Luận văn Nghiên cứu phương pháp hạch toán môi trường trong định giá điện của dự án Thuỷ điện Sông Tranh 2

Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT LỜI CẢM ƠN Với tất cả sự kính trọng biết ơn sâu sắc nhất, tác giả xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn của mình tới sự hướng dẫn tận tình và chu đáo của thầy giáo hướng dẫn khoa học là Phó giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Trung Dũng, các thầy cô trong Phòng Đào tạo Đại học và Sau đại học, các thầy cô trong khoa Kinh tế và Quản lý, cô giáo Thạc sĩ Nguyễn Thị Hoàng Hoa cùng toàn thể các thầy cô giáo Trường Đại học thủy lợi. Đồng thời tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Quý công ty Cổ Phần Tư Vấn Xây Dựng Điện 1 đã giúp đỡ trong quá trình thu thập số liệu. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè đã động viên, tạo điều kiện giúp tác giả hoàn thành luận văn này. Do thời gian và điều kiện chuyên môn còn hạn chế nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Với tinh thần cầu thị, tác giả mong nhận được sự chỉ dẫn và đóng góp ý của các thầy giáo, cô giáo, các nhà khoa học và toàn thể các đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2012 Người viết luận văn Nguyễn Thị Hoa Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT BẢN CAM KẾT Tôi xin cam kết đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các thông tin, tài liệu trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào trước đây. Hà Nội, ngày tháng năm 2012 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hoa Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT MỤC LỤC MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH VẼ DANH MỤC BẢNG BIỂU MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CHI PHÍ, LỢI ÍCH MÔI TRƯỜNG, HIỆU QUẢ KINH TẾ ................................................................................................ 1 1.1 Tổng quan về định giá, chi phí sản xuất, phân tích chi phí - lợi ích....................................................................................................... 1 1.1.1 Định giá .......................................................................................... 1 1.1.2 Khái niệm chi phí sản xuất ............................................................. 2 1.1.3 Phân tích chi phí – lợi ích, xác định giá điện ................................. 3 1.2 Các nhân tố môi trường bị tác động bởi dự án ........................... 12 1.3 Hiệu quả Kinh tế ......................................................................... 15 1.4 Các kết quả nghiên cứu ở trong nước và ngoài nước ................. 19 CHƯƠNG 2: TÍNH TOÁN CHI PHÍ, LỢI ÍCH MÔI TRƯỜNG CỦA TẤT CẢ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG BỞI DỰ ÁN THỦY ĐIỆN SÔNG TRANH 2 ...................................................................................................................... 21 2.1. Giới thiệu về vị trí, nhiệm vụ công trình thủy điện Sông Tranh 2 .......................................................................................................... 21 2.1.1 Vị trí công trình ............................................................................ 21 2.1.2 Nhiệm vụ của công trình thủy điện Sông Tranh 2 ........................ 22 2.2 Đặc điểm địa lý tự nhiên, dân sinh kinh tế của khu vực dự án và các thông số kỹ thuật của công trình thủy điện Sông Tranh 2 ......... 23 2.2.1 Điều kiện địa hình, địa chất của công trình thuỷ điện Sông Tranh 2 ............................................................................................................... 23 Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT 2.2.2 Đặc điểm thuỷ văn, khí tượng của khu vực dự án thuỷ điện Sông Tranh 2 .................................................................................................. 25 2.2.3 Đặc điểm dân sinh kinh tế của khu vực dự án thuỷ điện Sông Tranh 2 ............................................................................................................. 27 2.3 Các thông số kỹ thuật của dự án ................................................. 34 2.4 Xác định các chi phí môi trường xã hội của các yếu tố bị tác động bởi dự án .................................................................................. 35 2.4.1 Chi phí đền bù, tái định cư, định canh ......................................... 36 2.4.2 Chi phí giảm thiểu tác động của dự án thuỷ điện Sông Tranh 2 đến chất lượng nước ..................................................................................... 40 2.4.3 Khí tượng, thủy văn ...................................................................... 43 2.4.4 Mất sản sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp .................................. 45 2.4.5 Mất thu nhập từ sản phẩm rừng ................................................... 48 2.4.6 Hệ thuỷ sinh, nghề cá.................................................................... 49 2.4.7 Hệ động vật ................................................................................... 52 2.4.8 Sự xói mòn và bồi lắng ................................................................. 54 2.4.9 Tác động đến y tế, sức khoẻ cộng đồng ........................................ 55 2.5 Xác định lợi ích của dự án .......................................................... 58 2.5.1 Hiệu ích năng lượng ..................................................................... 58 2.5.2 Hiệu ích của các yếu tố môi trường xã hội của dự án................. 60 1. Hiệu ích cung cấp nước ..................................................................... 60 2. Hiệu ích cắt giảm lũ ........................................................................... 61 3. Tác động đến khí hậu ......................................................................... 61 4. Tăng mực nước ngầm hồ chứa .......................................................... 62 5. Tăng việc làm cho người dân ............................................................ 62 6. Phát triển công nghiệp và kinh tế ...................................................... 63 Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT 7. Phát triển thủy sản khi có hồ chứa .................................................... 64 8. Phát triển du lịch ............................................................................... 65 CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ XÁC ĐỊNH GIÁ ĐIỆN CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN SÔNG TRANH 2 KHI CÓ ĐẦY ĐỦ CHI PHÍ, LỢI ÍCH MÔI TRƯỜNG ...................................................................... 66 3.1 Cơ sở để phân tích kinh tế ........................................................... 66 3.2 Phân tích kinh tế khi không tính hiệu ích, chi phí môi trường ... 72 3.3 Tính toán hiệu ích kinh tế và giá điện khi tính đến lợi ích, chi phí môi trường ........................................................................................ 74 3.4 Tính toán giá điện khi tính đến hiệu ích, chi phí môi trường xã hội ..................................................................................................... 76 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................................ 77 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 1 Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1: Bậc thang thuỷ điện sông Vu Gia – Thu Bồn.......................................... 21 Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1 : Diện tích, năng suất, sản lượng một số loại cây trồng ................. 29 Bảng 2.2: Thông số kỹ thuật của phương án chọn ......................................... 34 Bảng 2-3: Tổng hợp thiệt hại về nhà cửa, công trình phụ, hoa màu trên đất 37 Bảng 2.4: Kết quả chi phí bồi thường thiệt hại .............................................. 39 Bảng 2.5: Bảng tính chi phí hỗ trợ tái định cư ............................................... 39 Bảng 2.6: Bảng tính chi phí đầu tư xây dựng khu tái định cư ........................ 40 Bảng 2.7: Tổn thất tài nguyên đất của Thủy điện Sông Tranh 2 .................... 45 Bảng 2.8: Diện tích năng suất sản lượng một số loại cây trồng .................... 47 Bảng 2.9: Sản lượng điện của nhà máy thủy điện Sông Tranh 2 ................... 58 Bảng 2.10: Hiệu ích thu được từ bán điện ...................................................... 59 Bảng 2.11: Hiệu ích thu được từ cung cấp nước ............................................ 60 Bảng 2.12: Hiệu ích do tạo việc làm cho người dân địa phương ................... 62 Bảng 3.1: Các hạng mục cấu thành vốn đầu tư xây dựng công trình ............ 70 Bảng 3.2: Chi phí vốn đầu tư ban đầu phân theo năm xây dựng ................... 71 Bảng 3.3: Kết quả tính toán các chỉ tiêu kinh tế phương án không bao gồm chi phí, hiệu ích môi trường xã hội: ........................................................ 73 Bảng 3.4: Kết quả tính toán các chỉ tiêu kinh tế phương án bao gồm chi phí, hiệu ích môi trường xã hội: ..................................................................... 75 Bảng 3.5: Bảng tổng hợp phân tích hiệu quả kinh tế của các kịch bản ......... 76 Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT CÁC TỪ VIẾT TẮT MNDBT Mực nước dâng bình thường MNC Mực nước chết Nlm Công suất lắp máy Vhi Dung tích hữu ích Vc Dung tích chết Htt Cột nước tính toán n Số tổ máy Nbđ Công suất bảo đảm UBND Ủy ban nhân dân NPV Giá trị hiện tại dòng IRR Hệ số hoàn vốn nội tại B/C Tỉ số lợi ích - chi phí NMTĐ Nhà máy thủy điện Luận văn Thac Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Trên thế giới, phát triển bền vững là vấn đề được nhiều nước quan tâm từ lâu. Từ khi diễn ra Hội nghị Thượng đỉnh về trái đất ở Rio de Janeiro (Brasil) năm 1992, nhiều quốc gia đã không ngừng nâng cao nhận thức và có các hoạt động nhằm tiến tới phát triển bền vững, giảm thiểu tác động làm suy thoái môi trường. Trong bối cảnh như vậy, các hoạt động phát triển kinh tế buộc phải quan tâm tới các tác động môi trường và coi đó là một trong những yếu tố bắt buộc. Và thuỷ năng là một nguồn năng lượng tái tạo mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Bằng việc xây dựng các đập ngăn nước, nhiều nhà máy thuỷ điện đã ra đời không chỉ cung cấp nguồn năng lượng với giá rẻ, không gây ô nhiễm môi trường như nhà máy nhiệt điện dùng than hoặc dầu mà còn mang lại nhiều lợi ích khác cho nền kinh tế quốc dân như: Chống lũ, cấp nước cho hạ du, phát triển du lịch, phát triển thuỷ sản... và làm thay đổi khí hậu theo chiều hướng tốt hơn. Khi sử dụng các tiềm năng của các dòng sông, con người không dừng lại ở mục tiêu phát triển nguồn năng lượng mà còn biến nó thành động lực to lớn, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội. Vì lợi ích thuỷ điện hết sức rõ ràng và to lớn đã làm cho người ta quên mất mặt trái của nó hoặc xem nhẹ hoặc chưa hiểu đầy đủ về những hậu quả của việc phát triển thuỷ điện. Việc tích nước hồ chứa có thể dẫn đến hàng vạn hecta rừng bị chìm ngập, làm mất đi không chỉ thực vật, chủ yếu là loại lưỡng cư, bò sát, sinh vật sống trong vùng lòng hồ. Sự biến động tính đa dạng sinh học do tích nước hồ là đương nhiên, nhưng sự biến động này sẽ còn lớn hơn rất nhiều, có thể làm mất hàng loạt diện tích rừng, gây xói mòn, huỷ hoại môi trường, làm xáo trộn cuộc sống của một bộ phận dân cư đang sinh sống trong vùng lòng hồ....Như vậy những hậu quả mà thuỷ điện gây nên cũng không phải là nhỏ. Luận văn Thac Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT Việc nghiên cứu phương pháp đánh giá giá trị các yếu tố môi trường bị tác động bởi các dự án phát triển tài nguyên nước là vô cùng quan trọng đối với chương trình phát triển kinh tế ở cấp vĩ mô cũng như đối với công tác đào tạo nguồn nhân lực cho ngành quản lý tài nguyên thiên nhiên. Nó cho phép đánh giá được tính bền vững của quá trình phát triển kinh tế khi tính đến tác động và hậu quả về môi trường. Để quyết định cho việc đầu tư phát triển một dự án phải được tính toán kỹ lưỡng cả mặt tích cực và mặt tiêu cực mà dự án mang lại hay nói cách khác là phải ước lượng đầy đủ về chi phí và lợi ích của dự án ở góc độ toàn nền kinh tế (dự án có mang lại phúc lợi cho xã hội hay không). Để đáp ứng mối quan tâm về môi trường có liên quan đến dự án xây dựng nói chung dự án thuỷ điện nói riêng, những sự tác động môi trường của dự án được đánh giá đầy đủ, chất lượng và một phần được ước tính định lượng trong các nghiên cứu về môi trường. Tuy nhiên, những đề tài nghiên trước đây đã bỏ qua những chi phí, lợi ích môi trường. Lý do chủ yếu của những khiếm khuyết này là do một số yếu tố môi trường (hay còn gọi là hàng hoá môi trường) còn thiếu thị trường trao đổi cũng như việc xác định giá trị cho các loại hàng hoá môi trường này còn gặp khó khăn. Điều đó dẫn đến hiệu quả kinh tế mà các nhà đầu tư báo cáo chưa thật sự phản ánh đúng hiệu quả kinh tế xã hội và giá điện cụ thể đã bị giảm bớt. Do đó giá tính toán tính cho giá điện được phát bởi nhà máy không bao gồm chi phí đầy đủ của sản xuất điện và không phản ánh giá trị thực của nó. Trong luận văn này sẽ nghiên cứu phương pháp hạch toán môi trường trong định giá điện của dự án Thuỷ điện Sông Tranh 2. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trong những nghiên cứu về môi trường và tài chính của các dự án phát triển tài nguyên nước nói chung dự án thủy điện nói riêng đã được công bố thì chưa thấy được các giá trị chi phí, lợi ích của các yếu tố môi trường bị tác động bởi việc thực hiện các dự án này. Sự phân tích tài chính của dự án đã bỏ Luận văn Thac Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT qua các loại chi phí môi trường trong việc xác định những chỉ số quan trọng về kinh tế như giá trị hiện tại ròng (NPV), IRR và giá điện. Theo kết quả này giá điện cụ thể đã bị giảm bớt. Do đó giá tính toán tính cho giá điện được sản xuất bởi nhà máy không bao gồm chi phí đầy đủ của sản xuất điện và không phản ánh giá trị thực của nó. Mục đích chung của đề tài là: + Xác định giá điện đầy đủ Mục đích cụ thể của đề tài: + Xác đinh các chi phí, hiệu ích môi trường + Xác định giá điện đã bao hàm toàn bộ chi phí về tài chính và chi phí, hiệu ích môi trường + Xác định hiệu quả đầu tư dự án về mặt kinh tế -xã hôi 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu hạch toán các chi phí, lợi ích môi trường của Công trình Thủy điện Sông Tranh 2 bao gồm vùng lưu vực sông Tranh đến đập đặc biệt là vùng hồ chứa, mặt bằng công trình và vùng hạ lưu công trình. Hạch toán các lợi ích, chi phí của các yếu tố môi trường xã hội bị tác động bởi dự án thủy điện Sông Tranh 2 trên Sông Tranh (một phụ lưu của sông Thu Bồn thuộc hệ thống sông Vu Gia -Thu Bồn tỉnh Quảng Nam) được thực hiện bởi các khảo sát tại vùng lưu vực hồ chứa đặc biệt là vùng lòng hồ, khu vực mặt bằng công trường và vùng hạ du đập thuộc huyện Bắc Trà My. Phạm vi khảo sát nghiên cứu bao gồm môi trường tự nhiên, môi trường kinh tế xã hội thuộc huyện Trà My tỉnh Quảng Nam. Toàn bộ khu vực nghiên cứu có thể phân biệt được các cảnh quan cơ bản như núi rừng, trung du và vùng thung lũng ven sông. Điều đáng chú ý là thượng lưu của công trình là khu Bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh. Các loại hình thủy vực đặc trưng ở đây là thủy vực nước chảy như sông, suối. Trong Luận văn Thac Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT mùa khô, các suối nhỏ là suối cạn, ít nước. Trong mùa mưa, nước sông, suối đểu chảy xiết, nước đục. 4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp ước lượng giá trị các yếu tố môi trường đối với các dự án thuỷ điện tương đối khó. Một số yếu tố có thể ước lượng giá trị trực tiếp còn một số yếu tố môi trường do không có thị trường trao đổi như làm sạch không khí, đa dạng sinh học, cảnh quan môi trường Nên trong Đề tài vận dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học như: Nghiên cứu tài liệu, khảo sát thực tiễn, thống kê, so sánh, phân tích. Dựa vào tài liệu nghiên cứu đã có, các số liệu thu thập khảo sát kết hợp các phương pháp nghiên cứu đề tài sẽ đưa ra được các chi phí, lợi ích của các yếu tố môi trường bị tác động bởi dự án thủy điện và tính giá 1kwh sản xuất bởi nhà máy. Trên cơ sở các chi phí môi trường được xác định nghiên cứu đã đưa tổng chi phí môi trường được qui thành tiền vào chi phí của sản phẩm điện của nhà máy để xác định chi phí đầy đủ của nó. Cft = Cdt + Cet Trong đó: Cft Chi phí đầy đủ trong năm t của nhà máy Cdt Chi phí trực tiếp trong năm t của nhà máy bao gồm vốn đầu tư, chi phí trả nợ, chi phí trả dần quản lý - vận hành. Cet Chi phí môi trường trong năm t của nhà máy bao gồm chi phí bảo vệ môi trường và chi phí đền bù. Chi phí trực tiếp (Cdt) của nhà máy thủy điện Sông Tranh 2 được tính toán trong nghiên cứu tài chính ban đầu cho nhà máy, trong khi chi phí môi trường (Cet) được đánh giá bởi nghiên cứu này, nếu xét về các yếu tố môi trường như dưới đây:    n k ektet CC 1 Luận văn Thac Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT Trong đó: Cekt Chi phí môi trường của nhân tố môi trường thứ k trong năm thứ t Trong khi hiệu ích môi trường (Bet) được đánh giá bởi nghiên cứu này, nếu xét về các yếu tố môi trường như dưới đây:    n k ektet BB 1 Sau đó xác định giá trị hiện tại ròng (NPV) của nhà máy bằng cách sử dụng hai giả thiết: Có hợp nhất chi phí môi trường trong chi phí trực tiếp của nhà máy với điều kiện là giá P dựa vào chi phí trực tiếp được giữ ở mức ban đầu. Khi có hợp nhất chi phí môi trường của nhà máy thủy điện: t et N t etdtf iBCCQpNPV    )1)(( 1 ' Trong đó: P ’ Giá điện dựa vào chi phí trực tiếp Q Sản lượng điện hàng năm được phát ra bởi nhà máy N Tuổi thọ kinh tế của nhà máy i Tỷ lệ chiết khấu tiêu chuẩn cho ngành Điện lực Việt Nam (8%; 10%; 12%). Xác định giá trị hiện tại ròng (NPV) của nhà máy khi không hợp nhất chi phí môi trường của nhà máy thủy điện:    N t t dtd iCpQNPV 1 )1)(( Chúng ta tìm hiểu một kịch bản trong đó NPV được giữ ở giá trị ban đầu, trong khi giá điện tăng thêm đến một mức mà nó sẽ cho phép hợp nhất chi phí môi trường. Giá điện dựa vào chi phí đầy đủ P’ được xác định bằng cách giải phương trình dưới đây: Luận văn Thac Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT t etdt N t t dt N t rBCetCQprCpQ       )1)(()1)(( 1 ' 1 5. Nội dung nghiên cứu Ngoài Phần mở đầu, Kết luận và Kiến nghị, Tài liệu tham khảo, Luận văn được cấu trúc từ 3 chương nội dung chính: - Chương 1: Tổng quan về chi phí, lợi ích môi trường - Chương 2: Tính toán chi phí, lợi ích môi trường của tất cả các yếu tố bị tác động bởi dự án thủy điện sông Tranh 2 - Chương 3: Phân tích hiệu quả kinh tế và xác định giá điện của dự án thuỷ điện Sông Tranh 2 khi có đầy đủ chi phí, lợi ích môi trường. Luận văn Thac Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT Luận văn Thạc Sĩ Ngành: Kinh Tế TNTN & MT Học viên: Nguyễn Thị Hoa Lớp: CH17KT 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CHI PHÍ, LỢI ÍCH MÔI TRƯỜNG, HIỆU QUẢ KINH TẾ 1.1 Tổng quan về định giá, chi phí sản xuất, phân tích chi phí - lợi ích 1.1.1 Định giá Trong tài chính, định giá là quá trình ước tính giá trị mà một cái gì đó có. Các thứ thường được định giá là các tài sản hoặc trách nhiệm tài chính. Định giá có thể được thực hiện trên tài sản (ví dụ, các đầu tư trên các chứng khoán thị trường như cổ phiếu, tùy chọn, doanh nghiệp kinh doanh, hoặc tài sản vô hình chẳng hạn như bằng sáng chế và thương hiệu) hoặc trách nhiệm pháp lý (ví dụ, trái phiếu được phát hành bởi