Luận văn Quân và dân nam bộ với vũ khí tự tạo trong kháng chiến chống thực dân pháp (1945 - 1954)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ____________________ Lê Thị Kim Liên QUÂN VÀ DÂN NAM BỘ VỚI VŨ KHÍ TỰ TẠO TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1945-1954) LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ____________________ Lê Thị Kim Liên QUÂN VÀ DÂN NAM BỘ VỚI VŨ KHÍ TỰ TẠO TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1945-1954) Chuyên ngành: Lịch Sử Việt Nam Mã số: 60 22 02 13 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS HỒ SƠN ĐÀI Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 1 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Học viên Lê Thị Kim Liên 2 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ 1 MỤC LỤC ........................................................................................................ 2 MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 5 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 5 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và nguồn tài liệu ................................................ 7 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 9 4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 10 5. Đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 10 6. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 11 Chương 1: KHÁI NIỆM VŨ KHÍ TỰ TẠO VÀ NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ SỬ DỤNG VŨ KHÍ TỰ TẠO Ở NAM BỘ TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP ................ 12 1.1.Vũ khí tự tạo và các loại vũ khí tự tạo ...................................................... 12 1.1.1.Khái niệm vũ khí tự tạo ....................................................................... 12 1.1.2 Các loại vũ khí tự tạo ........................................................................... 13 1.2. Đặc điểm chiến trường Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp .......... 16 1.2.1. Địa lý hành chính, địa lý tự nhiên và dân cư Nam Bộ ........................ 16 1.2.2. Địa lý quân sự ..................................................................................... 18 1.3. Truyền thống sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo trong lịch sử .............. 21 1.3.1. Thời kỳ từ thế kỷ XVII đến năm 1859 ............................................... 21 1.3.2. Thời kỳ 1859-1930.............................................................................. 23 3 1.3.3. Thời kỳ 1930-1945.............................................................................. 25 1.4. Đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam về sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo trong kháng chiến chống Pháp ................................................................... 27 1.4.1. Đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng Cộng Sản Việt Nam. ....... 27 1.4.2. Quan điểm của Đảng về sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo trong chiến tranh nhân dân ........................................................................................................... 30 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 32 Chương 2: VŨ KHÍ TỰ TẠO Ở NAM BỘ GIAI ĐOẠN 1945 -1950 ...... 33 2.1. Những loại vũ khí thô sơ đầu tiên (1945-1946) ........................................ 33 2.1.1. Giáo mác và gậy tầm vông trong những ngày đầu kháng chiến ở Nam Bộ .............................................................................................................................. 33 2.1.2. Sự ra đời của các xưởng sản xuất vũ khí và những loại vũ khí thô sơ đầu tiên ...................................................................................................................... 35 2.1.3. Hoạt động sử dụng vũ khí tự tạo trong hai năm đầu kháng chiến (1945-1946) ............................................................................................................... 40 2.2. Ngành quân giới Nam Bộ ra đời và sự phát triển của vũ khí tự tạo trong những năm 1947-1950 .................................................................................. 47 2.2.1. Ngành quân giới Nam Bộ hình thành và hoạt động sản xuất vũ khí tự tạo .............................................................................................................................. 47 2.2.2. Sử dụng vũ khí tự tạo trong hoạt động tác chiến chống địch ở Nam Bộ ................................................................................................................................... 53 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 61 Chương 3: VŨ KHÍ TỰ TẠO Ở NAM BỘ GIAI ĐOẠN 1951-1954 ....... 62 3.1.Quân và dân Nam Bộ khắc phục khó khăn trong hoạt động sản xuất vũ khí tự tạo những năm 1951-1952 ........................................................................... 62 4 3.1.1.Kiện toàn ngành sản xuất vũ khí tự tạo ............................................... 62 3.1.2. Khắc phục những khó khăn để sản xuất vũ khí tự tạo ........................ 68 3.2. Sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo trong những năm 1953-1954 ........... 82 3.2.1. Sản xuất vũ khí tự tạo trong những năm 1953-1954 .......................... 82 3.2.2. Sử dụng vũ khí tự tạo trong chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954 ........ 84 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 91 KẾT LUẬN .................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 100 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 112 Phụ lục 1 ........................................................................................................... 112 Phụ lục 2 ........................................................................................................... 117 Phụ lục 3 ........................................................................................................... 118 Phụ lục 4 ........................................................................................................... 133 Phụ lục 5 ........................................................................................................... 141 5 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Vũ khí tự tạo là loại vũ khí có cấu tạo và nguyên lý hoạt động đơn giản, dễ chế tạo ở địa phương bằng những phương pháp và phương tiện thủ công, dùng vật liệu tại chỗ, đạn dược hỏng hoặc cải tiến các loại đạn, bom thu được của đối phương. Vũ khí tự tạo bao gồm vũ khí đánh xa, đánh gần, nóng, lạnh đánh trên mọi địa hình đồng bằng, trung du, miền núi, ven sông, ven biển. Trong chiến tranh nhân dân ở Việt Nam, vũ khí tự tạo phát huy hiệu quả sát thương cao. Từ ngàn xưa, tổ tiên ta đã biết sử dụng công cụ bằng đá, cung nỏ làm bằng bẫy tre, gỗ để săn bắt, hái lượm và chống lại thú dữ bảo đảm cho sự sinh tồn và phát triển của dân tộc.Thời đại đồ đồng đã biết làm ra các loại rìu chiến, giáo, mác, mũi tên để chống lại kẻ thù xâm lược.Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta gắn liền với lịch sử chống giặc ngoại xâm.Đây cũng là quá trình hình thành và phát triển các loại vũ khí thô sơ tự tạo của Việt Nam.Dân tộc ta tiến hành bảo vệ Tổ quốc luôn trong hoàn cảnh nước nhỏ, nghèo mà đối chọi với kẻ thù luôn mạnh hơn ta gấp nhiều lần về tiềm lực kinh tế, quân sự. Để đánh bại được kẻ thù, dân tộc ta luôn quán triệt tư tưởng “Lấy ít địch nhiều”, tự cung tự cấp, sản xuất ra các loại vũ khí như nỏ, cung tên, giáo, mác, qua, kiếm, long đao và lấy gỗ đẽo nhọn thành cọc đóng xuống lòng sông để đánh đắm tàu giặc. Nhờ đó, nhân dân ta đã làm nên những chiến thắng thần kỳ, Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn ba lần đánh thắng quân Nguyên, Lê Lợi đánh thắng quân Minh, Nguyễn Huệ đại thắng quân Thanh... 6 Kế thừa, phát huy truyền thống đánh giặc giữ nước của cha ông, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Đảng ta đề ra đường lối quân sự với quan điểm cơ bản là chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện.Khi thực hiện vũ trang toàn dân, phát động toàn dân đánh giặc, Đảng ta luôn coi trọng vấn đề cơ sở vật chất và kỹ thuật, vũ khí và trang bị. Năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến: “Ai có súng dùng súng, ai có gươm dùng gươm. Không có gươm thì dùng cuốc thuổng gậy gộc, ai cũng phải ra sức chống thực dân cứu nước”. Để có vũ khí đánh giặc, quân và dân ta đã sản xuất ra các loại vũ khí tự tạo từ nhiều nguồn: có loại rất thô sơ, có loại được cải tiến từ phương tiện, dụng cụ sinh hoạt, sản xuất, có loại lấy của địch cải tiến để đánh địch... Bằng chất liệu có sẵn ở địa phương tre, gỗ, đá thu nhặt thanh ray của đường sắt, mẩu sắt, thép, cướp vũ khí của địch, chế tạo làm thành hầm chông, cạm bẫy, mã tấu, dao rựa, cung nỏ, ong vò vẽ, lá độc để đánh địch. Theo tài liệu của Cục Dân quân Tự vệ, tính đến đầu năm 1954, ta đã sản xuất được 50.000 sản phẩm nguyên chiếc và chi tiết các loại súng đạn thô sơ tự tạo. Ở Nam Bộ, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, do xa nguồn chi viện từ Trung ương, với tinh thần tự lực tự cường, chủ động sáng tạo, nhân dân và lực lượng vũ trang cách mạng đã sản xuất vũ khí tự tạo với nhiều dạng, loại rất phong phú và hiệu quả. Các loại vũ khí tự tạo được sản xuất phù hợp với mọi lứa tuổi, ai cũng có thể sản xuất và sử dụng để đánh địch ở bất cứ nơi đâu, với mọi địa hình, thời tiết; nhờ đó tạo ra thế tiến công rộng khắp, liên tục của chiến tranh nhân dân ở Nam Bộ, góp phần vào thắng lợi chung của toàn dân tộc. Vũ khí tự tạo không chỉ là sản phẩm của ý chí tự cường, trí thông minh, óc sáng tạo của quân và dân ta mà còn phản ánh một cách sâu sắc đường lối quân sự, nghệ thuật quân sự Việt Nam. Đây chính là nét thần kỳ của chiến 7 tranh nhân dân ở Việt Nam.Từ trước đến nay, đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, về quân giới và vũ khí trang bị chiến tranh trong đó có vũ khí tự tạo.Tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu chuyên khảo về vũ khí tự tạo dưới góc độ lịch sử. Vì những lý do trên, chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài “ Quân và dân Nam Bộ với vũ khí tự tạo trong kháng chiến chống Pháp (1945-1954)” để viết luận văn tốt nghiệp cao học. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và nguồn tài liệu 2.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Đề tài vũ khí tự tạo trong kháng chiến chống Pháp từ trước đến nay đã thu hút sự quan tâm của không ít cơ quan, cá nhân nghiên cứu trên cả hai hướng lý luận và thực tiễn. Trước hết, bộ sách “Vũ khí địa phương” gồm 3 tập do Bộ Tư lệnh Quân giải phóng miền Nam Việt Nam biên soạn năm 1972. Đây là tài liệu đầu tiên nói về sản xuất và cách sử dụng các loại vũ khí tự tạo ở Nam Bộ. Tiếp đó, năm 1993 tác giả Đinh Thu Xuân đã bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ khoa học lịch sử tại Viện Khoa học xã hội Thành phố Hồ Chí Minh với đề tài: “Lịch sử ngành sản xuất vũ khí ở Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp (1945-1954). Đề tài trình bày lịch sử hình thành và phát triển của ngành sản xuất vũ khí nói chung ở Nam bộ, tuy nhiên chưa nghiên cứu một cách hệ thống và chuyên sâu về vũ khí tự tạo và vai trò của vũ khí tự tạo đối với thắng lợi của cuộc kháng chiến. Sách “Lịch sử Quân giới Nam Bộ B2 trong chiến tranh giải phóng (1945-1954)”của TS. Đinh Thu Xuân, doNxb Chính trị Quốc gia Hà Nội xuất bản năm 2008. Sách ghi lại chặng đường lịch sử hình thành và phát triển của ngành sản xuất vũ khí Nam Bộ với những biến động và thăng trầm trong suốt chiều dài cuộc kháng chiến chống Pháp của quân và dân Nam Bộ. Thế nhưng 8 công trình này cũng chỉ đề cập tới ngành sản xuất vũ khí nói chung mà chưa làm rõ vai trò và đặc điểm của vũ khí tự tạo trong kháng chiến. Sách “Lịch sử quân giới Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp” của tác giả Đinh Thu Xuân (chủ biên), do Nxb Lao động xuất bản năm 1990. Trong cuốn sách này, tác giả đã giới thiệu khái quát thời kỳ bước đường hình thành, xây dựng và phát triển của quân giới Nam Bộ trong chín năm kháng chiến. Sách “Đặc trưng của chiến tranh du kích ở chiến trường miền Đông Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp” của Nguyễn Ngọc Lân, Hồ Sơn Đài, Nxb Quân đội nhân dân năm 1998.Đây là công trình tổng kết chiến tranh, đề cập đến đặc trưng sản xuất vũ khí tự tạo và đánh địch bằng vũ khí tự tạo của quân và dân Đông Nam bộ trong thời kỳ 1945-1954. Về phía đối phương, có bộ “Sưu tập bằng hình vẽ 69 loại vũ khí của quân giới Việt Nam sản xuất từ 1945-1954” do Bộ Tham mưu quân đội Pháp ở Đông Dương biên soạn, lưu hành nội bộ năm 1963. Qua tài liệu thu thập được của tổ chức tình báo quân đội và cơ quan nghiên cứu quân khí, Bộ Tham mưu quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương công bố các loại vũ khí tự tạo của Việt Minh để cho quân đội nghiên cứu phòng chống. Ngoài ra, còn có nhiều công trình khoa học, luận án, luận văn nghiên cứu về lịch sử chiến tranh, lịch sử kháng chiến Nam Bộ, lịch sử kháng chiến của các quân khu 7, 8, 9, quân khu Sài Gòn - Chợ Lớn và các tỉnh ở Nam Bộ có đề cập rải rác đến vũ khí tự tạo trong các chương nói về công tác bảo đảm vũ khí và hoạt động tác chiến đánh địch. Các công trình nêu trên đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến vũ khí tự tạo cả về mặt lý luận, khái niệm cũng như về thực tiễn cách thức sản xuất, sử dụng vũ khí tự tạo trong chiến tranh chống xâm lược. Có công trình thì trình bày sơ lược trong mặt bằng chung là lịch sử quân giới, có công trình thì 9 chuyên nghiên cứu dưới góc độ khoa học vũ khí đơn thuần. Cho đến nay, chưa có một công trình khoa học nào trình bày một cách hệ thống và toàn diện lịch sử vũ khí tự tạo ở Nam Bộ. Tuy nhiên những công trình ấy đã cung cấp nhiều luận cứ khoa học và tư liệu lịch sử quan trọng để chúng tôi kế thừa và tiếp tục nghiên cứu trong luận văn này. 2.2. Nguồn tài liệu Để thực hiện đề tài này, tác giả luận văn đã tham khảo, nghiên cứu tài liệu từ các nguồn sau: - Các tác phẩm lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về chiến tranh cách mạng, các sách lịch sử chiến tranh, lịch sử kháng chiến, các luận án, luận văn khoa học. Các tác phẩm này lưu ở Thư viện Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện Khoa học xã hội thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện khoa học Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện Trường Đại học sư Phạm Hồ Chí Minh. - Các văn bản chỉ thị, nghị quyết, tài liệu tổng kết, báo cáo chung niên, báo cáo chuyên đề về vũ khí tự tạo ở Nam bộ, lưu ở Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia 2, Phòng Khoa học quân sự Quân khu 7, Phòng Khoa học quân sự Quân khu 9. - Tư liệu khảo sát điền dã, hồi ký, lời kể của các nhân chứng lịch sử. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Như tên đề tài đã nêu, đối tượng nghiên cứu của luận văn là “lịch sử vũ khí tự tạo ở Nam Bộ”.Luận văn sẽ trình bày bối cảnh, sự ra đời của vũ khí tự tạo, các loại vũ khí tự tạo được sản xuất và sử dụng ở Nam bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đặc điểm và vai trò của nó trong lịch sử. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 10 Về thời gian, luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu trong khoảng từ ngày 23-9-1945 (ngày Nam Bộ kháng chiến) đến ngày 11-8-1954 (ngày lệnh ngừng bắn của Bộ Tổng Tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam-theo tinh thần của hiệp định Giơnevơ được thực hiện hoàn toàn trên chiến trường Nam Bộ). Về không gian, luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu ở Nam Bộ gồm thành phố Sài Gòn và các tỉnh: Biên Hòa, Gia Định, Chợ Lớn, Bà Rịa, Thủ Dầu Một, Tây Ninh, Tân An, Gò Công, Mỹ Tho, Bến Tre, Sa Đéc, Vĩnh Long, Trà Vinh, Cần Thơ, Long Xuyên, Châu Đốc, Rạch Giá, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Hà Tiên, Cà Mau. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả sử dụng hai phương pháp chính, phổ biến của khoa học lịch sử là phương pháp lịch sử và phương pháp logic. Ngoài việc sử dụng hai phương pháp chính trên, luận văn còn sử dụng một số phương pháp liên ngành khác như: so sánh (đồng đại, lịch đại), hình loại học, điền dã, thẩm định nhân chứng, ...Những phương pháp này sẽ bổ trợ một cách hữu ích cho hai phương pháp trên. 5. Đóng góp mới của luận văn Kế thừa thành quả nghiên cứu của các công trình khoa học có trước, luận văn dự kiến góp phần: - Trình bày một cách hệ thống, toàn diện lịch sử sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo để đánh địch ở Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1945- 1954). - Bước đầu phân tích đặc trưng của vũ khí tự tạo trong sự nghiệp kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Nam Bộ cùng một số đặc điểm của vũ khí tự tạo. 11 - Tập hợp, hệ thống hóa số tài liệu sưu tầm được phục vụ cho công tác nghiên cứu lịch sử. Đồng thời làm tư liệu tham khảo trong việc giảng dạy, giáo dục lịch sử cho học sinh, sinh viên. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần dẫn luận, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận văn có 3 chương, gồm: Chương 1. Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo ở Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp Chương 2. Vũ khí tự tạo ở Nam Bộ giai đoạn 1945 -1950 Chương 3.Vũ khí tự tạo ở Nam Bộ giai đoạn 1951-1954 12 Chương 1: KHÁI NIỆM VŨ KHÍ TỰ TẠO VÀ NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ SỬ DỤNG VŨ KHÍ TỰ TẠO Ở NAM BỘ TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP 1.1.Vũ khí tự tạo và các loại vũ khí tự tạo 1.1.1.Khái niệm vũ khí tự tạo Vũ khí tự tạo ra đời từ rất sớm, khi con người biết sử dụng những vật liệu có sẵn trong tự nhiên để cải tạo lại, làm vũ khí chống thú dữ và kẻ thù, duy trì cuộc sống và sinh tồn.Vũ khí gắn liền với lịch sử của các cuộc chiến tranh khi xuất hiện xã hội có giai cấp.Mặc dù vậy, trong thời cổ đại và trung đại chưa hề có khái niệm về vũ khí tự tạo.Khái niệm vũ khí tự tạo chỉ xuất hiện trong thời đại công nghiệp. Theo từ điển Bách khoa Quân sự Việt Nam định nghĩa: “Vũ khí tự tạo là vũ khí có cấu tạo và nguyên lý hoạt động đơn giản, dễ chế tạo ở địa phương bằng những phương pháp và phương tiện thủ công, dùng vật liệu tại chỗ, đạn dược hỏng hoặc cải tiến các loại đạn dược thu được của đối phương. Vũ khí tự tạo có nhiều kiểu loại, ví dụ: mã tấu, giáo, mác, kiếm, dao găm, gậy tầm vông, cung nỏ, chông, bẫy đá, mìn, súng, “ngựa trời”, vũ khí phóng (đạn cối, lượng nổ, lựu đạn, bom, mìn...). Trong kháng chiến chống Pháp vũ khí tự tạo có vai trò quan trọng và sử dụng rộng rãi trong lực lượng vũ trang địa phương”. Từ khái niệm trên ta thấy: Vũ khí tự tạo là vũ khí được cấu tạo đơn giản, bằng phương pháp thủ công. Do đó mỗi người dân Việt Nam, từ các em nhỏ đến cụ già, không phân 13 biệt tuổi tác, ai cũng có thể làm ra được vũ khí và tự trang bị cho mình để đánh giặc. Vũ khí tự tạo được sử dụng rộng rãi trong nhân dân vì đây là phương tiện dùng để đối phó và tiêu diệt đối phương trong đấu tranh vũ trang. Vũ khí tự tạo được làm từ các vật liệu có sẵn trong địa phương, dễ kiếm như: tre, gỗ, đá, gạch, cành cây ong vò vẽ, lá độc, hoặc công cụ lao động cầm tay ...và dây thép, đạn lép thu được của địch. Vũ khí tự tạo có nhiều loại, rất phong phú và đa dạng.Có loại được chế tạo rất thô sơ, có loại được cải tiến từ vũ khí lấy được của địch. Theo đó có thể p