Luận văn Nghiên cứu phát triển du lịch sinh thái tỉnh Cà Mau

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH Phạm Việt Hưng LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2008 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH Phạm Việt Hưng Chuyên ngành : Địa lí học Mã số : 60 31 95 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐÀO NGỌC CẢNH Thành phố Hồ Chí Minh - 2008 LỜI CẢM ƠN Tác giả , với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc của mình xin được gửi lời cảm ơn đến TS. Đào Ngọc Cảnh, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tác giả trong suốt quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến quý Thầy, Cô trong khoa Địa lí trường Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt thời gian học tập và thực hiện đề tài. Tác giả cũng xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của các cơ quan: Cục thống kê tỉnh Cà Mau, sở Ngoại vụ - Du lịch tỉnh Cà Mau và các khu du lịch trong tỉnh đã giúp tác giả trong suốt quá trình thu thập số liệu, tư liệu, các thông tin liên quan đến nội dung nghiên cứu. Cuối cùng, tác giả xin gủi lời cảm ơn đến bạn bè đồng nghiệp người thân đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn. Cà Mau, Ngày tháng năm 2008 Tác giả Phạm Việt Hưng MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cám ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng, biểu đồ, bản đồ, hình ảnh MỞ ĐẦU Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH SINH THÁI 1.1. Khái niệm “Du lịch sinh thái”.........................................................14 1.2. Đặc trưng và nguyên tắc hoạt động cơ bản của DLST ....................17 1.2.1. Các đặc trưng của DLST ...........................................................17 1.2.2. Các nguyên tắc hoạt động cơ bản của DLST.............................19 1.3. Tài nguyên DLST............................................................................22 1.3.1. Khái niệm tài nguyên DLST .....................................................22 1.3.2. Đặc điểm tài nguyên DLST.......................................................23 1.3.3. Phân loại tài nguyên DLST .......................................................26 Chương 2: TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN DLST TỈNH CÀ MAU 2.1. Khái quát về tỉnh Cà Mau...............................................................29 2.1.1.Vị trí địa lý .................................................................................29 2.1.2. Các đơn vị hành chính ..............................................................30 2.1.3. Đặc điểm tự nhiên .....................................................................30 2.1.4. Đặc điểm kinh tế – xã hội .........................................................32 2.2. Tài nguyên DLST tỉnh Cà Mau.......................................................34 2.2.1.Tài nguyên DLST tự nhiên........................................................34 2.2.2. Tài nguyên DLST nhân văn .....................................................46 2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến DLST tỉnh Cà Mau .............................48 2.3.1. Kết cấu hạ tầng ........................................................................48 2.3.2. Cơ sở vật chất - kỹ thuật...........................................................52 2.3.3. Nguồn lao động du lịch của tỉnh Cà Mau .................................56 2.4. Đánh giá chung về tiềm năng DLST Cà Mau.................................57 Chương 3: HIỆN TRẠNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI TỈNH CÀ MAU 3.1. Hiện trạng phát triển DLST tỉnh Cà Mau .......................................59 3.1.1. Khái quát về du lịch tỉnh Cà Mau .............................................59 3.1.2. Hiện trạng khách du lịch tỉnh Cà Mau.......................................59 3.1.3. Hiện trạng hoạt động của các khu du lịch tỉnh Cà Mau............64 3.1.4. Đánh giá chung về hiện trạng phát triển DLST tỉnh Cà Mau ..70 3.2. Định hướng phát triển DLST tỉnh Cà Mau ......................................72 3.2.1. Cơ sở để xây dựng định hướng phát triển DLST ở Cà Mau ......72 3.2.2. Định hướng phát triển DLST tỉnh Cà Mau ................................77 3.2.3. Các giải pháp chủ yếu để phát triển DLST tỉnh Cà Mau..........91 3.2.4. Ý kiến đề xuất...........................................................................92 KẾT LUẬN ...........................................................................................94 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................96 PHỤ LỤC ..............................................................................................97 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DLST : Du lịch sinh thái ĐBSCL : Đồng bằng sông Cửu long KDL : Khu du lịch IUCN : (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources): Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên ESCAP : (Economic and Social Commission for Asia and the Pacific): Ủy ban Kinh tế –xã hội khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. VQG : Vườn quốc gia WTO : (World Trade Organization): Tổ chức du lich thế giới WWF : ( World Wide Fund For Nature ): Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 2.1 : Diện tích dân số tỉnh Cà Mau năm 2005.........................30 Bảng 2.2 : Danh sách cơ sở lưu trú tỉnh Cà Mau ..............................54 Bảng 2.3 : Lực lượng lao động trong ngành du lịch Cà Mau thời kì 1997 – 2007............................................57 Bảng 3.1 : Số lượng khách đến Cà Mau...........................................60 Bảng 3.2 : Doanh thu du lịch Cà Mau ..............................................63 Bảng 3.3 : Đặc điểm và du khách tại một số khu du lịch tỉnh Cà Mau năm 2007 ................................................................65 Bảng 3.4 : Định hướng thị trường khách nội địa...............................89 Bảng 3.5 : Chiến lược thị trường du lịch Cà Mau .............................90 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Tổng lượng khách du lịch tỉnh Cà Mau thời kì 2002 – 2007......................................................................60 Biểu đồ 3.2: Khách du lịch quốc tế và nội địa tỉnh Cà Mau thời kì 2002 – 2007......................................................................61 DANH MỤC CÁC BẢN ĐỒ Bản đồ 2.1 : ...................................................Hành chính tỉnh Cà Mau Bản đồ 2.2 : ....................... Hiện trạng tài nguyên DLST tỉnh Cà Mau Bản đồ 3.2 : ................................ Tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Cà Mau DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 2.1 : Vườn quốc gia Mũi Cà Mau..........................................35 Hình 2.2 : Vườn quốc gia U Minh Hạ ............................................37 Hình 2.3 : Đầm Thị Tường.............................................................39 Hình 2.4 : Cồn Ông Trang .............................................................40 Hình 2.5 : Khu đa dạng sinh học – Lâm ngư trường 184 ..............41 Hình 2.6 : Đảo Hòn Khoai .............................................................42 Hình 2.7 : Ngọn Hải Đăng .............................................................43 Hình 2.8 : Hòn Đá Bạc ..................................................................44 Hình 2.9 : Bãi Khai Long ..............................................................45 Hình 2.10 : Sân chim Tư Na – Năm Căn .........................................46 Hình 2.11 : Sân chim Công viên Văn hóa Cà Mau .........................46 Hình 2.12 : Đua ghe Ngo .................................................................47 Hình 2.13 : Lễ hội Nghinh Ông .......................................................60 Hình 2.14 : Chợ nổi Cà Mau...........................................................61 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Du lịch hiện nay đã trở thành một hoạt động phổ biến của nhân loại, một nhu cầu của đại đa số quần chúng và là một trong năm ngành kinh tế lớn nhất hành tinh, tác động mạnh mẽ đến đời sống kinh tế xã hội. Du lịch góp phần tạo nguồn thu nhập, tạo công ăn việc làm, nâng cao trình độ dân trí Trong những thập niên gần đây, đi đôi với quá trình phát triển kinh tế là sự biến đổi môi trường sống, nhu cầu du lịch đã thay đổi theo hướng trở về với thiên nhiên, tạo điều kiện cho sự phát triển mạnh mẽ của loại hình DLST trên toàn thế giới. Ở Việt Nam, với xu thế hội nhập, hợp tác hữu nghị giữa các quốc gia, đặc biệt là sau khi gia nhập Tổ chức thuơng mại thế giới (WTO) thì cơ hội hợp tác và phát triển nền kinh tế nói chung và phát triển du lịch, đặc biệt là DLST nói riêng được nâng lên một tầm cao mới. Trước tình hình phát triển mạnh mẽ của DLST của đất nước, DLST Cà Mau cũng có những bước chuyển mình. Với hệ sinh thái rừng ngập mặn, rừng tràm; hệ thống biển – đảo; sân chim; lễ hội truyền thống đã làm cho DLST Cà Mau mang một sắc màu riêng. Tuy nhiên, DLST Cà Mau trong thời gian vừa qua vẫn chưa được khai thác đúng tiềm năng, chưa thực sự trở thành thế mạnh chủ lực của du lịch Cà Mau. Đứng trước thực trạng trên tôi quyết định chọn đề tài: “ Nghiên cứu phát triển DLST tỉnh Cà Mau” làm luận văn tốt nghiệp. 2. Mục tiêu nhiệm vụ và giới hạn đềø tài 2.1. Mục tiêu của đề tài Đề tài này nhằm tập trung nghiên cứu phát triển DLST Cà Mau, đặc biệt đi sâu vào nghiên cứu tiềm năng và hiện trạng phát triển DLST tỉnh Cà Mau. Trên cơ sở đó xây dựng một số định hướng phát triển DLST Cà Mau trong tương lai. 2.2. Nhiệm vụ của đề tài - Tổng quan có chọn lọc những vấn đề lí luận về DLST làm cơ sở cho việc thực hiện đề tài. - Đánh giá tiềm năng DLST của tỉnh Cà Mau. - Phân tích thực trạng phát triển du lịch sinh thái Cà Mau . - Đề xuất các định hướng phát triển DLST Cà Mau nhằm phát huy các tiềm năng của tỉnh Cà Mau. 2.3.Giới hạn của đề tài Về nội dung: Trọng tâm nghiên cứu của đề tài là vấn đề phát triển DLST của tỉnh Cà Mau. Đồng thời đề tài có nghiên cứu mối liên hệ giữa DLST với các loại hình du lịch khác. Về lãnh thổ: Đề tài được nghiên cứu chủ yếu trên địa bàn tỉnh Cà Mau. Ngoài ra đề tài có tìm hiểu mối quan hệ với các tỉnh khác trong khu vực ĐBSCL, đặc biệt các tỉnh tiếp giáp với Cà Mau. 3. Lịch sử nghiên cứu của đề tài Ngày nay, khi cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật phát triển mạnh mẽ, nền văn minh công nghiệp mở rộng trên toàn cầu, môi trường sống thay đổi thì nhu cầu về du lịch cũng đã thay đổi. Con người muốn được về với thiên nhiên hoang dã, các khu bảo tồn thiên nhiên,các làng văn hoá dân tộc Từ đó DLST đã hình thành tạo cơ sở cho các công trình nghiên cứu về DLST. 3.1. Trên thế giới: Các chương trình nghiên cứu về DLST đã trở nên rất phổ biến trong thời gian gần đây. Công trình nghiên cứu loại hình du lich sinh thái của Chương trình môi trường Liên Hiệp Quốc(1979), Hội du lịch sinh thái (1992), Tổ chức Du lịch Thế giới (WTO 1994). Đặc biệt năm 2002 là năm du lịch sinh thái quốc tế với Hội nghị thượng đỉnh thế giới về DLST được tổ chức tại thành phố Quebec của Canada. Hội nghị này là sáng kiến của WTO và Chương trình Môi trường của Liên hợp quốc (UNEP). Tiêu biểu là các công trình nghiên cứu về cơ sở lí luận phát triển DLST của Wright(1993) Glaser(1996), Holden(1999). Những đềø tài nghiên cứu về DLST nói trên là cơ sở quan trọng cho việc đánh giá, khai thác, quản lí và định hướng phát triển DLST. 3.2. Ở Việât Nam: DLST là một khái niệm còn mới mẻ nhưng cũng đã được chú ý. Trong những năm gần đây khách du lịch quốc tế thường nhắm đến các nước nhiệt đới với mục đích về với tự nhiên. Năm 1995 Viện Nghiên cứu phát triển du lịch Việt Nam đã thực hiện đề tài “ Hiện trạng và những định hướng cho công tác quy hoạch phát triển du lịch vùng Đồng bằng sông Cửu long”. Nghiên cứu này căn cứ vào tiềm năng du lịch đã đề xuất các loại hình du lịch vùng ĐBSCL như: du lịch sông nước, tham quan miệt vườn, vui chơi giải trí và du lịch vùng biển. Năm 1998, công trình nghiên cứu của PGS-TS Phan Huy Xu và Ths. Trần Văn Thành: “ Đánh giá tài nguyên du lịch tự nhiên và định hướng khai thác DLST vùng ĐBSCL” đã xây dựng cơ sở khoa học cho việc thiết kế các tuyến điểm và cụm DLST ở Đồng Tháp Mười trên cơ sở xây dựng các sản phẩm sinh thái đặc sắc, đa dạng. Năm 2002, PGS – TS Phạm Trung Lương với công trình nghiên cứu: “ DLST những vấn đề về lí luận và thực tiển phát triển ở Việt Nam” đã đề cập đến những vấn đề về lí luận về DLST cũng như đánh giá tiềm năng phát triển DLST của Việt Nam. Ngoài ra còn có nhiều công trình nghiên cứu khác đề cập đến DLST ở những mức độ khác nhau. 3.3. Ở Cà Mau: Hoạt động du lịch đã được quan tâm với các dự án cụ thể như Dự án quy hoạch khu du lịch Đất Mũi, khu du lịch Năm Căn của Sở Ngoại vụ Du lịch tỉnh Cà Mau. Trong dự án quy hoạch khu du lịch Đất Mũi, Sở đã lập dự án phát triển Làng du lịch với quy mô 150 ha được Công ty Tư vấn Thiết kế Cà Mau triển khai thực hiện. Riêng dự án thành lập khu du lịch sinh thái rừng ngập mặn Cà Mau nằm trong dự án “ Bảo vệ và phát triển những vùng đất ngập nước ven biển miền Nam Việt Nam” với mục tiêu bảo vệ rừng ngập mặn Nhìn chung, Cà Mau mới dừng lại ở góc độ xây dựng các dự án để phát triển du lịch nói chung, chưa có những đề tài nào được công bố về nghiên cứu phát triển DLST. Tuy nhiên những vấn đề về du lịch Cà Mau được nghiên cứu đã tạo cơ sở khoa học về lí luận và thực tiễn cho đề tài này. 4. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu 4.1. Các quan điểm nghiên cứu 4.1.1. Quan điểm tổng hợp Đây là quan điểm rất quan trọng nhằm nghiên cứu một cách tổng hợp tất cả các nhân tố ảnh hưởng đến DLST Cà Mau, nghiên cứu mối quan hệ tác động của các điều kiện tự nhiên, tài nguyên du lịch, các nhân tố kinh tế xã hội và sự biến động của chúng đối với DLST ở Cà Mau. Từ đó có thể đưa ra những định hướng và những giải pháp để phát triển DLST Cà Mau. 4.1.2. Quan điểm lịch sử viễn cảnh Đây là quan điểm xem xét phát triển du lịch tỉnh Cà Mau trong quá khứ, thực trạng phát triển hiện tại và đề ra những định hướng phát triển trong tương lai. 4.1.3. Quan điểm sinh thái DLST bản chất là dựa trên môi trường tự nhiên. Trong quá trình nghiên cứu chúng ta phải hết sức chú ý đến mối tương tác giữa hoạt động của du lịch và môi trường sinh thái. Phải xem xét một cách toàn diện tác động của môi trường đến hoạt động DLST và ảnh hưởng của hoạt độïng du lịch đến môi trường sinh thái. Dự báo được những nguy cơ, tác hại hoạt động du lịch có thể gây ra cho môi trường để từ đó có những biện pháp bảo vệ môi trường đảm bảo cho hoạt động du lịch Cà Mau phát triển. 4.1.4. Quan điểm phát triển du lịch bền vững Du lịch bền vững thường được đánh giá ngang bằng với DLST. Song ở đây trong quá trình nghiên cứu ta phải xem du lịch bền vững còn có ý nghĩa rộng hơn cả việc bảo vệ môi trường thiên nhiên đó là ta phải xem xét một cách hợp lí nhất thoả đáng nhất các yếu tố về con người, cộng đồng dân cư, văn hoá, phong tục tập quán, lối sốngđảm bảo du lịch phát triển cả trong hiện tại và tương lai. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu Đề tài đã được thực hiện trên cơ sở sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 4.2.1. Phương pháp khảo sát thực địa Đây là phương pháp mang tính đặc trưng và truyền thống của ngành địa lí. Qua khảo sát trực tiếp, phỏng vấn, quan sát, điều tra để thu thập nguồn tư liệu về DLST Cà Mau. 4.2.2. Phương pháp thống kê – biểu đồ Phương pháp thống kê:Khi thu thập tài liệu liên quan đến du lịch nói chung, DLST của tỉnh Cà Mau, nguồn tư liệu rất đa dạng và phong phú nên đây là phương pháp giúp tôi lựa chọn, xử lý thiết lập thành hệ thống để phục vụ cho việc nghiên cứu. Nguồn thông tin, số liệu được thu thập từ nhiều nguồn tư liệu: cơ quan thống kê, sách báo, tạp chí, các bài viết, mạng Internet, để đảm bảo khối lượng thông tin đầy đủ, chính xác đáp ứng cho việc thực hiện đề tài. Phương pháp biểu đồ: Từ nguồn số liệu thống kê tôi đã xây dựng thành các biểu đồ. Đây là phương pháp thể hiện các con số một cách trực quan, sinh động, dễ thấy vấn đề hơn. 4.2.3. Phương pháp điều tra xã hội học Phương pháp này có ý nghĩa quan trọng trong việc nghiên cứu nhu cầu của du khách, nắm bắt được sở thích thị hiếu của du khách qua hình thức phỏng vấn hoặc phiếu điều tra. Phương pháp này giúp ta nắm bắt được thị trường tiềm năng, thị trường mục tiêu, nắm được tâm tư nguyện vọng của người làm công tác phục vụ và điều hành trong ngành du lịch. 4.2.4. Phương pháp bản đồ Phản ánh những đặc điểm không gian, sự phân bố các nguồn tài nguyên du lịch, cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch. Là cơ sở để phân tích và phát hiện quy luật hoạt động của hệ thống lãnh thổ du lịch, trên cơ sở đó đưa ra định hướng phát triển và tổ chức hoạt động du lịch trong tương lai. 5. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1 : Cơ sở lý luận về DLST. Chương 2 : Tiềm năng phát triển DLST của tỉnh Cà Mau. Chương 3 : Hiện trạng, định hướng phát triển DLST tỉnh Cà Mau. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH SINH THÁI 1.1. Khái niệm “Du lịch sinh thái” Trong những thập niên gần đây khái niệm “Du lịch sinh thái” (Ecotourism) đã thu hút được sự quan tâm của nhiều người thuộc các lĩnh vực khác nhau. Đây là một khái niệm mới, rộng được hiểu ở nhiều góc độ khác nhau. Đối với một số người, “Du lịch sinh thái” đơn giản được hiểu là sự kết hợp ý nghĩa của hai từ ghép “du lịch” và “sinh thái” vốn đã quen thuộc. Song nhìn ở góc độ rộng hơn, tổng quát hơn thì DLST là du lịch dựa vào thiên nhiên. Theo tác giả Pham Trung Lương, DLST có thể gọi với nhiều tên gọi khác nhau: [6,tr.5-6 ] - Du lịch thiên nhiên (Nature tourism). - Du lịch dựa vào thiên nhiên (Nature Based tourism).