Hải quan Việt Nam được thành lập ngày 10/9/1945. Trải qua hơn 60
năm xây dựng trưởng thành, Hải quan Việt Nam đã hoàn thành các nhiệm vụ
chính trị được Đảng và Nhà nước giao cho là: thực hiện kiểm tra, giám sát
hàng hóa phương tiện vận tải; phòng chống buôn lậu,vận chuyển trái phép
hàng hóa qua biên giới; tổ chức thực hiện pháp luậtvề thuế đối với hàng hóa
xuất khẩu, nhập khẩu; kiến nghị chủ trương, biện pháp quản lý nhà nước về
hải quan đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh nhập cảnh, quá
cảnh và chính sách thuế đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Kết quả hoàn thành
nhiệm vụ của Hải quan Việt Nam đã góp phần quan trọng trong công cuộc đấu
tranh giải phóng đất nước cũng như trong công cuộc xây dựng bảo vệ Tổ quốc.
Từ nay đến năm 2020, sẽ có rất nhiều sự kiện lớn trong đời sống kinh
tế ư xã hội của nước ta. Đây là giai đoạn đất nước thực hiện Chiến lược phát
triển kinh tế ư xã hội 10 năm đầu của thế kỷ XXIư Chiến lược đẩy mạnh công
nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủnghĩa, xây dựng nền tảng
để đến 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp, là mốc thời gian
Việt Nam đã hội nhập tương đối toàn diện vào kinh tế thế giới và khu vực, khi
đó đã là Khu vực tự do thương mại ASEAN (AFTA) bao gồm tất cả 10 thành
viên ASEAN, là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), của
Diễn đàn Kinh tế khu vực châu áư Thái Bình Dương (APEC), của Diễn đàn
hợp tác toàn diện áư Âu (ASEM). Thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế, đòi hỏi
ngành Hải quan phát triển hơn nữa, hoạt động có tính định hướng với các kế
hoạch dài hạn và ngắn hạn; nhanh chóng hiện đại hóa, tự động hóa các mặt
công tác, nhất là trong thủ tục thông quan hàng hóa, đổi mới hệ thống tổ chức
nhằm thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ được giao.
2
Trước yêu cầu cấp thiết như vậy, ngành Hải quan đã triển khai thực
hiện "Kế hoạch cải cách, phát triển và hiện đại hóa ngànhHải quan giai đoạn
2004 ư 2006", và xây dựng "Chiến lược phát triển Hải quan Việt Nam đến năm
2010 và tầm nhìn 2020" để Hải quan Việt Nam phát triển đúng hướng, đáp ứng
yêu cầu phát triển kinh tế và hội nhập với cộng đồng quốc tế. Năm 2005,
Chính phủ đã phê duyệt Dự án hiện đại hóa Hải quan với nguồn vốn vay từ
Ngân hàng thế giới (WB). Theo các chương trình này,đến năm 2010 Hải quan
Việt Nam phấn đấu đạt với trình độ của Hải quan cácnước đứng đầu trong khu
vực ASEAN, thể hiện: lực lượng hải quan đạt trình độ chuyên nghiệp, chuyên
sâu; hệ thống thông quan trong các khâu nghiệp vụ hải quan về cơ bản là tự
động hóa trên cơ sở áp dụng kỹ thuật quản lý rủi ro, có trang thiết bị kỹ thuật
hiện đại nhằm t?o thu?n l?i cho cỏc ho?t d?ng thuong m?i h?p phỏp, t?o mụi
trường thuận lợi trong việc thuhỳt d?u tunu?c ngoài, thỳc d?y s?tang tru?ng
c?a n?n kinh t?, d?m b?o ngu?n thu cho ngõn sỏch qu?c gia, b?o v?xó h?i và
an ninh qu?c gia, th?c thi phỏp lu?t h?i quan m ?t cỏch minh b?ch và cụng b?ng.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, hệ thống tổchức Hải quan
Việt Nam được tổ chức theo nguyên tắc tập trung thống nhất theo ba cấp:
Tổng cục Hải quan; Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố; Chi cục Hải quan.
Quá trình hoạt động đã phát huy được ưu thế đáp ứngkịp thời việc quản lý và
phục vụ sự phát triển nhanh chóng của các loại hìnhxuất khẩu, nhập khẩu trên
cả nước, khắp các tỉnh có cửa khẩu cũng như không có cửa khẩu mà có hoạt
động xuất khẩu, nhập khẩu, đầu tư liên doanh. Tuynhiên, do những đặc
điểm mang tính đặc thù của hoạt động hải quan là luôn gắn với yếu tố giao lưu
thương mại quốc tế nên với mô hình như hiện nay đã và đang bộc lộ sự bất cập
như: có những đơn vị cấp Cục hải quan tỉnh, thành phố quá lớn; có một số Cục
hải quan tỉnh quá nhỏ; Cục Hải quan là cấp trung gian, chủ yếu quản lý cán
bộ; còn công tác nghiệp vụ chủ yếu do Hải quan cấp Chi cục thực hiện. Bộ
máy tham mưu giúp việc của cơ quan Tổng cục được hình thành và tổ chức
3
nhằm thực hiện phương thức quản lý cũ, thủ công, trước yêu cầu đổi mới tinh
giảm và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các tổ chức bộ máy cũng như
đáp ứng các yêu cầu quản lý của mô hình hải quan hiện đại trong lộ trình cải
cách và hiện đại hóa cần phải đổi mới tổ chức các cơ quan này cho phù hợp.
Từ những lý do nêu trên cho thấy đổi mới hệ thống tổ chức của Hải
quan Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và đáp ứng các yêu cầu
hiện đại hóa là một yêu cầu cấp thiết mang tính khách quan. Nhưng đổi mới
xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn như thế nàolà vấn đề cần nghiên cứu
một cách đầy đủ và nghiêm túc. Vì vậy, tác giả chọnđề tài "Cơ sở lý luận đổi
mới tổ chức hải quan theo mô hình hải quan hiện đạiở Việt Nam hiện nay"
để nghiên cứu viết luận văn thạc sĩ.
97 trang |
Chia sẻ: ngtr9097 | Lượt xem: 1864 | Lượt tải: 2
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Cơ sở lý luận đổi mới tổ chức hải quan theo mô hình hải quan hiện đại ở Việt Nam hiện nay, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
1
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
H¶i quan ViÖt Nam ®−îc thµnh lËp ngµy 10/9/1945. Tr¶i qua h¬n 60
n¨m x©y dùng tr−ëng thµnh, H¶i quan ViÖt Nam ®· hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô
chÝnh trÞ ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc giao cho lµ: thùc hiÖn kiÓm tra, gi¸m s¸t
hµng hãa ph−¬ng tiÖn vËn t¶i; phßng chèng bu«n lËu, vËn chuyÓn tr¸i phÐp
hµng hãa qua biªn giíi; tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ thuÕ ®èi víi hµng hãa
xuÊt khÈu, nhËp khÈu; kiÕn nghÞ chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p qu¶n lý nhµ n−íc vÒ
h¶i quan ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu, xuÊt c¶nh nhËp c¶nh, qu¸
c¶nh vµ chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi hµng hãa xuÊt nhËp khÈu. KÕt qu¶ hoµn thµnh
nhiÖm vô cña H¶i quan ViÖt Nam ®· gãp phÇn quan träng trong c«ng cuéc ®Êu
tranh gi¶i phãng ®Êt n−íc còng nh− trong c«ng cuéc x©y dùng b¶o vÖ Tæ quèc.
Tõ nay ®Õn n¨m 2020, sÏ cã rÊt nhiÒu sù kiÖn lín trong ®êi sèng kinh
tÕ - x· héi cña n−íc ta. §©y lµ giai ®o¹n ®Êt n−íc thùc hiÖn ChiÕn l−îc ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI- ChiÕn l−îc ®Èy m¹nh c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, x©y dùng nÒn t¶ng
®Ó ®Õn 2020 n−íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp, lµ mèc thêi gian
ViÖt Nam ®· héi nhËp t−¬ng ®èi toµn diÖn vµo kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc, khi
®ã ®· lµ Khu vùc tù do th−¬ng m¹i ASEAN (AFTA) bao gåm tÊt c¶ 10 thµnh
viªn ASEAN, lµ thµnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), cña
DiÔn ®µn Kinh tÕ khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (APEC), cña DiÔn ®µn
hîp t¸c toµn diÖn ¸ - ¢u (ASEM). Thêi kú ®æi míi, héi nhËp quèc tÕ, ®ßi hái
ngµnh H¶i quan ph¸t triÓn h¬n n÷a, ho¹t ®éng cã tÝnh ®Þnh h−íng víi c¸c kÕ
ho¹ch dµi h¹n vµ ng¾n h¹n; nhanh chãng hiÖn ®¹i hãa, tù ®éng hãa c¸c mÆt
c«ng t¸c, nhÊt lµ trong thñ tôc th«ng quan hµng hãa, ®æi míi hÖ thèng tæ chøc
nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nhiÖm vô ®−îc giao.
2
Tr−íc yªu cÇu cÊp thiÕt nh− vËy, ngµnh H¶i quan ®· triÓn khai thùc
hiÖn "KÕ ho¹ch c¶i c¸ch, ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i hãa ngµnh H¶i quan giai ®o¹n
2004 - 2006", vµ x©y dùng "ChiÕn l−îc ph¸t triÓn H¶i quan ViÖt Nam ®Õn n¨m
2010 vµ tÇm nh×n 2020" ®Ó H¶i quan ViÖt Nam ph¸t triÓn ®óng h−íng, ®¸p øng
yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ héi nhËp víi céng ®ång quèc tÕ. N¨m 2005,
ChÝnh phñ ®· phª duyÖt Dù ¸n hiÖn ®¹i hãa H¶i quan víi nguån vèn vay tõ
Ng©n hµng thÕ giíi (WB). Theo c¸c ch−¬ng tr×nh nµy, ®Õn n¨m 2010 H¶i quan
ViÖt Nam phÊn ®Êu ®¹t víi tr×nh ®é cña H¶i quan c¸c n−íc ®øng ®Çu trong khu
vùc ASEAN, thÓ hiÖn: lùc l−îng h¶i quan ®¹t tr×nh ®é chuyªn nghiÖp, chuyªn
s©u; hÖ thèng th«ng quan trong c¸c kh©u nghiÖp vô h¶i quan vÒ c¬ b¶n lµ tù
®éng hãa trªn c¬ së ¸p dông kü thuËt qu¶n lý rñi ro, cã trang thiÕt bÞ kü thuËt
hiÖn ®¹i nh»m tạo thuận lợi cho các hoạt động thương mại hợp pháp, tạo môi
tr−êng thuËn lîi trong viÖc thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy sự tăng trưởng
của nền kinh tế, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách quốc gia, bảo vệ xã hội và
an ninh quốc gia, thực thi pháp luật hải quan một cách minh bạch và công bằng.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh, hÖ thèng tæ chøc H¶i quan
ViÖt Nam ®−îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt theo ba cÊp:
Tæng côc H¶i quan; Côc H¶i quan tØnh, liªn tØnh, thµnh phè; Chi côc H¶i quan.
Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®· ph¸t huy ®−îc −u thÕ ®¸p øng kÞp thêi viÖc qu¶n lý vµ
phôc vô sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸c lo¹i h×nh xuÊt khÈu, nhËp khÈu trªn
c¶ n−íc, kh¾p c¸c tØnh cã cöa khÈu còng nh− kh«ng cã cöa khÈu mµ cã ho¹t
®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu, ®Çu t− liªn doanh... Tuy nhiªn, do nh÷ng ®Æc
®iÓm mang tÝnh ®Æc thï cña ho¹t ®éng h¶i quan lµ lu«n g¾n víi yÕu tè giao l−u
th−¬ng m¹i quèc tÕ nªn víi m« h×nh nh− hiÖn nay ®· vµ ®ang béc lé sù bÊt cËp
nh−: cã nh÷ng ®¬n vÞ cÊp Côc h¶i quan tØnh, thµnh phè qu¸ lín; cã mét sè Côc
h¶i quan tØnh qu¸ nhá; Côc H¶i quan lµ cÊp trung gian, chñ yÕu qu¶n lý c¸n
bé; cßn c«ng t¸c nghiÖp vô chñ yÕu do H¶i quan cÊp Chi côc thùc hiÖn. Bé
m¸y tham m−u gióp viÖc cña c¬ quan Tæng côc ®−îc h×nh thµnh vµ tæ chøc
3
nh»m thùc hiÖn ph−¬ng thøc qu¶n lý cò, thñ c«ng, tr−íc yªu cÇu ®æi míi tinh
gi¶m vµ n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc bé m¸y còng nh−
®¸p øng c¸c yªu cÇu qu¶n lý cña m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i trong lé tr×nh c¶i
c¸ch vµ hiÖn ®¹i hãa cÇn ph¶i ®æi míi tæ chøc c¸c c¬ quan nµy cho phï hîp.
Tõ nh÷ng lý do nªu trªn cho thÊy ®æi míi hÖ thèng tæ chøc cña H¶i
quan ViÖt Nam nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ ®¸p øng c¸c yªu cÇu
hiÖn ®¹i hãa lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt mang tÝnh kh¸ch quan. Nh−ng ®æi míi
xuÊt ph¸t tõ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn nh− thÕ nµo lµ vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu
mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ nghiªm tóc. V× vËy, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi "C¬ së lý luËn ®æi
míi tæ chøc h¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay"
®Ó nghiªn cøu viÕt luËn v¨n th¹c sÜ.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu
HiÖn nay hiÖn ®¹i hãa h¶i quan, øng dông c«ng nghÖ tiÕn tiÕn trong
c¸c lÜnh vùc c«ng t¸c h¶i quan lµ nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù. ChØ tÝnh tõ
n¨m 2003 ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, nhiÒu ®Ò ¸n, kÕ
ho¹ch ®· ®−îc nghiªn cøu vµ triÓn khai øng dông trong lÜnh vùc ho¹t ®éng cña
ngµnh H¶i quan, cô thÓ:
- §Ò tµi khoa häc cÊp Bé: X©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh h¶i quan
®Õn n¨m 2010 (M· sè 01-N2003, Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. Tr−¬ng ChÝ Trung -
Thø tr−ëng Bé Tµi chÝnh, kiªm Tæng Côc tr−ëng Tæng côc H¶i quan);
- §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c v¨n
b¶n quy ph¹m ph¸p luËt trong lÜnh vùc H¶i quan phï hîp víi c¸c cam kÕt
quèc tÕ mµ H¶i quan ViÖt Nam ký kÕt tham gia (M· sè 02-N2003; Chñ nhiÖm
®Ò tµi: TS. Vò Ngäc Anh - Phã Tæng Côc tr−ëng Tæng côc H¶i quan);
- §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ®éi ngò c¸n bé,
c«ng chøc ngµnh H¶i quan ®Õn n¨m 2010 (M· sè 04-N2003 Chñ nhiÖm ®Ò tµi:
Vò Quang Vinh - Vô tr−ëng Vô Tæ chøc - C¸n bé);
4
- §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu mét sè m« h×nh qu¶n lý h¶i
quan hiÖn ®¹i t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vËn dông vµo
®iÒu kiÖn ViÖt Nam (M· sè 05-N2003, Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Toµn -
Phã Vô tr−ëng Vô Hîp t¸c quèc tÕ);
- §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu tæng quan vÒ ®Þa vÞ ph¸p lý,
thÈm quyÒn cña H¶i quan trong ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc giai ®o¹n ®Õn
n¨m 2010 (M· sè 06-N2003, Chñ nhiÖm ®Ò tµi: NguyÔn V¨n Hång - Phã Vô
tr−ëng Vô Ph¸p chÕ);
- §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: X©y dùng hÖ thèng qu¶n lý chÊt l−îng
ISO 9000 t¹i H¶i quan c¶ng biÓn quèc tÕ (M· sè 05-N2004, Chñ nhiÖm ®Ò tµi:
TrÇn Thoang - Côc H¶i quan §µ N½ng);
- §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu vËn dông C«ng −íc KYOTO
söa ®æi n¨m 1999 vµo thùc tiÔn ho¹t ®éng cña H¶i quan ViÖt Nam vµ x©y
dùng lé tr×nh tham gia (M· sè 03-N2004; Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn
Träng Hïng - Phã Vô tr−ëng Vô Gi¸m s¸t qu¶n lý);
- §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh hÖ thèng
c«ng nghÖ th«ng tin thùc hiÖn thñ tôc h¶i quan ®iÖn tö (M· sè 06-N2005; Chñ
nhiÖm ®Ò tµi: NguyÔn C«ng B×nh - Côc tr−ëng Côc C«ng nghÖ th«ng tin);
- §Ò tµi khoa häc cÊp ngµnh: Hoµn thiÖn m« h×nh ho¹t ®éng kiÓm tra
sau th«ng quan (M· sè 07-N2005; Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn ViÕt Hång -
Côc tr−ëng Côc kiÓm tra sau th«ng quan);
- KÕ ho¹ch c¶i c¸ch, ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i hãa H¶i quan giai ®o¹n
2004 - 2006, ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh 810/Q§-BTC, ngµy 16/3/2004
cña Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh;
- §Ò ¸n thùc hiÖn thÝ ®iÓm thñ tôc H¶i quan ®iÖn tö t¹i Côc H¶i quan
thµnh phè H¶i Phßng vµ Côc H¶i quan Thµnh phè Hå ChÝ Minh theo QuyÕt
®Þnh sè 149/2005/Q§-TTg, ngµy20/6/2005 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ;
5
- Mét sè suy nghÜ vÒ viÖc s¾p xÕp l¹i m¹ng l−íi tæ chøc Chi côc H¶i
quan cöa khÈu, cña ThS. Chu V¨n Nh©n - Côc tr−ëng Côc H¶i quan B×nh
§Þnh ®¨ng trªn B¶n tin Nghiªn cøu H¶i quan, sè 12/2005
TÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, ®Ò ¸n vµ c¸c bµi viÕt trªn tuy ch−a ®Ò
cËp mét c¸ch trùc tiÕp ®Õn ®æi míi tæ chøc cña H¶i quan theo m« h×nh H¶i
quan hiÖn ®¹i, nh−ng ®· gi¸n tiÕp ®−a ra c¸c môc tiªu, ph−¬ng h−íng, luËn cø
khoa häc, c¸c gi¶i ph¸p nh»m tõng b−íc c¶i c¸ch, chuÈn hãa ho¹t ®éng H¶i
quan mang tÝnh chuyªn nghiÖp chuyªn s©u, ho¹t ®éng minh b¹ch cã hiÖu qu¶
theo yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ.
§Õn nay ch−a cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu trùc diÖn néi dung:
C¬ së lý luËn ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt
Nam hiÖn nay. C¸c c«ng tr×nh ®· nghiªn cøu trªn sÏ t¹o thuËn lîi cho t¸c gi¶
trong viÖc tiÕp cËn víi m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i; cã c¸ch nh×n nhËn ®óng
®¾n, ®Çy ®ñ vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi tæ chøc H¶i quan; sÏ cung cÊp nh÷ng
th«ng tin quan träng trong ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo
m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay.
3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
- LuËn v¨n x¸c ®Þnh nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tæ
chøc H¶i quan ViÖt Nam tõ ngµy thµnh lËp ngµy 10 th¸ng 9 n¨m 1945 ®Õn nay;
- Tæ chøc H¶i quan ®−îc nghiªn cøu trªn ph¹m vi toµn quèc n¬i cã tæ
chøc h¶i quan; ë c¶ ba cÊp H¶i quan Tæng côc, cÊp Côc, cÊp Chi côc. Qu¸
tr×nh nghiªn cøu sÏ sö dông sè liÖu minh chøng t¹i mét sè c¸c Côc H¶i quan
tØnh, thµnh phè ®iÓn h×nh vµ c¸c ®¬n vÞ Vô, Côc thuéc Tæng côc H¶i quan.
4. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n
* Môc ®Ých:
LuËn v¨n nghiªn cøu ®−a ra c¸c quan ®iÓm, gi¶i ph¸p ®æi míi tæ chøc
H¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu héi
nhËp quèc tÕ.
6
* NhiÖm vô luËn v¨n:
- Ph©n tÝch c¬ së lý luËn ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh H¶i
quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay;
- §¸nh gi¸ vÒ −u ®iÓm tån t¹i cña hÖ thèng tæ chøc cña H¶i quan ViÖt
Nam trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn;
- §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh H¶i
quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay.
5. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
* C¬ së lý luËn:
LuËn v¨n dùa trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng
Hå ChÝ Minh vÒ Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, c¸c quan ®iÓm cña §¶ng Céng s¶n
ViÖt Nam vÒ ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn cña
d©n, do d©n vµ v× d©n.
* Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:
LuËn v¨n tiÕp cËn ph−¬ng ph¸p luËn cña phÐp duy vËt biÖn chøng, duy
vËt lÞch sö m¸cxÝt, trong ®ã chó träng c¸c ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a lý luËn vµ
thùc tiÔn, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp, ph−¬ng ph¸p lÞch sö cô thÓ.
Ngoµi ra, cßn sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p cña c¸c bé m«n khoa häc kh¸c nh−
ph−¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh.
6. Nh÷ng ®ãng gãp míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n
- LuËn v¨n lµm næi bËt ®Æc ®iÓm, néi dung, yªu cÇu kh¸ch quan cña ®æi
míi tæ chøc H¶i quan theo m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay;
- §¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng vÒ hÖ thèng tæ chøc cña H¶i quan ViÖt Nam,
chØ ra nh÷ng bÊt cËp tr−íc yªu cÇu, ®ßi hái cña t×nh h×nh míi theo c¸c tiªu chÝ
cña m« h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i.
7
- §−a ra c¸c luËn chøng trong viÖc ®æi míi tæ chøc H¶i quan theo m«
h×nh h¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam.
7. ý nghÜa cña luËn v¨n
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ t− liÖu tham kh¶o phôc vô cho yªu
cÇu thùc tiÔn cña viÖc ®æi míi hÖ tæ chøc cña H¶i quan theo m« h×nh H¶i quan
hiÖn ®¹i ®¸p øng yªu cÇu hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp quèc tÕ, cô thÓ lµ tæ chøc
bé m¸y H¶i quan Vïng; quy ho¹ch l¹i m¹ng l−íi cÊp Chi côc h¶i quan cöa
khÈu; tæ chøc l¹i c¸c ®¬n vÞ Vô, Côc gióp viÖc thuéc Tæng côc H¶i quan.
8. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung
cña luËn v¨n gåm 3 ch−¬ng, 9 tiÕt.
8
Ch−¬ng 1
C¬ së lý luËn vÒ ®æi míi tæ chøc H¶i quan
theo m« h×nh H¶i quan hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam
1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña tæ chøc, tæ chøc hµnh chÝnh
nhµ n−íc
1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña tæ chøc
Tæ chøc ®−îc hiÓu theo hai nghÜa: mét lµ, xem tæ chøc nh− mét thùc
thÓ, ch¼ng h¹n ng−êi ta th−êng gäi doanh nghiÖp, tr−êng häc, bÖnh viÖn hay
c¬ quan nhµ n−íc lµ tæ chøc; hai lµ, xem ®ã lµ mét ho¹t ®éng, ch¼ng h¹n xem
tæ chøc lµ mét chøc n¨ng qu¶n lý.
Theo nghÜa thø nhÊt, tæ chøc lµ mét hÖ thèng gåm nhiÒu ph©n hÖ cã
nh÷ng mèi liªn hÖ h÷u c¬ hîp lý, râ rµng, hîp t¸c vµ phèi hîp chÆt chÏ, t¸c
®éng lÉn nhau trong mét tæng thÓ, ph¸t sinh mét lùc tæng hîp t¸c ®éng cïng
chiÒu lªn mét ®èi t−îng nh»m ®¹t nh÷ng môc tiªu ®· ®Þnh.
ThuËt ng÷ tæ chøc lóc ®Çu bÆt nguån tõ sinh vËt häc, ®−îc lý gi¶i nh−
lµ bé phËn tæ thµnh cña khÝ qu¶n, coi tæ chøc nh− lµ kÕt cÊu tÕ bµo cã chøc
n¨ng nhÊt ®Þnh, nh− tæ chøc th©n thÓ con ng−êi chia thµnh tæ chøc x−¬ng cèt,
tæ chøc c¬ b¾p, tæ chøc thÇn kinh, tæ chøc d−íi da... Nh÷ng c¸i ®ã ®èi víi vËt
chÊt ®Òu lµ tæ chøc tù nhiªn cã thÓ thµnh lËp kh«ng cÇn sù trî gióp cña lùc
l−îng bªn ngoµi.
Tïy theo thêi gian qua ®i, sù tiÕn bé cña x· héi, nhËn thøc cña con
ng−êi kh«ng ngõng s©u s¾c thªm, quan niÖm vÒ tæ chøc tõ sù lý gi¶i truyÒn
thèng vÒ ý nghÜa ®èi víi vËt tù nhiªn dÇn dÇn ®−a vµo x· héi loµi ng−êi. §ã lµ
tæ chøc do con ng−êi thµnh lËp nh− tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc, tæ chøc
§¶ng, tæ chøc ®oµn thÓ...
9
H×nh th¸i c¸c lo¹i tæ chøc trªn thÕ giíi rÊt ®a d¹ng, nh−ng cã mét nÐt
kh¸i qu¸t cã tÝnh phæ biÕn mang mét tªn gäi chung: tæ chøc lµ mét nhãm sù
vËt kÕt hîp l¹i theo h×nh thøc c¬ cÊu vµ quy luËt vËn ®éng ®· ®Þnh. Gäi lµ c¬
cÊu ®· ®Þnh lµ chØ quan hÖ hay h×nh thøc liªn kÕt gi÷a bé phËn vµ tæng thÓ,
gi÷a c¸c bé phËn víi nhau trong néi bé tæ chøc. Gäi lµ quy luËt vËn ®éng lµ
chØ ¶nh h−ëng trao ®æi th«ng tin, n¨ng l−îng vµ vËt chÊt gi÷a bé phËn vµ tæng
thÓ, gi÷a tæ chøc víi sù vËn ®éng bªn ngoµi. T×nh h×nh nµy ®Òu thÝch øng víi
giíi tù nhiªn, giíi sinh vËt vµ x· héi loµi ng−êi.
Theo nghÜa thø hai, tæ chøc lµ mét chøc n¨ng cña qu¶n lý thÓ hiÖn ë viÖc
thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhÊt ®Þnh, chñ yÕu lµ kÕ ho¹ch hãa, tæ chøc, l·nh ®¹o vµ
kiÓm tra. Chøc n¨ng tæ chøc g¾n bã chÆt chÏ víi chøc n¨ng kÕ ho¹ch. Chøc n¨ng
kÕ ho¹ch x¸c ®Þnh cÇn lµm g×, tæ chøc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch.
NghÜa lµ xem tæ chøc lµ ph−¬ng tiÖn hay yÕu tè cho c¸c tµi nguyªn nh©n lùc
hay vËt lùc g¾n liÒn víi nhau ®Ó t¹o ra mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh, Ên ®Þnh nh÷ng
ho¹t ®éng cÇn thiÕt nh»m ®¹t môc tiªu ®· ®Þnh nh− chØ huy, phèi hîp, kiÓm tra.
§Þnh nghÜa nãi trªn, th−êng thiªn vÒ tæ chøc x· héi - mét tËp thÓ ®−îc
h×nh thµnh theo quan hÖ qua l¹i vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng ®· ®Þnh, ®Ó qu¶n lý
mét môc tiªu nµo ®ã. Hµm nghÜa cña tæ chøc x· héi dùa trªn néi dung cña c¸c
®iÓm sau:
- X©y dùng tæ chøc lµ mét hµnh vi cã môc ®Ých, lµ ®Ó tháa m·n mét
nhu cÇu nµo ®ã. Con ng−êi lµ ®éng vËt cao cÊp cã t− t−ëng, cã ý chÝ, hµnh vi
cña con ng−êi lu«n cã tÝnh môc ®Ých râ rµng, v× thÕ nÕu kh«ng cã môc tiªu
chung th× kh«ng thÓ h×nh thµnh tËp thÓ.
- TÊt c¶ c¸c tæ chøc ®Òu tån t¹i trong m«i tr−êng bªn ngoµi riªng biÖt;
m«i tr−êng nµy ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn h×nh th¸i, c«ng n¨ng, kÕt cÊu, sù vËn
hµnh cña tæ chøc, tiÕn hµnh trao ®æi vËt chÊt, n¨ng l−îng vµ th«ng tin víi tæ
chøc. M«i tr−êng bªn ngoµi, vÒ c¬ b¶n quyÕt ®Þnh ®Þa vÞ, gi¸ trÞ vµ ph¹m vi
ho¹t ®éng cña tæ chøc.
10
- VÒ b¶n chÊt, tæ chøc lµ mét quan hÖ ®Æc thï gi÷a con ng−êi; nã h×nh
thµnh do mét lo¹i hµnh vi qua l¹i nµo ®ã cña con ng−êi, nhê ®ã con ng−êi cã
thÓ ph©n biÖt míi quan hÖ qua l¹i nh−: quan hÖ nghÒ nghiÖp, quan hÖ chøc vô
kh¸c nhau... §−¬ng nhiªn, lo¹i quan hÖ con ng−êi nµy kh«ng ph¶i lén xén,
lung tung; nã cã ®Æc ®iÓm lµ: cã môc tiªu tæ chøc ®· ®Þnh, nã ph¶n ¸nh c«ng
n¨ng cña tæ chøc, lµ linh hån cña tæ chøc; cã sù ph©n c«ng ®· ®Þnh nghÜa lµ
mäi ng−êi ®Òu ®−îc ph©n c«ng theo c¸c gãc ®é ho¹t ®éng kh¸c nhau; cã trËt
tù ®· ®Þnh vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng hoÆc tr¹ng th¸i vËn hµnh æn ®Þnh, nã ph¶n
¸nh quan hÖ tæ chøc ®éng.
- Tæ chøc lµ mét lo¹i tËp thÓ ®ang ph¸t triÓn vµ thay ®æi. Mäi tæ chøc
®Òu lµ hÖ con ng−êi trong hÖ thèng x· héi, vµ cßn lµ hÖ thèng më, thay ®æi tïy
theo sù thay ®æi cña m«i tr−êng. V× thÕ, tæ chøc tr−íc sau ph¶i duy tr× sù c©n
b»ng ®éng ®Ó thÝch øng víi sù thay ®æi vµ biÕn ®æi cña m«i tr−êng bªn ngoµi.
§Æc biÖt, sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña x· héi ®−¬ng ®¹i, cña khoa häc kü
thuËt, tr×nh ®é x· héi hãa s¶n xuÊt ngµy cµng cao, c¹nh tranh ngµy cµng quyÕt
liÖt, quy m« tæ chøc kh«ng ngõng më réng, nh©n viªn t¨ng lªn, hµng hãa ®æi
míi, nhu cÇu con ng−êi kh«ng ngõng thay ®æi; tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®Ò ra yªu
cÇu ngµy cµng cao ®èi víi tæ chøc; chØ cã kh«ng ngõng thay ®æi, tæ chøc míi
cã thÓ thÝch øng víi t×nh h×nh míi, cã thÓ ®¶m nhiÖm tr¸ch nhiÖm cña tæ chøc.
1.1.2. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc
1.1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ tæ chøc hµnh chÝnh
Tæ chøc hµnh chÝnh lµ bé phËn tæ thµnh quan träng cña tæ chøc x· héi;
xÐt vÒ tÝnh chÊt, nã lµ tæ chøc x· héi mang tÝnh chÝnh trÞ. Cã thÓ hiÓu tæ chøc
hµnh chÝnh theo nghÜa réng vµ nghÜa hÑp. Tæ chøc hµnh chÝnh theo nghÜa hÑp
lµ c¬ quan chÊp hµnh chÝnh trong chÝnh phñ. Tæ chøc hµnh chÝnh theo nghÜa
réng ®−îc lý gi¶i kh¸c nhau vÒ møc ®é réng cña nã. Tæ chøc hµnh chÝnh theo
nghÜa réng lµ tÊt c¶ bé m¸y lµm viÖc c«ng cña quèc gia. NÕu quan niÖm réng
11
h¬n n÷a th× bao gåm mäi c¬ cÊu tæ chøc c«ng, t− cã quy m« t−¬ng ®èi lín trõ
nh÷ng ®¬n vÞ tiÕn hµnh thao t¸c nghiÖp vô cô thÓ nh−: ph©n x−ëng, tæ nhãm,
quÇy hµng, phßng thÝ nghiÖm... Nh− vËy, nh÷ng c¬ quan qu¶n lý ®¶m nhiÖm
viÖc quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch vµ chÊp hµnh chøc n¨ng ®Òu ®−îc coi lµ tæ chøc
hµnh chÝnh.
1.1.2.2. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña tæ chøc hµnh chÝnh
- TÝnh chÝnh trÞ: Tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ bé phËn tæ thµnh
quan träng cña Nhµ n−íc, ®¹i diÖn cho Nhµ n−íc, lµ chñ thÓ chÊp hµnh quyÒn
lùc quèc gia, thùc hiÖn qu¶n lý c¸c c«ng viÖc kinh tÕ x· héi, nã cßn lµ bé phËn
tæ thµnh quan träng cña thÓ chÕ chÝnh trÞ x· héi, thÓ hiÖn sù tèt xÊu cña thÓ
chÕ chÝnh trÞ. V× thÕ, xÐt vÒ tæng thÓ, tæ chøc hµnh chÝnh ®Òu mang t×nh chÝnh
trÞ, V.I. Lªnin ®· tõng cho r»ng "chÝnh trÞ" lµ tiÕn hµnh mét lo¹t ho¹t ®éng qu¶n
lý ®èi víi c«ng viÖc cña Nhµ n−íc vµ x· héi. Theo ý nghÜa ®ã, tÝnh chÝnh trÞ
cña tæ chøc hµnh chÝnh cµng thªm râ rµng. Tæ chøc hµnh chÝnh cña Nhµ n−íc
x· héi chñ nghÜa lµ c¸i nót cña mèi liªn hÖ trùc tiÕp gi÷a §¶ng vµ Nhµ n−íc
víi quÇn chóng nh©n d©n. VÊn ®Ò ¨n mÆc, ®i ë, sinh l·o bÖnh tö cho ®Õn gi¸o
dôc, v¨n hãa, vÖ sinh vµ c¸c mÆt s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n ®Òu cã mèi
liªn hÖ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp víi c¸c lo¹i tæ chøc hµnh chÝnh cña Nhµ n−íc;
hiÖu suÊt cña tæ chøc hµnh chÝnh tèt hay xÊu ®Òu trùc tiÕp liªn quan ®Õn sù
h¬n thiÖt cña quÇn chóng nh©n d©n, quan hÖ ®Õn sù h−ng thÞnh, suy tho¸i cña
®Êt n−íc vµ sù æn ®Þnh vÒ côc diÖn chÝnh trÞ. TÝnh −u viÖt cña chÕ ®é x· héi
chñ nghÜa cÇn ®−îc thÓ hiÖn ë tÝnh −u viÖt cña tæ chøc hµnh chÝnh, cÇn cã mét
hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ n−íc liªm khiÕt, cã hiÖu suÊt cao.
- TÝnh x· héi: Tæ chøc hµnh chÝnh cña bÊt cø mét chÕ ®é Nhµ n−íc nµo
®Òu ®¶m nhiÖm chøc n¨ng qu¶n lý c«ng viÖc c«ng céng chung cña x· héi. Muèn
duy tr× sù thèng trÞ chÝnh trÞ, æn ®Þnh trËt tù x· héi, giai cÊp thèng trÞ ph¶i qu¶n
lý c«ng viÖc c«ng céng cña x· héi. §Æc biÖt trong x· héi hiÖn ®¹i, ®Æc ®iÓm
tÝnh x· héi cña tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc cµng thªm râ rµng, biÓu thÞ ë sù
12
t¨ng c−êng kh«ng ngõng ph¹m vi vµ møc ®é can thiÖp cña ChÝnh phñ c¸c n−íc
vµo c¸c c«ng viÖc c«ng céng vÒ kinh tÕ, kü thuËt, v¨n hãa gi¸o dôc, y tÕ, giao
th«ng, b−u ®iÖn, b¶o hiÓm x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng... Chøc n¨ng cã tÝnh
c«ng céng chung cña Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa, dï xÐt vÒ lý luËn hay tõ thùc
tiÔn ®Òu cÇn ®−îc ph¸t triÓn vµ t¨ng c−êng, tÝnh x· héi cña tæ chøc hµnh chÝnh.
- TÝnh phôc vô: Tæ chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc víi tÝnh c¸ch lµ mét thùc
thÓ cña th−îng tÇng kiÕn tróc, ban ®Çu n¶y sinh tõ nhu cÇu ph¸t triÓn cña ho¹t
®éng kinh tÕ vµ ho¹t ®éng x· héi kh¸c. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã lµ cung cÊp
dÞch vô mang tÝnh chÊt qu¶n lý cho c¸c ho¹t ®éng ®Ó chóng ph¸t triÓn mét
c¸ch nhÞp nhµng vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. V× thÕ, tæ chøc hµnh chÝnh lµ mét lo¹i
ph−¬ng tiÖn cho sù vËn hµnh vµ ph¸t triÓn cña x· héi, nh−ng kh«ng ph¶i
kh«ng cã môc ®Ých nÕu tæ chøc hµnh chÝnh dÞ hãa thµnh môc tiªu x· héi th× sÏ
lµm n¶y sinh mét c¨n bÖnh hµnh chÝnh v× hµnh chÝnh. Tæ c