Luận văn Cơ sở lý luận đổi mới tổ chức hải quan theo mô hình hải quan hiện đại ở Việt Nam hiện nay

1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi H¶i quan ViÖt Nam ®−îc thµnh lËp ngµy 10/9/1945. Tr¶i qua h¬n 60 n¨m x©y dùng tr−ëng thµnh, H¶i quan ViÖt Nam ®· hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc giao cho lµ: thùc hiÖn kiÓm tra, gi¸m s¸t hµng hãa ph−¬ng tiÖn vËn t¶i; phßng chèng bu«n lËu, vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng hãa qua biªn giíi; tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ thuÕ ®èi víi hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu; kiÕn nghÞ chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p qu¶n lý nhµ n−íc vÒ h¶i quan ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu, xuÊt c¶nh nhËp c¶nh, qu¸ c¶nh vµ chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi hµng hãa xuÊt nhËp khÈu. KÕt qu¶ hoµn thµnh nhiÖm vô cña H¶i quan ViÖt Nam ®· gãp phÇn quan träng trong c«ng cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng ®Êt n−íc còng nh− trong c«ng cuéc x©y dùng b¶o vÖ Tæ quèc. Tõ nay ®Õn n¨m 2020, sÏ cã rÊt nhiÒu sù kiÖn lín trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña n−íc ta. §©y lµ giai ®o¹n ®Êt n−íc thùc hiÖn ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI- ChiÕn l−îc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, x©y dùng nÒn t¶ng ®Ó ®Õn 2020 n−íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp, lµ mèc thêi gian ViÖt Nam ®· héi nhËp t−¬ng ®èi toµn diÖn vµo kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc, khi ®ã ®· lµ Khu vùc tù do th−¬ng m¹i ASEAN (AFTA) bao gåm tÊt c¶ 10 thµnh viªn ASEAN, lµ thµnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), cña DiÔn ®µn Kinh tÕ khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (APEC), cña DiÔn ®µn hîp t¸c toµn diÖn ¸ - ¢u (ASEM). Thêi kú ®æi míi, héi nhËp quèc tÕ, ®ßi hái ngµnh H¶i quan ph¸t triÓn h¬n n÷a, ho¹t ®éng cã tÝnh ®Þnh h−íng víi c¸c kÕ ho¹ch dµi h¹n vµ ng¾n h¹n; nhanh chãng hiÖn ®¹i hãa, tù ®éng hãa c¸c mÆt c«ng t¸c, nhÊt lµ trong thñ tôc th«ng quan hµng hãa, ®æi míi hÖ thèng tæ chøc nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nhiÖm vô ®−îc giao. 2 Tr−íc yªu cÇu cÊp thiÕt nh− vËy, ngµnh H¶i quan ®· triÓn khai thùc hiÖn "KÕ ho¹ch c¶i c¸ch, ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i hãa ngµnh H¶i quan giai ®o¹n 2004 - 2006", vµ x©y dùng "ChiÕn l−îc ph¸t triÓn H¶i quan ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 vµ tÇm nh×n 2020" ®Ó H¶i quan ViÖt Nam ph¸t triÓn ®óng h−íng, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ héi nhËp víi céng ®ång quèc tÕ. N¨m 2005, ChÝnh phñ ®· phª duyÖt Dù ¸n hiÖn ®¹i hãa H¶i quan víi nguån vèn vay tõ Ng©n hµng thÕ giíi (WB). Theo c¸c ch−¬ng tr×nh nµy, ®Õn n¨m 2010 H¶i quan ViÖt Nam phÊn ®Êu ®¹t víi tr×nh ®é cña H¶i quan c¸c n−íc ®øng ®Çu trong khu vùc ASEAN, thÓ hiÖn: lùc l−îng h¶i quan ®¹t tr×nh ®é chuyªn nghiÖp, chuyªn s©u; hÖ thèng th«ng quan trong c¸c kh©u nghiÖp vô h¶i quan vÒ c¬ b¶n lµ tù ®éng hãa trªn c¬ së ¸p dông kü thuËt qu¶n lý rñi ro, cã trang thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i nh»m tạo thuận lợi cho các hoạt động thương mại hợp pháp, tạo môi tr−êng thuËn lîi trong viÖc thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh tế, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách quốc gia, bảo vệ xã hội và an ninh quốc gia, thực thi pháp luật hải quan một cách minh bạch và công bằng. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh, hÖ thèng tæ chøc H¶i quan ViÖt Nam ®−îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt theo ba cÊp: Tæng côc H¶i quan; Côc H¶i quan tØnh, liªn tØnh, thµnh phè; Chi côc H¶i quan. Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®· ph¸t huy ®−îc −u thÕ ®¸p øng kÞp thêi viÖc qu¶n lý vµ phôc vô sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸c lo¹i h×nh xuÊt khÈu, nhËp khÈu trªn c¶ n−íc, kh¾p c¸c tØnh cã cöa khÈu còng nh− kh«ng cã cöa khÈu mµ cã ho¹t ®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu, ®Çu t− liªn doanh... Tuy nhiªn, do nh÷ng ®Æc ®iÓm mang tÝnh ®Æc thï cña ho¹t ®éng h¶i quan lµ lu«n g¾n víi yÕu tè giao l−u th−¬ng m¹i quèc tÕ nªn víi m« h×nh nh− hiÖn nay ®· vµ ®ang béc lé sù bÊt cËp nh−: cã nh÷ng ®¬n vÞ cÊp Côc h¶i quan tØnh, thµnh phè qu¸ lín; cã mét sè Côc h¶i quan tØnh qu¸ nhá; Côc H¶i quan lµ cÊp trung gian, chñ yÕu qu¶n lý c¸n bé; cßn c«ng t¸c nghiÖp vô chñ yÕu do H¶i quan cÊp Chi côc thùc hiÖn. Bé m¸y tham m−u gióp viÖc cña c¬ quan Tæng côc ®−îc h×nh thµnh vµ tæ chøc 3 nh»m thùc hiÖn ph−¬ng thøc qu¶n lý cò, thñ c«ng, tr−íc yªu cÇu ®æi míi tinh gi¶m vµ n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc bé m¸y còng nh− ®¸p øng c¸c yªu cÇu qu¶n lý cña m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i trong lé tr×nh c¶i c¸ch vµ hiÖn ®¹i hãa cÇn ph¶i ®æi míi tæ chøc c¸c c¬ quan nµy cho phï hîp. Tõ nh÷ng lý do nªu trªn cho thÊy ®æi míi hÖ thèng tæ chøc cña H¶i quan ViÖt Nam nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ ®¸p øng c¸c yªu cÇu hiÖn ®¹i hãa lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt mang tÝnh kh¸ch quan. Nh−ng ®æi míi xuÊt ph¸t tõ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn nh− thÕ nµo lµ vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ nghiªm tóc. V× vËy, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi "C¬ së lý luËn ®æi míi tæ chøc h¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay" ®Ó nghiªn cøu viÕt luËn v¨n th¹c sÜ. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu HiÖn nay hiÖn ®¹i hãa h¶i quan, øng dông c«ng nghÖ tiÕn tiÕn trong c¸c lÜnh vùc c«ng t¸c h¶i quan lµ nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù. ChØ tÝnh tõ n¨m 2003 ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, nhiÒu ®Ò ¸n, kÕ ho¹ch ®· ®−îc nghiªn cøu vµ triÓn khai øng dông trong lÜnh vùc ho¹t ®éng cña ngµnh H¶i quan, cô thÓ: - §Ò tµi khoa häc cÊp Bé: X©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh h¶i quan ®Õn n¨m 2010 (M· sè 01-N2003, Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. Tr−¬ng ChÝ Trung - Thø tr−ëng Bé Tµi chÝnh, kiªm Tæng Côc tr−ëng Tæng côc H¶i quan); - §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt trong lÜnh vùc H¶i quan phï hîp víi c¸c cam kÕt quèc tÕ mµ H¶i quan ViÖt Nam ký kÕt tham gia (M· sè 02-N2003; Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. Vò Ngäc Anh - Phã Tæng Côc tr−ëng Tæng côc H¶i quan); - §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc ngµnh H¶i quan ®Õn n¨m 2010 (M· sè 04-N2003 Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Vò Quang Vinh - Vô tr−ëng Vô Tæ chøc - C¸n bé); 4 - §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu mét sè m« h×nh qu¶n lý h¶i quan hiÖn ®¹i t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vËn dông vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam (M· sè 05-N2003, Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Toµn - Phã Vô tr−ëng Vô Hîp t¸c quèc tÕ); - §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu tæng quan vÒ ®Þa vÞ ph¸p lý, thÈm quyÒn cña H¶i quan trong ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc giai ®o¹n ®Õn n¨m 2010 (M· sè 06-N2003, Chñ nhiÖm ®Ò tµi: NguyÔn V¨n Hång - Phã Vô tr−ëng Vô Ph¸p chÕ); - §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: X©y dùng hÖ thèng qu¶n lý chÊt l−îng ISO 9000 t¹i H¶i quan c¶ng biÓn quèc tÕ (M· sè 05-N2004, Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TrÇn Thoang - Côc H¶i quan §µ N½ng); - §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu vËn dông C«ng −íc KYOTO söa ®æi n¨m 1999 vµo thùc tiÔn ho¹t ®éng cña H¶i quan ViÖt Nam vµ x©y dùng lé tr×nh tham gia (M· sè 03-N2004; Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Träng Hïng - Phã Vô tr−ëng Vô Gi¸m s¸t qu¶n lý); - §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin thùc hiÖn thñ tôc h¶i quan ®iÖn tö (M· sè 06-N2005; Chñ nhiÖm ®Ò tµi: NguyÔn C«ng B×nh - Côc tr−ëng Côc C«ng nghÖ th«ng tin); - §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Hoµn thiÖn m« h×nh ho¹t ®éng kiÓm tra sau th«ng quan (M· sè 07-N2005; Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn ViÕt Hång - Côc tr−ëng Côc kiÓm tra sau th«ng quan); - KÕ ho¹ch c¶i c¸ch, ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i hãa H¶i quan giai ®o¹n 2004 - 2006, ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh 810/Q§-BTC, ngµy 16/3/2004 cña Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh; - §Ò ¸n thùc hiÖn thÝ ®iÓm thñ tôc H¶i quan ®iÖn tö t¹i Côc H¶i quan thµnh phè H¶i Phßng vµ Côc H¶i quan Thµnh phè Hå ChÝ Minh theo QuyÕt ®Þnh sè 149/2005/Q§-TTg, ngµy20/6/2005 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ; 5 - Mét sè suy nghÜ vÒ viÖc s¾p xÕp l¹i m¹ng l−íi tæ chøc Chi côc H¶i quan cöa khÈu, cña ThS. Chu V¨n Nh©n - Côc tr−ëng Côc H¶i quan B×nh §Þnh ®¨ng trªn B¶n tin Nghiªn cøu H¶i quan, sè 12/2005 TÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, ®Ò ¸n vµ c¸c bµi viÕt trªn tuy ch−a ®Ò cËp mét c¸ch trùc tiÕp ®Õn ®æi míi tæ chøc cña H¶i quan theo m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i, nh−ng ®· gi¸n tiÕp ®−a ra c¸c môc tiªu, ph−¬ng h−íng, luËn cø khoa häc, c¸c gi¶i ph¸p nh»m tõng b−íc c¶i c¸ch, chuÈn hãa ho¹t ®éng H¶i quan mang tÝnh chuyªn nghiÖp chuyªn s©u, ho¹t ®éng minh b¹ch cã hiÖu qu¶ theo yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ. §Õn nay ch−a cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu trùc diÖn néi dung: C¬ së lý luËn ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay. C¸c c«ng tr×nh ®· nghiªn cøu trªn sÏ t¹o thuËn lîi cho t¸c gi¶ trong viÖc tiÕp cËn víi m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i; cã c¸ch nh×n nhËn ®óng ®¾n, ®Çy ®ñ vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi tæ chøc H¶i quan; sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin quan träng trong ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay. 3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - LuËn v¨n x¸c ®Þnh nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tæ chøc H¶i quan ViÖt Nam tõ ngµy thµnh lËp ngµy 10 th¸ng 9 n¨m 1945 ®Õn nay; - Tæ chøc H¶i quan ®−îc nghiªn cøu trªn ph¹m vi toµn quèc n¬i cã tæ chøc h¶i quan; ë c¶ ba cÊp H¶i quan Tæng côc, cÊp Côc, cÊp Chi côc. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu sÏ sö dông sè liÖu minh chøng t¹i mét sè c¸c Côc H¶i quan tØnh, thµnh phè ®iÓn h×nh vµ c¸c ®¬n vÞ Vô, Côc thuéc Tæng côc H¶i quan. 4. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n * Môc ®Ých: LuËn v¨n nghiªn cøu ®−a ra c¸c quan ®iÓm, gi¶i ph¸p ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ. 6 * NhiÖm vô luËn v¨n: - Ph©n tÝch c¬ së lý luËn ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay; - §¸nh gi¸ vÒ −u ®iÓm tån t¹i cña hÖ thèng tæ chøc cña H¶i quan ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn; - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay. 5. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu * C¬ së lý luËn: LuËn v¨n dùa trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, c¸c quan ®iÓm cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n vµ v× d©n. * Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: LuËn v¨n tiÕp cËn ph−¬ng ph¸p luËn cña phÐp duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö m¸cxÝt, trong ®ã chó träng c¸c ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp, ph−¬ng ph¸p lÞch sö cô thÓ. Ngoµi ra, cßn sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p cña c¸c bé m«n khoa häc kh¸c nh− ph−¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh. 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n - LuËn v¨n lµm næi bËt ®Æc ®iÓm, néi dung, yªu cÇu kh¸ch quan cña ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay; - §¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng vÒ hÖ thèng tæ chøc cña H¶i quan ViÖt Nam, chØ ra nh÷ng bÊt cËp tr−íc yªu cÇu, ®ßi hái cña t×nh h×nh míi theo c¸c tiªu chÝ cña m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i. 7 - §−a ra c¸c luËn chøng trong viÖc ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam. 7. ý nghÜa cña luËn v¨n KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ t− liÖu tham kh¶o phôc vô cho yªu cÇu thùc tiÔn cña viÖc ®æi míi hÖ tæ chøc cña H¶i quan theo m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i ®¸p øng yªu cÇu hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp quèc tÕ, cô thÓ lµ tæ chøc bé m¸y H¶i quan Vïng; quy ho¹ch l¹i m¹ng l−íi cÊp Chi côc h¶i quan cöa khÈu; tæ chøc l¹i c¸c ®¬n vÞ Vô, Côc gióp viÖc thuéc Tæng côc H¶i quan. 8. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch−¬ng, 9 tiÕt. 8 Ch−¬ng 1 C¬ së lý luËn vÒ ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam 1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña tæ chøc, tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña tæ chøc Tæ chøc ®−îc hiÓu theo hai nghÜa: mét lµ, xem tæ chøc nh− mét thùc thÓ, ch¼ng h¹n ng−êi ta th−êng gäi doanh nghiÖp, tr−êng häc, bÖnh viÖn hay c¬ quan nhµ n−íc lµ tæ chøc; hai lµ, xem ®ã lµ mét ho¹t ®éng, ch¼ng h¹n xem tæ chøc lµ mét chøc n¨ng qu¶n lý. Theo nghÜa thø nhÊt, tæ chøc lµ mét hÖ thèng gåm nhiÒu ph©n hÖ cã nh÷ng mèi liªn hÖ h÷u c¬ hîp lý, râ rµng, hîp t¸c vµ phèi hîp chÆt chÏ, t¸c ®éng lÉn nhau trong mét tæng thÓ, ph¸t sinh mét lùc tæng hîp t¸c ®éng cïng chiÒu lªn mét ®èi t−îng nh»m ®¹t nh÷ng môc tiªu ®· ®Þnh. ThuËt ng÷ tæ chøc lóc ®Çu bÆt nguån tõ sinh vËt häc, ®−îc lý gi¶i nh− lµ bé phËn tæ thµnh cña khÝ qu¶n, coi tæ chøc nh− lµ kÕt cÊu tÕ bµo cã chøc n¨ng nhÊt ®Þnh, nh− tæ chøc th©n thÓ con ng−êi chia thµnh tæ chøc x−¬ng cèt, tæ chøc c¬ b¾p, tæ chøc thÇn kinh, tæ chøc d−íi da... Nh÷ng c¸i ®ã ®èi víi vËt chÊt ®Òu lµ tæ chøc tù nhiªn cã thÓ thµnh lËp kh«ng cÇn sù trî gióp cña lùc l−îng bªn ngoµi. Tïy theo thêi gian qua ®i, sù tiÕn bé cña x· héi, nhËn thøc cña con ng−êi kh«ng ngõng s©u s¾c thªm, quan niÖm vÒ tæ chøc tõ sù lý gi¶i truyÒn thèng vÒ ý nghÜa ®èi víi vËt tù nhiªn dÇn dÇn ®−a vµo x· héi loµi ng−êi. §ã lµ tæ chøc do con ng−êi thµnh lËp nh− tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc, tæ chøc §¶ng, tæ chøc ®oµn thÓ... 9 H×nh th¸i c¸c lo¹i tæ chøc trªn thÕ giíi rÊt ®a d¹ng, nh−ng cã mét nÐt kh¸i qu¸t cã tÝnh phæ biÕn mang mét tªn gäi chung: tæ chøc lµ mét nhãm sù vËt kÕt hîp l¹i theo h×nh thøc c¬ cÊu vµ quy luËt vËn ®éng ®· ®Þnh. Gäi lµ c¬ cÊu ®· ®Þnh lµ chØ quan hÖ hay h×nh thøc liªn kÕt gi÷a bé phËn vµ tæng thÓ, gi÷a c¸c bé phËn víi nhau trong néi bé tæ chøc. Gäi lµ quy luËt vËn ®éng lµ chØ ¶nh h−ëng trao ®æi th«ng tin, n¨ng l−îng vµ vËt chÊt gi÷a bé phËn vµ tæng thÓ, gi÷a tæ chøc víi sù vËn ®éng bªn ngoµi. T×nh h×nh nµy ®Òu thÝch øng víi giíi tù nhiªn, giíi sinh vËt vµ x· héi loµi ng−êi. Theo nghÜa thø hai, tæ chøc lµ mét chøc n¨ng cña qu¶n lý thÓ hiÖn ë viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhÊt ®Þnh, chñ yÕu lµ kÕ ho¹ch hãa, tæ chøc, l·nh ®¹o vµ kiÓm tra. Chøc n¨ng tæ chøc g¾n bã chÆt chÏ víi chøc n¨ng kÕ ho¹ch. Chøc n¨ng kÕ ho¹ch x¸c ®Þnh cÇn lµm g×, tæ chøc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch. NghÜa lµ xem tæ chøc lµ ph−¬ng tiÖn hay yÕu tè cho c¸c tµi nguyªn nh©n lùc hay vËt lùc g¾n liÒn víi nhau ®Ó t¹o ra mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh, Ên ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng cÇn thiÕt nh»m ®¹t môc tiªu ®· ®Þnh nh− chØ huy, phèi hîp, kiÓm tra. §Þnh nghÜa nãi trªn, th−êng thiªn vÒ tæ chøc x· héi - mét tËp thÓ ®−îc h×nh thµnh theo quan hÖ qua l¹i vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng ®· ®Þnh, ®Ó qu¶n lý mét môc tiªu nµo ®ã. Hµm nghÜa cña tæ chøc x· héi dùa trªn néi dung cña c¸c ®iÓm sau: - X©y dùng tæ chøc lµ mét hµnh vi cã môc ®Ých, lµ ®Ó tháa m·n mét nhu cÇu nµo ®ã. Con ng−êi lµ ®éng vËt cao cÊp cã t− t−ëng, cã ý chÝ, hµnh vi cña con ng−êi lu«n cã tÝnh môc ®Ých râ rµng, v× thÕ nÕu kh«ng cã môc tiªu chung th× kh«ng thÓ h×nh thµnh tËp thÓ. - TÊt c¶ c¸c tæ chøc ®Òu tån t¹i trong m«i tr−êng bªn ngoµi riªng biÖt; m«i tr−êng nµy ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn h×nh th¸i, c«ng n¨ng, kÕt cÊu, sù vËn hµnh cña tæ chøc, tiÕn hµnh trao ®æi vËt chÊt, n¨ng l−îng vµ th«ng tin víi tæ chøc. M«i tr−êng bªn ngoµi, vÒ c¬ b¶n quyÕt ®Þnh ®Þa vÞ, gi¸ trÞ vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña tæ chøc. 10 - VÒ b¶n chÊt, tæ chøc lµ mét quan hÖ ®Æc thï gi÷a con ng−êi; nã h×nh thµnh do mét lo¹i hµnh vi qua l¹i nµo ®ã cña con ng−êi, nhê ®ã con ng−êi cã thÓ ph©n biÖt míi quan hÖ qua l¹i nh−: quan hÖ nghÒ nghiÖp, quan hÖ chøc vô kh¸c nhau... §−¬ng nhiªn, lo¹i quan hÖ con ng−êi nµy kh«ng ph¶i lén xén, lung tung; nã cã ®Æc ®iÓm lµ: cã môc tiªu tæ chøc ®· ®Þnh, nã ph¶n ¸nh c«ng n¨ng cña tæ chøc, lµ linh hån cña tæ chøc; cã sù ph©n c«ng ®· ®Þnh nghÜa lµ mäi ng−êi ®Òu ®−îc ph©n c«ng theo c¸c gãc ®é ho¹t ®éng kh¸c nhau; cã trËt tù ®· ®Þnh vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng hoÆc tr¹ng th¸i vËn hµnh æn ®Þnh, nã ph¶n ¸nh quan hÖ tæ chøc ®éng. - Tæ chøc lµ mét lo¹i tËp thÓ ®ang ph¸t triÓn vµ thay ®æi. Mäi tæ chøc ®Òu lµ hÖ con ng−êi trong hÖ thèng x· héi, vµ cßn lµ hÖ thèng më, thay ®æi tïy theo sù thay ®æi cña m«i tr−êng. V× thÕ, tæ chøc tr−íc sau ph¶i duy tr× sù c©n b»ng ®éng ®Ó thÝch øng víi sù thay ®æi vµ biÕn ®æi cña m«i tr−êng bªn ngoµi. §Æc biÖt, sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña x· héi ®−¬ng ®¹i, cña khoa häc kü thuËt, tr×nh ®é x· héi hãa s¶n xuÊt ngµy cµng cao, c¹nh tranh ngµy cµng quyÕt liÖt, quy m« tæ chøc kh«ng ngõng më réng, nh©n viªn t¨ng lªn, hµng hãa ®æi míi, nhu cÇu con ng−êi kh«ng ngõng thay ®æi; tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®Ò ra yªu cÇu ngµy cµng cao ®èi víi tæ chøc; chØ cã kh«ng ngõng thay ®æi, tæ chøc míi cã thÓ thÝch øng víi t×nh h×nh míi, cã thÓ ®¶m nhiÖm tr¸ch nhiÖm cña tæ chøc. 1.1.2. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc 1.1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ tæ chøc hµnh chÝnh Tæ chøc hµnh chÝnh lµ bé phËn tæ thµnh quan träng cña tæ chøc x· héi; xÐt vÒ tÝnh chÊt, nã lµ tæ chøc x· héi mang tÝnh chÝnh trÞ. Cã thÓ hiÓu tæ chøc hµnh chÝnh theo nghÜa réng vµ nghÜa hÑp. Tæ chøc hµnh chÝnh theo nghÜa hÑp lµ c¬ quan chÊp hµnh chÝnh trong chÝnh phñ. Tæ chøc hµnh chÝnh theo nghÜa réng ®−îc lý gi¶i kh¸c nhau vÒ møc ®é réng cña nã. Tæ chøc hµnh chÝnh theo nghÜa réng lµ tÊt c¶ bé m¸y lµm viÖc c«ng cña quèc gia. NÕu quan niÖm réng 11 h¬n n÷a th× bao gåm mäi c¬ cÊu tæ chøc c«ng, t− cã quy m« t−¬ng ®èi lín trõ nh÷ng ®¬n vÞ tiÕn hµnh thao t¸c nghiÖp vô cô thÓ nh−: ph©n x−ëng, tæ nhãm, quÇy hµng, phßng thÝ nghiÖm... Nh− vËy, nh÷ng c¬ quan qu¶n lý ®¶m nhiÖm viÖc quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch vµ chÊp hµnh chøc n¨ng ®Òu ®−îc coi lµ tæ chøc hµnh chÝnh. 1.1.2.2. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña tæ chøc hµnh chÝnh - TÝnh chÝnh trÞ: Tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ bé phËn tæ thµnh quan träng cña Nhµ n−íc, ®¹i diÖn cho Nhµ n−íc, lµ chñ thÓ chÊp hµnh quyÒn lùc quèc gia, thùc hiÖn qu¶n lý c¸c c«ng viÖc kinh tÕ x· héi, nã cßn lµ bé phËn tæ thµnh quan träng cña thÓ chÕ chÝnh trÞ x· héi, thÓ hiÖn sù tèt xÊu cña thÓ chÕ chÝnh trÞ. V× thÕ, xÐt vÒ tæng thÓ, tæ chøc hµnh chÝnh ®Òu mang t×nh chÝnh trÞ, V.I. Lªnin ®· tõng cho r»ng "chÝnh trÞ" lµ tiÕn hµnh mét lo¹t ho¹t ®éng qu¶n lý ®èi víi c«ng viÖc cña Nhµ n−íc vµ x· héi. Theo ý nghÜa ®ã, tÝnh chÝnh trÞ cña tæ chøc hµnh chÝnh cµng thªm râ rµng. Tæ chøc hµnh chÝnh cña Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa lµ c¸i nót cña mèi liªn hÖ trùc tiÕp gi÷a §¶ng vµ Nhµ n−íc víi quÇn chóng nh©n d©n. VÊn ®Ò ¨n mÆc, ®i ë, sinh l·o bÖnh tö cho ®Õn gi¸o dôc, v¨n hãa, vÖ sinh vµ c¸c mÆt s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n ®Òu cã mèi liªn hÖ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp víi c¸c lo¹i tæ chøc hµnh chÝnh cña Nhµ n−íc; hiÖu suÊt cña tæ chøc hµnh chÝnh tèt hay xÊu ®Òu trùc tiÕp liªn quan ®Õn sù h¬n thiÖt cña quÇn chóng nh©n d©n, quan hÖ ®Õn sù h−ng thÞnh, suy tho¸i cña ®Êt n−íc vµ sù æn ®Þnh vÒ côc diÖn chÝnh trÞ. TÝnh −u viÖt cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa cÇn ®−îc thÓ hiÖn ë tÝnh −u viÖt cña tæ chøc hµnh chÝnh, cÇn cã mét hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ n−íc liªm khiÕt, cã hiÖu suÊt cao. - TÝnh x· héi: Tæ chøc hµnh chÝnh cña bÊt cø mét chÕ ®é Nhµ n−íc nµo ®Òu ®¶m nhiÖm chøc n¨ng qu¶n lý c«ng viÖc c«ng céng chung cña x· héi. Muèn duy tr× sù thèng trÞ chÝnh trÞ, æn ®Þnh trËt tù x· héi, giai cÊp thèng trÞ ph¶i qu¶n lý c«ng viÖc c«ng céng cña x· héi. §Æc biÖt trong x· héi hiÖn ®¹i, ®Æc ®iÓm tÝnh x· héi cña tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc cµng thªm râ rµng, biÓu thÞ ë sù 12 t¨ng c−êng kh«ng ngõng ph¹m vi vµ møc ®é can thiÖp cña ChÝnh phñ c¸c n−íc vµo c¸c c«ng viÖc c«ng céng vÒ kinh tÕ, kü thuËt, v¨n hãa gi¸o dôc, y tÕ, giao th«ng, b−u ®iÖn, b¶o hiÓm x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng... Chøc n¨ng cã tÝnh c«ng céng chung cña Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa, dï xÐt vÒ lý luËn hay tõ thùc tiÔn ®Òu cÇn ®−îc ph¸t triÓn vµ t¨ng c−êng, tÝnh x· héi cña tæ chøc hµnh chÝnh. - TÝnh phôc vô: Tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc víi tÝnh c¸ch lµ mét thùc thÓ cña th−îng tÇng kiÕn tróc, ban ®Çu n¶y sinh tõ nhu cÇu ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ho¹t ®éng x· héi kh¸c. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã lµ cung cÊp dÞch vô mang tÝnh chÊt qu¶n lý cho c¸c ho¹t ®éng ®Ó chóng ph¸t triÓn mét c¸ch nhÞp nhµng vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. V× thÕ, tæ chøc hµnh chÝnh lµ mét lo¹i ph−¬ng tiÖn cho sù vËn hµnh vµ ph¸t triÓn cña x· héi, nh−ng kh«ng ph¶i kh«ng cã môc ®Ých nÕu tæ chøc hµnh chÝnh dÞ hãa thµnh môc tiªu x· héi th× sÏ lµm n¶y sinh mét c¨n bÖnh hµnh chÝnh v× hµnh chÝnh. Tæ c