Luận văn Cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ tại Tòa án nhân dân Việt Nam hiện nay

1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu và hội nhập quốc tế, vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (QSHTT) trở nên đặc biệt quan trọng và là mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia trong quan hệ kinh tế quốc tế. Trên thực tế, ở Việt Nam chưa bao giờ vấn đề bảo hộ QSHTT lại được coi trọng như hiện nay. Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất nước với rất nhiều cơ hội và thách thức đòi hỏi chúng ta phải có cơ chế, chính sách thúc đẩy hoạt động sáng tạo và bảo hộ QSHTT. Việc thể chế hoá các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về sở hữu trí tuệ (SHTT), xây dựng cơ chế bảo hộ QSHTT hữu hiệu là những yếu tố quan trọng, mang tính quyết định đến sự thành công của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, nhất là sau khi Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Theo tinh thần của Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02-01-2002 của Bộ Chính trị "Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới" và Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24-5-2005 của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020", thì việc hoàn thiện pháp luật bảo hộ QSHTT, hình thành và phát triển thị trường khoa học - công nghệ theo hướng mở rộng phạm vi các đối tượng được bảo hộ QSHTT phù hợp yêu cầu của WTO và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên là việc làm cấp bách. Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX ngày 10-4-2006 về phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2006-2010 cũng khẳng định: Thực hiện tốt Luật sở hữu trí tuệ và Luật chuyển giao công nghệ, đổi mới quản lý nhà nước đối với thị trường khoa học, công 2 nghệ; khuyến khích, hỗ trợ các hoạt động khoa học và công nghệ theo cơ chế thị trường; bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với các công trình khoa học và hoạt động sáng tạo [33]. Việc ban hành đồng bộ những văn bản quy phạm pháp luật về SHTT như Bộ luật dân sự (BLDS), Luật SHTT, Luật chuyển giao công nghệ và các luật có liên quan như Luật khoa học và công nghệ, Luật hải quan, Luật thương mại, Luật cạnh tranh, Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS)… để tham gia các điều ước quốc tế, thực hiện các yêu cầu gia nhập WTO là những nỗ lực lớn lao của Chính phủ Việt Nam nhằm tạo hành lang pháp lý cho việc bảo hộ QSHTT. Có thể nói rằng, chúng ta đã ban hành được một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về nội dung điều chỉnh về lĩnh vực SHTT. Tuy nhiên, pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT cũng như thực tiễn giải quyết các xâm phạm về QSHTT tại Tòa án nhân dân (TAND) còn nhiều bất cập. Trên thực tế, tình hình vi phạm về QSHTT diễn ra ngày càng phổ biến, trên khắp đất nước, nhưng trái ngược với thực tiễn đó, các xâm phạm về QSHTT lại ít được giải quyết bằng một phán quyết của Toà án. Theo thống kê của Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC) thì từ năm 2000 đến năm 2005, toàn ngành Toà án thụ lý để giải quyết 93 vụ tranh chấp về QSHTT theo thủ tục tố tụng dân sự (bao gồm 32 vụ về quyền tác giả (QTG), 18 vụ về quyền liên quan đến QTG, 43 vụ tranh chấp về quyền sở hữu công nghiệp (QSHCN), trong đó: 11 vụ về QTG, 22 vụ về QSHCN, đây là điều bất hợp lý, cần sớm tìm ra nguyên nhân và lý giải nguyên nhân đó. Trong thời gian qua đã có một số công trình nghiên cứu liên quan về QSHTT. Tuy nhiên, các công trình đó mới chỉ nghiên cứu ở cấp độ lý luận về nội dung QSHTT, về hoạt động xét xử nói chung của TAND hoặc nghiên cứu về nâng cao vai trò và năng lực của TAND trong việc thực thi QSHTT, các công trình nghiên cứu đó chưa chuyên sâu vào hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. Trước tình hình đó, tác giả đã chọn đề tài: "Cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trí 3 tuệ tại Tòa án nhân dân Việt Nam hiện nay" để làm luận văn tốt nghiệp cao học luật, chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trên thế giới, vấn đề bảo hộ QSHTT nói chung và thủ tục bảo hộ QSHTT tại TAND nói riêng đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu. Tuy nhiên, ở Việt Nam, vấn đề này còn khá mới mẻ cả về lý luận và thực tiễn, vì vậy, việc nghiên cứu về QSHTT đã và đang được giới luật gia hết sức quan tâm. Trong những năm gần đây, đã có một số công trình tiêu biểu như sau: "Những vấn đề pháp lý cơ bản về hội nhập kinh tế quốc tế" do Tiến sĩ Đặng Quang Phương biên soạn, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2005; "Đổi mới và hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ" do Tiến sĩ, Luật sư Lê Xuân Thảo biên soạn, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2005; "Nâng cao vai trò và năng lực của Toà án trong việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn", Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, Viện Khoa học xét xử, TANDTC chủ trì, 1999; "Đổi mới và hoàn thiện cơ chế điều chỉnh pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam", Luận án tiến sĩ luật học của Lê Xuân Thảo, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 1996... Bên cạnh đó còn có một số tài liệu hội thảo khoa học có liên quan như: Tài liệu hội thảo về đề tài nghiên cứu khoa học trọng điểm cấp quốc gia về "Cơ chế thực thi pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam" (mã số QGTĐ.03.05) do Đại học Quốc gia Hà Nội thực hiện; Tài liệu hội thảo về thực thi Luật SHTT do Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID), Dự án Hỗ trợ thúc đẩy thương mại (STAR VIETNAM) và TANDTC tổ chức, tháng 8-2006… Nhìn chung, các công trình nêu trên đã đề cập đến việc đổi mới và hoàn thiện cơ chế điều chỉnh pháp luật về SHTT trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, trong đó có đề cập đến việc nghiên cứu cơ chế quản lý và thực thi SHTT, 4 nội dung quản lý nhà nước về SHTT bằng pháp luật; về vị trí, vai trò của Toà án trong việc bảo vệ QSHTT… Các công trình nghiên cứu khoa học nêu trên là cơ sở khoa học để tác giả kế thừa và phát triển trong đề tài nghiên cứu của mình. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Vấn đề về bảo hộ và thực thi QSHTT có đối tượng và phạm vi nghiên cứu rất rộng, nội dung phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực pháp luật như dân sự, thương mại, hành chính, hình sự...; do đó, nếu muốn nghiên cứu một cách toàn diện thì đòi hỏi phải có sự đầu tư nghiên cứu kiến thức liên quan đến nhiều ngành luật khác nhau. Tuy nhiên, với một luận văn tốt nghiệp cao học luật, tác giả chỉ giới hạn đối tượng và phạm vi nghiên cứu ở cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND Việt Nam hiện nay, trong đó tập trung làm rõ thực trạng và vai trò giải quyết tranh chấp QSHTT của TAND theo thủ tục tố tụng dân sự, đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. 4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn * Mục đích: Vấn đề bảo hộ, thực thi QSHTT có thể được nghiên cứu dưới nhiều góc độ, với nhiều mục đích nhằm giải quyết các vấn đề trong mối quan hệ pháp luật giữa các cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan tư pháp về bảo hộ QSHTT. Bằng việc đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND, luận văn góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND Việt Nam hiện nay. * Nhiệm vụ: Từ mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ sau: - Làm rõ những vấn đề lý luận chung và thực tiễn hoàn thiện pháp luật 5 về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND; - Phân tích thực trạng pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT và vai trò giải quyết tranh chấp QSHTT tại TAND; - Đề xuất một số giải pháp có cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, trên cơ sở lý luận của khoa học chuyên ngành về SHTT, đồng thời vận dụng những quan điểm cơ bản của Đảng và Nhà nước ta về phát triển khoa học - công nghệ và SHTT trong các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam. Luận văn sử dụng các phư- ơng pháp nghiên cứu chung của triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử như: phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp kết hợp giữa lý luận với thực tiễn, phương pháp phân tích, tổng hợp và sử dụng số liệu thống kê, phương pháp so sánh luật, trên cơ sở xem xét tính phổ biến của pháp luật trong khu vực cũng như pháp luật trên thế giới về bảo vệ QSHTT tại hệ thống Toà án. 6. Những đóng góp mới của luận văn Trong lĩnh vực bảo hộ QSHTT, việc bảo vệ QSHTT tại TAND bằng các hình thức nào, trình tự thủ tục ra sao, thực tiễn như thế nào... chưa được nghiên cứu, đây là công trình nghiên cứu đầu tiên về cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND ở nước ta trong tình hình hiện nay. Luận văn góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND; phân tích thực trạng pháp luật về trình tự, thủ tục tố tụng (hành chính, hình sự, dân sự) và phân tích thực trạng giải quyết các vụ án về QSHTT tại TAND, nêu ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của 6 chúng; từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn là một công trình nghiên cứu có hệ thống về lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND Việt Nam. Luận văn có ý nghĩa góp phần tăng cường pháp chế về lĩnh vực SHTT và đổi mới, hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND Việt Nam hiện nay. Luận văn có thể làm tài liệu cho những người quan tâm nghiên cứu về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. Những đề xuất có thể tham khảo trong việc hoàn thiện pháp luật, hướng dẫn thi hành pháp luật và nâng cao hiệu quả bảo vệ QSHTT tại TAND. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chương, 8 tiết. 7 Ch−¬ng 1 nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ thñ tôc b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ 1.1. nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ 1.1.1. Kh¸i niÖm quyÒn së h÷u trÝ tuÖ Nh÷ng thµnh qu¶ do trÝ tuÖ con ng−êi t¹o ra th«ng qua ho¹t ®éng s¸ng t¹o ®−îc thõa nhËn lµ tµi s¶n trÝ tuÖ. Tµi s¶n trÝ tuÖ th−êng tån t¹i d−íi d¹ng nh÷ng th«ng tin kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau, ®−îc thÓ hiÖn trong nh÷ng vËt thÓ h÷u h×nh vµ b¶n th©n vËt mang th«ng tin ®ã cã kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn trong cïng mét thêi ®iÓm víi sè l−îng b¶n sao kh«ng giíi h¹n ë nh÷ng ®Þa ®iÓm kh¸c nhau trªn thÕ giíi. QuyÒn së h÷u trong tr−êng hîp nµy kh«ng ph¶i lµ quyÒn së h÷u b¶n th©n c¸c b¶n sao h÷u h×nh mµ chÝnh lµ quyÒn së h÷u h×nh thøc thÓ hiÖn nh÷ng th«ng tin chøa ®ùng trong c¸c b¶n sao ®ã [40]. Tµi s¶n trÝ tuÖ cã kh¶ n¨ng chia sÎ vµ mang tÝnh x· héi rÊt cao. Mçi thµnh qu¶ ®−îc t¹o ra tõ ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ng−êi sÏ ®em ®Õn cho toµn x· héi, toµn nh©n lo¹i nh÷ng gi¸ trÞ míi vÒ tinh thÇn, vÒ tri thøc. Thuéc tÝnh v« h×nh cña lo¹i tµi s¶n nµy khiÕn cho viÖc sö dông, khai th¸c s¶n phÈm trÝ tuÖ tõ ng−êi nµy kh«ng lµm hao gi¶m hoÆc ¶nh h−ëng ®Õn viÖc sö dông cña ng−êi kh¸c còng nh− cña nh÷ng ng−êi s¸ng t¹o ra chóng. V× vËy, tµi s¶n trÝ tuÖ sÏ ®em l¹i lîi Ých hoÆc vÒ khÝa c¹nh tinh thÇn vµ tri thøc hoÆc khÝa c¹nh kinh tÕ cho mäi ng−êi vµ toµn x· héi. Tuy nhiªn, còng xuÊt ph¸t tõ tÝnh ®Æc biÖt nµy cña tµi s¶n trÝ tuÖ nªn nã kh«ng thÓ bÞ chiÕm h÷u vÒ mÆt thùc tÕ, song kh¶ n¨ng lan truyÒn sù chiÕm h÷u ®ã l¹i rÊt nhanh vµ rÊt khã kiÓm so¸t. MÆt kh¸c, khi ®· ®−îc c«ng bè, nã còng dÔ dµng bÞ sao chÐp, sö dông vµ khai th¸c mét c¸ch réng r·i ë bÊt kú n¬i nµo bëi bÊt kú ai... [50]. 8 Tuy nh÷ng thµnh qu¶ do trÝ tuÖ con ng−êi t¹o ra th«ng qua ho¹t ®éng s¸ng t¹o mÆc nhiªn ®−îc thõa nhËn lµ tµi s¶n trÝ tuÖ, nh−ng cÇn ph¶i ph©n biÖt gi÷a QSHTT vµ quyÒn së h÷u tµi s¶n. NÕu nh− quyÒn së h÷u tµi s¶n bao gåm quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn ®Þnh ®o¹t cña chñ së h÷u, th× QSHTT cã néi hµm réng h¬n. Theo kh¸i niÖm chung nhÊt, trong C«ng −íc thµnh lËp Tæ chøc Së h÷u trÝ tuÖ ThÕ giíi (WIPO) ký t¹i Stockholm ngµy 14-7-1967: QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ bao gåm c¸c quyÒn liªn quan ®Õn c¸c t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt vµ khoa häc, c¸c s¸ng chÕ trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ng−êi, c¸c kh¸m ph¸ khoa häc, c¸c kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, nh·n hiÖu hµng ho¸, nh·n hiÖu dÞch vô, tªn vµ chØ dÉn th−¬ng m¹i, b¶o hé chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh còng nh− tÊt c¶ c¸c quyÒn kh¸c b¾t nguån tõ c¸c ho¹t ®éng trÝ tuÖ trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp, khoa häc, v¨n häc hay nghÖ thuËt [18]. Theo ®ã, ng−êi ta ph©n biÖt ®èi t−îng QSHTT gåm: c¸c t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt vµ khoa häc; c¸c ch−¬ng tr×nh biÓu diÔn, ph¸t thanh, ghi ©m, truyÒn h×nh...; s¸ng chÕ/gi¶i ph¸p h÷u Ých; kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp; nh·n hiÖu hµng ho¸; tªn th−¬ng m¹i; tªn gäi xuÊt xø hµng ho¸, chØ dÉn ®Þa lý; bÝ mËt kinh doanh; thiÕt kÕ bè trÝ m¹ch tÝch hîp b¸n dÉn; gièng c©y trång míi; chèng c¹nh tranh bÊt hîp ph¸p. Hai nhãm phæ biÕn nhÊt cña QSHTT lµ QTG vµ quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp (QSHCN). Tuy nhiªn, cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc - kü thuËt, th× c¸c quyÒn míi nh− thiÕt kÕ bè trÝ m¹ch tÝch hîp b¸n dÉn, c¸c quyÒn vÒ gièng c©y trång míi còng ®−îc ph¸p luËt b¶o hé nh− c¸c tµi s¶n trÝ tuÖ. Sau 20 n¨m tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc, d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, chÝnh s¸ch SHTT ngµy cµng ®−îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã, viÖc hoµn thiÖn vÒ hÖ thèng, vÒ tæ chøc còng nh− n¨ng lùc c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ SHTT lµ mét trong nh÷ng môc tiªu b−íc ®Çu ®· ®¹t ®−îc. Nhµ n−íc ViÖt Nam c«ng nhËn quyÒn së h÷u t− nh©n ®èi víi c¸c ®èi t−îng QSHTT, coi träng chÝnh s¸ch ph¸p luËt vÒ b¶o hé QSHTT, 9 coi ®ã lµ mét chÝnh s¸ch quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn l©u dµi. Víi môc tiªu x©y dùng mét hÖ thèng b¶o hé QSHTT ®Çy ®ñ, hiÖn ®¹i vµ cã hiÖu qu¶ nh»m thóc ®Èy s¸ng t¹o khoa häc, c«ng nghÖ vµ kinh doanh cña x· héi, thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi, ®¸p øng nhu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nh»m thùc hiÖn c«ng cuéc CNH, H§H ®Êt n−íc, §iÒu 60 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: "C«ng d©n cã quyÒn nghiªn cøu khoa häc, kü thuËt, ph¸t minh, s¸ng chÕ, s¸ng kiÕn, c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, s¸ng t¸c, phª b×nh v¨n häc, nghÖ thuËt vµ tham gia c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ kh¸c. Nhµ n−íc b¶o hé quyÒn t¸c gi¶, quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp" [34]. ViÖc "hoµn thiÖn ph¸p luËt b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng khoa häc - c«ng nghÖ theo h−íng më réng ph¹m vi c¸c ®èi t−îng ®−îc b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ phï hîp víi yªu cÇu cña WTO vµ c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam lµ thµnh viªn" [30] vµ viÖc "hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ khoa häc c«ng nghÖ... thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch b¶o hé së h÷u trÝ tuÖ" [30] lµ mét trong nh÷ng ®Þnh h−íng ®−îc nªu t¹i môc 3 phÇn II cña NghÞ quyÕt sè 48-NQ/TW ngµy 24-5-2005 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ ChiÕn l−îc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010, ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020. Trªn b×nh diÖn chung, thùc chÊt cña qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam nh»m h−íng ®Õn x©y dùng hÖ thèng thÞ tr−êng toµn diÖn theo nguyªn lý cña kinh tÕ thÞ tr−êng (®iÒu kiÖn quan träng ®Ó héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu vµ gia nhËp WTO). Cã thÓ nãi r»ng, tõ n¨m 1986 ®Õn nay, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· thÓ hiÖn sù quyÕt t©m "më cöa" ®Ó gia nhËp WTO vµ viÖc gia nhËp WTO ®ang ®−îc thùc hiÖn theo ®óng lé tr×nh. Theo ph¸p luËt ViÖt Nam, QSHTT lµ chÕ ®Þnh ph¸p luËt d©n sù, thuéc quan hÖ ph¸p luËt d©n sù, trong ®ã c¸c yÕu tè cÊu thµnh bao gåm chñ thÓ, kh¸ch thÓ vµ néi dung. QSHTT lµ mét ph¹m trï ph¸p lý trong quyÒn së h÷u d©n sù nãi chung, gièng nh− c¸c quyÒn d©n sù kh¸c, c¸c quy ph¹m ph¸p luËt vÒ QSHTT bao gåm nh÷ng nhãm quy ph¹m vÒ: c¸c h×nh thøc së h÷u; c¨n cø 10 ph¸t sinh, chÊm døt quyÒn së h÷u; c¸ch thøc, biÖn ph¸p dÞch chuyÓn quyÒn së h÷u vµ b¶o vÖ quyÒn së h÷u. Tuy nhiªn, QSHTT lµ quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n v« h×nh, lµ c¸c s¶n phÈm s¸ng t¹o cña trÝ tuÖ con ng−êi; do ®ã, néi dung cña QSHTT kh«ng hoµn toµn gièng quyÒn së h÷u tµi s¶n h÷u h×nh kh¸c do thuéc tÝnh cña ®èi t−îng së h÷u. V× vËy, quyÒn n¨ng quan träng nhÊt cña néi dung QSHTT lµ quyÒn sö dông c¸c ®èi t−îng SHTT. Theo c¸ch hiÓu tæng qu¸t th× QSHTT lµ mét ph¹m trï ph¸p lý, lµ tæng hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ SHTT. Trong LuËt SHTT, "quyÒn së h÷u trÝ tuÖ" ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau: "Quyền sở hữu trí tuệ là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tài sản trí tuệ, bao gồm quyền tác giả và quyền liên quan đến quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp và quyền đối với giống cây trồng" (khoản 1 Điều 4) [64]. Trong HiÖp ®Þnh TRIPs, thuËt ng÷ "quyÒn së h÷u trÝ tuÖ" ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ c¸c lo¹i tµi s¶n trÝ tuÖ lµ ®èi t−îng ®−îc ghi nhËn tõ §iÒu 1 ®Õn §iÒu 7 cña PhÇn 2: QTG vµ c¸c quyÒn liªn quan (§iÒu 1); nh·n hiÖu hµng ho¸ (§iÒu 2); chØ dÉn ®Þa lý (§iÒu 3); kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp (§iÒu 4); s¸ng chÕ (§iÒu 5); thiÕt kÕ bè trÝ m¹ch tÝch hîp (§iÒu 6); b¶o hé th«ng tin bÝ mËt (§iÒu 7). * QuyÒn t¸c gi¶: ThuËt ng÷ "t¸c gi¶" cã nguån gèc H¸n ViÖt, "t¸c" cã nghÜa lµ "lµm", còng cã nghÜa lµ "s¸ng t¸c t¸c phÈm", "gi¶" cã nghÜa lµ "kÎ, ng−êi", cho nªn "t¸c gi¶" cã nghÜa lµ "ng−êi lµm ra mét t¸c phÈm, ng−êi t¹o nªn mét t¸c phÈm". Nh− vËy, t¸c gi¶ ®−îc hiÓu lµ ng−êi sö dông thêi gian, tµi chÝnh, c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña m×nh ®Ó trùc tiÕp s¸ng t¹o t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt, khoa häc hoÆc t¸c phÈm ph¸i sinh. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 745 cña BLDS n¨m 1995, "t¸c gi¶" lµ ng−êi trùc tiÕp s¸ng t¹o toµn bé hoÆc mét phÇn t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt, khoa häc. Ng−êi dÞch t¸c phÈm tõ ng«n ng÷ nµy sang ng«n ng÷ kh¸c lµ t¸c gi¶ t¸c phÈm dÞch ®ã; ng−êi phãng t¸c tõ t¸c phÈm ®· cã, ng−êi c¶i biªn, chuyÓn thÓ 11 t¸c phÈm tõ lo¹i h×nh nµy sang lo¹i h×nh kh¸c, lµ t¸c gi¶ cña t¸c phÈm phãng t¸c, c¶i biªn, chuyÓn thÓ ®ã; ng−êi biªn so¹n, chó gi¶i, tuyÓn chän t¸c phÈm cña ng−êi kh¸c thµnh t¸c phÈm cã tÝnh s¸ng t¹o, lµ t¸c gi¶ cña t¸c phÈm biªn so¹n, chó gi¶i, tuyÓn chän ®ã còng ®−îc c«ng nhËn lµ t¸c gi¶. Cã thÓ nãi r»ng, kh¸i niÖm nµy ch−a cã tÝnh kh¸i qu¸t, míi mang tÝnh thèng kª nh−ng kh«ng ®Çy ®ñ. Kh¸i niÖm "t¸c gi¶" ®· ®−îc hoµn thiÖn h¬n t¹i §iÒu 736 cña BLDS n¨m 2005; theo ®ã, ng−êi s¸ng t¹o t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt, khoa häc (sau ®©y gäi chung lµ t¸c phÈm) lµ t¸c gi¶ cña t¸c phÈm ®ã; trong tr−êng hîp cã hai ng−êi hoÆc nhiÒu ng−êi cïng s¸ng t¹o ra t¸c phÈm th× nh÷ng ng−êi ®ã lµ c¸c ®ång t¸c gi¶; ng−êi s¸ng t¹o ra t¸c phÈm ph¸i sinh tõ t¸c phÈm cña ng−êi kh¸c, bao gåm t¸c phÈm ®−îc dÞch tõ ng«n ng÷ nµy sang ng«n ng÷ kh¸c, t¸c phÈm phãng t¸c, c¶i biªn, chuyÓn thÓ, biªn so¹n, chó gi¶i, tuyÓn chän lµ t¸c gi¶ cña t¸c phÈm ph¸i sinh ®ã. Theo chóng t«i, viÖc ®−a kh¸i niÖm t¸c gi¶ vµo BLDS n¨m 2005 lµ hoµn toµn cÇn thiÕt vµ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. Khi ®−îc c«ng nhËn lµ t¸c gi¶ th× sÏ cã quyÒn t−¬ng øng gäi lµ QTG. QTG lµ mét trong nh÷ng quyÒn con ng−êi ®−îc quy ®Þnh trong Tuyªn ng«n chung vÒ Nh©n quyÒn vµ t¹i c¸c Tháa −íc quèc tÕ cña Liªn Hîp Quèc, ®ång thêi QTG còng lµ mét quyÒn ph¸p lý rÊt quan träng nh»m b¶o hé c¸c t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt [66, tr. 10]. T¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt lµ tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm s¸ng t¹o cña con ng−êi ®Ó lµm giµu cho trÝ tuÖ vµ t©m hån con ng−êi, bao gåm tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh v¨n häc (nh−: tiÓu thuyÕt, th¬, kÞch b¶n...), c¸c lo¹i h×nh nghe nh×n (nh−: héi häa, ©m nh¹c, ®iÖn ¶nh...) vµ c¸c thµnh qu¶ nghiªn cøu khoa häc. Luật SHTT định nghĩa: "Quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu" (khoản 2 Điều 4) [64]. QTG bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản. Quyền nhân thân bao gồm các quyền: đặt tên cho tác phẩm; đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm; được nêu tên thật hoặc bút danh khi tác phẩm được công bố, sử dụng; công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm; bảo vệ sự toàn vẹn của 12 tác phẩm, không cho người khác sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên t