Luận văn Nghiên cứu tuổi thành thục và thử nghiệm sinh sản Lươn đồng (Monopterus albus Zuiew, 1793)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN NHAN TRUNG NGHĨA NGHIÊN CỨU TUỔI THÀNH THỤC VÀ THỬ NGHIỆM SINH SẢN LƯƠN ĐỒNG (Monopterus albus Zuiew, 1793) LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CAO HỌC NGÀNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2010 TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN NHAN TRUNG NGHĨA NGHIÊN CỨU TUỔI THÀNH THỤC VÀ THỬ NGHIỆM SINH SẢN LƯƠN ĐỒNG (Monopterus albus Zuiew, 1793) LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CAO HỌC NGÀNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN CÁN BỘ HƯỚNG DẪN PGs. Ts. NGUYỄN ANH TUẤN Ts. ĐỖ THỊ THANH HƯƠNG 2010 i LỜI CẢM TẠ Xin chân thành cảm ơn Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Sóc Trăng, Sở Nội Vụ tỉnh Sóc Trăng, đề án Sóc Trăng 150 đã tạo mọi điều kiện để tôi được tham gia học tập nâng cao trình độ chuyên môn trong thời gian qua. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy và cô: PGs. Ts. Nguyễn Anh Tuấn, Hiệu trưởng trường Đại học Cần Thơ; PGs. Ts. Nguyễn Thanh Phương, Trưởng khoa Thủy Sản, trường Đại học Cần Thơ, Ts. Đỗ Thị Thanh Hương, Trưởng Bộ môn Dinh dưỡng và Chế biến Thủy sản, khoa Thủy sản, trường Đại học Cần Thơ đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, truyền đạt những kinh nghiệm và kiến thức quý báu trong suốt thời gian học tập cũng như thực hiện đề tài. Xin cảm ơn em Nguyễn Thành Nhựt, lớp Liên thông Nuôi trồng Thủy sản K34, chị Mai Diệu Quyên, anh Đỗ Văn Bước lớp Cao học Nuôi trồng thủy sản khóa 15, chị Cao Thanh Tuyền lớp Cao học Nuôi trồng thủy sản k16, chị Nguyễn Hương Thùy, bạn Nguyễn Thị Kim Hà, Nguyễn Văn Toàn Khoa Thủy sản, trường Đại học Cần Thơ đã tận tình giúp đỡ trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu trong suốt thời gian học tập, cảm ơn các cán bộ khoa Thủy sản trường Đại học Cần Thơ đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, tập thể lớp Cao học Nuôi trồng Thủy sản K15 và tất cả mọi người đã động viên, giúp đỡ để tôi hoàn tất khóa học này. Tác giả Nhan Trung Nghĩa ii TÓM TẮT Đề tài gồm 3 thí nghiệm: theo dõi tuổi thành thục của lươn đồng; thử nghiệm sinh sản lươn đồng với nguồn bố mẹ không được nuôi vỗ thành thục và thử nghiệm sinh sản lươn đồng với nguồn bố mẹ được nuôi vỗ thành thục. Lươn 5 và 6 tháng tuổi được nuôi trong bể 200 lít để theo dõi tuổi thành thục. Kết quả cho thấy lươn đồng thành thục ở giai đoạn 10 tháng tuổi. Hàm lượng vitellines tăng nhanh trong giai đoạn lươn đồng 9-10 tháng tuổi từ 1,67 (µgALP/mg protein) lên 2,72 (µgALP/mg protein). Ở lươn đồng 10 tháng tuổi có tỷ lệ thành thục là 18,2% và hệ số thành thục cao nhất là 1,04%. Thử nghiệm sinh sản lươn đồng với nguồn bố mẹ không được nuôi vỗ thành thục gồm 3 nghiệm thức, mỗi nghiệm thức lập lại 6 lần bao gồm: Nghiệm thức (1): đối chứng, (2): tiêm HCG, (3): tiêm LHRH-a. Lươn được bố trí vào bể xanh 500 lít, có mô đất và lục bình làm giá thể, mỗi bể bố trí 1 cặp lươn bố mẹ. Kết quả cho thấy tỷ lệ sinh sản cao nhất ở nghiệm thức 3 (50%), nghiệm thức đối chứng và HCG đều ở mức 33,3%. Thời gian tái sinh sản của lươn đồng trung bình là 11,2 ngày (nghiệm thức 1). Tỷ suất lợi nhuận của thí nghiệm 2 là -0,51. Ở thử nghiệm sinh sản lươn đồng với nguồn bố mẹ được nuôi vỗ thành thục, nguồn lươn được nuôi vỗ 4 tuần, tiêm HCG vào đầu mỗi tuần để kích thích lươn thành thục. Sau đó bố trí tương tự thí nghiệm 2. Kết quả cho thấy tỷ lệ sinh sản cao nhất ở nghiệm thức 2 (83,3%), tiếp theo là nghiệm thức 3 (66,7%) và thấp nhất là nghiệm thức đối chứng (50%). Thời gian tái sinh sản của lươn đồng trung bình từ 10,6-13,9 ngày, thấp nhất là 3 ngày. Tỷ suất lợi nhuận của thí nghiệm 3 là 3,4. iii ABSTRACT The thesis includes three experiments: Monitoring the mature age of ricefield eels (Monopterus albus); Reproductive experiment for the ricefield eels from the farm; Reproductive experiment for the ricefield eels with rearing broodstock. In monitoring the maturation age of ricefield eels with the 5 and 6 month-old-ricefield eels were reared in 200 liter tanks. Results showed that the eels matured in 10 months old. Vitellines in the plasma increased rapidly during the period of 9-10 month-old eels from 1.67 (µgALP / mg protein) to 2.72 (µgALP / mg protein). The maturity rate of 10 months old eels was 18.2% and the highest maturity coefficient was 1.04% In reproductive experiment for the swarm eels from the farm included three treatments, each was repeated six times, including: (1) control treatment, (2) HCG injection, (3) LHRH-a injection. Eels were cultured in 500 liters green tanks with land model and water hyacinth inside, each of tanks kept an eel parents. The Results showed the highest fertility rate in the third treatment (50%), remaining treatments’ were 33.3%. The average time of eel reproduction was 11.2 days (treatment 1). The profit rate of the experiment 2 was -0.51. In reproductive experiment for the swarm eels with rearing broodstock, ricefield eels were reared broodstock in four weeks, the eels were injected HCG at beginning each of weeks to stimulate eels maturation. Then three treatments were arranged similarly as the second experiment. Results showed the highest fertility rate in the treatment 2 (83.3%), followed by treatment 3 (66.7%) and the least one in control treatment (50%). The average time of eel reproduction was from 10.6 to 13.9 days, the lowest time was 3 days. The profit rate of the experiment 3 was 3.4. iv LỜI CAM KẾT Tôi xin cam kết luận văn này được thực hiện dựa trên kết quả nghiên cứu của tôi, các kết quả nghiên cứu này chưa được dùng cho bất cứ luận văn cùng cấp nào. Nghiên cứu này được thực hiện là một phần nội dung của Đề án Enreca số 104.Dan.8.L.207 (physCAM) “Nghiên cứu và Đào tạo về Sinh lý động vật Thủy sản ở Đồng bằng sông Cửu Long”. Đề án hoàn toàn có quyền sử dụng số liệu này. Cần Thơ, ngày 24 tháng 09 năm 2010 Tác giả Nhan Trung Nghĩa v MỤC LỤC Trang LỜI CẢM TẠ ..................................................................................................... I TÓM TẮT.........................................................................................................II ABSTRACT .................................................................................................... III CAM KẾT KẾT QUẢ ..................................................................................... IV MỤC LỤC ........................................................................................................ V DANH SÁCH BẢNG.....................................................................................VII DANH SÁCH HÌNH .................................................................................... VIII DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... IX CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU.............................................................................. 1 1.2 Mục tiêu của đề tài...................................................................................... 2 1.3 Nội dung của đề tài ..................................................................................... 2 1.4 Thời gian thực hiện đề tài: .......................................................................... 2 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................ 3 2.1 Đặc điểm sinh học ...................................................................................... 3 2.1.1 Hệ thống phân loại................................................................................... 3 2.1.2 Phân bố .................................................................................................... 3 2.1.3 Hình thái cấu tạo...................................................................................... 4 2.2 Đặc điểm dinh dưỡng và sinh trưởng ......................................................... 5 2.2.1 Đặc điểm dinh dưỡng .............................................................................. 5 2.2.2 Đặc điểm sinh trưởng .............................................................................. 5 2.3 Đặc điểm sinh sản....................................................................................... 5 2.3.1 Mùa vụ và tập tính sinh sản .................................................................... 5 2.3.2 Tỷ lệ giới tính và sức sinh sản ................................................................. 6 2.3.3 Sự chuyển đổi giới tính............................................................................ 7 3.3.4 Sự phát triển của noãn sào ....................................................................... 7 2.4 Cơ sở khoa học của việc sinh sản lươn đồng.............................................. 8 2.4.1 Yêu cầu về mặt sinh thái.......................................................................... 8 2.4.2 Yêu cầu về mặt dinh dưỡng..................................................................... 9 2.4.3 Kích thích tố HCG và LHRH-a ............................................................... 9 2.5 Những nghiên cứu về sản xuất giống lươn đồng...................................... 10 2.5.1 Cho sinh sản tự nhiên ............................................................................ 10 2.5.2 Sản xuất giống nhân tạo......................................................................... 10 2.5.3 Những nghiên cứu về Vitellogenin (protein tạo noãn hoàng) ............... 12 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................... 13 3.1 Thời gian nghiên cứu................................................................................ 13 3.2 Địa điểm nghiên cứu................................................................................. 13 vi 3.3 Vật liệu nghiên cứu................................................................................... 13 3.4 Bố trí thí nghiệm....................................................................................... 13 3.4.1 Xác định tuổi thành thục của lươn (thí nghiệm 1).................................. 13 3.4.2 Thử nghiệm sinh sản lươn đồng với nguồn bố mẹ được nuôi vỗ thành thục (thí nghiệm 2)......................................................................................... 155 3.4.3 Thử nghiệm sinh sản lươn đồng với nguồn bố mẹ không qua nuôi vỗ thành thục (thí nghiệm 3)............................................................................... 177 3.5. Phương pháp phân tích Vitellines........................................................... 188 3.6. Phương pháp mô học .............................................................................. 211 3.7. Xử lý số liệu............................................................................................ 222 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ THẢO LUẬN .................................................... 233 4.1. Xác định tuổi thành thục của lươn.......................................................... 233 4.1.1. Các yếu tố môi trường ......................................................................... 233 4.1.2. Tăng trưởng về chiều dài và khối lượng của lươn đồng........................ 24 4.1.3. Giai đoạn thành thục của lươn đồng.................................................... 255 4.1.4. Hàm lượng vitellines trong huyết tương.............................................. 288 4.2 Ảnh hưởng của các kích dục tố đến sự sinh sản của lươn đồng............... 30 4.2.1. Các yếu tố môi trường ........................................................................... 30 4.2.2. Tỷ lệ sinh sản ....................................................................................... 322 4.2.3. Tỷ lệ thụ tinh........................................................................................ 344 4.2.4. Tỷ lệ nở ................................................................................................ 355 4.2.5. Tỷ lệ sống sau 1 tháng ......................................................................... 366 4.2.5. Chu kỳ tái thành thục........................................................................... 366 4.2.6. Hoạch toán kinh tế ............................................................................... 377 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ................................................... 40 5.1. Kết luận..................................................................................................... 40 5.2. Đề xuất...................................................................................................... 40 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 411 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 455 vii DANH SÁCH BẢNG Bảng 3.1. Các bước phân tích protein ............................................................. 19 Bảng 3.2. Các bước phân tích phosphor.......................................................... 21 Bảng 4.1. Các yếu tố môi trường..................................................................... 23 Bảng 4.2. Tăng trưởng về khối lượng của lươn đồng...................................... 24 Bảng 4.3. Tăng trưởng về chiều dài của lươn đồng ........................................ 25 Bảng 4.4. Hệ số thành thục của lươn đồng...................................................... 26 Bảng 4.5. Các yếu tố môi trường..................................................................... 31 Bảng 4.6. Tỷ lệ thụ tinh của lươn đồng ở các thí nghiệm ............................... 34 Bảng 4.7. Tỷ lệ nở của lươn đồng ở các thí nghiệm........................................ 35 Bảng 4.8. Thời gian tái sinh sản của lươn đồng .............................................. 37 Bảng 4.9. Chi phí, thu nhập và lợi nhuận của thí nghiệm 2 và 3 .................... 38 viii DANH SÁCH HÌNH Hình 2.1: Hình thái bên ngoài lươn đồng (monopterus albus, zuiew, 1793) .... 3 Hình 3.1: Hệ thống bể thí nghiệm 1 ............................................................. 143 Hình 3.2: Hệ thống bể thí nghiệm của thí nghiệm 2 và 3................................ 15 Hình 4.1: Giai đoạn 1 (x10)............................................................................. 27 Hình 4.2: Giai đoạn 2 (x10)............................................................................. 27 Hình 4.3: Giai đoạn 3 (x30)............................................................................. 27 Hình 4.4: Giai đoạn 4 (x20)............................................................................. 27 Hình 4.5: Tỷ lệ các giai đoạn thành thục của lươn đồng................................. 28 Hình 4.6: Hàm lượng vitellines trong huyết tương lươn đồng ........................ 29 Hình 4.7: Hàm lượng vitellines ở các giai đoạn thành thục khác nhau........... 30 Hình 4.8: Tỷ lệ sinh sản của lươn đồng ở các nghiệm thức sử dụng kích dục tố khác nhau ở thí nghiệm 2 và thí nghiệm 3....................................................... 32 Hình 4.9: Tổ bọt của lươn................................................................................ 33 Hình 4.10: Trứng lươn..................................................................................... 33 Hình 4.11: Trứng lươn sắp nở ....................................................................... 343 Hình 4.12: Lươn con mới nở ......................................................................... 343 Hình 4.13: Lươn giống 1 tuần tuổi .................................................................. 35 Hình 4.14: Lươn giống 1 tháng tuổi ................................................................ 35 Hình 4.15: Tỷ lệ sống của lươn bột của các nghiệm thức khác nhau ở thí nghiệm 2 và thí nghiệm 3...................................................................... 365 Hình 4.16: Tỷ suất lợi nhuận của các nghiệm thức ở thí nghiệm 3................. 39 ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT C Buổi chiều DO Oxy hòa tan trong nước GĐ Giai đoạn NT Nghiệm thức S Buổi sáng T Tuần TN Thí nghiệm TSD Tuyến sinh dục ĐC Đối chứng 1 CHƯƠNG 1 ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1 Giới thiệu Ở Đồng Bằng Sông Cửu Long hiện nay nghề nuôi thuỷ sản nước ngọt đang phát triển rất nhanh, diện tích nuôi trồng ngày càng được mở rộng với quy mô ngày càng lớn. Trong các giống loài nuôi thì cá tra là một đối tượng nuôi chủ lực của vùng. Sản lượng cá tra thu hoạch và xuất khẩu luôn đứng đầu so với các loài khác đem lại thu nhập cao cho bà con và mang về nguồn ngoại tệ lớn cho nền kinh tế quốc dân trong nhiều năm. Tuy nhiên, trong những năm gần đây hiệu quả kinh tế của đối tượng này không đảm bảo do sự kiện áp dụng thuế chống phá giá của Mỹ cũng như khủng hoảng thừa nguyên liệu vào năm 2008. Điều này dẫn đến sự chuyển hướng sang nuôi các loài khác, trong đó lươn đồng (Monopterus albus) là một đối tượng kinh tế rất tiềm năng. Lươn đồng là loài nuôi khá phổ biến trên thế giới, trong đó Đông Nam Á là một trong những vùng nuôi lươn quan trọng (Lee và Degani, 2000). Lươn đồng (Monopterus albus) là loài có giá trị dinh dưỡng cao, thịt thơm ngon, rất được ưa chuộng trên thị trường trong nước và xuất khẩu. Ngoài ra thịt lươn còn chứa nhiều DHA, EPA, vitamin B1, B2 có tác dụng bồi bổ sức khỏe, tăng trí thông minh, hạn chế các khối u, chống viêm (Nguyễn Chung, 2008). Theo Razak và ctv (2001), hàm lượng arachidonic acid là 10,17% và DHA chiếm 7,16% lipid cơ thể. Trung Quốc, Singapore, Hồng Công, Nhật Bản, có nhu cầu tiêu thụ lươn rất lớn. Mặt dù họ đã chú trọng phát triển đối tượng này nhưng vẫn không đáp ứng được nhu cầu của thị trường nên phải nhập khẩu từ nhiều nước khác, chủ yếu là các nước Đông Nam Á. Hiện nay, Việt Nam đã xuất khẩu lươn sống sang Trung Quốc, lươn đông lạnh và tẩm dầu hun khói sang các nước Singapore, Hồng Công, Nhật Bản, Úc, Mỹ, EU…, tuy nhiên số lượng rất hạn chế và giảm dần do nguồn hoan dã bị cạn kiệt (Nguyễn Chung, 2008). Ở Việt Nam lươn đồng (Monopterus albus) phân bố rất rộng trong tự nhiên do có đặc tính sinh lý, sinh thái phù hợp với điều kiện khí hậu của vùng. Từ lâu, đối tượng này được người dân nuôi phổ biến với nhiều mô hình khác nhau. Ở Đồng bằng sông Cửu Long, lươn đồng (Monopterus albus) đang được nuôi bước đầu đạt năng suất và hiệu quả kinh tế cao (Đỗ Thị Thanh Hương và ctv, 2008). Lươn là đối tượng rất kinh tế có tiềm năng phát triển nghề nuôi theo quy mô công nghiệp để cải thiện đời giống người dân cũng như quy hoạch phát triển đại trà. Tuy nhiên, khả năng cung cấp giống đang là rào cản 2 chính làm trì hoãn sự phát triển của nghề nuôi, do đó nghiên cứu sản xuất giống nhân tạo là một nhu cầu lớn, cấp thiết. Hiện nay, trên thế giới và Việt Nam những nghiên cứu về lươn đồng còn rất ít. Nghiên cứu về sản xuất giống nhân tạo cũng được thực hiện và cho kết quả khả quan như: nghiên cứu đặc điểm sinh lý sinh sản và thử nghiệm sản xuất giống lươn đồng (Nguyễn Thị Hồng Thắm, 2007), thử nghiệm nuôi vỗ thành thục và sinh sản lươn đồng (Nguyễn Thị Lệ Hoa, 2008). Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu vẫn còn những hạn chế nhất định và chưa thể áp dụng rộng rãi trong thực tế sản xuất. Nhằm cung cấp những kiến thức cơ sở cho việc nghiên cứu sản xuất giống lươn đồng để đáp ứng nhu cầu con giống hiện nay và tìm hiểu một số thông tin về đặc điểm sinh lý sinh sản cần thiết về lươn đồng (Monopterus albus) đề tài: “Nghiên cứu tuổi thành thục và thử nghiệm sinh sản lươn đồng (Monopterus albus Zuiew, 1793)” được thực hiện. 1.2 Mục tiêu của đề tài Cung cấp một số dẫn liệu về đặc điểm sinh học sinh sản và hiệu quả sinh sản của lươn đồng trong điều kiện có và không nuôi vỗ, làm cơ sở cho những giải pháp nghiên cứu và thực hành sản xuất giống thương phẩm. 1.3 Nội dung của đề tài - Thí nghiệm xác định tuổi