Luận văn Phân tích tình hình sản xuất và cung cấp giống tôm Sú (Penaeus monodon) ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long

i TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN NGUYỄN TIẾN DIỆT PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH SẢN XUẤT VÀ CUNG CẤP GIỐNG TÔM SÚ (Penaeus monodon) Ở CÁC TỈNH ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CAO HỌC NGÀNH NUÔI TRỒNG THUỶ SẢN CÁN BỘ HƯỚNG DẪN TS. LÊ XUÂN SINH PGs.Ts. TRẦN NGỌC HẢI 2011 ii CẢM TẠ Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy Lê Xuân Sinh đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn và đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Xin chân thành cảm ơn Ths. Đỗ Minh Chung, Ths. Huỳnh Văn Hiền, Cn Nguyễn Thị Kim Quyên, Ks Nguyễn Thị Lâm Tuyền và các bạn sinh viên lớp Kinh tế Thuỷ sản K33 đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thu thập số liệu và thực hiện luận văn. Xin gửi lời cảm ơn đến các anh chị tại các Trạm thủy sản; các Chi cục nuôi trồng Thủy sản; Trung tâm Khuyên Nông - Khuyến ngư; Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thuộc các tỉnh: Bến Tre; Trà Vinh; Bạc Liêu; Cà Mau; Cần Thơ và Kiên Giang đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu làm đề tài trên địa bàn các tỉnh này. Sau cùng tôi xin cảm ơn đến gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận văn này. Nguyễn Tiến Diệt iii iv TÓM TẮT Đề tài nghiên cứu về “Phân tích tình hình sản xuất và cung cấp giống tôm sú (Penaeus monodon) ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long” được tiến hành từ tháng 8/2010 đến tháng 04/2011 nhằm làm rõ thực trạng sản xuất giống và kinh doanh tôm giống ở ĐBSCL. Trên cơ sở đó cung cấp các thông tin cho các bên liên quan và đề xuất các giải pháp cơ bản góp phần cải tiến hiệu quả của việc sản xuất giống và kinh doanh, cũng như công tác quản lý chất lượng tôm giống với sự quan tâm của người sản xuất và người sử dụng tôm giống. Nghiên cứu này được thực hiện ở 6 tỉnh ĐBSCL gồm hai vùng: ven biển (Bến Tre; Trà Vinh; Bạc Liêu; Cà Mau; Kiên Giang) và Thành phố Cần Thơ. Phương pháp điều tra sử dụng bảng câu hỏi soạn sẵn được áp dụng cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Số mẫu thu thập gồm: 67 trại sản xuất tôm giống; 61 cơ sở ương vèo tôm giống; 20 Hiệp hội, các ban ngành và Viện Trường. Kết quả khảo sát cho thấy kinh nghiệm tham gia SXG của chủ cơ sở trung bình là 9.8 năm, cơ sở ương vèo là 7,8 năm. Các chủ cơ sở tiếp nhận nguồn thông tin kỹ thuật phổ biến nhất kinh nghiệm (SXG chiếm 92,5%, cơ sở ương chiếm 88,5%) và tham gia các đợt tập huấn (SXG 68,7%, ương vèo chiếm 95,1%). Trại SXG có công suất thiết kế trung bình là 67 triệu con/năm, công suất thực tế trung bình là 49 triệu con (5,5 đợt), tổng chi phí trung bình là 144,5 tr.đồng/đợt và thu được lợi nhuận 163,4 tr.đồng/đợt. Có 5 yếu tố cùng lúc tác động có ý nghĩa lên năng suất tôm PL là: (i) Vùng (1= vùng 2 (BL+CM), 0= vùng khác); (ii) Số đợt sản xuất/năm (đợt); (iii) Lượng thức ăn tổng hợp sử dụng ương ấu trùng/m3/đợt (PL/lít); (iv) CP thuốc/hoá chất sử dụng ương ấu trùng/đợt (1000 đ/m3); (v) Số lần đẻ bình quân/tôm mẹ (lần). Nguồn tiêu thụ tôm giống chủ yếu bán trực tiếp cho người nuôi chiếm 75,2%, phần còn lại là bán cho cơ sở ương vèo (20,3%) và các thương lái tôm giống. Đối với cơ sở ương vèo, diện tích trung bình 146 m2, Công suất thiết kế trung bình là 43,6 triệu giống/năm, khảo sát thực tế thì năng suất trung bình là 34,8 triệu giống/năm, số tháng hoạt động trung bình là 8,2 tháng, số đợt ương vèo khoảng 50,9 đợt/năm. Chi phí tăng thêm là 2,9 triệu đồng/đợt và lợi nhuận tăng thêm 15,6 triệu đồng/đợt. Nguồn cung cấp tôm giống cho cơ sở ương vèo v chủ yếu là từ các trại sản xuất giống từ các tỉnh miền Trung chiếm 93,5%. Công tác quản lý ngành còn nhiều hạn chế, chất lượng con giống chưa được kiểm soát, công tác kiểm dịch còn gặp nhiều khó khăn, tổ chức chưa đồng bộ nên quản lý chất lượng tôm bố mẹ, tôm giống còn khá lỏng lẻo. Kiểm tra chất lượng tôm bố mẹ, tôm giống lưu thông trong và ngoài tỉnh chưa chặt chẽ (tỷ lệ kiểm dịch 38,52% lượng tôm giống thả nuôi). Hệ thống văn bản quản lý chưa phù hợp với tình hình thực tế. Các qui định về kiểm dịch, qui chuẩn kỹ thuật chậm ban hành, chưa có sự thống nhất cao về phương thức quản lý từ Trung ương đến địa phương. vi ABSTRACT The study "status of production and supplying of black tiger shrimp post larvae (Penaeus monodon) in the Mekong Delta" was carried out from August 2010 to Apil 2011 in two regions: the coastal Provinces (Ben Tre, Tra Vinh, Bac Lieu, Ca Mau, Kien Giang) and Can Tho city with 67 shrimp hatcheries, 61 nursery sites; 20 associations, departments and institutes, universities. This research described the procedure situation and trading as well as black tiger shrimp seed usage in these areas. This also help to provide appropriate information and to suggest the suitable solutions for many different elements as well as the seed quality management with the interest of producers and seed users. The result showed that the actors expperience in the industry were 9.8 years, nursery sites were 7.8 years. The owners used the most common knowledge sources was experience (92,5% of hatcheries; 88,5% for nursery) and training courses (68,7% of hatcheries; 95,1% for nursery). The hatcheries hade an average designed capacity of 67 million/year, the actual average capacity was 49 million (5.5 rounds), spent about 144.5 mil.VND per batch and earned net income about 163.4 mil.VND per batch. There were 5 factors which had significant impact on productivity such as: Region; The number of business per year; The numbers of formulated larvae used/batch; Cost of drugs/chemicals used larvae /batch; number of breeding/female shrimp. seed source consumed mainly sold directly to farmers accounted for 75.2%, the rest was sold to nursery sites (20.3%) and middlemens. The nursery sites had an average area of 146 m2, with product was 43.6 million pls/year, survey the actual average capacity was 34.8 million pls/year, the activities average of 8.2/months, the number of nursery about 50.9 batch /year. Increasing cost of 2.9 million/batch and increased earned net income 15.6 million/crop. Seed supplies for nursing sites mainly from hatcheries in the central provinces accounted for 93.5%. The management sector was still restricted, seed quality may be controlled and quarantine also difficult not comprehensive, quality management of broodstock, seed also rather loosely. Not keep lose control the quality of broodstock, seed road traffic in and out of province (38.52% inspection rate of shrimp farming). Document management system was not consistent with the actual situation. Quarantine regulations, the technical regulation issued later, vii no consensus on how higher management from ministry to localities. CAM ĐOAN Tôi xin cam kết luận văn này được hoàn thành dựa trên các kết quả nghiên cứu của tôi và các kết quả của nghiên cứu này chưa được dùng cho bất cứ luận văn cùng cấp nào khác. Ngày 8 tháng 6 năm 2011 Ký tên viii MỤC LỤC Mục lục Trang CẢM TẠ ...................................................................................................................... ii TÓM TẮT ................................................................................................................... iv ABSTRACT................................................................................................................ vi CAM ĐOAN ..............................................................................................................vii MỤC LỤC.................................................................................................................viii DANH SÁCH BẢNG ................................................................................................. xi DANH SÁCH HÌNH ................................................................................................xiii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... xiv PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................. 1 1.1 Giới thiệu ............................................................................................................... 1 1.2 Mục tiêu của đề tài ................................................................................................ 2 1.3 Nội dung của đề tài ................................................................................................ 3 1.4 Thời gian và địa điểm thực hiện đề tài................................................................... 3 PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................................ 4 2.1 Tình hình phát triển của nghề nuôi tôm sú (Penaeus monodon)............................ 4 2.1.1Tình hình nghề nuôi tôm sú trên thế giới và Châu Á................................... 4 2.1.2 Tình hình nghề nuôi tôm sú ở Việt Nam..................................................... 6 2.1.3 Tình hình nghề nuôi tôm sú ở ĐBSCL ....................................................... 7 2.2 Tình hình sản xuất giống tôm sú trên thế giới và Việt Nam ................................ 10 2.2.1 Tình hình sản xuất giống tôm sú trên thế giới .......................................... 10 2.2.2 Tình hình sản xuất giống tôm sú ở Việt Nam ........................................... 11 2.2.3 Tình hình sản xuất giống tôm sú ở ĐBSCL.............................................. 11 2.3 Các khái niệm cơ bản trong kinh tế thủy sản ....................................................... 14 2.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính ...................................................... 15 PHẦN 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................. 18 3.1 Phương pháp nghiên cứu...................................................................................... 18 3.1.1 Nguồn thông tin và phương pháp thu thập số liệu .................................... 18 3.1.2 Phân bố mẫu.............................................................................................. 18 ix 3.2 Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ............................................................... 18 3.2.1 Phương pháp thống kê mô tả..................................................................... 19 3.2.2 Phương pháp so sánh thống kê.................................................................. 19 3.2.3 Phân tích hồi qui đa biến................................................................................... 19 3.2.4 Sử dụng phương pháp phân tích ma trận SWOT. ............................................. 20 3.3 Kế hoạch thực hiện đề tài..................................................................................... 21 PHẦN 4: KẾT QUẢ THẢO LUẬN .......................................................................... 22 4.1 Thông tin chung về các cơ sở sản xuất và ương vèo giống tôm sú...................... 22 4.2 Thông tin về hoạt động của cơ sở sản xuất giống. ............................................... 24 4.2.1 Qui mô của cơ sở sản xuất ........................................................................ 25 4.2.2 Hoạt động sản xuất giống tôm sú.............................................................. 26 4.2.2.1. Qui trình và mùa vụ........................................................................... 26 4.2.2.2. Nguồn nước và các yếu tố môi trường.............................................. 28 4.2.2.3 Nguồn gốc và tiêu chuẩn chọn tôm bố mẹ ......................................... 29 4.2.2.4 Sử dụng tôm bố mẹ và sinh sản nhân tạo........................................... 31 4.2.2.5 Ương ấu trùng .................................................................................... 33 4.2.2.6 Thu hoạch và tiêu thụ giống............................................................... 35 4.2.3 Các chỉ tiêu tài chính chủ yếu trong sản xuất giống ................................. 36 4.2.3.1 Năng suất PL trong sản xuất giống .................................................... 36 4.2.3.3 Các yếu tố ảnh hưởng tới năng suất tôm PL của trại SXG ................ 40 4.3 Thông tin về hoạt động của cơ sở kinh doanh giống .......................................... 47 4.3.1 Qui mô của cơ sở kinh doanh giống ......................................................... 48 4.3.2 Tình hình kinh doanh của cơ sở ương vèo giống tôm sú .......................... 48 4.3.3 Các chỉ tiêu kinh tế trong ương vèo tôm giống......................................... 52 4.5 Đánh giá rủi ro trong hoạt động sản xuất giống và ương vèo .............................. 55 4.6 Phân tích ma trận SWOT trong xản xuất và kinh doanh tôm sú giống................ 57 4.6.1 Điểm mạnh (Strength)............................................................................... 58 4.6.2 Điểm yếu (Weakness) ............................................................................... 58 4.6.3 Cơ hội (Opportunity)................................................................................. 59 4.6.4 Nguy cơ (Threat)....................................................................................... 59 4.6.5 Phân tích kết hợp các yếu tố ..................................................................... 60 x 4.6.5.1 Kết hợp giữa điểm mạnh và cơ hội (S+O) ......................................... 60 4.6.5.2 Kết hợp giữa điểm mạnh và nguy cơ (S+T)....................................... 60 4.6.5.3 Kết hợp giữa điểm yếu và cơ hội (W+O)........................................... 60 4.6.5.4 Kết hợp giữa điểm yếu và nguy cơ (W+T) ........................................ 61 4.7 Thông tin về công tác quản lí ngành .................................................................... 61 4.7.1 Tình hình nuôi tôm sú và hoạt động sản xuất, kinh doanh tôm giống ...... 61 4.7.1.1 Diện tích, sản lượng và năng suất nuôi tôm....................................... 61 4.7.1.2 Hoạt động sản xuất, kinh doanh tôm giống ....................................... 63 4.7.2 Đánh giá của Quản lý ngành về tình hình sản xuất và kinh doanh giống tôm sú................................................................................................................. 66 4.5.3 Một số thuận lợi và khó khăn của nghề sản xuất và kinh doanh giống .... 67 PHẦN V: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT...................................................................... 71 5.1 Kết luận ................................................................................................................ 71 5.1.1 Về sản xuất giống tôm sú.......................................................................... 71 5.1.2 Về ương tôm giống ................................................................................... 71 5.1.3 Về công tác quản lý ngành........................................................................ 72 5.2 Đề xuất ................................................................................................................. 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................... 73 PHỤ LỤC................................................................................................................... 76 xi DANH SÁCH BẢNG Bảng Trang Bảng 2.1 Diễn biến về diện tích, sản lượng, năng suất NTTS nước lợ vùng ĐBSCL (2001-2010).................................................................................................................. 8 Bảng 2.2 Diện tích nuôi nước lợ (2008), tôm sú (2010) theo phương thức nuôi ở ĐBSCL......................................................................................................................... 9 Bảng 3.1 Phân bổ số mẫu khảo sát............................................................................. 18 Bảng 3.2 Phân tích ma trận SWOT trong sản xuất giống và cơ sở kinh doanh giống tôm sú ở ĐBSCL. ....................................................................................................... 21 Bảng 3.3 Các biến chủ yếu được sử dụng trong nghiên cứu...................................... 21 Bảng 4.1 Một số thông tin chung của các cơ sở SXG và cơ sở ương giống.............. 22 Bảng 4.2 Nguồn thông tin kinh tế - kỹ thuật trong sản xuất và ương vèo giống tôm sú (Thống kê nhiều lựa chọn) ......................................................................................... 24 Bảng 4.3 Một số thông tin về thiết kế xây dựng trại sản xuất giống ........................ 25 Bảng 4.4 Qui trình và thời gian áp dụng.................................................................... 26 Bảng 4.5 Số tháng hoạt động sản xuất của cơ sở SXG ........................................... 27 Bảng 4.6 Những tháng kinh doanh tốt nhất (Thống kê nhiều lựa chọn).................... 28 Bảng 4.7 Lượng nước sử dụng và các chỉ tiêu môi trường chủ yếu ......................... 29 Bảng 4.8 Nguồn gốc và tiêu chuẩn chọn tôm bố mẹ ................................................. 30 Bảng 4.9 Sử dụng tôm bố mẹ..................................................................................... 31 Bảng 4.10 Một số thông tin về hoạt động sinh sản tôm giống................................... 32 Bảng 4.11 Một số thông tin về ương ấu trùng trong trại SXG................................... 34 Bảng 4.12 Một số bệnh thường gặp trong quá trình ương ấu trùng........................... 35 Bảng 4.13 Thu hoạch giống ....................................................................................... 36 Bảng 4.14 Nguồn tiêu thụ giống ................................................................................ 36 Bảng 4.15 Năng suất PL trong sản xuất giống........................................................... 37 Bảng 4.16 Chi phí cố định của trại sản xuất tôm giống ............................................. 37 Bảng 4.17 Chi phí biến đổi của trại sản xuất giống tôm sú ....................................... 38 Bảng 4.18 Tổng chi phí, thu nhập và lợi nhuận SXG ................................................ 39 xii Bảng 4.19 Tổng chi phí, thu nhập và lợi nhuận trong SXG cho PL .......................... 40 Bảng 4.20 Tương quan đa biến giữa các biến độc lập ảnh hưởng đến NS tôm PL ... 42 Bảng 4.21 Các chỉ tiêu tài chánh của trại sản xuất giống .......................................... 47 Bảng 4.22 Một số thông tin về thiết kế xây dựng trại ương vèo................................ 48 Bảng 4.23 Thời vụ và số đợt kinh doanh ................................................................... 49 Bảng 4.24 Những tháng kinh doanh tốt nhất (Thống kê nhiều lựa chọn).................. 49 Bảng 4.25 Thông tin kỹ thuật của cơ sở ương vèo ................................................... 50 Bảng 4.26 Nguồn cung cấp tôm giống cho trại vèo................................................... 51 Bảng 4.27 Sản lượng thu hoạch, kích cở, tỷ lệ sống trong ương vèo tôm giống ....... 52 Bảng 4.28 Chi phí cố định của cơ sở ương vèo ......................................................... 53 Bảng 4.29 Chi phí biến đổi của cơ sở ương vèo ........................................................ 53 Bảng 4.30 Chi phí ương vèo cho một đơn vị thể tích (m3/đợt).................................. 54 Bảng 4.31 Chi phí, thu nhập và lợi nhuận tăng thêm trong ương vèo tôm giống...... 55 Bảng 4.32 Các chỉ tiêu tài chánh trong hoạt động ương vèo/đợt ............................... 55 Bảng 4.33 Thông tin về những rủi ro trong SXG và ương vèo (Thống kê nhiều lựa chọn)........................................................................................................................... 56 Bảng 4.34 Phân tích ma trận SWOT trong sản xuất và kinh doanh tôm sú giống..... 57 Bảng 4.35 Diện tích, nhu cầu gi