Luận án Văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh (qua nghiên cứu các lễ hội truyền thống)

BỘ VĂN HOÁ, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO VĂN HÓA VÙNG BIỂN ĐẢO QUẢNG NINH (QUA NGHIÊN CỨU CÁC LỄ HỘI TRUYỀN THỐNG) LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC HÀ NỘI - 2015 BỘ VĂN HOÁ, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO VĂN HÓA VÙNG BIỂN ĐẢO QUẢNG NINH (QUA NGHIÊN CỨU CÁC LỄ HỘI TRUYỀN THỐNG) Chuyên ngành: Văn hóa học Mã số: 62310640 LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Trần Đức Ngôn 2. TS. Nguyễn Thị Việt Hương HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Trần Đức Ngôn và TS. Nguyễn Thị Việt Hương. Các kết quả nghiên cứu và các kết luận trong luận án này là trung thực, không sao chép từ bất kỳ một nguồn nào và dưới bất kỳ hình thức nào. Việc tham khảo các nguồn tài liệu đã được trích dẫn và ghi xuất xứ theo đúng quy định. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận án Nguyễn Thị Phương Thảo 1 MỤC LỤC Trang MỤC LỤC 1 DANH MỤC BẢNG CHỮ VIẾT TẮT 2 DANH MỤC BẢNG BIỂU 3 MỞ ĐẦU 4 Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ LỄ HỘI TRUYỀN THỐNG VÙNG BIỂN ĐẢO QUẢNG NINH 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu các vấn đề liên quan đến đề tài 8 1.2. Cơ sở lý luận về vùng văn hóa, văn hóa biển đảo và lễ hội truyền thống 17 1.3. Khái quát về lễ hội truyền thống vùng biển đảo Quảng Ninh 33 Tiểu kết 48 Chương 2: YẾU TỐ NỘI ĐỒNG TRONG VĂN HÓA VÙNG BIỂN ĐẢO QUẢNG NINH THỂ HIỆN QUA CÁC LỄ HỘI TRUYỀN THỐNG 49 2.1. Cộng đồng cư dân và cơ cấu tổ chức các làng nông nghiệp 49 2.2. Sự thể hiện yếu tố nội đồng trong lễ hội truyền thống 56 Tiểu kết 78 Chương 3: YẾU TỐ BIỂN TRONG VĂN HÓA VÙNG BIỂN ĐẢO QUẢNG NINH THỂ HIỆN QUA CÁC LỄ HỘI TRUYỀN THỐNG 79 3.1. Cộng đồng ngư dân và cơ cấu tổ chức các làng biển đảo 79 3.2. Sự thể hiện yếu tố biển trong lễ hội truyền thống 83 Tiểu kết 115 Chương 4: ĐẶC ĐIỂM CỦA VĂN HÓA VÙNG BIỂN ĐẢO QUẢNG NINH 117 4.1. Văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh mang đậm yếu tố nội đồng và nhạt yếu tố biển 117 4.2. Văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh mang đậm tính lịch sử 121 4.3. Văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh có sự tương đồng và khác biệt với các vùng biển đảo khác 142 4.4. Văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh có sự dung hợp văn hóa các vùng miền 156 Tiểu kết 160 KẾT LUẬN 161 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 166 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 167 PHỤ LỤC 175 2 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ A: Ảnh â.l: âm lịch GS: giáo sư h: huyện x: xã tx: thị xã TP: thành phố Nxb: Nhà xuất bản PL: phụ lục QN: Quảng Ninh TCN: trước Công nguyên SCN: sau Công nguyên TS: tiến sĩ tr: trang 3 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Stt Nội dung bảng thống kê Trang 1 Bảng 1.1: Thống kê số lượng lễ hội truyền thống vùng biển đảo Quảng Ninh 37 2 Bảng 1.2: Thống kê không gian tổ chức lễ hội truyền thống vùng biển đảo Quảng Ninh 37 3 Bảng 1.3: Thống kê thời gian tổ chức lễ hội truyền thống vùng biển đảo Quảng Ninh 39 4 Bảng 1.4: Phân loại lễ hội truyền thống của cư dân vùng biển đảo Quảng Ninh 42 4 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghiên cứu về biển đảo gần đây đã nhận được sự quan tâm của nhiều ngành nghiên cứu như khoa học tự nhiên, khoa học xã hội Việt Nam có bờ biển dài hơn 3260 km, từ vùng ven biển đã mở ra vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế biển. Trong môi trường biển đảo cộng đồng cư dân sáng tạo ra nhiều di sản văn hóa có giá trị cần được bảo tồn và phát huy. Vấn đề bảo tồn, phát huy truyền thống văn hóa dân tộc, trong đó có lễ hội truyền thống của mỗi vùng miền, đã và đang đặt ra như một nhiệm vụ quan trọng để góp phần xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội. Từ trước đến nay, các nhà nghiên cứu đều thống nhất nhận định rằng văn hóa giữ vị trí, vai trò nền tảng cho sự phát triển của dân tộc. Những dấu ấn sâu đậm của lịch sử, của đời sống kinh tế - xã hội, tâm lý cộng đồng, phong tục, tập quán, tín ngưỡng... đều có thể tìm thấy trong văn hóa, đặc biệt là trong các lễ hội truyền thống. Bước vào thế kỷ XXI, trước xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, Đảng ta xác định văn hóa truyền thống là một nguồn lực tạo nên động lực để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững. Tuy nhiên, ở nhiều nơi, văn hóa truyền thống (trong đó có lễ hội truyền thống) không phải lúc nào cũng được coi trọng đúng mức. Không ít nơi phục cổ một cách tùy tiện, thiếu định hướng, làm biến dạng các di sản văn hóa quý giá đó, thậm chí quay lưng lại với các giá trị văn hóa dân tộc, xem đó là cái bảo thủ, lỗi thời. Vì thế rất cần một thái độ khách quan, khoa học đối với di sản văn hóa, trong đó có lễ hội. Ngày càng có nhiều ý kiến cho rằng, thế kỷ XXI là "Thế kỷ của đại dương". Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá X (2-2007) về "Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020" cũng ghi nhận ý kiến trên và nêu lên mục tiêu "vươn ra biển lớn". Và như thế, "con mắt cận duyên" phải được thay bằng "tầm nhìn đại dương". Để có "tầm nhìn đại dương" ấy không thể không nghiên cứu địa hình, khí hậu, môi trường sinh thái, phong tục, tập quán... của cư dân biển, là tác nhân sinh thành và phát triển những vùng văn hóa khác nhau. 5 Quảng Ninh (QN) là một vùng đất cổ. Các di chỉ khảo cổ học, các thư tịch cổ sưu tầm được đã minh chứng rõ điều này. QN tập hợp đầy đủ đặc điểm của hệ sinh thái nước ta, có đồi núi, đồng bằng, đặc biệt là có biển với sự đa dạng sinh học rất đáng chú ý. QN có hơn 20 tộc người, mỗi tộc người lại có những nét văn hóa riêng, tiêu biểu, tất cả tạo nên sự phong phú, đa dạng của một vùng văn hóa độc đáo. Địa hình QN chủ yếu là đồi núi (chiếm 4/5 diện tích). Tuy nhiên, nói đến QN, nhiều người lại nghĩ ngay đến biển, bởi vì nơi đây có một vùng biển đảo rộng lớn với 250 km bờ biển và hơn 2000 đảo lớn nhỏ trên vùng vịnh Hạ Long và Bái Tử Long. Vịnh Hạ Long đã hai lần được Unesco công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới, năm 2007 được vào danh sách bầu chọn 7 kỳ quan thiên nhiên thế giới. QN không chỉ gắn tên tuổi của mình với những bãi biển đẹp, những thắng cảnh hùng vĩ, nên thơ, mà QN còn nổi tiếng với di tích lịch sử - văn hóa, các kiến trúc độc đáo, phong tục, tập quán, tín ngưỡng, vốn văn hóa dân gian và hệ thống lễ hội truyền thống phong phú, đặc sắc, tiêu biểu cho một vùng văn hóa biển đảo. QN là một tỉnh ven biển nằm trong tam giác kinh tế trọng điểm phía Bắc (Hà Nội - Hải Phòng - QN), đồng thời là một trong bốn trung tâm du lịch của Việt Nam. Điều đó cho thấy vị thế của QN trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của các tỉnh phía Bắc nói riêng và của cả nước nói chung là rất lớn. Chính vì vậy, từ góc nhìn địa - văn hóa, tác giả chọn đề tài Văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh (qua nghiên cứu các lễ hội truyền thống) để nghiên cứu. Việc nghiên cứu đề tài này góp phần làm rõ hơn những nét đặc trưng, tính chất đa dạng, phong phú của lễ hội truyền thống QN trong lịch sử và hiện tại. Kết quả nghiên cứu của đề tài cũng sẽ là một căn cứ khoa học góp phần định hướng quy hoạch phát triển văn hóa, tạo môi trường xã hội ổn định, bền vững, trong đó có việc khai thác lễ hội truyền thống như là một nguồn lực văn hoá để phát triển kinh tế - xã hội của QN nói riêng, của cả nước nói chung trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Nhận thức sâu về các yếu tố cấu thành và đặc điểm của văn hóa vùng biển đảo QN. 6 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn liên quan đến vùng văn hóa biển đảo QN. - Tiến hành khảo sát, điền dã vùng biển đảo QN, đặc biệt tham gia vào các lễ hội truyền thống. - Mô tả các lễ hội truyền thống vùng biển đảo QN ở cả ba nhóm: nội đồng, ven biển và hải đảo để làm rõ các yếu tố nội đồng và yếu tố biển. - Làm rõ những đặc trưng cơ bản của lễ hội truyền thống vùng biển đảo QN thông qua việc so sánh với các vùng biển đảo khác ở Bắc Bộ và Trung Bộ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là các lễ hội truyền thống vùng biển đảo QN. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Đề tài chủ yếu nghiên cứu các lễ hội truyền thống ở vùng biển đảo trên địa bàn tỉnh QN. Tuy nhiên trong quá trình nghiên cứu, tác giả sẽ đề cập đến một số lễ hội tiêu biểu liên quan đến biển của các tỉnh, thành phố vùng duyên hải Bắc Bộ như Hải Phòng, Thái Bình và một số địa phương ở Trung Bộ để tìm ra những nét tương đồng và khác biệt với lễ hội truyền thống vùng biển đảo QN. - Về thời gian: Luận án khảo sát các lễ hội truyền thống vùng biển đảo hiện nay ở QN. Tư liệu khảo sát được thực hiện trong 7 năm (từ năm 2007 đến năm 2013). Dựa vào kết quả nghiên cứu, đối chiếu với các lễ hội truyền thống ven biển trước năm 1954 thông qua tư liệu của các nhà nghiên cứu đi trước để thấy các yếu tố truyền thống còn được bảo lưu trong các lễ hội hiện nay. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp liên ngành: Tiếp cận vấn đề trên các phương diện địa lý, lịch sử, kinh tế, văn hoá, xã hội... của tỉnh QN. - Phương pháp điền dã dân tộc học: Tác giả đặc biệt coi trọng phương pháp điền dã để quan sát, tham dự vào các sinh hoạt văn hoá của cư dân địa phương với mục đích khảo tả một cách chân thực các hiện tượng trong các lễ hội truyền thống nhằm thu thập nguồn tư liệu xác thực, cập nhật nhất. Bên cạnh đó, việc quan sát, phỏng vấn, trao đổi ý kiến để thu thập thông tin về những vấn đề liên quan đến lễ hội truyền thống vùng biển 7 đảo cũng được thực hiện. - Phương pháp phân tích - tổng hợp được dùng để nhận thức sâu đối tượng nghiên cứu. - Phương pháp so sánh để chỉ ra sự tương đồng và khác biệt giữa văn hóa vùng biển đảo QN với văn hóa vùng biển đảo khác. 5. Những đóng góp mới của luận án - Phân loại lễ hội truyền thống ven biển QN. - Mô tả những yếu tố văn hóa nội đồng và văn hóa biển trong lễ hội truyền thống vùng biển đảo QN. - Ngoài việc tiếp cận với các tư liệu đã công bố, đề tài sẽ công bố một số tư liệu mới. - Nêu một số đặc điểm tiêu biểu của văn hóa vùng biển đảo QN và đối chiếu với các vùng biển đảo khác ở Bắc Bộ và Trung Bộ. - Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo khi nghiên cứu về văn hoá vùng hoặc địa chí văn hóa. 6. Kết cấu của đề tài Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận án được trình bày trong 4 chương: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu, cơ sở lý luận và khái quát về lễ hội truyền thống vùng biển đảo Quảng Ninh Chương 2: Yếu tố nội đồng trong văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh thể hiện qua các lễ hội truyền thống Chương 3: Yếu tố biển trong văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh thể hiện qua các lễ hội truyền thống Chương 4: Đặc điểm của văn hóa vùng biển đảo Quảng Ninh 8 Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ LỄ HỘI TRUYỀN THỐNG VÙNG BIỂN ĐẢO QUẢNG NINH 1.1. Tổng quan nghiên cứu các vấn đề liên quan đến đề tài 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về văn hóa vùng biển đảo Bắc Bộ Có thể khẳng định rằng nghiên cứu lễ hội truyền thống vùng biển đảo Bắc Bộ chưa được chú trọng như Trung Bộ và Nam Bộ. Vì vậy, tài liệu viết về vấn đề này cũng không nhiều. Năm 1985, tác giả Diệp Trung Bình có bài Vài nét về đời sống của ngư dân vùng biển Đông Bắc Việt Nam [4]. Nội dung của bài gồm hai mục: sinh hoạt kinh tế và đời sống văn hóa, xã hội. Bài viết đã chỉ ra các mối quan hệ về gia đình, dòng họ và ảnh hưởng trực tiếp của các mối quan hệ này đến đời sống ngư dân (người Đản) ở Đông Bắc Việt Nam trong đó có đề cập tới một số lễ hội truyền thống ven biển. Tác giả khẳng định: “Trong đời sống đánh cá, ngư dân Đản đã sản sinh ra một nền văn hóa biển khá đặc sắc và phong phú” [4, tr.20]. Năm 1996, tác giả Nguyễn Thanh có bài, Lễ hội trình nghề reo ống làng Quang Lang [60]. Bài viết đã giới thiệu khá chi tiết nguồn gốc, thời gian, các nghi thức tiến hành lễ hội của làng Quang Lang nay thuộc x. Thụy Hải, h. Thái Thụy, tỉnh Thái Bình, một làng ven biển mà dân làng sống chủ yếu nhờ vào nghề đánh cá và làm muối. Tác giả đã giới thiệu những nét độc đáo của lễ hội trình nghề reo ống (chủ yếu là phục dựng lại). Tuy nhiên, bài nghiên cứu cũng chỉ dừng lại ở mức giới thiệu và đưa ra một số nhận định về lễ hội này. Trải qua một thời gian sưu tầm, nghiên cứu lễ hội Thái Bình, đến năm 2000 tác giả Nguyễn Thanh đã xuất bản cuốn Lễ hội truyền thống Thái Bình [61]. Tác giả khẳng định: Thái Bình cùng chung đặc điểm với lễ hội ở vùng đồng bằng trung du Bắc Bộ. Lễ hội truyền thống ở Thái Bình được phân bố với mật độ cao vào những tháng nông nhàn theo chu trình sản xuất của hai vụ lúa chiêm, lúa mùa với tâm thức “tháng tám giỗ cha tháng ba giỗ mẹ” nhưng những hội làng lớn duy trì nhiều lễ thức cổ xưa lại tập trung nhiều vào tháng tư và tháng chín. Tác giả cũng nghiên cứu về đặc điểm lễ hội ở Thái 9 Bình: Ngoài tính phổ biến “sáng rối tối chèo” của nhiều hội, mỗi hội lại có những tục thi riêng gắn với huyền thoại về sự tích, hành trạng của vị thần được thờ và những điệu múa dân gian gắn với nghi thức tín ngưỡng” [61, tr.16]. Cùng với tục rước nước của hội nhiều làng ven sông, ven biển, tục đua trải của các hội làng ở Thái Bình làm đậm thêm sắc thái lễ hội truyền thống của một vùng sông nước. Năm 2010, công trình của Đỗ Lan Phương Văn hóa vùng cửa sông Hồng như một dạng thức của văn hóa biển Việt Nam (qua nghiên cứu hai xã ở Nam Định và Thái Bình) [45]. Mặc dù chỉ khảo sát trường hợp cư dân hai xã Giao An ở Nam Định và Đông Minh ở Thái Bình, nhưng tác giả đã đi sâu nghiên cứu đầy đủ về văn hóa biển: Lịch sử hình thành; các nghề khai thác tài nguyên; các sinh hoạt văn hóa - tín ngưỡng; ... Tác giả khẳng định: “văn hóa cửa sông Hồng không chỉ là một dạng thức của văn hóa biển Việt Nam mà còn là biểu hiện của mối quan hệ giữa văn hóa với phát triển, trong đó có mối quan hệ giữa văn hóa với môi trường sinh thái” [45, tr.21 - 22]. Rõ ràng, bài viết không chỉ có giá trị về mặt thực tiễn khảo cứu văn hóa biển ở hai địa điểm cụ thể mà còn có giá trị trong việc hệ thống hóa các khái niệm công cụ để chúng tôi có thể áp dụng vào quá trình nghiên cứu lễ hội truyền thống ven biển QN. Năm 2011, Lê Thanh Tùng có bài Lễ hội cổ truyền của cư dân ven biển Hải Phòng - bước đầu nhận diện [87]. Qua việc nghiên cứu các lễ hội ven biển ở Hải Phòng, tác giả đã thống kê và phân loại lễ hội ven biển. Năm 2012 Lê Thanh Tùng hoàn thành Luận án tiến sĩ Lễ hội cổ truyền cư dân ven biển Hải Phòng và sự biến đổi trong giai đoạn hiện nay [88]. Trong luận án, tác giả đã đưa ra được những nhận định có giá trị qua quá trình nghiên cứu về lễ hội ven biển của Hải Phòng như: Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn có liên quan đến tục tế trâu và thần Độc Cước ở vùng ven sông ven biển Thanh Hóa, Để thích ứng và phù hợp với vùng đất mới, ngư dân đã hòa nhập tín ngưỡng gốc với tín ngưỡng vùng đất mới, địa phương hóa tín ngưỡng, để tạo nên tục thờ dấu chân thần vừa quen thuộc, vừa mới lạ: thần Độc Cước - dấu chân, vết chân chim sẻ - thần Điểm Tước Đại Vương. Đồng thời tục tế trâu và tín ngưỡng thờ thủy thần, mặt trăng của dân chài ven biển Quảng Xương, Thanh Hóa đã gặp gỡ nhau 10 trong một không gian thiêng, nơi cư trú mới để rồi hòa cùng, tạo ra hội chọi trâu Đồ Sơn, Hải Phòng độc đáo nhưng rất quen thuộc [88, tr.89]. Nhưng nhìn chung luận án vẫn chưa tổng kết được những đặc trưng tiêu biểu nhất của văn hóa biển Hải Phòng và sự khác biệt với các vùng ven biển khác trong cả nước. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về văn hóa vùng biển đảo Trung Bộ Về mặt địa lý, Trung Bộ là vùng tiếp giáp với biển nhiều nhất trên lãnh thổ Việt Nam. Chính vì vậy, các nghiên cứu về văn hóa biển đảo nói chung và lễ hội ven biển tập trung chủ yếu ở vùng này. Mục sản vật của tỉnh Bình Thuận trong Đại Nam nhất thống chí, tập 3 [47] có ghi chép: “Cá voi: tương truyền ngày mùng 2 tháng 2 năm Nhâm Ngọ, người thôn Sơn Hải, h. Yên Phước thấy một đoạn xương cá voi, một cái thùng gỗ thông từ ngoài bến trôi vào, người trong thôn cùng nhau khiêng cái xương ấy bỏ vào thùng, muốn tìm đất để chôn thì khiêng không thấy động đậy, rồi bỗng linh cá voi phụ vào người mà nói rằng: Ta ở đây thôi, không nên chôn chỗ khác”. Người trong thôn cho là thần, bèn chôn ở đấy và lập đền thờ. Đền ở phía nam đầm thôn ấy, có tượng đất, sau tượng có quan tài sơn son, có hiệu là Nam hải cự tộc Ngọc lân chi thần. Theo chúng tôi, những ghi chép này chứng tỏ các vị thần biển có vị trí, vai trò vô cùng quan trọng đối với ngư dân ven biển. Phải chăng trong tâm thức của họ, thần biển mà cụ thể ở đây là cá voi - sống nơi biển cả - đã có một sức mạnh lớn, là vật linh thiêng ? Giai đoạn này, văn hóa biển được thể hiện qua sự ghi chép về các ngôi miếu, đền thờ các vị thần biển. Trong Đại Nam nhất thống chí, tập 1 có ghi: Miếu Nam Hải Long Vương: ở phía tả cửa biển Thuận An, xã Thái Dương, huyện Hương Trà, thờ thần Nam Hải Long Vương. Trước kia miếu ở x.Dương Xuân, h.Hương Thủy đầu niên hiệu Gia Long hằng năm tế vào 4 tháng trọng, năm thứ 12 đổi dựng chỗ ở hiện nay, gọi là đền thần cửa biển Thuận An; năm Minh Mệnh thứ 3 đổi tên như hiện nay [48, tr.72-73]. Rõ ràng, các vị thần biển luôn có một sức mạnh lớn giúp ngư dân vượt qua những khó khăn trong cuộc sống hằng ngày, là chỗ tựa vững chắc cho họ về mặt tinh thần, giúp họ có niềm tin vững chắc khi vượt ra biển để kiếm kế sinh nhai. 11 Ninh Viết Giao (1978) trong công trình, Sinh hoạt của ngư dân miền biển Nghệ Tĩnh trước Cách mạng (qua tục ngữ, dân ca) [13], thông qua việc phân tích những câu tục ngữ, ca dao vùng biển, tác giả đã cho người đọc thấy rõ văn hóa biển mà cụ thể là những sinh hoạt văn hóa của ngư dân miền biển Nghệ Tĩnh. Đặc biệt quý giá hơn cả trong kho tàng ca dao, tục ngữ ấy là những tri thức thực tiễn trong cuộc sống được đúc rút ra từ thế hệ này qua thế hệ khác mà Ninh Viết Giao đã ghi chép được. Năm 1982, tác giả Tôn Thất Bình có bài nghiên cứu Một số tín ngưỡng, tục lệ của cư dân vùng biển từ Bình Trị Thiên đến Bình Thuận [5]. Qua 5 trang viết, tác giả đã đề cập tới một số tục lệ, nghi lễ của cư dân vùng biển miền Trung: Tục thờ thần Hoàng làng, tục thờ cá ông Voi và các loài hải tộc khác, cùng các hội hè, nghi lễ liên quan đến sinh hoạt nghề biển. Ngoài ra, công trình còn đề cập tới tín ngưỡng vật linh miền biển như Rùa biển được gọi là Bà, hiệu là “Đệ bát Thánh phi nương tôn thần”; hay ông Sứa, ông Nược, ông Hèo... Đây là nguồn tư liệu quý, góp phần quan trọng đối với những nhà nghiên cứu quan tâm tới văn hóa tâm linh của ngư dân ven biển. Năm 1986 Võ Quang Trọng có bài viết Hội đua thuyền ở một làng biển [83]. Tác giả đã mô tả cụ thể về hội đua thuyền mang tính chất ngư nghiệp của làng biển Nhượng Bạn (Hà Tĩnh). Cũng nghiên cứu về lễ hội miền Trung, còn phải kể tới Huỳnh Tới (1996) với bài Lễ hội Dinh Cô [82], giới thiệu về một lễ hội độc đáo của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Năm 1997 Cao Đức Hải có công trình về Tín ngưỡng thờ Thuỷ thần của ngư dân vùng cực Đông Trung Bộ [16]. Mặc dù tác giả mới chỉ dừng lại ở việc giới thiệu về tín ngưỡng thờ Thủy thần của ngư dân vùng Đông Trung Bộ, nhưng đây cũng là một tài liệu tham khảo đáng tin cậy, giúp chúng tôi nghiên cứu về việc thờ cúng các vị thần trong lễ hội truyền thống ven biển QN. Bên cạnh đó, năm 2000, tác giả Trương Minh Hằng có bài viết về Văn hóa biển ở làng chài Nhượng Bạn [21] cũng đề cập tới các lễ hội, tín ngưỡng, phong tục, tập quán có liên quan tới biển của một làng chài cụ thể. Luận án tiến sĩ chuyên ngành Lịch sử văn hóa và nghệ thuật của Nguyễn Đăng Vũ về Văn hóa dân gia