Luận văn So sánh một số chỉ tiêu kinh tế - Kỹ thuật của các mô hình nuôi thâm canh tôm sú (penaeus monodon)và tôm thẻ chân trắng (penaeusvannamei) ở tỉnh Bến Tre

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN ĐOÀN TRẦN ĐẠT SO SÁNH MỘT SỐ CHỈ TIÊU KINH TẾ-KỸ THUẬT CỦA CÁC MÔ HÌNH NUÔI THÂM CANH TÔM SÚ (Penaeus monodon) VÀ TÔM THẺ CHÂN TRẮNG (Penaeus vannamei) Ở TỈNH BẾN TRE LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH QUẢN LÝ NGHỀ CÁ Cần Thơ, 2009 TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN ĐOÀN TRẦN ĐẠT SO SÁNH MỘT SỐ CHỈ TIÊU KINH TẾ-KỸ THUẬT CỦA CÁC MÔ HÌNH NUÔI THÂM CANH TÔM SÚ (Penaeus monodon)VÀ TÔM THẺ CHÂN TRẮNG (Penaeus vannamei) Ở TỈNH BẾN TRE LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH QUẢN LÝ NGHỀ CÁ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN Ths. NGUYỄN THANH LONG Cần Thơ, 2009 i LỜI CẢM TẠ Xin cảm ơn đến thầy Nguyễn Thanh Long, và các thầy cô trong Khoa Thủy Sản đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và làm đề tài này. Xin cảm ơn đến các cán bộ công tác tại Sở Thủy Sản Bến Tre, Phòng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn huyện Bình Đại, Ba Tri, Thạnh Phú trong quá trình học tập và thực tập tại địa phương. Xin cảm ơn tập thể lớp Quản Lý Nghề Cá K31 đã tận tình giúp đỡ và động viên tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài này. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả ii TÓM TẮT Đề tài So sánh một số chỉ tiêu kinh tế- kỹ thuật của các mô hình nuôi thâm canh tôm sú và tôm thẻ chân trắng ở tỉnh Bến Tre được thực hiện từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2009 tại các huyện ven biển tỉnh Bến Tre. Đề tài đã phỏng vấn trực tiếp 33 hộ nuôi tôm sú thâm canh và 33 hộ nuôi tôm thẻ chân trắng thâm canh theo mẫu soạn sẳn với những nội dung về kết cấu mô hình nuôi, khía cạnh kỹ thuật, hiệu quả kinh tế và nhận thức của người dân về các mô hình này. Tổng diện tích đất sử dụng NTTS của mô hình nuôi tôm sú TC là 1,58 ha/hộ và tôm thẻ TC là 1,5 ha/hộ. Diện tích mặt nước của mô hình tôm sú TC là 0,9 ha/hộ (chiếm 56,9% tổng diện tích) và tôm thẻ TC là 0,92 ha/hộ (chiếm 61,3% tổng diện tích). Diện tích mặt nước trung bình ao nuôi ở mô hình nuôi tôm sú TC là 0,33 ha và tôm thẻ TC là 0,36 ha. Ở cả hai mô hình tôm sú TC và tôm thẻ TC điều có sử dụng ao lắng để xử lý nước với diện tích ao lắng chiếm 28,53% đối với mô hình nuôi tôm sú TC và 30,99% tổng diện tích mặt nước ao nuôi tôm thẻ TC. Năng suất bình quân vụ 1 là 4,48 tấn/ha tôm sú TC và 6,03 tấn/ha tôm chân trắng TC; ở vụ 2 là 4,11 tấn/ha tôm sú và 4,46 tấn/ha đối với tôm thẻ TC. Tổng chi phí hằng năm nuôi tôm ở mô hình tôm sú TC là 337,9 tr.đ/ha/năm, ở mô hình tôm thẻ TC là 323,7 tr.đ/ha/năm. Trong đó tổng chi phí cố định của mô hình tôm sú TC là 24,37 tr.đ/ha/năm và tôm thẻ TC là 25,07 tr.đ/ha/năm. Chi phí biến đổi mô hình tôm sú TC là 313,6 tr.đ/ha/năm và tôm thẻ TC là 298,7 tr.đ/ha/năm. Mức lãi trung bình của mô hình TC là 78,9 tr.đ/ha/năm và mô hình tôm thẻ TC là 53 tr.đ/ha/năm. Khi thực hiện mô hình nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng TC, người nuôi cũng gặp nhiều khó khăn nhất về chi phí và giá tôm thấp. iii MỤC LỤC Trang Lời cảm tạ .........................................................................................................i Tóm tắt..............................................................................................................ii Mục lục .............................................................................................................iii Danh sách bảng .................................................................................................v Danh sách hình..................................................................................................vi Danh sách từ viết tắt .........................................................................................vii Chương I Giới thiệu ..........................................................................................1 1.1Đặt vấn đề ................................................................................................1 1.2 Mục tiêu ..................................................................................................1 1.3Nội dung nghiên cứu ................................................................................2 Chưong II Tổng quan ......................................................................................3 2.1 Tình hình nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng trên thế giới........................ 3 2.2 Tình hình nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng ở Việt Nam ........................6 2.3 Tình hình nuôi tôm sú và tôm thẻ ở tỉnh Bến Tre ....................................7 2.4 Điều kiện tự nhiên ..................................................................................8 2.5 Tài nguyên thiên nhiên ...........................................................................9 2.6 Một số đặc điểm sinh học của tôm thẻ chân trắng ...................................11 2.6.1 Tên gọi .............................................................................................11 2.6.2 Nguồn gốc và phân bố ......................................................................12 2.6.3 Hình thái cấu tạo ...............................................................................12 2.6.4 Tập tính sống ...................................................................................12 2.6.5 Đặc điểm sinh sản ............................................................................12 Chương III Phương pháp nghiên cứu.................................................................14 3.1 Địa điểm và thời gian nghiên cứu ...........................................................14 3.1.1 Thời gian nghiên cứu ........................................................................14 3.1.2 Địa điểm nghiên cứu.................................................................................14 iv 3.2 Phương pháp nghiên cứu ........................................................................14 3.2.1Thông tin thứ cấp .............................................................................14 3.2.2 Thông tin sơ cấp .............................................................................14 3.2.3 Phương pháp thu mẫu, xử lý và phân tích số liệu ............................16 Chương IV Kết quả thảo luận ............................................................................18 4.1 Những thông tin chung về các hộ nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng thâm canh...................................................................................................................18 4.2 Khía cạnh kỹ thuật nuôi của mô hình nuôi tôm sú và tôm thẻ thâm canh. 21 4.2.1 Kết cấu ao ......................................................................................20 4.2.2 Thời vụ nuôi ..................................................................................22 4.2.3 Quản lý ao nuôi...............................................................................23 4.2.4 Thông số về kỹ thuật.......................................................................25 4.2.5 Đánh giá chất lượng con giống........................................................27 4.3 Phân tích hiệu quả kinh tế ......................................................................28 4.3.1 Chi phí cố định ................................................................................29 4.3.2 Chi phí biến đổi ...............................................................................29 4.3.3 Doanh thu từ mô hình nuôi ..............................................................31 4.3.4 Hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi...................................................32 4.3.5 Phân phối sản phẩm .........................................................................32 4.4 Nhận thức của người dân .......................................................................33 4.4.1 Nhận thức về môi trường nước.........................................................33 4.4.2 Các vấn đề về xã hội .........................................................................34 4.4.3 Khó khăn và thuận lợi ......................................................................35 Chương V Kết luận và đề xuất ..........................................................................38 5.1 Kết luận ..................................................................................................38 5.2 Đề xuất ...................................................................................................38 v DANH SÁCH BẢNG Trang Bảng 2.1: Sản lượng tôm chân trắng nuôi ở châu Mỹ qua các năm ...................4 Bảng 2.2: Sản lượng các loài tôm nuôi chính trên thế giới ................................5 Bảng 2.3 Biến động về diện tích nuôi tôm ở tỉnh Bến Tre.................................7 Bảng 4.1: Thông tin về kết cấu ao .....................................................................21 Bảng 4.2 : Xử lý lớp đáy ao nuôi .......................................................................24 Bảng 4.3:Thông số kỹ thuật của mô hình nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng TC ..........................................................................................................................25 Bảng 4.4: Chi phí cố định .................................................................................29 Bảng 4.5: Chi phí biến đổi.................................................................................30 Bảng 4.6: Tổng chi phí mô hình nuôi thâm canh và bán thâm canh ..................31 Bảng 4.7: Giá bán tôm thu hoạch tại thời điểm khảo sát ...................................31 Bảng 4.8: Doanh thu từ mô hình nuôi tôm sú và tôm thẻ thâm canh .................31 Bảng 4.9: Hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi ..................................................32 Bảng 4.10: Phân phối sản phẩm nuôi ở mô hình tôm sú và tôm thẻ chân trắng thâm canh..........................................................................................................33 Bảng 4.11: Cơ sở hạ tầng khu vực nuôi .............................................................35 Bảng 4.12: Những thay đổi việc làm của người lao động khi tham gia NTTS....35 Bảng 4.13: Những thuận lợi khi NTTS ..............................................................36 Bảng 4.14: Những khó khăn khi NTTS .............................................................37 vi DANH SÁCH HÌNH Trang Hình 2.1: Bản đồ tỉnh Bến Tre...........................................................................9 Hình 4.1: Cơ cấu tuổi tác trong nuôi tôm ..........................................................18 Hình 4.2: Trình độ văn hóa trong các mô hình nuôi..........................................19 Hình 4.3: Kinh nghiêm nuôi .............................................................................19 Hình 4.4 : Tỷ lệ tổng diện tích của hộ nuôi tôm thẻ và tôm sú thâm canh ..........21 Hình 4.5: Thời gian thả giống vụ 1 của tôm sú và tôm thẻ .................................22 Hình 4.6: Thời gian thu hoạch tôm sú và tôm thẻ chân trắng vụ 1 .....................23 Hình 4.7: Nguồn gốc con giống đối với mô hình tôm sú TC..............................27 Hình 4.8 : Nguồn gốc giống tôm thẻ..................................................................27 Hình 4.9: Đánh giá chất lượng con giống ..........................................................28 Hình 4.10: Hiện trạng môi trường nước nuôi ở mô hình tôm sú TC..................33 Hình 4.11: Hiện trạng môi trường nước nuôi ở mô hình tôm sú TC..................34 vii DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT Âl: Âm lịch DT: Diện tích ĐBSCL: Đồng bằng sông Cửu Long SL: Sản lượng TC: Thâm canh TYTS: Thú y thủy sản Tr.đ/ha/năm: Triệu đồng/ha/năm SX: Sản xuất HC: Hóa chất 1 CHƯƠNG I GIỚI THIỆU 1.1 Đặt vấn đề Nuôi trồng thủy sản đã và đang khẳng định vai trò và vị thế quan trọng của mình trong việc góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đảm bảo an ninh thực phẩm, nguyên liệu cho chế biến, tạo công ăn việc làm xóa đói giảm nghèo và là ngành kinh tế mũi nhọn nước ta. Năm 2006 tổng sản lượng thủy sản đat 3,69 triệu tấn, tăng hơn 7,6% so với năm 2005. Trong đó sản lượng nuôi trồng đạt 1,69 triệu tấn, và diện tích không ngừng tăng lên, nếu năm 2001 diện tích nuôi trồng thủy sản là 652 nghìn ha, thì đến năm 2006 đã đạt 1,05 triệu ha (Bộ Thủy sản, 2005). Đối tượng nuôi chủ yếu trước đây là con tôm sú đóng vai trò chủ lực. Năm 2004, sản lượng tôm sú 290,501 tấn, giá trị đạt 12,859.5 tỷ đồng, chiếm trên 98% trong số tôm nước lợ. Năng suất nuôi bình quân khoảng 500 kg/ha. Tuy nhiên trong những năm gần đây người nuôi không có lãi do chi phí đầu tư cao, giá bán lại thấp. Từ năm 2001 nước ta di nhập một đối tượng nuôi mới, có nguồn gốc từ Châu Mỹ, đó là tôm thẻ chân trắng, tôm này có đặc tính phát triển tốt, cho năng suất cao, giá thành thấp, đã góp phần đa dạng hoá đối tượng nuôi và sản phẩm xuất khẩu, và đã được nhiều nơi quan tâm đưa vào sản xuất, năm 2004 sản lượng nuôi tôm chân trắng đã đạt 1.766 tấn (Bộ Thuỷ sản từ 1990-2004). Tuy nhiên, tôm chân trắng có những nhược điểm cơ bản như thường mắc những bệnh của tôm sú, mang hội chứng Taura đã gây nên dịch bệnh lớn ở Nam Mỹ (1999- 2000) (Trung tâm tin học Thủy sản, 2006) và các bệnh khác có thể nhiễm sang các đối tượng tôm nuôi khác, làm mất an ninh sinh thái và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học, có thể gây thiệt hại nghiêm trọng đến sản xuất thủy sản và môi trường tự nhiên. Do là đối tượng nuôi mới nên việc so sánh hiệu quả giữa nuôi tôm thẻ chân trắng và tôm sú, là cần thiết. Nhằm giúp người nuôi chọn đối tượng nuôi cho phù hợp để giảm thiểu rủi ro trong quá trình nuôi, nâng cao hiệu quả, ổn định sản xuất. Vì vậy đề tài “So sánh một số chỉ tiêu kinh tế - kỹ thuật của các mô hình nuôi thâm canh tôm sú và tôm thẻ chân trắng ở tỉnh Bến Tre” được tiến hành. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu Khảo sát đánh giá hiệu quả kinh tế - kỹ thuật của mô hình nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng thâm canh ở tỉnh Bến Tre nhằm cung cấp thông tin làm cơ sở cho việc quản lý nghề nuôi trồng thủy sản ven biển. 2 1.3 Nội dung nghiên cứu - Kỹ thuật nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng thâm canh. - Hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng thâm canh. - So sánh một số chỉ tiêu kinh tế và kỹ thuật giữa mô hình nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng thâm canh. - Nhận thức của người nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng thâm canh. 3 CHƯƠNG II TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1 Tình hình nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng thâm canh trên thế giới Thủy sản là một trong những nghành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia trên thế giới, và là nguồn thực phẩm quan trọng không thể thiếu của cộng đồng người. Theo thống kê của FAO (2003), tổng sản lượng thủy sản của thế giới đạt gần 132 triệu tấn, trong đó khai thác đạt 90 triệu tấn và nuôi đạt gần 42 triệu tấn, trong đó lượng thuỷ sản dùng làm thực phẩm khoảng 101 triệu tấn, chiếm hơn 76,5 %. Châu Á là khu vực sản xuất lượng thủy sản lớn nhất thế giới khoảng 90% sản lượng, với 38 triệu tấn, kế đến là châu Âu 2,2 triệu tấn. Các nước dẫn đầu về NTTS trong giai đoạn 2003 là: Trung Quốc gần 29 triệu tấn, Ấn Độ 2,2 triệu tấn, Indonexia 996 nghìn tấn, Việt Nam đứng vị trí thứ tư với 937 nghìn tấn… Trong NTTS tôm được coi là một trong những đối tựơng nuôi chính, vì có hiệu quả kinh tế cao, đứng đầu trong lĩnh vực thương mại tôm thế giới. Trong thập kỉ qua, ngoài các đối tượng tôm nuôi truyền thống trên thế giới như tôm he Trung Quốc, tôm nương, tôm rảo… thì tôm sú và tôm chân trắng là hai đối tượng nuôi chính. Tôm thẻ thân trắng là một trong những đối tượng thủy sản được biết đến rất lâu trên thế giới. Có nhiều nước Mỹ La Tinh ở bờ Đông Thái Bình Dương có nghề khai thác tôm chân trắng như Pêru, Êquađo, Êl Sanvađo, Panama, CostaRica. Do nguồn lợi tôm rất ít và lại biến động nên nghề khai thác tôm không phát triển. Sản lượng khai thác giảm dần qua các năm, năm 1992 - 1993 có sản lượng kỷ lục là 14 nghìn tấn thì riêng Êquađo chiếm 12 nghìn tấn. Tới năm 1997 sản lượng chỉ còn 4,5 nghìn tấn và năm 1999 lại tăng lên 8 nghìn tấn. Nhìn chung sản lượng khai thác tự nhiên không đáng kể. Nguồn lợi tôm tự nhiên được khai thác chủ yếu là tôm bố mẹ phục vụ cho nghề nuôi tôm nhân tạo rất phát triển ở khu vực. Ngoài ra việc vớt tôm giống tự nhiên phục vụ nuôi nhân tạo cũng có vai trò quan trọng. Tôm thẻ chân trắng là đối tượng quý hiếm có giá trị rất cao, có thị trường lớn và đang mở rộng. Tôm chân trắng là đối tượng nuôi nhân tạo quan trọng thứ nhì (sau tôm sú) trên thế giới, còn ở châu Mỹ là số 1. 4 Bảng 2.1: Sản lượng tôm chân trắng nuôi ở châu Mỹ qua các năm Năm Sản lượng (1000 tấn) 1990 86 1992 132 1994 107 1995 140 1997 169 1998 191 1999 140 2000 90 Sản lượng tôm thẻ chân trắng ở Châu Mỹ tăng nhanh từ năm 1990 đến năm 1998 và sản lượng đạt mức cao nhất là 191 nghìn tấn, chiếm 23% tổng sản lượng tôm nuôi thế giới. Năm 1999- 2000, sản lượng giảm một cách đáng kể do dịch bệnh đốm trắng, chủ yếu là tôm chân trắng ở châu Mỹ. Sau 2 năm sản lượng giảm hơn một nửa. Năm 2000 sản lượng tôm chân trắng chỉ còn chiếm 11% sản lượng tôm nuôi thế giới. Ở châu Mỹ có 12 quốc gia nuôi tôm chân trắng. Vào thời kỳ hưng thịnh (1998) sản lượng của chúng chiếm hơn 90% sản lượng tôm nuôi ở Tây Bán cầu. Sau đây là một số nước nuôi cho sản lượng cao. Êquađo: là nước xuất khẩu tôm chân trắng lớn nhất với khối lượng kỷ lục là 114 nghìn tấn năm 1998 với giá trị 852 triệu USD. Mêhicô: Từ khi nuôi tôm, Mêhicô nhanh chóng trở thành nước nuôi tôm chân trắng lớn thứ nhì châu Mỹ với sản lượng tăng rất nhanh từ 2 nghìn tấn năm 1990, lên 16 nghìn tấn năm 1994 rồi 24 nghìn tấn năm 2000. Panama: Đứng hàng thứ ba về nuôi tôm chân trắng với sản lượng năm 1999 là 10 nghìn tấn. Các nước khác: Tiếp theo 3 nước dẫn đầu về nuôi tôm chân trắng là Êquađo, Mêhicô và Panama là các nước Mỹ La tinh khác như Belize, Vênêzuêla, Pêru, Colômbia… Sau khi được nhiều nước châu Mỹ nuôi nhân tạo thành công và có hiệu quả cao, tôm chân trắng được di giống sang Mỹ. Từ đây tôm chân trắng lan sang Đông Á và Đông Nam Á. Trung Quốc là nước châu Á nuôi tôm chân trắng sớm nhất. Từ năm 1998 Trung Quốc đã công bố nuôi tôm chân trắng thành công. Năm 2000 Trung Quốc đã xuất khẩu sản phẩm tôm chân trắng. Nhiều nước châu Á khác như Philippin, Inđônêxia, Malaixia, Thái Lan và Việt Nam... cũng đã nhập nội tôm chân trắng để nuôi với hy vọng đa dạng hoá các sản phẩm tôm xuất khẩu (www.fishternet, 2006). 5 Tháng 05/2001 Inđônêxia cũng nhập đối tượng mới này vào nuôi, vì tôm sú mất giá do dịch bệnh và môi trường suy thoái (Tạp chí Thủy sản, 2006). Năm 2002 Thái Lan chính thức nhập tôm chân trắng vào nuôi, năm 2003 sản lượng đạt 170,000 tấn, năm 2004 là 300,000 tấn, chiếm 84% sản lượng tôm của nước này. Năm 2003, hai loài này chiếm tới 77% tổng sản lượng tôm nuôi và 50 - 60% tổng sản lượng tôm thương mại trên thị trường thế giới. Năm 2003, sản lượng tôm nuôi của châu Á là 1,35 triệu tấn đứng đầu về sản lượng tôm thế giới, chiếm 86% tổng sản lượng tôm nuôi toàn cầu. Trung Quốc vẩn là quốc gia đứng đầu với sản lượng với 390 nghìn tấn, tiếp theo là Thái Lan 280 nghìn tấn, giảm 9% so với năm 2000, Indonexia 160 nghìn tấn, Ấn Độ 150 nghìn tấn,và Việt Nam 224 nghìn tấn (Tạp chí Thủy sản, 2004). Sau đây là tên và sản lượng một số loài tôm nuôi chính trên thế giới được thể hiện qua Bảng 2.2. Bảng 2.2: Sản lượng các loài tôm nuôi chính trên thế giới (tấn). Loài 1999 2000 2001 2002 2003 Tôm sú 547.621 633.594 676.262 593.011 666.071 Tôm chân trắng 186.113 145.387 280.114 430.976 723.858 Tôm he 67.464 70.190 70.507 75.718 78.018 Tôm rảo 20.566 20.547 20.009 22.379 23.215 Tôm thẻ Ấn Độ 11.428 16.417 25.559 25.736 31.560 Tổng số 833.192 1.164.408 1.348.275 1.405.367 1.804.932 Đặc biệt, việc phát triển của việc nuôi loài tôm này ở Châu Á là nhân tố quyết định. Giai đoạn từ