Luận văn Đặc điểm nghệ thuật trong tiểu thuyết jane eyre và wuthering heights của hai chị em nhà Bronte

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ______________________________ Nguyễn Thị Phương ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT JANE EYRE VÀ WUTHERING HEIGHTS CỦA HAI CHỊ EM NHÀ BRONTE LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ______________________________ Nguyễn Thị Phương ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT JANE EYRE VÀ WUTHERING HEIGHTS CỦA HAI CHỊ EM NHÀ BRONTE Chuyên ngành : Văn học nước ngoài Mã số : 60 22 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ ANH THẢO Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu khoa học, tôi đã nhận được rất nhiều tình cảm, sự quan tâm, giúp đỡ quý báu của nhiều người. Nay luận văn đã hoàn thành, với lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin được gửi lời tri ân chân thành đến: TS. Nguyễn Thị Anh Thảo – người đã hết lòng yêu thương, tận tình hướng dẫn, góp ý và động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Ban chủ nhiệm khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh cùng những thầy cô trực tiếp giảng dạy, truyền đạt kiến thức cho tôi trong suốt thời gian học tập. Các thầy cô thuộc Phòng Sau đại học cùng toàn thể cán bộ, nhân viên thư viện Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong việc tìm kiếm những nguồn tài liệu quý. Thầy Phạm Văn Lương và BGH, đồng nghiệp Trường THCS Nguyễn Trãi (Bà Rịa – Vũng Tàu) đã tạo nhiều điều kiện để tôi có cơ hội được học tập nâng cao trình độ. Cuối cùng xin cảm ơn sự ủng hộ, động viên của gia đình, bạn bè và những tấm lòng nhân ái đã đồng hành và chia sẻ cùng tôi trên những bước đường khó khăn đã qua. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Phương MỤC LỤC 5TLỜI CẢM ƠN5T ...................................................................................................................... 1 5TMỤC LỤC5T ............................................................................................................................ 2 5TPHẦN MỞ ĐẦU5T .................................................................................................................. 4 5TI. Lí do chọn đề tài5T .................................................................................................................................... 4 5TII. Lịch sử vấn đề5T ..................................................................................................................................... 5 5TIII. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu5T ..................................................................................................... 10 5TIV. Phương pháp nghiên cứu5T .................................................................................................................. 11 5TV. Đóng góp của luận văn5T ...................................................................................................................... 11 5TVI. Cấu trúc của luận văn5T ....................................................................................................................... 11 5TChương 1. HAI CHỊ EM NHÀ BRONTE - MỘT HIỆN TƯỢNG ĐẶC BIỆT TRONG NỀN VĂN HỌC ANH THẾ KỈ XIX5T ............................................................................... 13 5T1.1. Nước Anh thế kỉ XIX - Một xã hội hai bộ mặt 5T ................................................................................. 13 5T1.1.1. Thời đại xã hội “vừa lạc quan vừa bi quan”5T ............................................................................. 13 5T1.1.2. Thời đại của những mâu thuẫn xã hội5T ....................................................................................... 17 5T1.1.2.1. Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản với giai cấp quý tộc5T .......................................................... 17 5T1.1.2.2. Mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản với giai cấp tư sản5T ........................................................... 18 5T1.2. Charlotte Bronte và Emily Bronte - Những con người tài hoa bạc mệnh5T ......................................... 20 5T1.2.1. Hoàn cảnh xuất thân5T ................................................................................................................. 20 5T1.2.2. Trí tuệ và tâm hồn5T .................................................................................................................... 24 5T1.3. Jane Eyre và Wuthering Heights - Bước tiến mới của tiểu thuyết Gothic5T ......................................... 30 5T1.3.1. Tiểu thuyết Gothic5T ................................................................................................................... 30 5T1.3.2. Yếu tố Gothic trong Jane Eyre và Wuthering Heights5T ............................................................. 31 5T1.3.2.1. Yếu tố kì bí siêu nhiên5T ...................................................................................................... 31 5T1.3.2.2. Nhân vật với những cảm xúc dâng trào mãnh liệt 5T.............................................................. 32 5T1.3.2.3. Sự cầm tù và cửa sổ giải thoát5T........................................................................................... 33 5TChương 2. NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG JANE EYRE VÀ WUTHERING HEIGHTS5T .................................................................................................. 35 5T2.1. Các motiv nhân vật trong Jane Eyre và Wuthering Heigths5T.............................................................. 35 5T2.1.1. Motiv cặp đôi nhân vật đối lập5T ................................................................................................. 35 5T2.1.2. Motiv cặp đôi nhân vật hoà hợp5T ............................................................................................... 41 5T2.2. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật Jane Eyre và Wuthering Heights5T ........................................ 45 5T2.2.1. Jane Eyre – Miêu tả chi tiết, tỉ mỉ ngoại hình nhân vật 5T ............................................................. 45 5T2.2.2. Wuthering Heights – Miêu tả ngoại hình nhân vật bằng những nét chấm phá đặc trưng5T ............ 49 5T2.3. Nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật trong Jane Eyre và Wuthering Heights5T ............................... 51 5T2.3.1. Jane Eyre - Khắc họa tính cách nhân vật dưới cái nhìn một chiều5T ............................................ 51 5T2.3.2. Wuthering Heights - Khắc họa tính cách nhân vật qua cái nhìn dịch chuyển đa chiều5T ............... 55 5TChương 3. NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG KẾT CẤU TRONG JANE EYRE VÀ WUTHERING HEIGHTS5T .................................................................................................. 66 5T3.1. Người kể chuyện trong Jane Eyre và Wuthering Heights5T ................................................................. 66 5T3.1.1. Jane Eyre – Tự sự ở ngôi thứ nhất với điểm nhìn đơn tuyến5T ..................................................... 66 5T3.1.2. Wuthering Heights – Tự sự ở ngôi thứ nhất với điểm nhìn đa tuyến5T ......................................... 70 5T3.2. Thời gian nghệ thuật trong Jane Eyre và Wuthering Heights5T ........................................................... 76 5T3.2.1. Jane Eyre - Thời gian hồi tưởng theo trình tự trước sau5T ............................................................ 76 5T3.3. Cốt truyện trong Jane Eyre và Wuthering Heights5T ........................................................................... 86 5T3.3.1. Jane Eyre – Cốt truyện liền mạch5T ............................................................................................. 87 5T3.3.2. Wuthering Heights – Cốt truyện phân rã, lồng khung5T ............................................................... 91 5TPHẦN KẾT LUẬN5T ............................................................................................................ 96 5T ÀI LIỆU THAM KHẢO5T ................................................................................................. 98 5TPHỤ LỤC5T ......................................................................................................................... 105 PHẦN MỞ ĐẦU I. Lí do chọn đề tài Không chỉ có nền kinh tế phát triển, nước Anh còn là quê hương của nền văn hóa nghệ thuật nói chung và văn học nói riêng đầy hương sắc, phong phú với nhiều tác gia nổi danh khắp thế giới. Những con người ấy dù đã đi về một thế giới khác nhưng tên tuổi của họ vẫn còn sống mãi với thời gian và những đứa con tinh thần của họ không chỉ là tinh hoa của nước Anh mà còn là tinh túy của toàn nhân loại. Nhắc đến văn học Anh chúng ta không thể không nhắc đến kịch gia William Shakespear cùng với những vở kịch bất hủ của ông. Đã bao thế kỉ trôi qua mà ánh hào quang của nhà viết kịch tài ba này vẫn chói lọi trên bầu trời nghệ thuật thế giới. Hay cho đến nay tình cảm của người đọc khắp năm châu bốn biển đối với nhà văn Daniel Defoe – tác giả của Cuộc đời và những chuyến phiêu lưu kì lạ của Robinson Cruso vẫn không hề phai nhạt. Đến thế kỉ XIX, vị thế của nền văn chương Anh càng được khẳng định chắc chắn trên văn đàn thế giới bởi sự xuất hiện của hàng loạt các nhà văn nhà thơ tài hoa. Những ai yêu thơ hẳn là không thể không biết đến Percy Bysshe Shelley, Lord Byron, John Keatsqua những vần thơ lãng mạn, đa sầu đa cảm của họ. Đặc biệt, vườn hoa văn học của xứ sở sương mù ở thời kì này càng trở nên sống động hơn nhờ các ngòi bút văn xuôi như Charles Dickens, William Thackeray, Eliot, Meredith, trong đó có hai chị em nhà Bronte – Charlotte Bronte và Emily Bronte. Manh nha từ thời Elizabeth đến thế kỉ XIX thì thể loại tiểu thuyết ở Anh đã phát triển thành một hình thức nghệ thuật rõ rệt và đạt được nhiều thành tựu rực rỡ gắn liền với một đội ngũ sáng tác đông đảo, hùng hậu không phân biệt tuổi tác, giới tính, giai cấp. Sống và sáng tác dưới triều đại của nữ hoàng Victoria, Charlotte Bronte và Emily Bronte đã có nhiều đóng góp cho thể loại văn chương này. Mặc dù con đường văn nghiệp của hai cô gái nhà Bronte không mấy suôn sẻ nhưng họ đã vượt lên những định kiến của xã hội và hoàn cảnh bất hạnh của gia đình, kiên trì với cây bút để tài năng của mình được khẳng định. Jane Eyre và Wuthering Heights ra đời đánh dấu một cột mốc quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của hai nữ văn sĩ. Khi mới ra đời hai tác phẩm đã tạo nên một làn sóng mạnh mẽ trong dư luận, người đọc xôn xao đi tìm hiểu Currer Bell, Ellis Bell (bút danh của Charlotte và Emily lúc bấy giờ) là ai, nam hay nữ, bao nhiêu tuổi, xấu đẹp ra sao,.. Dù sáng tác không nhiều nhưng những gì Charlotte và Emily viết ra đều bằng tất cả tài năng và tình yêu đối với văn chương, đối với cuộc đời nên chúng có sức hút mãnh liệt đối với độc giả. Ra đời cho đến nay đã gần hai trăm năm nhưng Jane Eyre và Wuthering Heights vẫn được người đọc dành cho những tình cảm hết sức trìu mến. Không những thế, hai tác phẩm này còn được được các nhà đạo diễn điện ảnh nhiều lần dựng thành phim. Cũng vì mến mộ tài năng và ý chí của những cô gái mang họ Bronte mà vùng đồng quê 8Tmiền Tây Yorkshire ở phía Bắc nước Anh, vùng quê luôn được coi là “ảm đạm, hiu quạnh” và ngôi làng nhỏ Haworth – nơi sinh sống của chị em Bronte lâu nay trở thành điểm đến của nhiều du khách trong đó có những độc giả dành trọn niềm say mê cho các sáng tác của họ. 8TỞ Việt Nam, hai tác phẩm Jane Eyre và Wuthering Heights được đông đảo người đọc biết đến và dành cho chúng nhiều thiện cảm. Vì vậy, người viết đã lựa chọn đề tài “Đặc điểm nghệ thuật trong tiểu thuyết Jane Eyre và Wuthering Heights của hai chị em nhà Bronte” nhằm đi vào 8T 8T khám phá thế giới nghệ thuật của hai nữ sĩ tài hoa bạc mệnh này cũng như mong muốn góp phần khẳng định những cống hiến mà họ để lại cho đời qua những trang văn. II. Lịch sử vấn đề Khi nói đến chị em nhà Bronte, người đọc nghĩ ngay đến ba nhà văn nữ nổi tiếng có tên là Charlotte, Emily và Ann Bronte. Trong một gia đình mà cả ba cô gái đều tài hoa và theo nghiệp văn chương, có thể nói đây là một trường hợp đặc biệt trong lịch sử văn chương Anh quốc và thế giới. Trong cuốn Lịch sử văn học Anh (tập II), Đỗ Khánh Hoan đã xếp ba chị em Bronte thành một văn phái độc lập bên cạnh văn phái Dickens, văn phái Thackeray- Trollope và văn phái G. Eliot,.. Ông đã nhận xét chung về những sáng tác của ba chị em họ như sau : “ Ưu điểm mới của họ là đã trình bày một quan niệm mới mẽ về nhân vật nữ, truyện của họ là sản phẩm của tri thức, của cảm xúc tri thức và trí tưởng tượnglấy tâm hồn con người làm đối tượng, họ đã mở đường cho George Eliot và Meredith đi theo” [56, tr. 136]. Ở bài Các nhà văn nữ và một số thể loại hư cấu trong văn học phương Tây và Việt Nam hiện đại, tác giả Đặng Thị Hạnh có đề cập đến hiện tượng văn học chị em Bronte và sự ảnh hưởng của họ đến tình hình văn học ở nước Anh thời bấy giờ : “Ba chị em Brontë (Charlotte, Emily, Ann) đều sống hầu như bị cấm đoán trong một gia đình mục sư nông thôn, tách biệt khỏi xã hội. Chết trẻ và hầu như không có kinh nghiệm đời, họ vẫn đã để lại những cuốn truyện đầy sức mê hoặc - “những cấu trúc lớn u ám” (Citati) - về những gia đình quý tộc nhỏ của vùng nông thôn Anh, tắm trong không khí phong bế của những bi kịch bị che giấu. Charlotte, người đi xa nhất, du nhập được nhân cách thực của người phụ nữ với những yêu cầu riêng tư và xã hội; Emily dựng những nhân vật có cá tính cực đoan sống giữa vùng đồi đầy hoa thạch thảo, trong một tiểu thuyết trữ tình giàu sự cố biến động nhưng vẫn giữ được sự mực thước (rất “Anh”) qua lời kể của một nhân vật xưng tôi không tham gia vào cốt truyện; Ann chuyển tải nỗi lo âu siêu hình vào những truyện kể có tính giáo huấn: cả ba đều đã làm đảo lộn tiểu thuyết Anh”P0F1P. Tuy nhiên, đặt tác phẩm của ba cô gái nhà Bronte dưới ánh sáng so sánh thì các học giả đều thừa nhận tài năng sáng tạo tuyệt vời của Emily và Charlotte hơn Ann : Charlotte là “người sáng tác nhiều và khéo léo nhất” [56, tr. 214], “Emily là một thiên tài kì lạ bất thường” [56, tr. 214] còn “Ann thuộc loại nhà văn có tài hơn nhà văn vĩ đại. Tương đối, trong ba chị em, Ann Bronte ít quan trọng hơn nếu xét địa vị nhà văn của nàng” [56, tr. 214]. Với hai tiểu thuyết Jane Eyre và Wuthering Heights, Charlotte và Emily được sánh ngang hàng với Lev Tolstoi, DostoievskiNgay từ khi mới ra đời, hai tác phẩm Jane Eyre và Wuthering Heights đã gây chấn động nơi người đọc lẫn giới phê bình văn học. Người ta cho rằng lâu lắm rồi mới có dịp đọc những cuốn tiểu thuyết hay đến vậy. Về tác giả Charlotte Bronte và tác phẩm Jane Eyre, Karl Marx trong Nữu ước thời báo (ngày 1 tháng 8 năm 1854) đã đặt bà ngang hàng cùng với Charles Dickens, William Makepeace Thackery, Elizabeth Gaskell, mà ông gọi là “trường phái xuất sắc của tiểu thuyết Anh hiện đại”. Còn trong The Book of great books đã có lời nhận xét về Jane Eyre như sau : “Cuốn tiểu thuyết này là một thành công lớn khi nó được xuất bản vào năm 1847. Bronte đã sử dụng bút danh Currer Bell và hầu hết các nhà phê bình kết 1 luận rằng tác giả là một người đàn bà, bởi vì người kể chuyện là một người phụ nữ” [113, tr. 424]. Trong Lịch sử văn học Anh quốc, tác giả Michael Alexander cũng có sự đánh giá cao về văn phong của tác phẩm Jane Eyre : “Jane Eyre đã tạo được nhiều ảnh hưởng bởi văn phong gợi cảm và tính nghiêm túc về luân lí trong nội dung câu chuyện. Jane Eyre sử dụng lối mô tả với những đường nét hấp dẫn, tinh tế mang tính tượng trưng, chẳng hạn như đoạn tả cây dẻ ngựa trong khu vườn của Rochester và căn phòng màu đỏ tại nhà dì Reed. Căn phòng kinh khủng ấy là dấu hiệu Gothic của một tác phẩm được sự đam mê thách thức và tổn thương dẫn dắt. “Ông chủ” của Jane, Creole điên loạn bị nhốt trên tầng gác, đám cưới bất thành, di sản bất ngờ mà Jane được hưởng, tiếng gọi thần giao cách cảm, tòa lâu đài bị cháy, tất cả đều là những hình ảnh của tiểu thuyết Gothic, loại tiểu thuyết mà chị em Bronte đã được đọc thưở ấu thời. Hơn nữa trong gia đình Bronte, cuộc sống của họ đã mang những đặc tính Gothic rồi” [1. tr. 418]. Đặng Thị Hảo trong Từ điển văn học bộ mới, Nxb Thế giới cũng có nhắc đến sự ảnh hưởng của tiểu thuyết Gothic đối với Jane Eyre, bên cạnh đó bà còn bình luận về sự thành công của Charlotte trong việc miêu tả tâm lí nhân vật : “Về nghệ thuật, trước hết, Jên Erơ là bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp của thiên nhiên Anh. Có thể thấy trong tập sách vô số bức họa lớn nhỏ và cảnh sắc thiên nhiên mà Bronti đã say mê ca ngợi và miêu tả bằng ngôn ngữ văn học tinh vi, chính xác. Bà cũng đã thể hiện tài tình sự hòa hợp giữa thiên nhiên với đời sống nội tâm nhân vật, tạo nên bầu không khí thi vị và thơ mộng cho cuốn tiểu thuyết. Tuy nhiên, những tình tiết ly kỳ và không khí bí ẩn của lâu đài Thornơfin được nhà văn đưa vào tác phẩm khiến độc giả vốn quen thuộc với loại “tiểu thuyết gôtich” – loại sách rất thịnh hành ở Anh thế kỷ XVIII, XIX... không khỏi nghĩ rằng Bronti chịu ảnh hưởng của phong cách nghệ thuật này” [53, tr. 696]. Bàn về nghệ thuật của tác phẩm Jane Eyre, nhà nghiên cứu Đỗ Khánh Hoan còn có lời nhận xét như sau : “Cốt truyện kém vững vàng, song nhân vật chính đã được tác giả miêu tả tỉ mỉ” [56, tr. 215]. Cũng trong Lịch sử văn học Anh quốc, Michael Alexander đã đề cập đến cấu trúc của Wuthering Heights : “Những ai đến với Wuthering Heights của Emily Bronte đều phải kinh ngạc trước sự phức tạp của một câu chuyện, mà ngay cả người đọc dày dặn cũng cảm thấy bí ẩn khó hiểu” [1, tr. 418]. Có lẽ phần nào chính vì “sự phức tạp” ấy và tính cách nhân vật quá “mãnh liệt” mà khi vừa được xuất bản, Wuthering Heights đã làm dấy lên những cuộc tranh luận “sấm sét” từ phía độc giả. Tác phẩm bên cạnh nhận được nhiều lời khen ngợi thì còn gặp phải không ít lời chỉ trích dữ dội. Trước tình thế đó, Charlotte đã phải lên tiếng để bênh vực cho em gái trong một lời tựa ở lần xuất bản thứ hai : “Wuthering Heights được đẽo tạc trong một xưởng hoang dại bằng những chất liệu mộc mạc. Nhà điêu khắc lấy một khối đá granit trên một cánh đồng hoang quạnh quẽ, nhìn kĩ chàng thấy từ tảng đá, có thể tạo được một cái đầu như thế nào, man rợ, đen đúa, hung hãn; một hình dáng được đắp nặn, với ít nhất là một yếu tố hùng vĩ, sức cường. Chàng làm việc với một cái đục thô sơ và không theo mẫu nào ngoài thi ảnh từ suy tư của chàng. Với thời gian và lao động khối đá mang hình người. Và kia, nó sừng sững đứng, đồ sộ, đen đúa và cau có, nửa tượng nửa núi đá; là tượng thì khủng khiếp và giống như quỷ; là núi đá thì hầu như đẹp, vì nó mang màu xám dịu và mặc lớp rêu của đồng hoang; và đá, thạch nam với những chùm hoa hình chuông và hương thơm ngào ngạt của nó, vẫn thủy chung mọc sát dưới chân gã khổng lồ ấy” [13, tr. 14]. Tuy nhiên càng về sau người ta càng nhận ra giá trị của tác phẩm Wuthering Heights và tài năng của Emily : “Wuthering Heights được đánh giá là một tác phẩm độc nhất vô nhị” [1, tr. 419], “thật độc đáo và đặc biệt trong văn chương Anh” [56, tr. 214]. Wuthering Heights được sánh ngang hàng với vở kịch Vua Lear của Shakespeare. Trước kia, người ta cho rằng cấu trúc của quyển tiểu thuyết quá rối rắm, phức tạp còn ngày nay giới phê bình văn học hiện đại công nhận cấu trúc của tác phẩm là một sự sáng tạo tuyệt vời của Emily Bronte : “Ngày nay, tác phẩm này được coi là một tiểu thuyết kinh điển của 5TVăn học Anh 5T với một cấu trúc rất sáng tạo, đó là cấu trúc truyện như một chuỗi 5Tbúp bê Matryoshka 5T, cũng vì sự sáng tạo này mà ý kiến của giới phê bình trong lần xuất bản đầu tiên của Đồi gió hú là rất khác nhau” P1F2P. Dương Tường trong khi dịch Wuthering Heights cũng đã nhận xét “đây là viên kim cương của văn học Anh”. Theo Đặng Thị Hảo thì : “Viết Đỉnh gió hú, Emily Brontë đã vận dụng những chất liệu hiện thực cộng với các motip tưởng tượng và phó