cảm nhận trong quá MSTT ................................................................. 121 4.8.9. Mối quan hệ giữa Sự hữu ích cảm nhận có tác động trực tiếp đến niềm tin của khách hàng trong quá MSTT ............................................................... 121 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ .......................................... 123 5.1. Kết luận ....................................................................................................... 124 5.1.1. Kết quả nghiên cứu ................................................................................ 124 5.1.2. Tính mới của luận án ............................................................................. 126 5.2. Các ý kiến đề xuất....................................................................................... 127 5.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo.................................. 133 TÀI LIỆU THAM KHẢO PL1: TỔNG HỢP CÁC LÝ THUYẾT vi PL2: DÀN BÀI PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA VÀ THẢO LUẬN NHÓM PL3: DANH SÁCH CHUYÊN GIA THAM GIA PHỎNG VẤN PL4: KẾT QUẢ PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA VÀ THẢO LUẬN NHÓM PL5: BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT PL6: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH DỮ LIỆU SƠ BỘ PL7: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH DỮ LIỆU ĐỊNH LƯỢNG CHÍNH THỨC vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Cụm từ Từ nguyên âm Tiếng Anh Nghĩa Tiếng Việt AMOS Analysis of Moment Structures Phần mềm Amos ANOVA Analysis of variance Phân tích phương sai ATM Automated Teller Machine Máy rút tiền tự động ATT Attitude Thái độ CA Cronbach’s alpha Phân tích độ tin cậy Cronbach's Alpha CFA Confirmatory Factor Analysis Phân tích nhân tố khẳng định CFI Comparative fix index Chỉ số đo lường mức độ phù hợp mô hình COD Cash On Delivery Thanh toán tiền mặt trong giao dịch DTPB Decomposed Theory of Planned Behaviour Mô hình lý thuyết phân rã hành vi có hoạch định EFA Exploratory Factor Analysis Kỹ thuật phân tích nhân tố khám phá IB Internet Banking Ngân hàng điện tử INT Intention ý định sử dụng KMO Kaiser-Meyer-Olkin Chỉ số xem xét sự thích hợp của phân tích nhân tố ML Maximum Likelihood Phương pháp ước lượng các tham số hợp lý cực đại MSA Measurement Systems Analysis Phân tích hệ thống đo lường MSTT Mua sắm trực tuyến MTMM MultiTrait-MultiMethod Đa khái niệm – đa phương pháp NFC Near-field Communication Chuẩn kết nối không dây trong phạm vi tầm ngắn NHĐT Ngân hàng điện tử viii PBC Perceived behavioral control Nhận thức kiểm soát hành vi PEOU Perceived ease of use Nhận thức tính dễ sử dụng PI Perceived Integrity Yếu tố sự chính trực cảm nhận PLS-SEM Partial Least Square – Structural Equation Modeling Mô hình phương trình cấu trúc dựa trên bình phương tối thiểu riêng phần PPL Perceived playfulness Sự thích thú cảm nhận PR Perceived risk Nhận thức rủi ro PR Perceived risk Cảm nhận rủi ro PSC Perceived security control Yếu tố tính bảo mật cảm nhận PU Perceived usefulness Nhận thức tính hữu ích QR Quick Response Mã phản hồi nhanh RMSEA Root mean square errors of approximation Sai số bình phương trung bình gốc của xấp xỉ SEM Structural Equation Modeling Mô hình phương trình cấu trúc SMS Banking dịch vụ ngân hàng được thực hiện thông qua tin nhắn của điện thoại Công nghệ tài chính SN Subjective norm Chuẩn chủ quan SRMR Standardized root mean square residua Phần dư trung bình chuẩn hoá TAM Technology Acceptance Model Mô hình chấp nhận công nghệ TLI Tucker–Lewis index Chỉ số Tucker–Lewis TMĐT Thương mại điện tử TPB Theory of planning Behavior Lý thuyết hành vi có kế hoạch TRA Theory of Reasoned Action Thuyết hành động hợp lý TT-NHNN Thông tư - Ngân hàng nhà nước TTTT Thanh toán trực tuyến UTAUT Unified Theory of Acceptance and Use of Technology Lý thuyết hợp nhất chấp nhận và sử dụng công nghệ ix DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Mô hình lý thuyết hành động hợp lý (TRA) ............................................. 25 Hình 2.2: Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM) ..................................................... 26 Hình 2.3: Mô hình hành vi có kế hoạch .................................................................... 27 Hình 2.4: Mô hình DTPB ......................................................................................... 29 Hình 2.5: Mô hình TAM điều chỉnh để đánh giá ý định sử dụng TTTT qua NHĐT ................................................................................................................................... 30 Hình 2.6: Vai trò của niềm tin trong MSTT của khách hàng tại Việt Nam .............. 31 Hình 2.7: Mô hình TAM mở rộng về hành vi chấp nhận TTTT ............................... 32 Hình 2.8: Mô hình niềm tin đối với ý định sử dụng TTTT ....................................... 33 Hình 2.9: Mô hình TAM tích hợp khái niệm niềm tin .............................................. 34 Hình 2.10: Mô hình TAM bổ sung các biên kiểm sooát để đánh giá ý định sử dụng TTTT ......................................................................................................................... 34 Hình 2.11: Mô hình TAM mở rộng trong việc chấp nhận TTTT qua NHĐT .......... 25 Hình 2.12: Mô hình chấp nhận TTTT qua NHĐT .................................................... 37 Hình 2.13: Niềm tin trong MSTT qua N\HĐT ......................................................... 39 Hình 2.14: Mô hình đề xuất của Al-Sharafi et al.(2016) .......................................... 40 Hình 3.1: Quy trình thiết kế nghiên cứu ................................................................... 59 Hình 3.2: Mô hình nghiên cứu đề xuất ..................................................................... 73 Hình 4.1: Cơ cấu mẫu phân theo nhóm tuổi khách hàng ........................................ 105 Hình 4.2: Phân bố thu nhập bình quân của khách hàng .......................................... 106 Hình 4.3: Kinh nghiệm sử dụng Internet của khách hàng ...................................... 107 Hình 4.4: Kết quả mô hình đo lường ...................................................................... 111 x DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1: Thang đo sơ bộ lần 1 ................................................................................ 88 Bảng 4.2: Thang đo sơ bộ lần 2 ................................................................................ 93 Bảng 4.3: Kết quả kiểm định Cronbach’s alpha của thang đo sơ bộ ........................ 94 Bảng 4.4:Kết quả kiểm định Cronbach’s alpha thang đo sơ bộ của yếu tố niềm tin 95 Bảng 4.5: Kết quả kiểm định Cronbach’s alpha thang đo sơ bộ của yếu tố Sự chính trực cảm nhận ............................................................................................................ 96 Bảng 4.6: Kết quả kiểm định Cronbach’s alpha thang đo sơ bộ của yếu tố Quyền riêng tư cảm nhận ............................................................................................................... 96 Bảng 4.7: Kết quả kiểm định Cronbach’s alpha thang đo sơ bộ của yếu tố Tính bảo mật cảm nhận ............................................................................................................ 97 Bảng 4.8: Kết quả kiểm định Cronbach’s alpha thang đo sơ bộ của yếu tố Sự hữu ích cảm nhận ................................................................................................................... 97 Bảng 4.9: Kết quả kiểm định Cronbach’s alpha thang đo sơ bộ của yếu tố tính dễ cảm nhận sử dụng ............................................................................................................. 98 Bảng 4.10: Kết quả kiểm định Cronbach’s alpha thang đo sơ bộ của yếu tố mức độ kiểm soát hành vi .........................................................