Luận án Xây dựng chương trình môn học giáo dục thể chất cho sinh viên trường đại học Việt Bắc

MA THỊ NGẦN XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH MÔN HỌC GIÁO DỤC THỂ CHẤT CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC VIỆT BẮC LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC BẮC NINH - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỂ DỤC THỂ THAO BẮC NINH MA THỊ NGẦN XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH MÔN HỌC GIÁO DỤC THỂ CHẤT CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC VIỆT BẮC Ngành: Giáo dục học Mã số: 9140101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS NGUYỄN CẨM NINH 2. GS.TS LÊ VĂN LẪM BẮC NINH - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỂ DỤC THỂ THAO BẮC NINH LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Ma Thị Ngần DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. Các chữ viết tắt BGH BVHTTDL Ban Giám hiệu Ban văn hóa thể thao và du lịch CBGV CLB Cán bộ giảng viên Câu lạc bộ CP Chính phủ CSVC Cơ sở vật chất CNXH Chủ nghĩa xã hội CLGD CNTT CT Chất lượng giảng dạy Công nghệ thông tin Chương trình CTĐT CTMH ĐGCLGD ĐHQGHN Chương trình đào tạo Chương trình môn học Đánh giá chất lượng giáo dục Đại học quốc gia Hà Nội ĐC ĐH ĐT Đối chứng Đại học Đào tạo ĐHVB Đại học Việt Bắc GDTC Giáo dục thể chất GD&ĐT GDQP-AN Giáo dục và Đào tạo Giáo dục Quốc phòng - An ninh GS, PGS GTLN GTNN Giáo sư, Phó giáo sư Gía trị lớn nhất Gía trị nhỏ nhất GV Giảng viên HK HN Học kỳ Hà Nội HP Học phần HS, SV KĐCL Học sinh, sinh viên Kiểm định chất lượng KH Kế hoạch NĐ Nghị định NQ NXB TC Nghị quyết Nhà xuất bản Tiêu chuẩn TN QH QTKD Thực nghiệm Quốc hội Quản trị kinh doanh QĐ Quyết định SPSS Statistical Package for the Social Sciences TB Tc TD Trung bình Tín chỉ Thể dục TDTT Thể dục thể thao ThS, TS Thạc sĩ, Tiến sĩ TT TTLT Thông tư Thông tư liên tịch TTg Thủ tướng TW UBTDTT Trung ương Ủy ban thể dục thể thao VN Việt Nam XHCN Xã hội chủ nghĩa 2. Đơn vị đo lường cm Centimét g Gam kg Kilôgam m Mét s Giây MỤC LỤC MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................. 6 1.1. Quan điểm của Đảng, Nhà nước về giáo dục - đào tạo và giáo dục thể chất ............................................................................................................... 6 1.1.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về đổi mới Giáo dục và Đào tạo đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội ...................................... 6 1.1.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về thể dục thể thao và giáo dục thể chất trong nhà trường .................................................................... 10 1.2. Chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo về thể dục thể thao và giáo dục thể chất trong nhà trường ................................................................................. 13 1.2.1. Quan điểm chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo về thể dục thể thao và giáo dục thể chất trong nhà trường ......................................... 13 1.2.2. Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo về giáo dục, đào tạo trong đổi mới chương trình đào tạo, chương trình môn học Giáo dục thể chất trong các trường đại học ..................................................................................... 14 1.3. Chương trình giáo dục (đào tạo) và chương trình môn học .................. 17 1.3.1. Chương trình giáo dục ............................................................... 17 1.3.2. Chương trình môn học .............................................................. 31 1.4. Giáo dục thể chất và môn học Giáo dục thể chất trong trường Đại học và trong chương trình giáo dục đại học ........................................................... 38 1.5. Giới thiệu Trường Đại học Việt Bắc .................................................... 41 1.6. Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài nghiên cứu ............. 44 1.6.1. Các công trình nghiên cứu ngoài nước ....................................... 44 1.6.2. Các công trình nghiên cứu trong nước....................................... 46 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP VÀ TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU ................. 53 2.1. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 53 2.1.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu ............................... 53 2.1.2. Phương pháp quan sát sư phạm ................................................. 53 2.1.3. Phương pháp phỏng vấn ............................................................ 54 2.1.4. Phương pháp kiểm tra sư phạm ................................................. 55 2.1.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .......................................... 57 2.1.6. Phương pháp toán học thống kê ................................................ 58 2.2. Tổ chức nghiên cứu ............................................................................. 59 2.2.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................... 59 2.2.2. Địa điểm nghiên cứu ................................................................. 59 2.2.3. Thời gian và kế hoạch nghiên cứu ............................................. 59 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN .......................... 61 3.1. Đánh giá thực trạng chương trình và các điều kiện đảm bảo thực hiện môn học Giáo dục thể chất của trường Đại học Việt Bắc ............................ 61 3.1.1. Đánh giá thực trạng chương trình môn học Giáo dục thể chất của trường Đại học Việt Bắc ..................................................................... 61 3.1.2. Đánh giá các điều kiện đảm bảo thực hiện chương trình môn học Giáo dục thể chất ở trường Đại học Việt Bắc ...................................... 75 3.1.3. Bàn luận về thực trạng chương trình và các điều kiện đảm bảo thực hiện chương trình môn học Giáo dục thể chất ............................. 92 3.2. Xây dựng, ứng dụng và đánh giá hiệu quả chương trình môn học Giáo dục thể chất cho sinh viên trường Đại học Việt Bắc ................................... 97 3.2.1. Xây dựng chương trình môn học Giáo dục thể chất............... .97 3.2.2. Ứng dụng và đánh giá hiệu quả chương trình xây dựng ........... 112 3.2.3. Bàn luận về xây dựng, ứng dụng và đánh giá hiệu quả chương trình môn học Giáo dục thể chất ........................................................ 124 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 129 DANH MỤC CÁC BẢNG BẢNG NỘI DUNG TRANG 1.1 Quy mô tuyển sinh và đào tạo đến năm 2020 43 3.1 Chương trình môn học Giáo dục thể chất của trường Đại học Việt Bắc 62 3.2 Kết quả phỏng vấn lựa chọn các tiêu chí đánh giá chương trình môn học Giáo dục thể chất cho sinh viên Đại học Việt Bắc 65 3.3 Ý kiến đánh giá của cán bộ, giảng viên về mục tiêu của chương trình môn học Giáo dục thể chất 68 3.4 Ý kiến đánh giá của sinh viên về mục tiêu của chương trình môn học Giáo dục thể chất 69 3.5 Ý kiến đánh giá của cán bộ, giảng viên về nội dung chương trình môn học Giáo dục thể chất 70 3.6 Ý kiến đánh giá của sinh viên về nội dung chương trình môn học Giáo dục thể chất 70 3.7 Ý kiến đánh giá của cán bộ, giảng viên về cấu trúc chương trình môn học Giáo dục thể chất 72 3.8 Ý kiến đánh giá của sinh viên về cấu trúc chương trình môn học Giáo dục thể chất 72 3.9 Ý kiến đánh giá của cán bộ, giảng viên về hình thức kiểm tra - đánh giá chương trình môn học Giáo dục thể chất 73 3.10 Ý kiến đánh giá của sinh viên về hình thức kiểm tra - đánh giá chương trình môn học Giáo dục thể chất 74 3.11 Kết quả lựa chọn các tiêu chí đánh giá các điều kiện đảm bảo thực hiện chương trình Giáo dục thể chất cho sinh viên Trường Đại học Việt Bắc 75 3.12 Đội ngũ giảng viên Bộ môn Giáo dục thể chất của Trường Đại học Việt Bắc 79 3.13 Ý kiến đánh giá của cán bộ, giảng viên về chất lượng đội ngũ giảng dạy môn học Giáo dục thể chất 80 3.14 Thực trạng cơ sở vật chất của Bộ môn Giáo dục thể chất Trường Đại học Việt Bắc 81 3.15 Ý kiến đánh giá của cán bộ, giảng viên về cơ sở vật chất và trang thiết bị 82 3.16 Ý kiến đánh giá của sinh viên về cơ sở vật chất và trang thiết bị 82 3.17 Thực trạng hoạt động Thể dục thể thao ngoại khóa của sinh viên 83 3.18 Ý kiến của cán bộ, giảng viên về hoạt động Thể dục thể thao ngoại khóa của sinh viên 85 3.19 Ý kiến của cán bộ, giảng viên về đánh giá tính tích cực của sinh viên 86 3.20 Ý kiến của sinh viên về tính tích cực đối với môn học Giáo dục thể chất 87 3.21 Thực trạng kết quả học tập môn Giáo dục thể chất của sinh viên Trường Đại học Việt Bắc 88 3.22 Thực trạng thể lực của sinh viên Trường Đại học Việt Bắc 89 3.23 Tổng hợp kết quả phân loại thể lực theo từng tiêu chí của sinh viên trường Đại học Việt Bắc Sau trang 89 3.24 Thể lực chung của sinh viên trường Đại học Việt Bắc 90 3.25 Ý kiến của cán bộ, giảng viên đánh giá về kết quả học tập và thể lực của sinh viên 90 3.26 Ý kiến của sinh viên về kết quả học tập và đánh giá thể lực 91 3.27 Ý kiến của cán bộ, giảng viên về lựa chọn nội dung chương trình môn học Giáo dục thể chất 102 3.28 Ý kiến của sinh viên về nội dung chương trình môn học Giáo dục thể chất 103 3.29 Nội dung chương trình môn học Giáo dục thể chất của cán bộ, giảng viên và sinh viên lựa chọn 104 3.30 Chương trình môn học Giáo dục thể chất nội khóa trường Đại học Việt Bắc 108 3.31 Phân phối chương trình môn học Giáo dục thể chất 109 3.32 Kết quả thẩm định chương trình môn học Giáo dục thể chất của Hội đồng thẩm định 111 3.33 So sánh thể lực của sinh viên nhóm Đối chứng và nhóm Thực nghiệm trước thực nghiệm Sau trang 113 3.34 So sánh thể lực theo tiêu chuẩn phân loại từng chỉ tiêu của sinh viên nhóm Đối chứng và nhóm Thực nghiệm Trường Đại học Việt Bắc trước thực nghiệm Trước trang 114 3.35 So sánh kết quả học tập môn học Giáo dục thể chất của sinh viên nhóm Đối chứng và nhóm Thực nghiệm qua một năm thực nghiệm 115 3.36 So sánh phát triển thể lực của nhóm Đối chứng và nhóm Thực nghiệm sau thực nghiệm Sau trang 116 3.37 So sánh thể lực theo tiêu chuẩn phân loại từng tiêu chí của sinh viên nhóm Đối chứng và nhóm Thực nghiệm Trường Đại học Việt Bắc sau thực nghiệm Trước trang 117 3.38 So sánh thể lực chung trước và sau thực nghiệm của sinh viên nhóm Đối chứng 120 3.39 So sánh thể lực chung trước và sau thực nghiệm của sinh viên nhóm Thực nghiệm 121 3.40 Cảm nhận của giảng viên về hiệu quả chương trình môn học Giáo dục thể chất đổi mới tại trường Đại học Việt Bắc 122 3.41 Cảm nhận của sinh viên sau khi học chương trình môn học Giáo dục thể chất đổi mới tại trường Đại học Việt Bắc 123 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ NỘI DUNG TRANG 1.1 Xây dựng chương trình giáo dục bằng phương pháp tiếp cận mục tiêu 20 1.2 Các bước xây dựng đề cương môn học 36 3.1 Tỉ lệ chọn nội dung chương trình môn học Giáo dục thể chất của cán bộ, giảng viên 102 3.2 Tỉ lệ chọn nội dung chương trình môn học Giáo dục thể chất của sinh viên 104 3.3 So sánh thể lực của Sinh viên nhóm Đối chứng và nhóm Thực nghiệm trước thực nghiệm 114 3.4 Kết quả học tập của nhóm Đối chứng và nhóm Thực nghiệm qua một năm thực nghiệm 115 3.5 So sánh thể lực của sinh viên nhóm Đối chứng và nhóm Thực nghiệm sau 1 năm thực nghiệm 117 3.6 So sánh phân loại thể lực chung của 2 nhóm nam sinh viên Thực nghiệm và Đối chứng sau thực nghiệm 119 3.7 So sánh phân loại thể lực chung của 2 nhóm nữ sinh viên Thực nghiệm và Đối chứng sau thực nghiệm 120 1 PHẦN MỞ ĐẦU Trong sự nghiệp đấu tranh bảo vệ Tổ quốc và xây dựng đất nước thế hệ trẻ là những chủ nhân tương lai của đất nước; sứ mệnh lịch sử của cả dân tộc đều trông mong vào chính họ. Khi đương thời Bác Hồ kính yêu thường căn dặn: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc làm rất quan trọng và cần thiết” [51]. Thấm nhuần lời căn dặn của Bác, các thế hệ trẻ Việt Nam trong đó có học sinh, sinh viên đã và đang ra sức thi đua học tập và nghiên cứu không ngừng nâng cao trình độ kiến thức chuyên môn và hoàn thiện bản thân xứng đáng với sứ mệnh mà Bác hằng mong ước. Đào tạo, bồi dưỡng và phát triển thế hệ trẻ được Đảng và Nhà nước luôn luôn quan tâm, thể hiện qua các nghị quyết của Đại hội Đảng các khoá, các chủ trương, đường lối, chính sách của Chính phủ. Trong đời sống xã hội, GD&ĐT là lĩnh vực có vai trò quan trọng trong xu thế phát triển tri thức ngày nay và được xem là quốc sách hàng đầu để phát triển đất nước. Nghị quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IX (2001) đã chỉ rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững” [2]. Để đào tạo thế hệ trẻ phát triển toàn diện về cả trí tuệ và thể lực, Hiến pháp nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1992) đã ghi: “Nhà trường và xã hội có trách nhiệm chăm lo tới sự phát triển thể chất cho thế hệ trẻ Việt Nam được phát triển toàn diện, nhằm góp phần đẩy mạnh quá trình cải tạo nòi giống và sự phát triển của đất nước” [34]. Thể dục thể thao nói chung và GDTC nói riêng có tác dụng nâng cao sức khỏe, phát triển thể lực, rèn luyện phẩm chất đạo đức, ý chí và xây dựng lối sống lành mạnh cho sinh viên và đẩy lùi các tệ nạn xã hội trong nhà trường. Vì vậy, GDTC cho học sinh, sinh viên là một bộ phận không thể thiếu được trong bất cứ một chương trình đào tạo nào, cấp học nào. 2 Luật Thể dục, Thể thao (2006), Điều 20 đã ghi: “GDTC là môn học chính khoá thuộc chương trình giáo dục nhằm cung cấp kiến thức, kỹ năng vận động cơ bản cho người học thông qua các bài tập và trò chơi vận động, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện; Hoạt động thể thao trong nhà trường là hoạt động tự nguyện của người học được tổ chức theo phương thức ngoại khoá phù hợp với sở thích, giới tính, lứa tuổi và sức khoẻ nhằm tạo điều kiện cho người học thực hiện quyền vui chơi, giải trí, phát triển năng khiếu thể thao” cho HS, SV những chủ nhân tương lai của đất nước [49]. Pháp lệnh Thể dục thể thao (2000). Điều 14 đã khẳng định: “Giáo dục thể chất trong trường học là chế độ giáo dục bắt buộc nhằm tăng cường sức khỏe, phát triển thể chất, góp phần hình thành và bồi dưỡng nhân cách, đáp ứng yêu cầu giáo dục toàn diện cho người học”. Điều 16 cũng đã nêu rõ: “Nhà trường có trách nhiệm thực hiện chương trình GDTC cho người học. Tổ chức hoạt động Thể thao ngoại khoá, xây dựng cơ sở vật chất cần thiết đáp ứng việc giảng dạy và hoạt động Thể dục thể thể thao trong nhà trường” [57]. Quyết định số 42/2001/QĐ-BGD - ĐT V/v “Quy chế GDTC và y tế trường học” đã chỉ rõ: "GDTC được thực hiện trong hệ thống nhà trường từ mầm non đến đại học, góp phần đào tạo những công dân phát triển toàn diện. GDTC là một bộ phận hữu cơ của mục tiêu giáo dục và đào tạo, nhằm giúp con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức" [6]. Đối với giáo dục Đại học, để đào tạo bất kỳ ngành nghề gì thì việc xây dựng chương trình đào tạo (trong đó có xây dựng chương trình môn học) đóng một vai trò quyết định đối với chất lượng đào tạo. Chương trình đào tạo phải luôn luôn cập nhật những kiến thức khoa học mới, năng động thay đổi cho phù hợp với nhu cầu của xã hội. Nghị quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IX (2001) đã chỉ rõ: “Mục tiêu, nội dung chương trình phải được đổi mới theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, tiếp cận với trình độ tiên tiến của khu vực và thế giới; chú trọng GDTC và bồi dưỡng nhân cách người học; mau chóng tiếp thu có chọn lọc chương trình đào tạo của các nước phát triển phù hợp với yêu cầu của đất nước” [2]. 3 Để đạt được các nhiệm vụ và mục tiêu “phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức" của Đảng và Chính phủ, Chương trình Môn học GDTC đã được Bộ Giáo dục và Đạo tạo yêu cầu đưa vào tất cả các chương trình đào tạo của tất cả các ngành nghề đào tạo ở tất cả các bậc học [7], [11], [23], [66], “nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng về rèn luyện thể lực của sinh viên, giáo dục đạo đức xã hội chủ nghĩa, cung cấp cho sinh viên những kiến thức lý luận cơ bản về nội dung và phương pháp tập luyện TDTT, góp phần duy trì và củng cố sức khỏe của sinh viên”. Tuy nhiên, theo từng thời kỳ mà Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định về nội dung chương trình môn học GDTC khác nhau theo xu hướng tăng cường tự chủ cho các cơ sở giáo dục, đào tạo trong việc xây dựng chương trình môn học GDTC phù hợp với chuẩn đầu ra của từng chương trình đào tạo và điều kiện về cơ sở vật chất của cơ sở đào tạo. Chính vì vậy, hiện nay, hầu hết tất cả các trường đại học đều xây dựng chương trình đào tạo môn học GDTC của riêng mình [42]. Sau khi được thành lập, để thực hiện mở các ngành đào tạo, Trường Đại học Việt Bắc đã tiến hành xây dựng các chương trình đào tạo và chương trình các môn học (trong đó có Chương trình môn học Giáo dục thể chất) cho các ngành đào tạo. Do Trường mới được thành lập, đội ngũ giảng viên còn chưa đầy đủ, nên việc xây dựng các chương trình ngành đào tạo và chương trình các môn học chủ yếu là tham khảo các trường đại học khác. Có một số môn học lấy nguyên xi chương trình môn học của trường đại học khác, trong đó có Chương trình môn học GDTC. Hiện nay, Chương trình môn học Giáo dục thể chất này vẫn đang được giảng dạy cho sinh viên của tất cả các ngành đào tạo trong Trường Đại học Việt Bắc. Trường Đại học Việt Bắc có đặc thù là sinh viên hầu hết ở vùng sâu, vùng xa của các tỉnh miền núi phía Bắc. Trước khi vào trường đại học, các em chủ yếu chơi các môn thể thao truyền thống của dân tộc mình, như: kéo co, đẩy gậy, vật; không có điều kiện tiếp xúc với một số môn thể thao hiện đại đòi hỏi phải có điều kiện sân bãi cũng như phong trào chơi các môn thể thao như: Bóng đá, 4 Bóng chuyền, Tenis, võ thuật .v.v. Mặt khác, thể lực, tâm sinh lý của sinh viên cũng có đặc thù khác so với sinh viên các trường khác. Chính vì vậy, trong những năm qua, khi tiến hành giảng dạy Môn học GDTC cho sinh viên, các giảng viên đều nhận thấy Chương tình môn học GDTC hiện nay chưa phù hợp với sinh viên của Trường Đại học Việt Bắc và chưa đáp ứng được hết chuẩn đầu ra của các chương trình đào tạo của Trường. Xuất phát từ những lý do trên, là giảng viên của của trường Đại học Việt Bắc, với mong muốn góp phần hoàn thiện chương trình môn học Giáo dục thể chất cho các ngành đào tạo của nhà trường, tôi chọn đề tài :"Xây dựng Chương trình môn học Giáo dục thể chất cho sinh viên Trường Đại học Việt Bắc ” làm luận án tiến sĩ. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khảo sát thực trạng và các điều kiện đảm bảo dạy học môn Giáo dục thể chất của Trường Đại học Việt Bắc cũng như cơ sở lý luận và các vấn đề có liên quan, luận án đã tiến hành xây dựng Chương trình môn học Giáo dục thể chất cho sinh viên Trường Đại học Việt Bắc nhằm góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả môn học giáo dục thể chất nói riêng và chất lượng đào tạo nói chung của Nhà trường. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án đã giải quyết hai nhiệm vụ cơ bản sau: Nhiệm vụ 1: Đánh giá thực trạng chương trình và các điều kiện đảm bảo thực hiện môn học Giáo dục thể chất ở trường Đại học Việt Bắc Nhiệm vụ 2: Xây dựng, ứng dụng và đánh giá hiệu quả chương trình