Luận văn Công tác quản lí tài chính bảo hiểm xã hội Việt Nam- Thực trạng và giải pháp

Lêi më ®Çu B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®èi víi ng­êi lao ®éng, nh»m ®¶m b¶o cuèc sèng vËt chÊt, æn ®Þnh ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä trong c¸c tr­êng hîp bÞ èm ®au, thai s¶n, suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm, hÕt tuæi lao ®éng hoÆc chÕt. ChÝnh s¸ch BHXH ë n­íc ta ®­îc thùc hiÖn ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu míi thµnh lËp n­íc, 60 n¨m qua, trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn, chÝnh s¸ch BHXH ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn vµ kh«ng ngõng ®æi míi, bæ xung cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña ®Êt n­íc. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi cña nÒn kinh tÕ tõ sau §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng (12/1986), chÝnh s¸ch BHXH vµ tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng còng cã nhiÒu ®æi míi tÝch cùc. Tõ viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®æi míi cña BHXH t«i nhËn thÊy BHXH thùc sù lµ mét chÝnh s¸ch quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. BHXH kh«ng nh÷ng gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng mµ cßn khuyÕn khÝch hä tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt t¹o ra cña c¶i cho x· héi, x©y dùng ®Êt n­íc. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn c¶ vÒ chÊt l­îng lÉn sè l­îng. Sè ng­êi tham gia ngµy cµng t¨ng lªn, më réng cho c¸c ®èi t­îng tham gia, hoµn thiÖn dÇn hÖ thèng chÝnh s¸ch BHXH tiÕn tíi thùc hiÖn ®ñ c¸c chÕ ®é cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO). §Æc biÖt lµ sù ®æi míi vÒ c¬ chÕ qu¶n lÝ tõ c¬ chÕ qu¶n lÝ kÕ ho¹ch ho¸, tËp chung, bao cÊp, hoµn toµn do NSNN ®¶m b¶o ®· chuyÓn sang c¬ chÕ thùc hiÖn cã thu vµ quü ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c c©n b»ng thu chi. C¸ch thùc hiÖn nh­ vËy kh«ng nh÷ng gi¶m ®­îc g¸nh nÆng cho NSNN mµ cßn thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña c¶ ng­êi sö dông lao ®éng ®èi víi ng­êi lao ®éng. Nhµ n­íc n­íc ®ãng vai trß tæ chøc thùc hiÖn vµ qu¶n lÝ th«ng qua BHXH ViÖt Nam, lµ hÖ thèng ngµnh däc ®­îc tæ chøc tõ Trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®¹t ®­îc, BHXH ViÖt Nam còng cßn rÊt nhiÒu tån t¹i cÇn sím ®­îc kh¾c phôc c¶ vÒ néi dung chÝnh s¸ch, tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng. §©y lµ nh÷ng ®ßi hái cÊp thiÕt cÇn ®­îc nghiªn cøu ®Ó gãp phÇn hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vµ tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng cña BHXH ViÖt Nam. Trong ®ã qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam lµ mét m¶ng lín, cÇn ®­îc chó träng vµ quan t©m v× tµi chÝnh BHXH cã v÷ng th× c¸c chÕ ®é trî cÊp míi ®­îc ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt mµ kh«ng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng th©m hôt NSNN. ChÝnh v× vËy víi ngµnh häc ®­îc ®µo t¹o, sau khi vÒ thùc tËp t¹i BHXH ViÖt Nam, t«i ®· chän ®Ò tµi: “C«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam- Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” ®Ó nghiªn cøu c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam, víi môc ®Ých lµ rót ra nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc ®Ó ph¸t huy, nh÷ng tån t¹i cÇn kh¾c phôc. H¬n n÷a th«ng qua ®ã cã thÓ ®­a ra nh÷ng ®ãng gãp, gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng BHXH ViÖt Nam, ph¸t huy tèi ®a chøc n¨ng cña BHXH trong thêi ®¹i míi. KÕt cÊu cña ®Ò tµi gåm ba ch­¬ng: Ch­¬ng I: LÝ luËn chung vÒ BHXH vµ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH t¹i ViÖt Nam hiÖn nay. Ch­¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam trong thêi k× tíi. Ch­¬ng I: LÝ luËn chung vÒ BHXH vµ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ BHXH. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña BHXH. Sù ra ®êi cña BHXH còng gièng nh­ c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c lu«n b¾t nguån tõ yªu cÇu thùc tiÔn cña cuéc sèng ®Æt ra.Tõ thêi xa x­a, con ng­êi ®Ó chèng l¹i nh÷ng rñi ro, thiªn tai cña cuéc sèng ®· biÕt ®oµn kÕt t­¬ng trî lÉn nhau, gióp ®ì lÉn nhau. Nh­ng sù gióp ®ì nµy chØ mang tÝnh tù ph¸t vµ víi quy m« nhá, th­êng lµ trong mét nhãm ng­êi chung quan hÖ huyÕt thèng. Khi x· héi cµng ngµy cµng tiÕn bé, ®Æc biÖt lµ khi chuyÓn sang giai ®o¹n cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, nÒn s¶n xuÊt x· héi lóc nµy ®· ph¸t triÓn. Cïng víi nã lµ quan hÖ x· héi gi÷a c¸c c¸ nh©n, gi÷a c¸c céng ®ång còng ph¸t triÓn h¬n. Khi ®ã t«n gi¸o b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, nã kh«ng chØ víi ý nghÜa gi¸o dôc con ng­êi h­íng thiÖn mµ cßn cã c¸c tr¹i b¶o d­ìng, héi cøu tÕ víi môc ®Ých tõ thiÖn, trî gióp nhau trong cuéc sèng. Nh­ vËy xÐt vÒ b¶n chÊt th× h×nh thøc t­¬ng trî trong thêi k× nµy ®· mang tÝnh cã tæ chøc vµ quy m« réng r·i h¬n. Tõ thÕ kØ thø XVI ë Ch©u ¢u ®· xuÊt hiÖn ngµnh c«ng nghiÖp, nh÷ng ng­êi n«ng d©n kh«ng cã ®Êt ph¶i di c­ ra thµnh phè lµm thuª cho c¸c nhµ m¸y ngµy cµng nhiÒu vµ dÇn trë thµnh c«ng nh©n. §Æc biÖt ®Õn thêi k× c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp th× lùc l­îng ngµy cµng ®«ng ®¶o vµ trë thµnh giai cÊp c«ng nh©n. Nh×n chung hä sèng kh«ng æn ®Þnh, cuéc sèng chØ dùa vµo c«ng viÖc víi ®ång l­¬ng Ýt ái, mÊt viÖc lµm, èm ®au, tai n¹n lao ®éng ... ®Òu cã thÓ ®e do¹ cuéc sèng cña hä. T×nh ®oµn kÕt t­¬ng th©n t­¬ng ¸i gi÷a hä ®· n¶y në, cïng víi ®ã lµ sù ra ®êi cña c¸c nghiÖp ®oµn, c¸c hiÖp héi gióp ®ì c¸c thµnh viªn khi bÞ èm ®au bÖnh tËt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Bªn c¹nh Héi t­¬ng tÕ cßn cã Quü tiÕt kiÖm ®­îc Nhµ n­íc khuyÕn khÝch thµnh lËp. TiÕp ®ã nh÷ng quy ®Þnh b¾t buéc ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i chu cÊp cho ng­êi lao ®éng thuéc quyÒn qu¶n lÝ khi hä gÆp ph¶i èm ®au, tai n¹n lao ®éng, mÊt viÖc... Giai cÊp c«ng nh©n cµng ®«ng ®¶o th× søc Ðp ®èi víi nh÷ng ®ßi hái ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä ngµy cµng ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ cña mçi n­íc. Tr­íc t×nh c¶nh ®ã ChÝnh Phñ mçi n­íc kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn t×nh c¶nh cña ng­êi lao ®éng. Nh÷ng yªu cÇu gi¶m giê lµm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng, ®¶m b¶o cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng dÇn ®­îc quy ®Þnh thµnh c¸c chÝnh s¸ch b¾t buéc ®èi víi mçi n­íc. §iÓn h×nh lµ vµo n¨m 1850, d­íi thêi Thñ t­íng Bismark cña §øc ®· gióp c¸c ®Þa ph­¬ng thµnh lËp quü do ng­êi c«ng nh©n ®ãng gãp ®Ó ®­îc trî cÊp lóc rñi ro. Nguyªn t¾c b¶o hiÓm b¾t buéc b¾t nguån tõ ®©y, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ph¶i tham gia ®ãng phÝ. Sau ®ã s¸ng kiÕn nµy ®­îc ¸p dông réng r·i trªn kh¾p thÕ giíi. BHXH ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn, thùc hiÖn réng kh¾p c¸c n­íc vµ ®­îc Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ ( ILO) th«ng qua trong C«ng ­íc sè 102 vµo th¸ng 4 n¨m 1952. BHXH ë n­íc ta ®· manh nha h×nh thµnh tõ thêi thùc d©n Ph¸p thèng trÞ. Sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ChÝnh phñ n­íc ViÖt Nam D©n Chñ Céng Hoµ ®· ban hµnh s¾c lÖnh 29/ SL ngµy 12/3/1947 vÒ viÖc thùc hiÖn b¶o hiÓm èm ®au, tai n¹n lao ®éng, h­u trÝ. §©y lµ nh÷ng viªn g¹ch ®Çu tiªn x©y dùng nªn hÖ thèng BHXH ViÖt Nam nh­ hiÖn nay. 2. Kh¸i niÖm BHXH. Qua qu¸ tr×nh h×nh thµnh chóng ta cã thÓ nhËn thÊy, lóc khëi ®Çu, BHXH chØ mang tÝnh chÊt tù ph¸t, ph¹m vi ho¹t ®éng nhá hÑp, tr­íc nhu cÇu cña thùc tiÔn th× chÝnh s¸ch BHXH ®· nhanh chãng ra ®êi vµ tõng b­íc ph¸t triÓn réng kh¾p. BHXH ®· ®­îc tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam ®Þnh nghÜa nh­ sau: “ BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng­êi lao ®éng khi hä bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp do bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp, tµn tËt, thÊt nghiÖp, tuæi giµ, tö tuÊt dùa trªn c¬ së mét quü tµi chÝnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH, cã sù b¶o hé cña Nhµ n­íc theo ph¸p luËt, nh»m b¶o ®¶m an toµn ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi.” Qua kh¸i niÖm trªn, cã thÓ rót ra mét sè ®iÓm c¬ b¶n sau: §èi t­îng cña BHXH chÝnh lµ phÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ biÕn ®éng, gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng do c¸c biÕn cè nh­ ®· nªu trªn tõ ®ã ®Ó gióp æ ®Þnh cuéc sèng cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. ChÝnh v× yÕu tè nµy mµ BHXH ®­îc coi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña mçi quèc gia vµ ®­îc Nhµ n­íc quan t©m qu¶n lÝ chÆt chÏ. Còng tïy vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi n­íc mµ c¸c quy ®Þnh vÒ ®èi t­îng nµy lµ cã sù kh¸c nhau nh­ng cïng b¶o ®¶m æn ®×nh ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng. §èi t­îng tham gia BHXH lµ gåm ng­êi lao ®éng vµ c¶ ng­êi sö dông lao ®éng. Së dÜ ng­êi lao ®éng ph¶i ®ãng phÝ v× chÝnh hä lµ ®èi t­îng ®­îc h­ëng BHXH khi gÆp rñi ro. Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng phÝ lµ thÓ hiÖn sù quan t©m, tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi ng­êi lao ®éng. Vµ sù ®ãng gãp trªn lµ b¾t buéc, ngoµi ra cßn cã sù hç trî cña Nhµ n­íc. §Ó ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, ®Ó g¾n bã lîi Ých gi÷a hä, Nhµ n­íc ®· ®øng ra yªu cÇu c¶ hai bªn cïng ®ãng gãp vµ ®©y còng lµ chÝnh s¸ch x· héi ®­îc thùc hiÖn gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Dùa vµo b¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña BHXH mµ Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ ( ILO) còng ®· ®­a ra mét ®Þnh nghÜa kh¸c nh­ sau: “ BHXH lµ sù b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p c«ng céng (b»ng ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ) ®Ó chèng l¹i t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi do bÞ mÊt hoÆc gi¶m mÊt thu nhËp g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, tuæi giµ, tµn tËt vµ chÕt. H¬n n÷a, BHXH cßn ph¶i b¶o vÖ cho viÖc ch¨m sãc y tÕ, søc khoÎ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh khi cÇn thiÕt.” Tõ ®Þnh nghÜa trªn chóng ta thÊy môc tiªu cña BHXH lµ h­íng tíi sù ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n vµ toµn x· héi. BHXH thÓ hiÖn sù ®¶m b¶o lîi Ých cña x· héi ®èi víi mçi thµnh viªn tõ ®ã g¾n kÕt mçi c¸ nh©n víi x· héi ®ã. 3. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña BHXH. 3.1. B¶n chÊt cña BHXH. Cã thÓ hiÓu BHXH lµ sù bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ mÊt cña ng­êi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè nh­ èm ®au, tai nan lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp hoÆc tuæi giµ lµm mÊt, gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, tõ ®ã gióp æn ®Þnh cuéc sèng cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. BHXH hiÖn nay ®­îc coi lµ mét chÝnh s¸ch x· héi lín cña mçi quèc gia, ®­îc nhµ n­íc quan t©m vµ qu¶n lÝ chÆt chÏ. BHXH xÐt vÒ b¶n chÊt bao gåm nh÷ng néi dung sau ®©y: BHXH lµ sù cÇn thiÕt tÊt yÕu kh¸ch quan g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt ®èi víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, mèi quan hÖ gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ngµy cµng ph¸t triÓn. Do vËy tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quyÕt ®Þnh ®Õn sù ®a d¹ng vµ tÝnh hoµn thiÖn cña BHXH. V× vËy cã thÓ nãi kinh tÕ lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh tíi hÖ thèng BHXH cña mçi n­íc. BHXH, bªn tham gia BHXH, bªn ®­îc BHXH lµ ba chñ thÓ trong mèi quan hÖ cña BHXH. Bªn tham gia BHXH gåm ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng (bªn ®ãng gãp), bªn BHXH lµ bªn nhËn nhiÖm vô BHXH, th«ng th­êng th× do c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ n­íc lËp ra vµ b¶o trî, bªn ®­îc BHXH chÝnh lµ ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Tõ ®ã hä ®­îc ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu, gióp hä æn ®Þnh cuéc sèng, gãp phÇn æn ®×nh x· héi. Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng cña ng­êi lao ®éng cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn( tai n¹n, èm ®au, bÖnh nghÒ nghiÖp...), còng cã thÓ lµ c¸c rñi ro kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn( tuæi giµ, thai s¶n, ...). §ång thêi c¸c biÕn cè nµy cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng hoÆc ngoµi lao ®éng. PhÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ gi¶m hay mÊt ®i tõ c¸c rñi ro trªn sÏ ®­îc thay thÕ hoÆc bï ®¾p tõ nguån quü tËp trung ®­îc tån tÝch l¹i do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp vµ cã thªm sù hç trî cña NSNN. 3.2. Chøc n¨ng cña BHXH. Chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH lµ thay thÕ, bï ®¾p phÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng khi hä gÆp nh÷ng rñi ro lµm mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay mÊt viÖc lµm. Rñi ro nµy cã thÓ lµm mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng tam thêi hay dµi h¹n th× møc trî cÊp sÏ ®­îc quy ®Þnh cho tõng tr­êng hîp. Chøc n¨ng nµy quyÕt ®Þnh nhiÖm vô, tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña BHXH. §èi t­îng tham gia BHXH cã c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng vµ cïng ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH. Quü nµy dïng ®Ó trî cÊp cho ng­êi lao ®éng khi gÆp ph¶i rñi ro, sè ng­êi nµy th­êng chiÕm sè Ýt. BHXH thùc hiÖn c¶ ph©n phèi l¹i thu nhËp theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang, gi÷a ng­êi lao ®éng khoÎ m¹nh víi ng­êi lao ®éng èm ®au, giµ yÕu..., gi÷a nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao ph¶i ®ãng nhiÒu víi ng­êi cã thu nhËp thÊp ph¶i ®ãng Ýt. Nh­ vËy thùc hiÖn chøc n¨ng nµy BHXH cßn cã ý nghÜa gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, mét môc tiªu quan träng trong chÝnh s¸ch kinh tÕ -x· héi cña mçi quèc gia. Nhê cã BHXH mµ ng­êi lao ®éng lu«n yªn t©m lao ®éng, g¾n bã víi c«ng viÖc, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Tõ ®ã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ngµy cµng nhiÒu h¬n, n©ng cao ®êi sèng toµn x· héi. NÕu tr­íc ®©y, sù trî gióp lµ mang tÝnh tù ph¸t, th× hiÖn nay khi x· héi ®· ph¸t triÓn, viÖc trî gióp ®· ®­îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. Sù b¶o ®¶m nµy gióp g¾n bã mèi quan hÖ gi÷a ng­êi lao ®éng vµ x· héi vµ cµng thóc ®Èy h¬n nghÜa vô cña hä ®èi víi x· héi. Trong thùc tÕ gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i, kh¸ch quan vÒ tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng, thêi gian lao ®éng... BHXH ®· g¾n bã lîi Ých gi÷a hä, ®· ®iÒu hoµ ®­îc nh÷ng m©u thuÉn gi÷a hä, lµm cho hä hiÓu nhau h¬n. §©y còng lµ mèi quan hÖ biÖn chøng hai bªn ®Òu cã lîi, ng­êi lao ®éng th× ®­îc ®¶m b¶o cuéc sèng, ng­êi sö dông th× sÏ cã mét ®éi ngò c«ng nh©n h¨ng h¸i, tÝch cùc trong s¶n xuÊt. §èi víi Nhµ n­íc th× BHXH lµ c¸ch chi Ýt nhÊt song hiÖu qu¶ nhÊt v× ®· gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng vµ gãp phÇn æn ®Þnh s¶n suÊt, æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi. 4. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña BHXH. Nh×n chung hÖ thèng BHXH ®­îc thùc hiÖn dùa trªn c¸c nguyªn t¾c sau: Thø nhÊt lµ nguyªn t¾c ®ãng h­ëng chia sÎ rñi ro; lÊy sè ®«ng bï sè Ýt, lÊy cña ng­êi ®ang lµm viÖc bï ®¾p cho ng­êi nghØ h­ëng chÕ ®é BHXH. §©y lµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng chung cña ngµnh b¶o hiÓm lµ quü gãp chung cña sè ®«ng bï cho sè Ýt lµ nh÷ng ng­êi thiÕu may m¾n gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng, trong lao ®éng s¶n xuÊt. PhÇn thÓ hiÖn tÝnh chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc lµ viÖc rñi ro trong BHXH kh«ng chØ lµ nh÷ng rñi ro thuÇn tuý nh­ trong b¶o hiÓm th­¬ng m¹i mµ cßn cã c¶ nh÷ng rñi ro kh«ng mang tÝnh ngÉu nhiªn nh­: tuæi giµ, thai s¶n,... Thø hai lµ møc h­ëng ph¶i thÊp h¬n tiÒn l­¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH, nh­ng ph¶i ®¶m b¶o ®­îc møc sèng tèi thiÓu cho ng­êi h­ëng kho¶n trî cÊp ®ã. ViÖc quy ®Þnh trªn lµ hoµn toµn hîp lÝ vµ còng lµ quy ®Þnh chung cho tÊt c¶ c¸c n­íc, song thÊp bao nhiªu cßn tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi n­íc trong mçi thêi k× kh¸c nhau. Thø ba lµ ph¶i tù chñ vÒ tµi chÝnh, ®©y lµ nguyªn t¾c quan träng trong chÝnh s¸ch BHXH cña c¸c n­íc. NÕu chØ hoµn toµn phô thuéc vµo Ng©n s¸ch Nhµ n­íc (NSNN) gièng nh­ giai ®o¹n tr­íc c¶i c¸ch n¨m 1995 cña n­íc ta th× ®©y thùc sù lµ mét g¸nh nÆng lín cña ®Êt n­íc. ViÖc thµnh lËp quü BHXH do c¸c bªn tham gia BHXH ®ãng gãp vµ cã sù hç trî cña Nhµ n­íc lµ hoµn toµn phï hîp. Quü nµy cã thÓ qu¶n lÝ theo c¸c c¸ch thøc kh¸c nhau song ®éc lËp víi NSNN , NSNN chØ bï thiÕu hoÆc tµi trî mét phÇn tuú thuéc vµo quy ®Þnh cña mçi n­íc kh¸c nhau. 5. C¸c chÕ ®é cña BHXH. §èi víi mçi n­íc cã nh÷ng hoµn c¶nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh¸c nhau nªn BHXH ®­îc tæ chøc thùc hiÖn theo nh÷ng quy ®Þnh riªng kh¸c nhau. BHXH ®­îc x©y dùng dùa vµo c¸c nguyªn t¾c trªn mét c¸ch thèng nhÊt trªn toµn thÕ giíi vµ ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh sau cña tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ (ILO) vÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch BHXH. Trong C«ng ­íc 102 ®­îc ILO th«ng qua ngµy 4/6/1952 cã quy ®Þnh nh÷ng quy ph¹m tèi thiÓu vÒ an toµn x· héi ®· ®­a ra 9 chÕ ®é sau: Ch¨m sãc y tÕ. Trî cÊp èm ®au. Trî cÊp thÊt nghiÖp. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp. Trî cÊp tuæi giµ. Trî cÊp thai s¶n. Trî cÊp tµn tËt. Trî cÊp v× mÊt ng­êi trô cét gia ®×nh. C¸c thµnh viªn tham gia C«ng ­íc ph¶i thùc hiÖn Ýt nhÊt lµ 3 trong 9 chÕ ®é nãi trªn, trong ®ã ph¶i cã nhÊt thiÕt 1 trong n¨m chÕ ®é sau ®©y: Trî cÊp tuæi giµ. Trî cÊp thÊt nghiÖp. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp. Trî cÊp tµn tËt. Trî cÊp v× mÊt ng­êi trô cét gia ®×nh. Mçi chÕ ®é trong hÖ thèng BHXH khi x©y dùng ph¶i dùa trªn c¸c c¬ së ®iÒu kiÖn kinh tÕ, thu nhËp, tiÒn l­¬ng, ... §ång thêi, tuú tõng chÕ ®é mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè sinh häc, tuæi thä b×nh qu©n, nhu cÇu dinh d­ìng, ... ®Ó quy ®Þnh c¸c møc ®ãng, møc h­ëng, thêi gian h­ëng vµ ®èi t­îng h­ëng cho hîp lÝ. C¸c chÕ ®é BHXH cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau ®©y: + C¸c chÕ ®é ®­îc x©y dùng theo luËt ph¸p cña mçi n­íc. + HÖ thèng c¸c chÕ ®é mang tÝnh chÊt chia sÎ rñi ro, chia sÎ tµi chÝnh. + Mçi chÕ ®é ®­îc chi tr¶ ®Òu c¨n cø chñ yÕu vµo møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH. + PhÇn lín c¸c chÕ ®é lµ chi tr¶ ®Þnh k×. + §ång tiÒn ®­îc sö dông lµm ph­¬ng tiÖn chi tr¶ vµ thanh quyÕt to¸n. + Chi tr¶ BHXH nh­ lµ quyÒn lîi cña mçi chÕ ®é BHXH. + Møc chi tr¶ cßn phô thuéc vµo quü dù tr÷. NÕu quü dù tr÷ ®­îc ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ vµ an toµn th× møc chi tr¶ sÏ cao vµ æn ®Þnh. + C¸c chÕ ®é BHXH cÇn ph¶i ®­îc ®iÒu chØnh ®Þnh k× ®Ó ph¶n ¸nh hÕt sù thay ®æi cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi. 6. Quü BHXH vµ ph©n lo¹i quü BHXH. 6.1. Quü BHXH. Nh­ chóng ta ®· t×m hiÓu trong phÇn 1 ë trªn th× sù ra ®êi cña quü BHXH lµ mét b­íc ngoÆt lín ®èi víi ngµnh BHXH trªn toµn thÕ giíi. Quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp chung n»m ngoµi NSNN vµ ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau ®©y: Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp, Ng­êi lao ®éng ®ãng gãp, Nhµ n­íc ®ãng vµ hç trî thªm, C¸c nguån kh¸c (nh­ c¸ nh©n vµ tæ chøc tõ thiÖn ñng hé, l·i tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ quü nhµn rçi). Tr¸ch nhiÖm tham gia ®ãng gãp BHXH cho ng­êi lao ®éng ®­îc ph©n chia cho c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng. §iÒu nµy kh«ng ph¶i sù chia sÎ rñi ro, mµ lµ lîi Ých gi÷a hai bªn. Sù ®ãng gãp mét phÇn quü cña ng­êi sö dông lao ®éng cho ng­êi lao ®éng sÏ tr¸nh ®­îc nh÷ng thiÖt h¹i kinh tÕ do ph¶i chi ra mét kho¶n tiÒn lín khi cã rñi ro x¶y ra ®èi víi ng­êi lao ®éng mµ m×nh thuª m­ín. §ång thêi, nã cßn gãp phÇn gi¶m bít m©u thuÉn, kiÕn t¹o mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a chñ- thî. VÒ phÝa ng­êi lao ®éng, sù ®ãng gãp cña hä võa thÓ hiÖn sù tù g¸nh chÞu chÝnh nh÷ng rñi ro cña chÝnh m×nh, võa cã ý nghÜa rµng buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch chÆt chÏ. PhÇn lín c¸c n­íc trªn thÕ giíi, quü BHXH ®Òu ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån nªu trªn. Tuy nhiªn, ph­¬ng thøc ®ãng gãp vµ møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH cã kh¸c nhau tuú thuéc quy ®Þnh cña mçi n­íc. HiÖn nay møc ®ãng gãp BHXH cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng hiÖn vÉn cßn hai quan ®iÓm. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng, ph¶i c¨n cø vµo møc l­¬ng c¸ nh©n vµ quü l­¬ng c¬ quan, doanh nghiÖp. Quan ®iÓm thø hai l¹i cho r»ng, ph¶i c¨n cø vµo møc thu nhËp c¬ b¶n cña ng­êi lao ®éng ®­îc c©n ®èi chung trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó x¸c ®Þnh møc ®ãng gãp. VÒ møc ®ãng gãp BHXH, mçi n­íc l¹i cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau. Mét sè n­íc quy ®Þnh ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i chÞu toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai n¹n lao ®éng, ChÝnh phñ tr¶ chi phÝ y tÕ vµ trî cÊp gia ®×nh, c¸c chÕ ®é cßn l¹i c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng cïng ®ãng gãp mçi bªn mét phÇn b»ng nhau. Trong ®ã, mét sè n­íc kh¸c l¹i quy ®Þnh, ChÝnh phñ bï thiÕu cho quü BHXH hoÆc chÞu toµn bé chi qu¶n lÝ BHXH .... Quü BHXH ®­îc sö dông ®Ó chi tr¶ chñ yÕu cho hai môc ®Ých sau: thø nhÊt lµ chi tr¶ vµ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é BHXH nh­ ®· nªu ë môc 5, cßn l¹i lµ chi tr¶ cho chi phÝ sù nghiÖp qu¶n lÝ BHXH. Trong hai kho¶n chi ®ã th× kho¶n chi thø nhÊt lµ quan träng vµ chiÕm phÇn lín trong quü BHXH. C¸c kho¶n trî cÊp nµy còng ®­îc quy ®Þnh vÒ møc trî cÊp vµ thêi gian h­ëng mét c¸ch cô thÓ vµ cã sù kh¸c biÖt ®èi víi tõng chÕ ®é. T¹i nh÷ng n­íc kh¸c nhau th× c¸c kho¶n trî cÊp nµy còng ®­îc quy ®Þnh kh¸c nhau. 6.2. Ph©n lo¹i quü BHXH: Tuú theo môc ®Ých vµ c¸ch tæ chøc cña nh÷ng hÖ thèng BHXH trªn thÕ giíi mµ quü BHXH ®­îc ph©n lo¹i kh¸c nhau: Ph©n lo¹i theo c¸c chÕ ®é bao gåm: Quü h­u trÝ, tö tuÊt; Quü tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp; Quü thÊt nghiÖp; Quü èm ®au thai s¶n. Ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt sö dông bao gåm: Quü ng¾n h¹n ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é ng¾n h¹n nh­ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng lµm mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi; Quü dµi h¹n ®Ó chi tr¶ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é nh­ h­u trÝ, tö tuÊt. Ph©n lo¹i theo ®èi t­îng tham gia bao gåm: Quü cho c«ng chøc Nhµ n­íc, quü cho lùc l­îng vò trang, quü cho lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp, quü cho c¸c ®èi t­îng cßn l¹i. ViÖc ph©n lo¹i quü nh­ trªn cÇn ®­îc thùc hiÖn vµ c©n nh¾c tr¸nh nh÷ng t×nh tr¹ng ph©n nhá quü dÔ g©y ra t×nh tr¹ng mÊt tËp trung, kh«ng cã sù bæ xung vµ hç trî lÉn nhau. ViÖc ph©n chia quü kh«ng hîp lÝ s