Luận văn Khai thác hiệu quả tiềm năng phát triển du lịch sinh thái huyện hàm thuận Nam - Tỉnh bình thuận theo hướng bền vững

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH --------------------------------- Dương Thị Tưởng KHAI THÁC HIỆU QUẢ TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI HUYỆN HÀM THUẬN NAM- TỈNH BÌNH THUẬN THEO HƯỚNG BỀN VỮNG LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH --------------------------------- Dương Thị Tưởng KHAI THÁC HIỆU QUẢ TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI HUYỆN HÀM THUẬN NAM- TỈNH BÌNH THUẬN THEO HƯỚNG BỀN VỮNG Chuyên ngành : Địa lí học Mã số : 60 31 95 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM XUÂN HẬU Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2011 LỜI CẢM ƠN Em xin được bày tỏ lòng kính trọng và cảm ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS Phạm Xuân Hậu đã nhiệt tình hướng dẫn em trong thời gian thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường, phòng Khoa học Công nghệ và sau đại học, khoa Địa lý trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn Sở Thương mại – Du lịch, Cục thống kê, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND và Phòng Văn hóa- Thể thao- Du lịch huyện Hàm Thuận Nam đã cung cấp cho tác giả nhiều nguồn tư liệu, tài liệu quý giá và hữu ích phục vụ cho đề tài. Xin cảm ơn sự động viên, hỗ trợ rất lớn từ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp trong suốt khoá học và quá trình thực hiện luận văn. Xin nhận nơi tác giả lòng biết ơn sâu sắc. Tác giả luận văn Dương Thị Tưởng MỤC LỤC 1TLỜI CẢM ƠN1T ................................................................................................................................................... 3 1TMỤC LỤC1T ......................................................................................................................................................... 4 1TDANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT1T .......................................................................................................................... 6 1TMỞ ĐẦU1T........................................................................................................................................................... 1 1T . Lý do chọn đề tài1T ....................................................................................................................................... 1 1T2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu1T ................................................................................................................. 1 1T3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu1T .............................................................................................................. 2 1T4. Lịch sử nghiên cứu đề tài1T ........................................................................................................................... 2 1T5. Hệ quan điểm và phương pháp nghiên cứu1T ................................................................................................. 4 1T6. Cấu trúc luận văn1T ....................................................................................................................................... 5 1TCHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG1T ........ 7 1T .1. Một số khái niệm1T .................................................................................................................................... 7 1T .1.1. Du lịch1T ............................................................................................................................................. 7 1T .1.2. Du lịch sinh thái1T ............................................................................................................................... 9 1T .1.3. Tiềm năng phát triển du lịch1T ........................................................................................................... 10 1T .1.4. Tài nguyên du lịch sinh thái1T ............................................................................................................ 10 1T .1.5. Phát triển bền vững1T......................................................................................................................... 11 1T .1.6. Du lịch bền vững1T ............................................................................................................................ 13 1T .1.7. Du lịch sinh thái bền vững1T .............................................................................................................. 14 1T .1.8. Phân biệt sự giống và khác nhau của DLST với các loại hình du lịch khác1T...................................... 14 1T .2. Các chỉ tiêu đánh giá du lịch sinh thái và phát triển bền vững1T ................................................................ 15 1T .2.1. Tính đa dạng sinh học1T..................................................................................................................... 15 1T .2.2. Độ hấp dẫn1T ..................................................................................................................................... 16 1T .2.3. Thời gian HĐDL1T ............................................................................................................................ 16 1T .2.4. Sức chứa khách du lịch1T ................................................................................................................... 17 1T .2.5. Độ bền vững của môi trường tự nhiên1T............................................................................................. 17 1T .2.6. Vị trí của điểm du lịch1T .................................................................................................................... 17 1T .2.7. Cơ sở hạ tầng và vật chất kĩ thuật du lịch1T ........................................................................................ 18 1T .2.8. Tính liên kết1T ................................................................................................................................... 18 1T .3. Các nguyên tắc DLST bền vững1T ............................................................................................................ 19 1T .4. Các yếu tố tác động đến quá trình phát triển các loại hình DLST1T ........................................................... 20 1T .4.1. Tác động của tài nguyên du lịch đến quá trình phát triển DLST1T ...................................................... 20 1T .4.2. Tác động của hệ thống luật pháp đến quá trình phát triển DLST1T ..................................................... 20 1T .4.4. Nhu cầu của khách du lịch sinh thái1T ................................................................................................ 21 1T .4.5. Nhận thức của cộng đồng địa phương1T ............................................................................................. 22 1T .5. Những tác động lên môi trường của hoạt động DLST1T ............................................................................ 22 1T .5.1. Tác động đến tài nguyên thiên nhiên1T............................................................................................... 22 1T .5.2. Tác động đến tài nguyên sinh vật và môi trường ở các khu DLST1T .................................................. 23 1T .5.3. Tác động đến các mặt của đời sống xã hội1T ...................................................................................... 24 1TCHƯƠNG 2: TIỀM NĂNG VÀ HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI HUYỆN HÀM THUẬN NAM- TỈNH BÌNH THUẬN1T ........................................................................................................................... 26 1T2.1. Khái quát về huyện Hàm Thuận Nam1T .................................................................................................... 27 1T2.2. Tiềm năng du lịch sinh thái1T ................................................................................................................... 28 1T2.2.1. Khái quát một số đặc điểm tự nhiên:1T ............................................................................................... 28 1T2.2.2. Tài nguyên sinh thái biển đảo 1T ......................................................................................................... 29 1T2.2.3. Tài nguyên sinh thái đồng bằng và cồn cát 1T...................................................................................... 31 1T2.2.4. Tài nguyên sinh thái rừng và suối khoáng nóng1T .............................................................................. 32 1T2.2.4. Tài nguyên du lịch nhân văn1T ........................................................................................................... 36 1T2.2.5. Đánh giá chung về tiềm năng phát triển DLST của Hàm Thuận Nam1T ............................................. 38 1T2.3. Hiện trạng phát triển du lịch sinh thái huyện Hàm Thuận Nam1T .............................................................. 40 1T2.3.1. Các loại hình và sản phẩm du lịch sinh thái1T .................................................................................... 40 1T2.3.2. Các điểm DLST1T ............................................................................................................................. 41 1T2.3.3. Các tuyến du lịch1T ............................................................................................................................ 43 1T2.3.4. 1T 1TKhách du lịch1T ............................................................................................................................. 46 1T2.3.5. Doanh thu từ du lịch1T ....................................................................................................................... 51 1T2.3.6. Hệ thống cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch1T ............................................................... 53 1T2.3.7. 1T 1TSử dụng lao động du lịch1T ............................................................................................................ 56 1T2.3.8. Đầu tư cho phát triển du lịch1T........................................................................................................... 58 1T2.3.9. Công tác quản lý của Nhà nước về du lịch1T ...................................................................................... 60 1T2.4. Đánh giá tương quan giữa tiềm năng và hiện trạng phát triển DLST1T ...................................................... 61 1T2.5. Ma trận SWOTP1P về phát triển DLST tại huyện Hàm Thuận Nam1T ........................................................... 64 1T2.5.1. Điểm mạnh1T ..................................................................................................................................... 64 1T2.5.2. Điểm yếu1T ........................................................................................................................................ 65 1T2.5.3. Cơ hội1T ............................................................................................................................................ 66 1T2.5.4. Thách thức1T ..................................................................................................................................... 67 1TChương 3: NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG DU LỊCH SINH THÁI HUYỆN HÀM THUẬN NAM- TỈNH BÌNH THUẬN1T .................................................................................... 69 1T3.1. Những căn cứ xây dựng định hướng1T ..................................................................................................... 69 1T3.1.1. Nhu cầu1T .......................................................................................................................................... 69 1T3.1.2. Chiến lược phát triển kinh tế và du lịch của tỉnh, huyện1T .................................................................. 69 1T3.1.3. Tiềm năng và thực trạng phát triển1T ................................................................................................. 71 1T3.2. Những định hướng phát triển du lịch và DLST1T ...................................................................................... 73 1T3.2.1. Những định hướng chung:1T .............................................................................................................. 73 1T3.2.2. Những định hướng cụ thể:1T .............................................................................................................. 73 1T3.3. Các giải pháp chủ yếu1T .......................................................................................................................... 84 1T3.3.1. Về tổ chức và quản lý phát triển DLST1T ........................................................................................... 84 1T3.3.2. Về cơ chế chính sách và đầu tư cho DLST1T ...................................................................................... 85 1T3.3.3. Khai thác, sử dụng các sản phẩm và loại hình DLST1T ...................................................................... 86 1T3.3.4. Đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực phục vụ DLST1T ........................................................ 88 1T3.3.5. Phát triển thị trường1T........................................................................................................................ 89 1T3.3.6. Công tác xúc tiến, quảng bá du lịch và DLST1T ................................................................................. 89 1T3.3.7. Nâng cao chất lượng hệ thống cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật1T ........................................................ 90 1T+ Đường Hàm Kiệm- Thuận Quý-Kê Gà: Dài 17 km, thảm bê tông nhựa, đạt chuẩn đường cấp IV đồng bằng.1T .................................................................................................................................................................... 91 1T3.3.8. Tổ chức các hoạt động bảo vệ môi trường và HST1T .......................................................................... 91 1T3.3.9. Ứng dụng khoa học – kỹ thuật trong hoạt động DLST1T .................................................................... 94 1T3.3.10. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương vào các hoạt động DLST1T .............................. 94 1T3.4. Một số kiến nghị1T ................................................................................................................................... 95 1TKẾT LUẬN1T ..................................................................................................................................................... 99 1T ÀI LIỆU THAM KHẢO1T.............................................................................................................................. 101 1TPHỤ LỤC1T ...................................................................................................................................................... 103 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BTTN: Bảo tồn thiên nhiên CSHT: Cơ sở hạ tầng CSVCKT: Cơ sở vật chất kỹ thuật DL: Du lịch DLBV: Du lịch bền vững DLST: Du lịch sinh thái DLSTBV: Du lịch sinh thái bền vững EU: Liên minh châu Âu (European Union) GDP: Tổng sản phẩm thu nhập trong nước HĐDL: Hoạt động du lịch HTX: Hợp tác xã HST: Hệ sinh thái IUCN: Liên minh bảo tồn thiên nhiên quốc tế (0TInternational Union for Conservation of Nature0T) IUOTO: Hiệp hội quốc tế các tổ chức du lịch KDL: Khu du lịch KT-XH: Kinh tế - xã hội (Internationnal Union of Official Travel Organizations) LHDL: Loại hình du lịch PTBV: Phát triển bền vững TNHH: Trách nhiệm hữu hạn TN & MT: Tài nguyên và Môi trường Tp: Thành phố UBND: Ủy ban nhân dân WWF: Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên (World Wide Fund for Nature) MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hiện tượng Nhật thực toàn phần năm 1995 là mốc thời gian quan trọng đánh dấu sự khởi đầu cho ngành du lịch tỉnh Bình Thuận, đưa Bình Thuận trở thành một điểm du lịch đầy tiềm năng trên Bản đồ du lịch Việt Nam. Qua 15 năm phát triển, đến nay du lịch Bình Thuận đã đạt được nhiều những thành quả đáng được ghi nhận, góp phần quan trọng làm thay đổi bộ mặt kinh tế- xã hội tỉnh nhà. Cùng với sự phát triển của ngành du lịch tỉnh, du lịch Hàm Thuận Nam cũng đang chuyển mình, trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của huyện, làm thay đổi rất đáng kể diện mạo KT – XH của huyện. Đặc biệt, trong đó có vai trò rất quan trọng của một loại hình du lịch mới- Du lịch sinh thái (DLST). Với lợi thế về tài nguyên du lịch phong phú gắn với môi trường sinh thái tự nhiên và nhân văn đặc thù, du lịch Hàm Thuận Nam đã trở thành một điểm đến hấp dẫn khách du lịch trong và ngoài nước, làm đa dạng thêm sản phẩm du lịch Bình Thuận. Tuy nhiên, sự phát triển du lịch gắn với khai thác tài nguyên và lợi ích kinh tế làm gia tăng các nguy cơ tổn hại đến tài nguyên thiên nhiên và môi trường sinh thái. Công tác quản lý còn hạn chế, phần lớn đội ngũ lao động chưa qua đào tạo bài bản để đáp ứng những yêu cầu mới. Nhận thức của người dân cũng như cộng đồng địa phương còn nhiều hạn chế, chưa tham gia một cách tích cực và có trách nhiệm vào các hoạt động du lịch. Ngoài ra, vấn đề đầu tư dàn trải với tốc độ quá nhanh cũng là nguyên nhân gây tác động đến môi trường. Trước thực tế trên, nhằm khai thác một cách hợp lý các thế mạnh về tài nguyên môi trường sinh thái, hướng với mục tiêu phát triển DLST bền vững, tôi chọn đề tài: “Khai thác hiệu quả tiềm năng phát triển du lịch sinh thái huyện Hàm Thuận Nam - tỉnh Bình Thuận theo hướng bền vững”. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Vận dụng cơ sở lý luận và thực tiễn về khai thác tiềm năng phát triển bền vững du lịch vào việc phân tích tiềm năng và thực trạng phát triển DLST của huyện Hàm Thuận Nam (đánh giá những mặt đạt được, những hạn chế cần khắc phục). Từ đó, xây dựng định hướng và giải pháp phát triển DLST theo hướng bền vững. 2.2. Nhiệm vụ - Nghiên cứu những cơ sở lí luận và thực tiễn về DLST và phát triển DLST bền vững trên thế giới, ở Việt Nam và tại Bình Thuận vận dụng vào thực tế phát triển DLST Hàm Thuận Nam. - Khảo sát, thu thập tư liệu, tài liệu, đánh giá tài nguyên du lịch và thực trạng phát triển DLST Hàm Thuận Nam trên quan điểm phát triển bền vững. - Trên cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển DLST bền vững, định hướng chiến lược phát triển KT - XH của quốc gia, của Tỉnh, đưa ra những định hướng và giải pháp phát triển DLST huyện Hàm Thuận Nam theo hướng bền vững. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: tập trung nghiên cứu các nguồn tài nguyên DLST (gắn liền với các HST tự nhiên và nhân văn); thực trạng khai thác tiềm năng và phát triển DLST huyện Hàm Thuận Nam. - Phạm vi nghiên cứu: nghiên cứu về DLST của huyện Hàm Thuận Nam từ năm 2004 đến năm 2010. 4. Lịch sử nghiên cứu đề tài 4.1. Trên thế giới Sự phát triển của ngành du lịch đã mang đến những lợi ích to lớn nhưng đồng thời cũng gây ra những tiêu cực nhiều mặt, trong đó, vấn đề khai thác quá mức tài nguyên và suy thoái môi trường luôn được quan tâm hàng đầu. Quan điểm phát triển du lịch sao cho không tổn hại đến tài nguyên môi trường và không ảnh hưởng đến các nhu cầu du lịch tương lai xuất hiện. Từ những năm 1980, khi cụm từ “phát triển bền vững” bắt đầu được đề cập đã có nhiều nhà nghiên cứu khoa học thực hiện nhằm phân tích những tác động của du lịch đến sự PTBV. Trọng tâm của các nhà nghiên cứu này nhằm giải thích cho sự cần thiết phải đảm bảo tính trọn vẹn của môi trường sinh thái trong khi tiến hành các hoạt động khai thác tài nguyên phục vụ cho phát triển du lịch tạo nền tảng cho sự PTBV. Krippendorf (1975) và Jungk (1980) là những nhà khoa học đầu tiên trên thế giới cảnh báo về những suy thoái do hoạt động du lịch gây ra và đưa ra khái niệm về loại “Du lịch rắn – hard tourism