Luận văn Đặc trưng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay

LUẬN VĂN: Đặc trưng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta hiện nay Lời mở đầu Sau hơn mười năm đổi mới, đất nước ta trưởng thành một phần là nhờ sự thay đổi cơ chế quản lý mà trong đó nhà nước đóng vai trò vô cùng quan trọng. Việc chuyển đổi nền kinh tế nước ta từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường đã đem lại cho chúng ta nhiều kết quả đáng kể. Do đường lối mở cửa và sự ổn định về chính trị trong nước đã thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào nhiều lĩnh vực khác nhau. Nhờ ưu thế của kinh tế thị trường mà bộ mặt kinh tế Việt nam có những thay đổi rõ rệt. Theo chủ chương của Đảng và nhà nước thì kinh tế thị trường Việt nam sẽ phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa để giúp xã hội có một nền kinh tế phát triển cao trên cơ sở khoa học, công nghệ, và lực lượng sản xuất hiện đại . Đây là sự định hướng của một xã hội mà sự hùng mạnh của nó nhờ vào sự giàu có và hạnh phúc của dân cư. Xã hội không còn chế độ người bóc lột người, dựa trên cơ sở “Người lao động làm chủ” con người giải phóng được khỏi áp bức bóc lột, tấn công, làm theo năng lực, hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân . Định hướng XHCN không chỉ phản ánh nguyện vọng và lý tưởng của Đảng, nhà nước và nhân dân ta mà còn phản ánh xu thế khách quan của lịch sử. Định hướng XHCN ở nước ta là cần thiết và có tính khách quan. Xây dựng nền kinh tế thị trường không có gì mâu thuẫn với định hướng xã hội chủ nghĩa. Với ý nghĩa trên tôi đã chọn đề tài: “Đặc trưng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta hiện nay” Nội dung I. Một vài nét cơ bản về kinh tế thị trường Kinh tế thị trường là một nền kinh tế phát triển ở trình độ cao, là một mô hình kinh tế phát sinh và tồn tại khách quan ngoài ý muốn của con người, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan vào cấu trúc chính trị và bộ máy quyền lực. Mô hình kinh tế thị trường là tài sản chung, là khuynh hướng khách quan của lịch sử phát triển kinh tế xã hội. Đây là con đường đưa xã hội thoát cảnh nghèo đói. 1) Bản chất của kinh tế thị trường Kinh tế thị trường là một nền kinh tế khách quan do sự phát triển của lực lượng sản xuất quyết định, là phương thức lấy sự điều tiết của thị trường làm cơ sở phát triển. Do vậy nó gồm 3 nội dung chủ yếu:  Tự chủ kinh doanh và tự chịu lỗ lẫi trong kinh doanh.  Tất cả các khâu của quá trình tái sản xuất xã hội đều có quan hệ mật thiết với thị trường và được biểu hiện thông qua cơ chế tiền hàng.  Cơ chế thị trường là cơ sở của vận hành kinh tế xã hội nó chịu sự điều tiết và phân phối của nguồn vốn. ở bất kỳ một quốc gia nào khi chấp nhận và vận hành nền kinh tế theo cơ chế thị trường đều phải giải quyết 5 vấn đề lớn : Điều chỉnh thay đổi căn bản thiết chế quan hệ sở hữu. Phải dân chủ hoá đời sống chính trị xã hội. Cần tích luỹ được khối lượng vốn đầu tư cần thiết để tạo dựng nền móng cho nền kinh tế thị trường đồng thời phải tích cực gia tăng khả năng tích luỹ để mở rộng tái sản xuất xã hội ra tăng khả năng cạnh tranh. Phải có một nền công nghệ kỹ thuật phất triển. Phải xây dựng một cấu trúc kinh tế xã hội đồng bộ. 2) Đặc trưng của nền kinh tế thị trường Các chủ thể tham gia hoạt động trên thị trường thuộc các thành phần kinh tế khác nhau, tự chủ, chủ động hoạt động kinh doanh. Các quy luật kinh tế phải phát huy tác dụng, quy luật cung cầu hàng hoá, quy luật giá trị, cạnh tranh, quy luật tiền hàng. Các quan hệ kinh tế tự do cạnh tranh. Như vâỵ, kinh ttế thị trường là một nền kinh tế phát triển ở trình độ cao. Tất cả các quy luật kinh tế trong quá tình tái sản xuất xã hội đều được cụ thể hoá dùng đồng tiênf là thước đo kết quả hàng hoá, hiệu quả sản xuất kinh doanh. Làm cho các yếu tố của sản xuất như đất đai, tài nguyên, vốn bằng tiền, vốn vật chất sức lao động, công nhân, quản lý các sản phẩm và dịch vụ tạo ra chất xám...đều trở thành đối tượng hàng hoá. Việc chuyển sang mô thức kinh tế thị trường là một tất yếu khách quan. II. Đặc trưng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta 1) Thực trạng nền kinh tế Việt Nam khi chuyển sang kinh tế thị trường theo định hướng XHCN Khi chuyển sang kinh tế thị trường chúng ta đứng trước thực trạng là: đất nước đã và đang từng bước quá độ lên CNXH từ một xã hội vốn là thuộc địa nửa phong kiến, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất xã hội rất thấp. Đất nước lại phải trải qua hàng chục năm chiến đấu, hậu quả để lại còn nặng nề. Những tàn dư thực dân phong kiến còn nhiều, lại chịu ảnh hưởng nặng nề của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Với những đặc điểm như trên cơ thể nhận xét rằng: nền kinh tế nước ta không còn hoàn toàn là nền kinh tế tự cấp tự túc, nhưng cũng chưa phải là nền kinh tế hàng hoá theo nghĩa đầy đủ. Mặt khác, do có sự đổi mới về mặt kinh tế nên nền kinh tế nước ta khi chuyển sang kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hoá kém phát triển, còn mang nặng tính chất tự cấp tự túc và chịu ảnh hưởng nặng nề của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Thực trạng đó được thể hiện ở các mặt sau đây: Thứ nhất, kinh tế hàng hoá kém phát triển, nền kinh tế còn mang nặng tính chất tự cấp tự túc, cơ cấu kinh tế còn mất cân đối và kém hiệu quả, chưa có thị trường theo đúng nghĩa của nó và năng suất lao động xã hội và thu nhập quốc dân tính theo đầu người còn thấp. Nền kinh tế nhiều thành phần ở nước ta đã được hình thành và phát triển, vì vậy thị trường nước ta cũng được hình thành và phát triển. Xem xét khái quát về thị trường nước ta trong những năm vừa qua ta thấy thị trường nước ta vẫn còn là thị trường ở trình độ thấp, tính chất của nó còn hoang sơ, dung lượng còn yếu và có phần rối loạn. Chúng ta mới có thị trường hàng hoá nói chung, trước hết là thị trường hàng tiêu dùng thông thường với hệ số giá cả và quan hệ mua bán bình thường. Về cơ bản chúng ta chưa có thị trường sức lao động, thị trường tiền vốn trong khu vực kinh tế Nhà nước. Thực trạng này của thị trường nước ta là do kết quả của nhiều nguyên nhân khác nhau. Về mặt khách quan là do trình độ phát triển của phân công lao động xã hội còn thấp, nền kinh tế còn mang nặng tính tự cấp tự túc. Về mặt chủ quan là do những nhận thực chưa đúng đắn của nền kinh tế XHCN, do sự phân biệt duy ý chí giữa thị trường có tổ chức và thị trường tự do. Điều cần thiết phải rút ra từ thực trang của thị trường trên đây là: với tất cả tính phức tạp và các mặt tiêu cực xảy ra trên thị trường, việc chuyển nền kinh tế nước ta sang kinh tế thị trường vẫn đưa tới mức tiến bộ về mặt kinh tế hơn hẳn trước đây và tạo ra khả năng dẫn tới bước ngoặt quyết định. Nhiệm vụ đặt ra hiện nay là phải tiếp tục thúc đẩy quá trình hình thành và phát triển của thị trường ngày càng đầy đủ, thông suốt và thống nhất trên phạm vi cả nước, phải gắn thị trường trong nước với thị trường thế giới. Thứ hai về thực trạng của nền kinh tế nước ta khi chuyển sang nền kinh tế thị trường là ảnh hưởng của mô hình kinh tế chỉ huy với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Hai cơ chế kinh tế cũ và mới (cơ chế tập trung quan liêu bao cấp và cơ chế thị trường) có nhiều đặc điểm khác nhau, do đó điểm khác nhau cơ bản là ở chỗ: cơ chế cũ hình thành trên cơ sở thu hẹp hoặc gần như xoá bỏ quan hệ hàng hoá tiền tệ, làm cho nền kinh tế bị “hiện vật hoá”; cơ chế mới hình thành trên cơ sở mở rộng quan hệ hàng hoá tiền tệ. Quy luật giá trị tồn tại trong cơ chế giao nộp và cấp phát chỉ là hình thức. Việc mở rộng sản xuất và lưu thông hàng hoá là một tất yếu lịch sử, cho nên hạn chế quan hệ hàng hoá tiền tệ và quy luật giá trị trở thành sự cản trở tiến bộ kinh tế, kìm hãm nhân tố mới, do đó làm cho Nhà nước không thể làm chủ những quá trình kinh tế khách quan mặc dù trong tay Nhà nước có thực lực kinh tế to lớn. Vì vậy, Đại hội lần thứ VII Đảng ta đã khẳng định: Xoá bỏ triệt để cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp hình thành cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước bằng pháp luật, kế hoạch, chính sách và các công cụ khác. Xây dựng và phát triển đồng bộ hàng tiêu dùng, vật tư, dịch vụ, tiêu tốn, sức lao động… thực hiện giao kinh tế thông suốt trong cả nước và với thị trường thế giới. 2) Thực chất của quá trình chuyển nền kinh tế Việt Nam sang kinh tế thị trường theo định hướng XHCN Từ sự phân tích thực trạng của nền kinh tế nước ta khi chuyển sang nền kinh tế thị trường ta có thể rút ra kết luận: Thứ nhất, thực chất của quá trình chuyển nền kinh tế nước ta sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN là quá trình chuyển nền kinh tế còn mang nặng tính chất tự cấp tự túc sang nền kinh tế hàng hoá tiến tới nền kinh tế thị trường và quá trình chuyển cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Thứ hai, quá trình chuyển nền kinh tế nước ta sang nền kinh tế thị trường đồng thời cũng là quá trình thực hiện nền kinh tế mở, nhằm hoà nhập nước ta với thị trường thế giới. Sự phát triển của CNTB đã khẳng định kinh tế hàng hoá đã làm cho thị trường dân tộc gắn bó và hoà nhập với thị trường thế giới. Chính giao lưu hàng hoá đã làm cho quan hệ quốc tế được mở rộng khỏi phạm vi quốc gia, thúc đẩy nền kinh tế phát triển nhanh chóng. Trong quan hệ quốc tế chúng ta có nhiều đổi mới quan trọng. Chúng ta đã chuyển quan hệ quốc tế từ đơn phương sang đa phương, quan hệ với tất cả các nước không phân biệt chế độ chính trị, theo nguyên tắc đôi bên cùng có lợi và không can thiệp vào quan hệ nội bộ của nhau. 3) đặc trưng của nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam Nền kinh tế thị trường Việt nam là nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, nó có những đặc trưng riêng. Đặc trưng đó chính là tính định hướng XHCN của nền kinh tế thị trường ở nước ta. Đây là đặc trưng cần thiết và có tính khách quan. Theo ý kiến của đa số các nhà khoa học Việt nam thì có thể quan niệm định hướng XHCN nền kinh tế thị trường ở nước ta có những nội dung sau: Một là: Hai mặt kinh tế xã hội của nền kinh tế thị trường được chủ động kết hợp với nhau từ đầu thông qua pháp luật, chính sách kinh tế và xã hội trên cả tầm vĩ mô và vi mô. Chúng ta cũng cần có các chính sách kinh tế xã hội những giải pháp điều tiết mức thu nhập của các tầng lớp dân cư nhằm thực hiện một xã hội văn minh. Hai là: cùng vơi sự tăng trưởng và phát triển kinh tế, môi trường sinh thái cần được chủ động bảo vệ và phát triển qua các dự án đầu tư môi sinh và qua việc chấp hành đúng đắn luật pháp, chính sách môi trường của nhà nước. Ba là: Nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN phải là một nền kinh tế phát triển cao. Nếu như nền kinh tế trì trệ kém phát triển, tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân thấp dẫn tới mức thu nhập bình quân đầu người thấp, không có tích luỹ từ nội bộ nền kinh tế thì không thể gọi là định hướng XHCN. Đây là một yêu cầu rất quan trọng của định hướng XHCN. Bốn là: Định hướng XHCN còn thể hiện trong cơ cấu kinh tế nước ta, đặc biệt là cơ cấu thành phần kinh tế. Để có định hướng XHCN, kinh tế nhà nước phải phát huy được vai trò chủ đạo, nó cùng với kinh tế hợp tác là nền tảng của nền kinh tế. Năm là: Nhà nước kinh tế thị trường vì mục tiêu dân giàu nước mạnh xã hội công bằng văn minh. Trong thời kỳ đầu kinh tế thị trường, nhà nước ta thực hiện vai trò bà đỡ, tạo điều kiện cho nền kinh tế thị trường phát triển đúng hướng. Vai trò đó thể hiện bằng hệ thống pháp luật, bảo vệ nền tự do dân chủ, công bằng xã hội và mở rộng phúc lợi cho nhân dân. Sáu là : Nền kinh tế thị trường ở nước ta là nền kinh tế dân tộc hoà nhập với kinh tế quốc tế. Với xu hướng phát triển kinh tế mở, nội dung này có ý nghĩa rất lớn, một mặt nó phát huy được lợi thế so sánh của nền kinh tế nước ta về địa lý, về tài nguyên thiên nhiên và lao động; mặt khác nó làm cho nền kinh tế nước ta từng bước hoà nhập vào nền kinh tế khu vực và thị trường thế giới; từ đó tiếp thu được những thành tựu mới về khoa học kĩ thuật, công nghệ thế giới, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước . Trên đây là sáu nội dung chính định hướng XHCN của nền kinh tế thị trường Việt nam và cũng là đặc trung riêng của mô hình thị trường định hướng XHCN ở nước ta. Nội dung của định hướng XHCN nêu trên không chỉ phản ánh nguyện vọng và lý tưởng của đảng, nhà nước và nhân dân ta mà còn phản ánh xu thế phát triển khách quan của thời đại cũng như quy luật tiến hoá của lịch sử. III. Một vài giải pháp cơ bản của nhà nước với những hạn chế của nền kinh tế thị trường. ở Việt nam thị trường hoạt động còn yếu, nó chưa đủ mức độ để báo hiệu những cơ hội mới. Khu vực tư nhân còn thiếu kỹ năng và kinh nghiệm cần thiết để đáp ứng các tín hiệu về thời cơ mà họ nhận được. Do đó sự liên lạc có hiệu quả giữa nhà nước và tư nhân là cần thiết làm cho các đường lối phát triển kinh tế trở thành hiện thực. Nhà nước cần xây dựng hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, đồng bộ.Hệ thồng pháp luật cần được bổ sung và hoàn thiện trên cấc lỉnh vực :sử dụng , chuyển nhượng, và cho thuê đất đai, thị trường bất động sản thị trường vốn ... Bổ sung điều chỉnh bộ luật thuế tránh chồng chéo, khuyến khích đầu tư trong nước, xác định rõ thẩm quyền trách nhiệm của cá nhân, xây dựng bộ luật thương mại, luật ngân sách, luật hành chính nhà nước... Cải cách gắn liền với đổi mới kinh tế là một nhân tố quyết định đẩm bảo kinh tế tăng trưởng nhanh, ổn định và bền vững ở nước ta. Đổi mới cơ chế quản lý và sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước đồng thời xác định mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế xã hội phù hợp với kinh tế xã hội nước ta và bối cảnh quốc tế hiện nay . Trên đây là một số giải pháp cơ bản mà Việt Nam cần áp dụng nhằm đổi mới và tăng cường sự quản lý nhà nước ta hiện nay để đảm bảo phát triển một nền kinh tế ổn định, vững chắc và đạt hiệu quả công bằng xã hội . Kết luận Nền kinh tế của đa số các quốc gia trên thế giới đều là nền kinh tế hỗn hợp ở mức độ khác nhau. Việt Nam hiện nay đang trong thời kỳ chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Thực chất của vấn đề này chính là giảm bớt tính tập trung, tăng cường tính tự điều chỉnh của thị trường. Với sự chuyển đổi này, nền kinh tế Việt Nam hiện nay là nền kinh tế hỗn hợp với đặc trưng riêng của mình. Cơ chế vận hành của nền kinh tế hỗn hợp là cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Bằng những công cụ quản lý và chính sách của mình, Nhà nước Việt Nam quản lý vĩ mô nền kinh tế phát triển theo định hướng XHCN, đảm bảo tăng trưởng hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội. Như vậy, Nhà nước luôn luôn có vai trò nhất định trong sự phát triển của đất nước nói chung và phát triển kinh tế nói riêng. Sau 10 năm thực hiện đường lối đổi mới, chúng ta đã đạt nhiều thành tựu và đưa đất nước thoát khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế xã hội. Tuy nhiên, nền kinh tế vẫn còn nhiều khó khăn, yếu kém. Để vượt qua giai đoạn này, trước mặt chúng ta còn có nhiều thách thức lớn, trong đó có nguy cơ bị tụt hậu về kinh tế so với các nước trong khu vực. Đồng thời chúng ta cũng có những cơ hội mới để phát triển. Vấn đề đặt ra là chúng ta phải biết chủ động nắm thời cơ, kiên quyết đẩy lùi khó khăn, tạo thế ổn định để phát triển nhanh và vững chắc. Điều này đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa vai trò quản lý kinh tế của Nhà nước nhằm thực hiện tốt hơn nữa chức năng định hướng và chỉ đạo sự phát triển, dẫn dắt nỗ lực phát triển, tạo khuôn khổ pháp luật thống nhất...vv để đáp ứng yêu cầu tăng trưởng nhanh, ổn định, vững chắc và công bằng xã hội. Tài liệu tham khảo 1. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII - Nhà XB chính trị quốc gia. 2. Vai trò quản lý kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường: Kinh nghiệm của các nước ASEAN - PTS Nguyễn Duy Hùng - Nhà XB chính trị quốc gia. 3. Giáo trình Kinh tế chính trị (tập II) - Trường ĐHKTQD - Nhà xuất bản Giáo dục 4. Tạp chí Kinh tế phát triển - Trường ĐHKTQD. 5.Giáo trình thương Mại – trường đại học QLKDHN Mục lục Mục lục ....................................................................... Error! Bookmark not defined. Lời mở đầu .................................................................................................................. 1 Nội dung ...................................................................................................................... 3 I. Một vài nét cơ bản về kinh tế thị trường .............................................................. 3 1) Bản chất của kinh tế thị trường ........................................................................ 3 2) Đặc trưng của nền kinh tế thị trường ............................................................... 4 II. Đặc trưng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta . 4 1) Thực trạng nền kinh tế Việt Nam khi chuyển sang kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ...................................................................................................... 4 2) Thực chất của quá trình chuyển nền kinh tế Việt Nam sang kinh tế thị trường theo định hướng XHCN....................................................................................... 6 3) Đặc trưng của nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam .................................................................................................................. 7 III. Một vài giải pháp cơ bản của nhà nước với hạn chế của nền kinh tế thị trường 7 Kết luận ..................................................................................................................... 10