Luận văn Rủi ro trong tín dụng chứng từ tại VPBank và các biện pháp phòng ngừa

iMỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ v LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT...................................................................vii Lời nói đầu .......................................................................................................viii 1. Lý do chọn đề tài:................................................................................................... viii 2. Đối tượng, mục đích, phạm vi nghiên cứu: ............................................................... ix 2.1 Đối tượng: .......................................................................................................... ix 2.2 Mục tiêu: ............................................................................................................ ix 2.3 Phạm vi nghiên cứu: ........................................................................................... ix 3. Phương pháp nghiên cứu: .......................................................................................... x 4. Điểm mới của luận văn: ............................................................................................. x 5. Nội dung nghiên cứu: ............................................................................................... xi Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro và quản trị rủi ro trong phương thức tín dụng chứng từ.......................................................................... 1 1.1 Tổng quan về rủi ro ................................................................................................. 1 1.1.1 Khái niệm: ........................................................................................................ 1 1.1.1.1 Trường phái tiêu cực: ..................................................................................... 1 1.1.1.2 Trường phái trung hòa: .................................................................................. 1 1.1.2 Phân loại:.......................................................................................................... 2 1.1.2.1 Rủi ro do môi trường thiên nhiên: .................................................................. 2 1.1.2.2 Rủi ro do môi trường văn hóa: ....................................................................... 3 1.1.2.3 Rủi ro do môi trường xã hội: .......................................................................... 3 1.1.2.4 Rủi ro do môi trường chính trị:....................................................................... 3 1.1.2.5 Rủi ro do môi trường luật pháp: ..................................................................... 4 1.1.2.6 Rủi ro do môi trường kinh tế: ......................................................................... 4 1.1.2.7 Rủi ro do môi trường hoạt động của tổ chức:.................................................. 5 1.1.2.8 Rủi ro do nhận thức của con người:................................................................ 5 1.1.3 Quản trị rủi ro ................................................................................................... 5 1.1.3.1 Khái niệm: ..................................................................................................... 5 1.1.3.2 Nhận dạng rủi ro: ........................................................................................... 6 1.1.3.3 Phân tích rủi ro: ............................................................................................. 6 1.1.3.4 Đo lường rủi ro: ............................................................................................. 6 1.1.3.5 Kiểm soát, phòng ngừa rủi ro: ........................................................................ 7 1.1.3.5.1 Các biện pháp né tránh rủi ro:...................................................................... 7 1.1.3.5.2 Các biện pháp ngăn ngừa tổn thất:............................................................... 7 1.1.3.5.2 Các biện pháp giảm thiểu tổn thất: .............................................................. 7 1.1.3.5.3 Tài trợ rủi ro:............................................................................................... 7 1.2 Giới thiệu phương thức tín dụng chứng từ ............................................................... 8 1.2.1 Khái niệm phương thức tín dụng chứng từ: ....................................................... 8 ii 1.2.2 Các bên tham gia trong nghiệp vụ chứng từ: ..................................................... 8 1.2.3 Trình tự thực hiện : ........................................................................................... 9 1.2.5 Đặc trưng của phương thức tín dụng chứng từ:................................................ 10 1.2.5.1 Giao dịch tín dụng chứng từ độc lập với các giao dịch khác: ........................ 10 1.2.5.2 Tuân thủ nghiêm ngặt: ................................................................................. 10 1.2.6 Phân loại thư tín dụng ..................................................................................... 10 1.3 Rủi ro trong phương thức tín dụng chứng từ .......................................................... 10 1.3.1 Đối với nhà nhập khẩu: ................................................................................... 11 1.3.2 Đối với nhà xuất khẩu: .................................................................................... 11 1.3.3 Đối với ngân hàng phát hành: ......................................................................... 12 1.3.3.1 Khi phát hành thư tín dụng:.......................................................................... 12 1.3.3.2 Từ phía nhà xuất khẩu:................................................................................. 12 1.3.3.3 Khi xử lý chứng từ bất hợp lệ:...................................................................... 13 1.3.3.4 Khi rủi ro phát sinh ngoài tầm kiểm soát: ..................................................... 13 1.3.3.5 Khi phát hành bảo lãnh nhận hàng: .............................................................. 13 1.3.3.6 Từ ngân hàng xuất trình: .............................................................................. 13 1.3.4 Đối với ngân hàng thông báo thư tín dụng:...................................................... 14 1.3.5 Đối với ngân hàng chỉ định: ............................................................................ 14 1.3.6 Đối với ngân hàng xác nhận:........................................................................... 14 1.3.7 Đối với ngân hàng chiết khấu:......................................................................... 15 1.3.8 Rủi ro chính trị:............................................................................................... 15 1.4 Các văn bản pháp lý có liên quan đặt nền tảng cho việc phòng chống rủi ro trong tín dụng chứng từ ............................................................................................................. 16 1.4.1 Các tập quán quốc tế: ...................................................................................... 16 1.4.1.1 UCP:............................................................................................................ 16 1.4.1.2 ISBP: ........................................................................................................... 18 1.4.1.3 URR525:...................................................................................................... 18 1.4.1.4 ISP98:.......................................................................................................... 18 1.4.1.5 Incoterms 2000 ............................................................................................ 19 1.4.1.6 Các điều kiện bảo hiểm ICC clauses 1982. ................................................... 19 1.4.1.7 Quy định về cấm vận của Hoa Kỳ: ............................................................... 19 1.4.2 Các văn bản pháp luật trong nước: .................................................................. 19 1.4.3 Tài liệu nội bộ:................................................................................................ 20 1.4.4 Mối quan hệ giữa tập quán quốc tế và luật Việt Nam: ..................................... 20 1.5 Bài học kinh nghiệm từ những rủi ro trong thanh toán theo phương thức tín dụng chứng từ của Citi Group: ......................................................................................... 20 1.5.1 Phát hành thư tín dụng: ................................................................................... 20 1.5.2 Kiểm tra chứng từ: .......................................................................................... 20 1.5.3 Bảo lãnh nhận hàng: ....................................................................................... 21 1.5.4 Thông báo, xác nhận thư tín dụng: .................................................................. 21 1.5.5 Chiết khấu thư tín dụng:.................................................................................. 21 1.5.6 Ngăn chận gian lận thương mại:...................................................................... 21 Kết luận chương 1 ............................................................................................. 23 Chương 2: Thực trạng hoạt động quản trị rủi ro đối với phương thức tín dụng chứng từ tại VPBank ........................................................................................ 24 iii 2.1 Giới thiệu VPBank ................................................................................................ 24 2.1.3 Sơ đồ tổ chức: ................................................................................................. 26 2.2 Tình hình hoạt động thanh toán quốc tế: ................................................................ 27 2.2.1 Tổ chức hoạt động thanh toán quốc tế: ............................................................ 27 2.2.2 Kết quả hoạt động thanh toán quốc tế:............................................................. 27 2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động tín dụng chứng từ ....................................... 29 2.3.1 Ảnh hưởng tích cực: ....................................................................................... 29 2.3.1.1 Các nhân tố khách quan: .............................................................................. 29 2.3.1.2 Các nhân tố chủ quan: .................................................................................. 30 2.3.2 Ảnh hưởng tiêu cực......................................................................................... 31 2.3.1.1 Các nhân tố khách quan: .............................................................................. 31 2.3.2.2 Các nhân tố chủ quan: .................................................................................. 31 2.4 Các rủi ro thường gặp đối với phương thức tín dụng chứng từ tại VPBank............. 33 2.4.1 Đối với thư tín dụng nhập khẩu:...................................................................... 33 2.4.1.1 Rủi ro do thiên tai: ....................................................................................... 35 2.4.1.2 Khách hàng khiếu kiện tình trạng bộ chứng từ: ............................................ 36 2.4.1.3 Bất đồng quan điểm chứng từ bất hợp lệ giữa các ngân hàng:....................... 38 2.4.1.4 Không nhận được đúng hàng hóa thỏa thuận trong hợp đồng: ...................... 40 2.4.1.5 Phát hành thư tín dụng không đúng hợp đồng:.............................................. 41 2.4.1.6 Phát hành bảo lãnh nhận hàng: ..................................................................... 42 2.4.2 Đối với thư tín dụng xuất khẩu:....................................................................... 43 2.4.2.1 Không thể thực hiện những điều khoản trong thư tín dụng: .......................... 45 2.4.2.2 Chiết khấu bộ chứng từ bất hợp lệ: ............................................................... 46 2.5 Đánh giá công tác phòng chống rủi ro tín dụng chứng từ tại VPBank..................... 49 2.5.1 Trước khi phát hành thư tín dụng nhập khẩu: .................................................. 49 2.5.2 Khi nhận được bộ chứng từ hàng nhập khẩu: .................................................. 50 2.5.3 Thanh toán chứng từ hàng nhập khẩu:............................................................. 50 2.5.4 Phát hành bảo lãnh nhận hàng:........................................................................ 51 2.5.5 Thông báo thư tín dụng xuất khẩu: .................................................................. 51 2.5.6 Đòi tiền / chiết khấu bộ chứng từ thư tín dụng xuất khẩu:................................ 52 Kết luận chương 2 ............................................................................................. 54 Chương 3: Các giải pháp phòng ngừa rủi ro trong phương thức tín dụng chứng từ tại VPBank ........................................................................................ 55 3.1 Mục đích xây dựng giải pháp ................................................................................. 55 3.2 Căn cứ để xây dựng giải pháp ................................................................................ 55 3.3. Các giải pháp phòng ngừa rủi ro ........................................................................... 55 3.3.1 Giải pháp ngăn ngừa người bán giao hàng không đúng hợp đồng, lập chứng từ giả để đòi tiền .......................................................................................................... 55 3.3.3 Giải pháp ngăn ngừa rủi ro không thể thực hiện những điều khoản thư tín dụng ................................................................................................................................ 58 3.3.3.1 Mục tiêu: ..................................................................................................... 58 3.3.3.2 Cách tổ chức thực hiện:................................................................................ 58 3.3.3.3 Dự kiến hiệu quả giải pháp:.......................................................................... 61 3.3.4 Giải pháp ngăn ngừa rủi ro khi chiết khấu bộ chứng từ bất hợp lệ ................... 61 3.3.4.1 Mục tiêu: ..................................................................................................... 61 iv 3.3.4.2 Cách tổ chức thực hiện:................................................................................ 62 3.3.4.3 Dự kiến hiệu quả giải pháp:.......................................................................... 63 3.3.5 Nâng cao trình độ kỹ năng nghiệp vụ của cán bộ thanh toán quốc tế ............... 63 3.3.5.1. Mục tiêu:..................................................................................................... 63 3.3.5.2 Cách tổ chức thực hiện:................................................................................ 63 3.3.5.3 Dự kiến hiệu quả giải pháp:.......................................................................... 65 3.3.6 Ngăn ngừa rủi ro do thiên tai:.......................................................................... 66 3.3.6.1 Mục tiêu: ..................................................................................................... 66 3.3.6.2 Cách tổ chức thực hiện:................................................................................ 66 3.3.6.3 Dự kiến hiệu quả giải pháp:.......................................................................... 66 3.3.7 Xây dựng cẩm nang kiểm tra chứng từ:........................................................... 66 3.3.8 Kỹ thuật công nghệ ......................................................................................... 67 3.3.9 Làm tốt công tác hỗ trợ hoạt động thanh toán xuất nhập khẩu: ........................ 67 3.3.10 Mở các lớp chuyên đề UCP:.......................................................................... 69 3.5 Nhóm giải pháp hạn chế thiệt hại khi xảy ra rủi ro: ................................................ 71 3.5.1 Trang bị và nâng cao khả năng ứng phó với rủi ro của cán bộ nghiệp vụ: ........ 71 3.5.2 Kiểm soát và tài trợ rủi ro thông qua việc trích dự phòng rủi ro, xây dựng mức ký quỹ hoặc mua bảo hiểm rủi ro: ............................................................................ 71 3.6 Kiến nghị:.............................................................................................................. 72 3.6.1 Chính phủ: ...................................................................................................... 72 3.6.2 Ngân hàng nhà nước: ...................................................................................... 73 Kết luận chương 3 ............................................................................................. 74 Kết luận .............................................................................................................. A Tài liệu tham khảo ............................................................................................. B PHỤ LỤC ........................................................................................................... D PHỤ LỤC 1 ................................................................................................................. D PHỤ LỤC 2 ................................................................................................................. K PHỤ LỤC 3 ..................................................................................................................R vLỜI CAM ĐOAN Để thực hiện luận văn này, tác giả đã dành nhiều thời gian nghiên cứu sách chuyên ngành, hồ sơ giao dịch thực tế có liên quan đến rủi ro trong tín dụng chứng từ, soạn thảo biểu mẫu khảo sát, gởi đi điều tra nhằm làm cơ sở giải thích các vấn đề liên quan đến rủi ro trong thanh toán tín dụng chứng từ tại VPBank. Tác giả xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu và kết quả trong luận văn là trung thực, có nguồn trích dẫn được đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng công bố trong các công trình nghiên cứu khác. Người viết Bế Quang Minh vi LỜI CẢM ƠN Tác giả xin gởi lời cảm ơn chân thành đến: Ban Giám Hiệu, khoa Thương Mại Du Lịch, Khoa Đào Tạo Sau Đại Học trường Đại Học Kinh Tế TPHCM đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt khóa học và thực hiện đề tài. Đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Giáo Sư – Tiến Sĩ Võ Thanh Thu, người đã tận tình hướng dẫn tác giả hoàn thành luận văn này. Sau cùng, tác giả rất cảm ơn Thư viện sau đại học và các chị đồng nghiệp ở VPBank đã giúp đỡ cung cấp thông tin để tôi hoàn thành luận văn này. TPHCM, ngày 01 tháng 09 năm 2008 Người viết Bế Quang Minh vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ACB Asia Commercial Bank (Ngân hàng Á Châu) CIC Credit Information Center (Trung tâm thông tin tín dụng Ngân Hàng Nhà Nước) ICC International Chamber of Commerce (Phòng Thương Mại Quốc Tế) ISBP International Standard Banking Practice for the Examination of Documents under Documentary Credit (Tiêu chuẩn quốc tế về nghiệp vụ ngân hàng dùng cho việc kiểm tra chứng từ trong Tín dụng chứng từ của phòng Thương Mại Quốc Tế) ISP International Standby Practices (Quy tắc thực hành tín dụng dự phòng quốc tế) L/C Letter of Credit (Thư tín dụng) OCBC Oversea Chinese Banking Banking Corporation Ltd (Ngân hàng Hoa kiều Singapore) SWIFT Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (Hiệp hội tài chính viễn thông liên ngân hàng toàn cầu) UCP Uniform Customs and Practice for Documentary Credit (Quy tắc thực hành và thống nhất về tín dụng chứng từ) VPBANK Vietnam Joint Stock Commercial Bank for Private Enterprises (Ngân hàng thương mại cổ phần các doanh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam) WTO World Trade Organization (Tổ chức thương mại thế giới) viii