Luận văn Hoàn thiện Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở ở Việt Nam hiện nay

1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời đánh dấu một bước chuyển biến vô cùng trọng đại của dân tộc ta. Nó đập tan ách thống trị thực dân tàn bạo, xóa bỏ chế độ phong kiến lỗi thời đưa dân tộc ta bước vào kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, nhân dân được làm chủ đất nước, làm chủ xã hội. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi dân chủ là một nội dung quan trọng. Phát huy quyền làm chủ của nhân dân vừa là mục tiêu, vừa là động lực để nhân dân ta vượt qua khó khăn, thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ cách mạng, vừa là bản chất và đặc trưng của chế độ mới. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (12/1986) đã khẳng định: "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, đó là nền nếp hàng ngày của xã hội mới, thể hiện chế độ nhân dân lao động tự quản lý nhà nước của mình". Trong quá trình xây dựng đất nước, quyền dân chủ của nhân dân ngày càng được mở rộng, nhân dân thực hiện quyền làm chủ đất nước trước hết và chủ yếu thông qua các cơ quan dân cử. Trong những năm 80 - 90 của thế kỷ XX tình hình vi phạm quyền dân chủ, tệ quan liêu tham nhũng diễn ra trầm trọng dẫn đến tình trạng khiếu kiện tập thể, sự phản ứng mạnh mẽ của nhân dân, làm giảm mạnh lòng tin của nhân dân đối với Đảng và chính quyền. Ngày 18/02/1998, Bộ Chính trị ra Chỉ thị số 30/CT-TƯ về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở. Cụ thể hóa một bước chỉ thị này, ngày 15/5/1998, Chính phủ ra Nghị định số 29/NĐ-CP ban hành kèm theo Quy chế thực hiện dân chủ ở xã và đã được sửa đổi, bổ sung thay thế bằng Nghị định số 79/NĐ-CP ngày 7/7/2003 (quy chế này áp dụng cho cả phường và thị trấn, sau đây gọi là Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở). Đây là những văn bản 2 quan trọng do Đảng và Nhà nước ban hành nhằm tiếp tục phát huy quyền làm chủ của nhân dân, từng bước đẩy lùi các hiện tượng tiêu cực, tham nhũng, chuyên quyền độc đoán, hống hách, xa rời quần chúng, tạo động lực mạnh mẽ trong nhân dân, góp phần thúc đẩy công cuộc đổi mới xây dựng đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN). Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, ngoài những mặt tích cực đạt được đã bộc lộ những điểm chưa hoàn chỉnh như: Tính dân chủ hóa, công khai hóa trong việc cung cấp những thông tin có liên quan trực tiếp đến đời sống hằng ngày của nhân dân ở cơ sở còn hạn chế. Việc thực hiện chế độ lấy ý kiến nhân dân trước khi ban hành chủ trương chính sách của chính quyền còn mang tính hình thức, kém hiệu quả, chưa quy định rõ ràng trách nhiệm của chính quyền trong việc thực hiện Quy chế dân chủ. Còn thiếu các phương thức cụ thể để thực hiện phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra" một nội dung quan trọng của việc thực hiện quyền dân chủ ở cơ sở. Nhiều địa phương và người dân còn xem nhẹ nghĩa vụ phải thực hiện các nội dung của Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở; chưa có những chế tài cụ thể đối với những hành vi cản trở hoặc không thực hiện các nội dung của quy chế. Trước yêu cầu của giai đoạn phát triển mới của đất nước. Việc triển khai nghiên cứu đề tài: "Hoàn thiện Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở ở Việt Nam hiện nay" là việc làm cần thiết có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn đáp ứng yêu cầu bức xúc hiện nay là xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của dân, do dân và vì dân. 2. Tình hình nghiên cứu Vấn đề dân chủ và thực hiện dân chủ nói chung được rất nhiều nhà khoa học và các tác giả khác quan tâm nghiên cứu, điển hình như: VI. Lênin: Bàn về dân chủ trong quản lý xã hội, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003; Thái Ninh - Hoàng Chí Bảo: Dân chủ tư sản và dân chủ xã hội chủ nghĩa, Nxb Sự 3 thật, Hà Nội, 1991; Hoàng Chí Bảo: Tổng quan về dân chủ và cơ chế thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta: quan điểm, lý luận và phương pháp nghiên cứu, Tạp chí Thông tin lý luận, số 9/1992; Nguyễn Đăng Quang: Một cách tiếp cận khái niệm dân chủ, Tạp chí Thông tin lý luận, số 9/1992; PGS.TS Vũ Minh Giang: Thiết chế làng xã cổ truyền và quá trình dân chủ hóa hiện nay ở nước ta, Tạp chí Thông tin lý luận, số 9/1992; Lê Văn Tuấn: Tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hành dân chủ, Tạp chí Thông tin lý luận, số 9/1992; TS. Đỗ Trung Hiếu: Một số suy nghĩ về xây dựng nền dân chủ ở Việt Nam hiện nay (sách tham khảo), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004; Đào Trí Úc: Củng cố các hình thức dân chủ và sự vững mạnh của nhà nước ta, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 11/1998; Nguyễn Đăng Dung: "Dân chủ" làng xã - Những vấn đề cần phải đặt ra nghiên cứu, Tạp chí Cộng sản, số 6/1998; Lê Minh Thông: Tăng cường cơ sở pháp luật về dân chủ trực tiếp ở nước ta trong giai đoạn hiện nay, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 1/2000; Lê Hồng Hạnh: Bàn về các đảm bảo pháp lý của dân chủ, Tạp chí Quản lý nhà nước, số 4(51), 2000; Trần Thị Băng Thanh: Vai trò của Nhà nước đối với việc thực hiện quyền dân chủ của nhân dân ở Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sĩ Triết học bảo vệ năm 2002 tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Nghiên cứu về Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở, các bài viết, công trình nghiên cứu chỉ dừng lại ở chỗ: Tìm hiểu và nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về việc triển khai thực hiện Quy chế dân chủ ở cấp xã. Đánh giá, tổng kết những thành tựu và những khó khăn sau hơn 6 năm thực hiện Quy chế dân chủ ở cấp xã như: Quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã một số vấn đề lý luận và thực tiễn (sách tham khảo), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000 do PGS. TS. Dương Xuân Ngọc chủ biên; sách chuyên khảo của tác giả TS. Nguyễn Văn Sáu - GS. Hồ Văn Thông (đồng chủ biên): Thực hiện quy chế dân chủ và xây dựng chính quyền cấp xã ở nước ta hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003; cuốn: Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong 4 tình hình hiện nay một số vấn đề lý luận và thực tiễn do PGS.TS Nguyễn Cúc (chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002; cuốn: Các đoàn thể nhân dân với việc bảo đảm dân chủ ở cơ sở hiện nay do TSKH. Phan Xuân Sơn (chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003; Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: Tâm lý xã hội trong quá trình thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004; PGS.TS. Vũ Văn Hiền (chủ biên): Phát huy dân chủ ở xã, phường và cuốn: Dân chủ ở cơ sở qua kinh nghiệm của Thụy Điển và Trung Quốc, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004; Quá trình thực hiện quy chế dân chủ ở một số tỉnh đồng bằng sông Hồng hiện nay (Đề tài cấp bộ năm 2002 - 2003) do Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh chủ trì). Ngoài ra, còn có rất nhiều các bài viết đăng trên các báo, tạp chí về tình hình thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở của các địa phương trong cả nước như: Trương Quang Được: Tiếp tục đẩy mạnh việc xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, Tạp chí Cộng sản, số 12/2002; Phạm Gia Khiêm: Thực hiện Quy chế dân chủ với xây dựng hệ thống chính trị cơ sở, Tạp chí Cộng sản, số 9/2000; Lê Khả Phiêu: Phát huy quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng và thực hiện thiết chế dân chủ ở cơ sở, Tạp chí Cộng sản, số 4/1998; Đỗ Mười: Phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, Tạp chí Cộng sản, số 20/1998; Trần Quang Nhiếp: Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở sau hai năm nhìn lại, Tạp chí Cộng sản, số 11/2000...; Phạm Quang Nghị: Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở ở Hà Nam, Tạp chí Cộng sản, số 5/2000; Nhật Tân: Hà Nội sau 5 năm xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, Tạp chí Cộng sản, số 32/2003; Nguyễn Đại Khởn: Kết quả và kinh nghiệm bước đầu sau 5 năm triển khai thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở ở tỉnh Nam Định, Tạp chí Tổ chức Nhà nước, số 7/2004; Lê Kim Việt: Qua ba năm thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở ở nông thôn, Tạp chí cộng sản, số 18/2002... 5 Nhìn chung, các bài viết đã lý giải về tính tất yếu phải xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn khảo sát việc thực hiện quy chế ở các địa phương, vùng miền trong cả nước để đưa ra những thành tựu đã đạt được của việc thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã cũng như rút ra những bất cập, hạn chế, vướng mắc của Quy chế, mà chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã và hoàn thiện pháp luật thực hiện dân chủ ở cấp xã trên cơ sở lý luận và thực tiễn hiện nay. Tuy nhiên, những tài liệu nêu trên có giá trị tham khảo tốt cho tác giả trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn. 3. Phạm vi nghiên cứu của luận văn Pháp luật về thực hiện dân chủ hiện nay có phạm vi điều chỉnh tương đối rộng, bao gồm nhiều loại như: Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở (xã, phường, thị trấn), quy chế thực hiện dân chủ ở cơ quan, doanh nghiệp... Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở (được ban hành kèm theo Nghị định số 29/NĐ-CP ngày 11/5/1998 của Chính phủ, đã được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định 79/NĐ-CP ngày 7/7/2003). Trong đó, tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận về Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở, thực trạng quy chế và thi hành Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở từ năm 1998 đến nay. Trên cơ sở đó đề ra phương hướng và các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở trong điều kiện mới. 4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn Mục đích Trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về dân chủ và Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở, từ thực trạng Quy chế và thi hành Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở ở Việt Nam hiện nay, luận văn đề xuất một số phương 6 hướng và các giải pháp pháp lý cơ bản nhằm hoàn thiện Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở trong thời kỳ mới. Nhiệm vụ Từ mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: + Đưa ra khái niệm, phạm vi điều chỉnh và vai trò của Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở; xác định các tiêu chí hoàn thiện Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở. + Phân tích, đánh giá thực trạng Quy chế và thi hành Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở ở Việt Nam hiện nay. + Đối chiếu, liên hệ với những yêu cầu của giai đoạn phát triển mới của đất nước, trên cơ sở quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, bước đầu đề xuất phương hướng và các giải pháp nhằm hoàn thiện Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam về xây dựng nền dân chủ XHCN, về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN nói chung và về lý luận xây dựng pháp luật nói riêng. - Phương pháp nghiên cứu của luận văn là phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng với các phương pháp nghiên cứu cụ thể: Lịch sử - cụ thể; phân tích - tổng hợp, kết hợp với các phương pháp nghiên cứu khác: Thống kê, so sánh... 6. Đóng góp mới về khoa học của luận văn - Luận văn nghiên cứu xác định khái niệm quyền dân chủ, khái niệm thực hiện quyền dân chủ, tiêu chí hoàn thiện Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở. 7 - Phân tích, đánh giá một cách tương đối có hệ thống toàn diện thực trạng và những nguyên nhân tồn tại của Quy chế và thực thi Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở. - Đề xuất một số phương hướng và giải pháp pháp lý cơ bản nhằm hoàn thiện Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở ở Việt Nam hiện nay và hoàn thiện các quy định của pháp luật có liên quan trong điều kiện mới. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn góp phần giải quyết một số vấn đề lý luận và thực tiễn hiện nay đang đặt ra đối với hoạt động thực hiện quyền dân chủ ở cơ sở xã, phường, thị trấn. - Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy trong các trường chính trị, pháp lý cũng như nghiên cứu hoàn thiện pháp luật thực hiện quyền dân chủ ở cơ sở ở Việt Nam trong thời gian tới. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương, 7 tiết. 8 Ch−¬ng 1 C¬ së lý luËn vÒ hoµn thiÖn Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së 1.1. kh¸i qu¸t vÒ d©n chñ vµ thùc hiÖn d©n chñ x· héi chñ nghÜa 1.1.1. D©n chñ vµ quyÒn d©n chñ trong häc thuyÕt M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh 1.1.1.1. D©n chñ x· héi chñ nghÜa - Quan ®iÓm chung vÒ kh¸i niÖm d©n chñ D©n chñ lµ mét thuËt ng÷ ®· xuÊt hiÖn trong thêi kú Hy L¹p cæ ®¹i. Theo tiÕng Hy L¹p th× "d©n chñ" lµ mét tõ ghÐp cña hai tõ Demos (ng−êi b×nh d©n) vµ Kratos (quyÒn lùc). Nh− vËy, víi nguyªn nghÜa cña tõ d©n chñ cã nghÜa lµ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, quyÒn lùc cña nh©n d©n. Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam ®Þnh nghÜa: "D©n chñ, h×nh thøc tæ chøc thiÕt chÕ chÝnh trÞ cña x· héi dùa trªn viÖc thõa nhËn nh©n d©n lµ nguån gèc cña quyÒn lùc, thõa nhËn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vµ tù do. D©n chñ còng ®−îc vËn dông vµo tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña nh÷ng tæ chøc vµ thiÕt chÕ chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh" [61, tr. 653]. Nh− vËy, víi nghÜa chung nhÊt, d©n chñ ®−îc sö dông nh− mét tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é vµ tÝnh chÊt cña c¸c nhµ n−íc trong viÖc tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc hoÆc tÝnh chÊt cña nh÷ng x· héi. D©n chñ cßn lµ tiªu chÝ ®Ó chØ c¸ch thøc tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc. Cho ®Õn nay, kh¸i niÖm d©n chñ ®· cã sù më réng vµ ph¸t triÓn. Theo ®ã, d©n chñ ®−îc hiÓu lµ c¸ch thøc tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc; nguyªn t¾c tæ chøc vµ qu¶n lý x· héi; lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®¸nh gi¸ tÝnh chÊt nhµ n−íc, x· héi vµ nã còng lµ t− t−ëng, häc thuyÕt... 9 - Quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ d©n chñ XHCN "D©n chñ" theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ mét hiÖn t−îng lÞch sö g¾n liÒn víi x· héi cã giai cÊp vµ ®−îc biÕn ®æi d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau trong ®iÒu kiÖn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Trong x· héi XHCN, "d©n chñ" cã mét chÊt l−îng míi, néi dung "quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n" ®−îc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ trªn c¬ së mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, v−ît qua lîi Ých Ých kû cña giai cÊp thèng trÞ. Nhê vËy, d©n chñ lµ yÕu tè b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh gi¶i phãng vµ ph¸t triÓn toµn diÖn con ng−êi, ®em l¹i cho hä quyÒn lµm chñ cuéc sèng, quyÒn s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, tinh thÇn cho x· héi, trong ®ã, "sù ph¸t triÓn tù do cña mçi ng−êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña tÊt c¶ mäi ng−êi" [34, tr. 569]. "D©n chñ", theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, tr−íc hÕt lµ mét h×nh thøc nhµ n−íc. Nhµ n−íc ®ã, mét mÆt thùc hiÖn d©n chñ vµ mÆt kh¸c thùc hiÖn trÊn ¸p ®èi víi giai cÊp kh¸c trong x· héi, V.I. Lªnin viÕt: "ChÕ ®é d©n chñ, ®ã lµ mét nhµ n−íc thõa nhËn viÖc thiÓu sè phôc tïng ®a sè, nghÜa lµ sù tæ chøc b¶o ®¶m cho mét giai cÊp thi hµnh b¹o lùc mét c¸ch cã hÖ thèng chèng l¹i mét giai cÊp kh¸c" [30, tr. 101]. V× vËy, trong lÞch sö x· héi loµi ng−êi, d©n chñ lu«n mang tÝnh giai cÊp, nã tån t¹i d−íi nh÷ng h×nh thøc cô thÓ, biÕn ®æi cïng víi sù thay ®æi cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vµ kÕt cÊu giai cÊp cña x· héi. D©n chñ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, lµ kÕt qu¶ cña c¸c cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n. Do vËy, d©n chñ XHCN lµ mét hiÖn t−îng hîp quy luËt, lµ b−íc ph¸t triÓn cao h¬n vÒ chÊt so víi c¸c kiÓu d©n chñ trong lÞch sö mµ b¶n chÊt cña nã lµ nh»m gi¶i phãng con ng−êi khái ¸p bøc bãc lét vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó con ng−êi ®−îc ph¸t triÓn toµn diÖn. Theo C.M¸c, chÕ ®é d©n chñ XHCN thùc chÊt lµ chÕ ®é "do nh©n d©n tù quy ®Þnh nhµ n−íc", tõ viÖc nh©n d©n tæ chøc bÇu cö ®Ó h×nh thµnh bé m¸y nhµ n−íc ®Õn tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc dùa trªn nguyªn t¾c do d©n vµ v× d©n còng nh− viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t cña nh©n d©n ®èi víi ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc. 10 Trong chÕ ®é d©n chñ, nh©n d©n lµ chñ thÓ tèi cao cña quyÒn lùc nhµ n−íc. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn ë chç: nh©n d©n tù tæ chøc (bÇu cö) quyÒn lùc nhµ n−íc; nh©n d©n cã quyÒn tham gia qu¶n lý vµ quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña nhµ n−íc (tr−ng cÇu d©n ý); nh©n d©n cã quyÒn kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc. T− t−ëng nµy cña M¸c vÒ sau ®−îc Lªnin tiÕp thu vµ ph¸t triÓn trong mét ®iÒu kiÖn míi víi t− t−ëng "chñ nghÜa x· héi sÏ kh«ng chiÕn th¾ng nÕu kh«ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ chÕ ®é d©n chñ". Lªnin ®· kh¸i qu¸t quyÒn d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ cña nh©n d©n thµnh ba néi dung lín ®ã lµ: QuyÒn bÇu cö; quyÒn tham gia qu¶n lý c¸c c«ng viÖc cña nhµ n−íc vµ quyÒn b·i miÔn. Nh− vËy, theo chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× d©n chñ XHCN sÏ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: + D©n chñ cho nh©n d©n lao ®éng (sè ®«ng). + D©n chñ thùc sù. Tøc lµ biÕn "d©n chñ" tõ khÈu hiÖu trë thµnh hµnh ®éng thùc tÕ th«ng qua vai trß cña nhµ n−íc. + D©n chñ XHCN lµ nÒn d©n chñ toµn diÖn trªn c¸c lÜnh vùc, chÝnh trÞ, kinh tÕ, t− t−ëng, v¨n hãa... Thùc chÊt cña d©n chñ XHCN lµ sù tham gia mét c¸ch thùc sù b×nh ®¼ng vµ ngµy cµng réng r·i cña nh÷ng ng−êi lao ®éng vµo qu¶n lý c«ng viÖc cña nhµ n−íc vµ x· héi. Thèng nhÊt ®−îc quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n trong mèi quan hÖ víi nhµ n−íc. V× vËy, nã trë thµnh môc tiªu vµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn x· héi. - Quan ®iÓm cña Hå ChÝ Minh vÒ d©n chñ TiÕp thu vµ kÕ thõa c¸c quan ®iÓm vÒ "d©n chñ" cña nh©n lo¹i, Hå ChÝ Minh ®· tiÕp cËn vµ lý gi¶i kh¸i niÖm "d©n chñ" mét c¸ch ®¬n gi¶n, nh−ng hÕt søc c« ®äng vµ ®iÒu quan träng lµ mäi ng−êi (®Æc biÖt lµ ng−êi d©n) dÔ hiÓu, dÔ thùc hiÖn, dÔ kiÓm so¸t. Ng−êi nãi: "ChÕ ®é ta lµ chÕ ®é d©n chñ. Tøc lµ d©n lµm chñ" [42, tr. 251]. 11 N−íc ta lµ n−íc d©n chñ, ®Þa vÞ cao nhÊt lµ d©n, v× d©n lµ chñ" [38, tr. 515]. HoÆc cã lóc Ng−êi viÕt: N−íc ta lµ n−íc d©n chñ Bao nhiªu lîi Ých ®Òu v× d©n Bao nhiªu quyÒn h¹n ®Òu cña d©n C«ng viÖc ®æi míi, x©y dùng lµ tr¸ch nhiÖm cña d©n Sù nghiÖp kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc lµ c«ng viÖc cña d©n ChÝnh quyÒn tõ x· ®Õn ChÝnh phñ do d©n cö ra. §oµn thÓ tõ Trung −¬ng ®Õn x· do d©n tæ chøc nªn. Nãi tãm l¹i, quyÒn hµnh vµ lùc l−îng ®Òu ë n¬i d©n [37, tr. 698]. Nh− vËy, "d©n lµ chñ" vµ "d©n lµm chñ" lµ cèt lâi trong kh¸i niÖm "d©n chñ" mµ Hå ChÝ Minh gi¶i thÝch. Quan niÖm trªn ®©y cña Hå ChÝ Minh cho thÊy néi dung cña d©n chñ ®· thÓ hiÖn ®−îc néi dung c¨n b¶n nhÊt cña loµi ng−êi vÒ kh¸i niÖm d©n chñ - quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n. Quan ®iÓm "d©n lµ chñ", "d©n lµm chñ" lµ quan ®iÓm nhÊt qu¸n trong t− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ x©y dùng mét chÕ ®é x· héi míi, mét nhµ n−íc kiÓu míi ë ViÖt Nam, mµ trong ®ã ®Þa vÞ cña ng−êi d©n tõ mét ng−êi d©n mÊt n−íc (n« lÖ) trë thµnh chñ nh©n «ng cña x· héi víi t− c¸ch lµ mét "c«ng d©n" vµ nhµ n−íc ®ã ®· b¶o ®¶m quyÒn "lµ chñ" ®ã cña c«ng d©n ®Ó hä trë thµnh ng−êi "lµm chñ" trong viÖc x©y dùng nhµ n−íc vµ x· héi. Do vËy, thùc hµnh d©n chñ (biÕn d©n chñ trë thµnh hiÖn thùc) ®−îc Hå ChÝ Minh xem nh− lµ chiÕc "ch×a khãa v¹n n¨ng" ®Ó ®i ®Õn thµnh c«ng. 1.1.1.2. QuyÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa - Kh¸i niÖm quyÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa NÕu hiÓu d©n chñ lµ quyÒn lùc nhµ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n, nh©n d©n lµm chñ x· héi vµ tham gia vµo viÖc qu¶n lý x· héi, th× quyÒn d©n chñ lµ tÊt c¶ 12 nh÷ng quyÒn n¨ng n¾m gi÷ vµ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc cña ng−êi d©n ®−îc luËt ph¸p ghi nhËn. §ã lµ tæng hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt quy ®Þnh quyÒn cña c«ng d©n trong mèi quan hÖ víi Nhµ n−íc vµ c¸c chñ thÓ kh¸c trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi nã bao gåm c¸c quyÒn vÒ d©n sù, kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi. Nh− vËy, khi nãi tíi quyÒn d©n chñ hay c¸c gi¸ trÞ d©n chñ ®−îc thÓ chÕ hãa, tr−íc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh nguån gèc cña nã lµ do ph¸p luËt thõa nhËn vµ quy ®Þnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ cña x· héi trong tõng thêi kú. Sau ®ã Nhµ n−íc b¶o ®¶m cho c¸c gi¸ trÞ ®ã ®−îc thùc hiÖn trªn thùc tÕ. QuyÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lµ hÖ thèng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt do Nhµ n−íc XHCN ban hµnh vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn, bao gåm c¸c quy ®Þnh vÒ quyÒn cña c«ng d©n trong mèi quan hÖ víi Nhµ n−íc vµ c¸c chñ thÓ kh¸c trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi… b¶o ®¶m cho nh©n d©n lµ chñ thÓ cña quyÒn lùc nhµ n−íc. - QuyÒn d©n chñ trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi +