Luận án Vốn tâm lý, căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết với công việc của các nhân viên y tế tại Thành phố Hồ Chí Minh luận án

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC TẾ HỒNG BÀNG GIANG HÁN MINH VỐN TÂM LÝ, CĂNG THẲNG NGHỀ NGHIỆP VÀ SỰ GẮN KẾT VỚI CÔNG VIỆC CỦA CÁC NHÂN VIÊN Y TẾ TẠI TP. HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC TẾ HỒNG BÀNG GIANG HÁN MINH VỐN TÂM LÝ, CĂNG THẲNG NGHỀ NGHIỆP VÀ SỰ GẮN KẾT VỚI CÔNG VIỆC CỦA CÁC NHÂN VIÊN Y TẾ TẠI TP. HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số chuyên ngành: 9340101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học: Hướng dẫn 1: TS. NGUYỄN NGỌC DUY PHƯƠNG Hướng dẫn 2: TS. HUỲNH THANH TÚ Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng luận án “Vốn tâm lý, căng thẳng công việc và sự gắn kết với công việc của các nhân viên y tế tại Tp. Hồ Chí Minh” là công trình nghiên cứu của chính tôi và được thực hiện dưới sự hướng dẫn tận tình của TS. Nguyễn Ngọc Duy Phương và TS. Huỳnh Thanh Tú. Các kết quả phân tích trong nghiên cứu trong luận án là trung thực. Nội dung của luận án chưa từng được những tác giả khác công bố. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính pháp lý trong quá trình nghiên cứu khoa học của luận án này. Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2023 Giang Hán Minh ii LỜI CÁM ƠN Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới TS. Nguyễn Ngọc Duy Phương và TS. Huỳnh Thanh Tú, hai giảng viên đã hướng dẫn tận tình trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Viện đào tạo Sau Đại học - Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng đã hỗ trợ, hướng dẫn những thủ tục trong cả quá trình học tập, nghiên cứu. Bên cạnh đó, tôi cũng cảm ơn Ban lãnh đạo của các Bệnh viện, bao gồm Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, Bệnh viện Chợ Rẫy và Bệnh viện Thống Nhất đã nhiệt tình hỗ trợ cho quá trình thu thập dữ liệu khảo sát cho luận án. Đồng thời, tôi xin gửi lời cảm ơn đến GS. Nguyễn Viết Tiến - Anh Hùng Lao Động, Thứ Trưởng Bộ Y Tế, PGS. Đặng Văn Chính – Chánh Thanh tra Bộ Y Tế, đã ký quyết định cử đi đào tạo trình độ Tiến sĩ, tạo điều kiện cho Nghiên cứu sinh – DS. Giang Hán Minh, phó Chánh thanh tra Bộ Y Tế hoàn thành luận án Tiến sĩ một cách thuận lợi. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt sự hỗ trợ, giúp đỡ từ đồng nghiệp, bạn bè trong thời gian thực hiện nghiên cứu. Xin được tri ân gia đình, những người thân luôn bên cạnh, đã luôn đồng hành, cùng chia sẻ và tạo điều kiện tốt nhất để tôi có đủ nghị lực và sự tập trung hoàn thành luận án này. Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2023 Giang Hán Minh iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii TÓM TẮT ................................................................................................................. viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................................... xi DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ xiii DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... xiv CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU .......................................................................................... 1 1.1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 1 1.1.1. Bối cảnh lý thuyết .......................................................................................... 1 1.1.2. Bối cảnh thực tiến .......................................................................................... 4 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 6 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ......................................................................................... 6 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................... 6 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................ 6 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 7 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................... 7 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 7 1.5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 8 1.6. Bố cục của luận án ................................................................................................. 9 iv Tóm tắt chương 1 ........................................................................................................ 10 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU .................... 11 2.1. Các khái niệm nghiên cứu .................................................................................. 11 2.1.1. Vốn tâm lý ..................................................................................................... 11 2.1.2. Căng thẳng nghề nghiệp.............................................................................. 18 2.1.3. Gắn kết với công việc ................................................................................... 25 2.2. Khung lý thuyết liên quan .................................................................................. 32 2.2.1. Lý thuyết hành vi tổ chức tích cực .............................................................. 32 2.2.2. Mô hình nguồn lực yêu cầu công việc ........................................................ 34 2.2.3. Lý thuyết về trao đổi xã hội ......................................................................... 35 2.3. Các nghiên cứu liên quan .................................................................................... 37 2.3.1. Các nghiên cứu về vốn tâm lý và căng thẳng nghề nghiệp ....................... 37 2.3.2. Các nghiên cứu về vốn tâm lý và sự gắn kết............................................... 39 2.3.3. Các nghiên cứu về căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết ....................... 42 2.3.4. Các nghiên cứu tại Việt Nam ...................................................................... 43 2.3.5. Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................ 44 2.4. Mô hình nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu.................................................. 46 2.4.1. Vốn tâm lý và căng thẳng nghề nghiệp ....................................................... 47 2.4.2. Vốn tâm lý và sự gắn kết với công việc ....................................................... 53 2.4.3. Căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết với công việc ................................ 58 Tóm tắt chương 2 ........................................................................................................ 61 CHƯƠNG 3. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ................................................................ 62 v 3.1. Lựa chọn phương pháp nghiên cứu ................................................................... 62 3.2. Quy trình nghiên cứu .......................................................................................... 63 3.3. Xây dựng thang đo .............................................................................................. 67 3.3.1. Phát triển thang đo ...................................................................................... 67 3.3.2. Kết quả nghiên cứu định tính ...................................................................... 69 3.3.3. Đánh giá sơ bộ thang đo .............................................................................. 71 3.4. Định lượng chính thức ........................................................................................ 73 3.4.1. Đối tượng khảo sát ....................................................................................... 73 3.4.2. Xác định kích thước mẫu ............................................................................ 73 3.4.3. Phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định lượng ........................................ 74 3.4.4. Kết quả nghiên cứu sơ bộ ............................................................................ 79 Tóm tắt chương 3 ........................................................................................................ 96 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................. 97 4.1. Giới thiệu tổng quan ba bệnh viện ..................................................................... 97 4.1.1. Bệnh viện Chợ Rẫy ...................................................................................... 97 4.1.2. Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM .......................................................... 98 4.1.3. Bệnh viện Thống Nhất ................................................................................. 99 4.2. Thống kê mẫu khảo sát ..................................................................................... 100 4.2.1. Mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................................... 100 4.2.2. Thống kê mô tả cho các thang đo.............................................................. 102 4.3. Đánh giá mô hình đo lường .............................................................................. 108 4.3.1. Chất lượng biến quan sát .......................................................................... 108 vi 4.3.2. Độ tin cậy của thang đo và tính hội tụ ...................................................... 112 4.3.3. Tính phân biệt ............................................................................................ 113 4.4. Đánh giá mô hình cấu trúc ............................................................................... 115 4.4.1. Đánh giá mức độ đa cộng tuyến ................................................................ 116 4.4.2. Đánh giá các mối quan hệ tác động .......................................................... 116 4.4.3. Mức độ tác động lên sự gắn kết với công việc và sự căng thẳng nghề nghiệp ............................................................................................................................... 119 4.4.4. Đánh giá mức độ dự báo của mô hình ..................................................... 122 4.5. Kiểm định sự khác biệt về mức độ gắn kết ..................................................... 123 4.5.1. Sự khác biệt về mức độ gắn kết với công việc theo giới tính ................... 123 4.5.2. Sự khác biệt về mức độ gắn kết với công việc theo tình trạng hôn nhân 124 4.5.3. Sự khác biệt về mức độ gắn kết với công việc theo nhóm tuổi ................ 125 4.5.4. Sự khác biệt về mức độ gắn kết với công việc theo trình độ học vấn ...... 127 4.5.5 Sự khác biệt về mức độ gắn kết với công việc theo chức danh ................. 129 4.6. Thảo luận kết quả nghiên cứu .......................................................................... 131 4.6.1. Vốn tâm lý và căng thẳng nghề nghiệp ..................................................... 131 4.6.2. Vốn tâm lý và sự gắn kết với công việc ..................................................... 139 4.6.3. Căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết với công việc .............................. 145 Tóm tắt chương 4 ...................................................................................................... 147 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ .............................................. 148 5.1. Kết luận .............................................................................................................. 148 5.1.1. Mối quan hệ giữa vốn tâm lý và sự căng thẳng nghề nghiệp .................. 149 vii 5.1.2. Mối quan hệ giữa vốn tâm lý và sự gắn kết với công việc ....................... 152 5.1.3. Mối quan hệ giữa căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết với công việc 153 5.1.4. Sự khác biệt về mức độ gắn kết trong công việc theo đặc điểm cá nhân 154 5.2. Những hàm ý quản trị ....................................................................................... 154 5.2.1. Nhóm hàm ý quản trị liên quan đến vốn tâm lý ....................................... 154 5.2.2. Nhóm hàm ý quản trị liên quan đến sự căng thẳng nghề nghiệp ........... 163 5.2.3. Nhóm hàm ý quản trị liên quan đến sự gắn kết với công việc ................. 166 5.3. Các kiến nghị ...................................................................................................... 172 5.3.1. Đối với các nhân viên y tế .......................................................................... 172 5.3.2. Đối với các tổ chức y tế .............................................................................. 174 5.3.3. Đối với các nhà hoạch định chính sách .................................................... 178 5.4. Tính mới và đóng góp chính của luận án ........................................................ 178 5.4.1. Tính mới của luận án ................................................................................ 178 5.4.2. Đóng góp chính của luận án ..................................................................... 179 5.5. Giới hạn của luận án và hướng nghiên cứu trong tương lai ......................... 183 Tóm tắt chương 5 ...................................................................................................... 185 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO viii TÓM TẮT Nhân viên y tế thường xuyên đối diện với nhiều căng thẳng, và áp lực từ công việc. Hậu quả của sự gia tăng căng thẳng nghề nghiệp là làm cho nhân viên y tế giảm động lực bên trong như niềm đam mê nghề nghiệp, sự yêu thích trong công việc, mất niềm tin, giá trị trong ngành y và ý chí hay sự gắn kết với tổ chức y tế không còn nữa. Giảm căng thẳng, áp lực cho các nhân viên y tế là vấn đề đang được các cơ quan chức năng, cơ sở y tế và những người làm trong ngành Y đặc biệt quan tâm. Nghiên cứu này khám phá mối liên hệ giữa vốn tâm lý, sự căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết trong công việc của các nhân viên y tế (bao gồm bác sĩ, dược sĩ và điều dưỡng) tại các Bệnh viện công tuyến cuối ở thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM). Nghiên cứu này xem xét bốn thành phần của vốn tâm lý, cụ thể, bốn thành phần này được giới thiệu ở đây dưới dạng nguồn lực cá nhân sẽ giúp giảm thiểu sự căng thẳng và tạo ra sự gắn kết trong công việc cho các nhân viên y tế. Bên cạnh đó, sự căng thẳng nghề nghiệp cũng làm giảm mức độ gắn kết trong công việc của các nhân viên y tế. Mặc dù các nguồn lực cá nhân khác nhau đã được khám phá liên quan đến mức độ gắn kết với công việc, nhưng vẫn còn chỗ để cải thiện vì sự tác động của vốn tâm lý, và sự căng thẳng nghề nghiệp là chìa khóa để gắn kết công việc cao hơn. Tài liệu này được mở rộng bằng cách thực hiện nghiên cứu đầu tiên khám phá mối quan hệ giữa vốn tâm lý của nhân viên y tế, sự căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết vào công việc. Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, cụ thể là phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng. Kết quả khảo lược lý thuyết, các nghiên cứu trước và phỏng vấn chuyên gia giúp xây dựng mô hình và thang đo. Sau đó, mô hình được kiểm định bằng cách sử dụng mô hình phương trình cấu trúc dựa trên bình phương tối thiểu riêng phần (PLS-SEM) của dữ liệu hợp lệ thu được từ cuộc khảo sát gồm 596 nhân viên y tế hiện công tác tại ba bệnh viện công lập ở TP.HCM, bao gồm: Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, Bệnh viện Chợ Rẫy và Bệnh viện Thống Nhất. Các kết quả thực nghiệm chỉ ra rằng các thành phần của vốn tâm lý (bao gồm sự tự tin, niềm hy vọng, tinh thần lạc quan và khả năng phục hồi) có liên quan tích cực và đáng kể đến sự gắn kết vào công việc của nhân viên y tế. Bên cạnh đó, các thành phần của vốn tâm cũng có mối quan hệ tiêu cực và đáng kể đến sự căng thẳng nghề nghiệp ix của nhân viên y tế. Ngoài ra, sự căng thẳng nghề nghiệp của nhân viên y tế và sự gắn kết trong công việc có mối quan hệ ngược chiều và đáng kể. Ngoài ra, kết quả của luận án cũng cho thấy: (i) nhân viên y tế nữ có mức độ gắn kết trong công việc cao hơn so với những nhân viên y tế nam. (ii) các nhân viên y tế đã kết hôn có mức độ gắn kết cao hơn các nhân viên thuộc nhóm độc thân. (iii) các nhân viên y tế có độ tuổi từ 31 đến 40 tuổi có mức độ gắn kết cao hơn các nhân viên thuộc nhóm có tuổi từ 23 đến 30 tuổi. (iv) mức độ gắn kết trong công việc của các nhân viên y tế có trình độ trung cấp là thấp hơn các nhân viên y tế có học vấn là đại học và thạc sĩ. (v) có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về mức độ gắn kết trong công việc giữa các nhân viên y tế có chức danh điều dưỡng, dược sĩ và điều dưỡng. Luận án này cũng đóng góp vào tài liệu hiện tại bằng cách đánh giá khái niệm vốn tâm lý của nhân viên, đưa nó vào trong mô hình nguồn lực yêu cầu công việc và lý thuyết hành vi tổ chức tích cực, và chứng minh mối quan hệ giữa vốn tâm lý, căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết với công việc của các nhân viên y tế. Trong sự hiểu biết tốt nhất của tác giả thì luận án này là nghiên cứu đầu tiên xác lập mối quan hệ giữa giữa vốn tâm lý, căng thẳng nghề nghiệp và sự gắn kết với công việc của các nhân viên y tế trong bối cảnh tại các bệnh viện công ở TP.HCM. Bên cạnh đó, luận án cũng đưa ra một số hàm ý quản trị nhằm giúp gia tăng sự gắn bó trong công việc và giảm mức độ cẳng thẳng của các nhân viên y tế thông qua việc tác động vào các thành phần của vốn tâm lý của nhân viên. x DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt 1 AVE Average Variance Extracted Giá trị phương sai trích được trung bình 2 CB-SEM Covariance-based Structural Equation Modeling Mô hình phương trình cấu trúc dựa trên hiệp phương sai 3 CFA Confirmatory Factor Analysis Phân tích nhân tố khẳng định 4 DASS Depression, Anxiety and Stress Scale Thang đánh giá lo âu – trầm cảm – căng thẳng 5 EFA Exploratory Factor Analysis Phân tích nhân tố khám phá 6 HO Hope Niềm hy vọng 7 HTMT Heterotrait – Monotrait Đặc điểm dị biệt – đặc điểm đơn nhất 8 KMO Kaiser-Meryer-Olkin) Hệ số Kaiser-Meryer-Olkin 9 MTMM Multitrait – multimethod Phương pháp hỗn hợp 10 OC Work engagement Gắn kết trong công việc 11 OLS Ordinary Least Squares Bình phương tối thiểu nhỏ nhất 12 OP Optimism Tinh thần lạc quan 13 PLS-SEM Partial Least Square – Structural Equation Modeling Mô hình phương trình cấu trúc dựa trên bình phương tối thiểu riêng phần 14 POB Positive Organizational Behaviour Hành vi tổ chức tích cực 15 RE Resiliency Khả năng phục hồi 16 SE Self-Efficacy Sự tự tin 17 SEM Structural Equation Modeling Mô hình phương trình cấu trúc 18 SPSS Statistical Package for the Social Sciences Phần mềm thống kê cho nghiên cứu khoa học xã hội 19 SRMR Standardized root mean square residual Căn bậc hai phần dư chuẩn hóa 20 ST Occupational stress Căng thẳng nghề nghiệp 21 TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh 22 UWES Utrecht Work Engagement Scale Thang đo sự gắn kết với công việc Utrecht 23 VIF Variance Inflation Factor Hệ số phóng đại phương sai xi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng Tên bảng Trang 3.1 Thang đo vốn tâm lý trước và sau hiệu chỉnh 82 3.2 Thang đo căng thẳng nghề nghiệp trước và sau hiệu chỉnh 86 3.3 Thang đo sự gắn kết với công việc trước và sau hiệu chỉnh 88 3.4 Kiểm định độ tin cậy của thang đo vốn tâm lý 91 3.5 Kiểm định độ tin cậy của