Luận văn Sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển văn hóa ở Cần Thơ

LUẬN VĂN TIẾN SĨ ĐỀ TÀI: Sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển văn hóa ở Cần Thơ Nguyễn, Văn Dựa THÔNG TIN VỀ LUẬN ÁN SỰ THỐNG NHẤT VÀ MÂU THUẪN GIỮA TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN ĐẠI TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN VĂN HÓA Ở CẦN THƠ Chuyên ngành: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử Mã số : 62.22.80.05 Họ và tên nghiên cứu sinh: Nguyễn Văn Dựa Người hướng dẫn khoa học: HD.1: PGS.TS. Trịnh Doãn Chính HD.2: TS. Trần Hoàng Hảo Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh Tóm tắt nội dung luận án: Truyền thống và hiện đại là những yếu tố có mặt trong đời sống của xã hội, trên mọi lĩnh vực của quá trình phát triển, trong đó có lĩnh vực văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội. Tuy nhiên, truyền thống và hiện đại không bao giờ tồn tại một cách tĩnh tại, tách biệt nhau mà luôn ở trong thế vận động, liên hệ tác động lẫn nhau, vừa thống nhất vừa mâu thuẫn với nhau, làm thành diện mạo văn hóa của dân tộc. Nếu không nhận dạng và giải quyết tốt sự thống nhất biện chứng giữa truyền thống và hiện đại của văn hóa, chúng ta không thể phát huy đầy đủ vai trò của văn hóa đối với sự phát triển xã hội. Về khái niệm văn hóa, phân tích các cách tiếp cận văn hóa phổ biến hiện nay, có thể rút ra khái niệm văn hóa: văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra và được con người tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn; những giá trị đó đáp ứng được nhu cầu của cả cộng đồng, được cộng đồng thừa nhận và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Văn hóa là biểu hiện của trình độ phát triển xã hội trong từng thời kỳ lịch sử nhất định. Truyền thống, được hiểu như là tập hợp những tư tưởng và tình cảm, những thói quen trong tư duy, lối sống và ứng xử của một cộng đồng người nhất định, được hình thành trong lịch sử và đã trở nên ổn định, được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Còn hiện đại được hiểu là những gì “thuộc thời đại ngày nay”, là “cái đang diễn ra trước mắt, tức là mới”. Hiện đại gắn liền với phát triển, tạo ra những giá trị mới hơn, có phẩm chất tốt hơn của cái quá khứ. Truyền thống và hiện đại trong sự phát triển của văn hóa có mối quan hệ biện chứng với nhau, tác động qua lại lẫn nhau; đó là sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại. Về sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại của văn hóa: truyền thống là cơ sở, là tiền đề của hiện đại và hiện đại là sự kế thừa, phát triển nâng cao truyền thống. Đồng thời, giữa truyền thống và hiện đại trong sự phát triển của văn hóa lại có sự mâu thuẫn, trong đó cái truyền thống do tính ổn định, tính bảo thủ cản trở sự phát triển của cái hiện đại và ngược lại có những cái hiện đại không phù hợp, mâu thuẫn, xung đột với cái truyền thống. Trong tiến trình lịch sử, nhất là trong thời kỳ đổi mới, cùng với việc phát triển kinh tế, xã hội, Cần Thơ đặc biệt quan tâm đến phát triển văn hóa; trong đó, việc kết hợp biện chứng giữa truyền thống và hiện đại luôn được chú trọng và được xem như một quy luật phát triển của văn hóa. Nhờ đó mà văn hóa Cần Thơ đã đạt được những thành tựu rất đáng tự hào. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, văn hóa Cần Thơ còn nhiều mặt hạn chế, mâu thuẫn: sự tụt hậu về nhận thức của một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân đối với vai trò của 2 văn hóa; các biểu hiện của phong tục tập quán, lạc hậu, lỗi thời làm cản trở sự phát triển xã hội mới;…Để khắc phục những hạn chế, mâu thuẫn đó, Cần Thơ cần thực hiện đồng bộ các giải pháp: tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, làm chuyển biến căn bản tâm lý của cán bộ, đảng viên và nhân dân sớm thích nghi với đời sống đô thị và nhận thức đúng đắn vai trò của văn hóa; nâng cao trình độ dân trí để nhân dân hưởng thụ và sáng tạo những giá trị văn hóa; tiếp tục đặt lên hàng đầu nhiệm vụ xây dựng đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa mới lành mạnh trong xã hội, đi đôi với nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng các tài năng văn hóa; khuyến khích văn nghệ sĩ sáng tạo nhiều công trình văn hoá nghệ thuật tiêu biểu có giá trị cao; bảo tồn, phát huy các đặc điểm, giá trị văn hóa riêng có ở Cần Thơ. Những kết quả mới của luận án: Một là, luận án đã phân tích làm rõ lý luận chung về văn hóa, sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển văn hóa ở Cần Thơ. Hai là, từ sự phân tích thực trạng văn hóa Cần Thơ, luận án đề xuất một số giải pháp có tính định hướng góp phần vào phát triển văn hóa Cần Thơ trên cơ sở sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Khả năng ứng dụng của luận án: Luận án giúp người đọc hiểu rõ nội dung, giá trị của truyền thống và hiện đại trong văn hóa, sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình xây dựng nền văn hóa mới ở Cần Thơ. Những ý nghĩa lịch sử mà luận án rút ra cũng như một số giải pháp có tính định hướng mà luận án đề xuất, có thể góp phần thiết thực vào giải quyết những vấn đề cơ bản trong quá trình xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, mang đậm bản sắc của vùng đồng bằng sông nước, văn minh miệt vườn ở Cần Thơ. Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu và giảng dạy Triết học, Văn hóa học. Xác nhận Tp.Hồ Chí Minh, ngày 12 tháng 02 năm 2011 của người hướng dẫn khoa học Nghiên cứu sinh PGS.TS. Trịnh Doãn Chính Nguyễn Văn Dựa PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trải qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, cùng với sự hình thành và phát triển đất nước, là sức sống mãnh liệt của dân tộc ta mà cội nguồn của sức mạnh đó là nền văn hoá Việt Nam với sự thống nhất biện chứng giữa truyền thống và hiện đại. Truyền thống và hiện đại là những yếu tố có mặt trong đời sống của mỗi quốc gia dân tộc, trên mọi lĩnh vực của quá trình phát triển, trong đó có lĩnh vực văn hóa, nền tảng tinh thần của xã hội. Tuy nhiên, truyền thống và hiện đại không bao giờ tồn tại một cách tĩnh tại, tách biệt nhau mà chúng luôn có sự liên hệ, tác động lẫn nhau, vừa thống nhất vừa mâu thuẫn với nhau, tạo thành sự vận động, phát triển và làm thành diện mạo văn hóa của một dân tộc. Chính vì vậy mà mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong văn hóa đã trở thành vấn đề hàng đầu ở mọi quốc gia, đặc biệt là ở những nước đang phát triển, vốn mang trên mình sức nặng của truyền thống hình thành qua suốt chiều dài của lịch sử và lại đứng trước một sự nghiệp hiện đại hóa to lớn. Nếu không nhận dạng được sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển của văn hóa, chúng ta không thể phát huy đầy đủ vai trò của văn hóa đối với sự phát triển xã hội. Trong suốt quá trình cách mạng Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi trọng việc bảo vệ di sản văn hóa dân tộc, kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc vì đó là bản sắc, là tâm hồn và trí tuệ, là đạo lý và nhân cách của con người Việt Nam, là nền tảng tinh thần cho công cuộc phục hưng dân tộc và cho sự phát triển bền vững của đất nước tiến lên văn minh, hiện đại. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng (năm 2006) đã xác định: “Phát triển văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội” [32, 212] và đẩy mạnh việc thực hiện nhiệm vụ phát triển văn hóa đã được xác định trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2001 - 2010 là “làm cho văn hóa thấm 2 sâu vào từng khu dân cư, từng gia đình, từng người, hoàn thiện hệ giá trị mới của con người Việt Nam, kế thừa các giá trị truyền thống của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa của loài người, tăng sức đề kháng chống văn hóa đồi trụy, độc hại. Nâng cao tính văn hóa trong mọi hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội và sinh hoạt của nhân dân…” [32, 212-213]. Văn hóa Việt Nam là thành quả hàng ngàn năm lao động sáng tạo, kiên cường đấu tranh dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Văn hóa Việt Nam cũng là kết quả giao lưu và tiếp thu tinh hoa của nhiều nền văn minh nhân loại để không ngừng phát triển. Văn hóa Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, tính cách, khí phách, bản lĩnh Việt Nam, góp phần làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc. Nền văn hóa Việt Nam đã hình thành những giá trị truyền thống bền vững và bản sắc riêng. Trên nền tảng ấy mà ngày nay chúng ta chủ trương xây dựng một nền văn hóa Việt Nam mới ngang tầm thời đại. Nền văn hóa mới mà chúng ta xây dựng hiện nay là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, với các đặc trưng dân tộc, hiện đại, nhân văn. Nước ta là một quốc gia có nhiều dân tộc, việc nghiên cứu vấn đề kế thừa giá trị truyền thống văn hóa dân tộc chẳng những có ý nghĩa đối với công cuộc xây dựng nền văn hóa chung của đất nước mà còn có tác dụng phát huy bản sắc văn hóa của từng dân tộc trong sự phát triển văn hóa. Các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam hiện đứng trước tình hình, một mặt phải tiếp tục chống chủ nghĩa đế quốc với âm mưu “diễn biến hòa bình”, tấn công bằng sự xâm lăng văn hóa; mặt khác, phải bảo vệ nền văn hóa dân tộc, coi đó là một tiềm lực để đi lên hiện đại hóa. Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc không chỉ có ý nghĩa để cho dân tộc ta giữ được cội nguồn phát triển mà còn có ý nghĩa bảo vệ những giá trị văn hóa tốt đẹp vì sự phát triển của nhân loại. Cơ chế kinh tế thị trường đang phát huy tác động toàn diện trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có cả mặt tích cực và tiêu cực, đã ảnh hưởng rất lớn đến việc kế thừa các giá trị truyền thống văn hóa dân tộc để xây dựng nền văn hóa hiện nay. 3 Đối với Cần Thơ, trong những năm qua, nhiều cấp uỷ Đảng, chính quyền, đã nhận thức đúng đắn sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình xây dựng, bảo vệ và phát huy văn hóa của Cần Thơ nói riêng và đồng bằng sông Cửu Long nói chung...; đã đưa những nội dung này vào nghị quyết các Đại hội, các hội nghị và chương trình hành động hàng năm của các cấp, giúp thành phố Cần Thơ thu được những thành tựu và kinh nghiệm quý báu trong quá trình đổi mới nói chung và lĩnh vực phát triển văn hóa - xã hội nói riêng. Cơ sở vật chất kỹ thuật của nền văn hóa mới được tạo dựng, quá trình đổi mới tư duy về văn hóa, xã hội, xây dựng con người và nguồn nhân lực có bước phát triển mới. Môi trường văn hóa, xã hội có những thuận lợi cho việc phát huy nguồn nhân lực để xây dựng đất nước. Tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn thành phố Cần Thơ ổn định, tạo điều kiện cơ bản cho phát triển thành phố. Kinh tế phát triển liên tục, xu thế hội nhập kinh tế quốc tế mở ra triển vọng mới cho sự phát triển kinh tế, tạo tiền đề giải quyết các vấn đề xã hội và văn hóa. Tuy nhiên, còn không ít cấp ủy đảng, chính quyền và nhân dân nhận thức chưa đầy đủ vai trò của văn hóa, chưa thấy hết tầm quan trọng của sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển văn hóa. Từ đó dẫn đến sự phát triển văn hóa chưa đồng bộ và chưa tương xứng với tăng trưởng kinh tế, thiếu gắn bó với nhiệm vụ xây dựng và chỉnh đốn Đảng; những tiêu cực xã hội không những chưa được đẩy lùi mà còn có chiều hướng gia tăng; vai trò của văn hóa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội chưa được phát huy đúng mức, chất lượng tăng trưởng, sức cạnh tranh của nền kinh tế chưa được cải thiện nhiều; cơ cấu kinh tế chuyển dịch chậm, các ngành công nghiệp, dịch vụ có giá trị gia tăng lớn chưa khai thác đúng mức. Ngày nay, cùng với cả nước Cần Thơ bước vào thời kỳ phát triển mới trong bối cảnh có nhiều thuận lợi và cơ hội lớn, nhưng cũng có nhiều thách thức gay gắt, nhất là trong quá trình hội nhập quốc tế hiện nay. Với vị trí quan trọng về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, khoa học kỹ thuật, giáo dục đào tạo, 4 dịch vụ, thương mại của vùng, cùng với tiềm năng vật chất phong phú, thiên nhiên ưu đãi, nguồn nhân lực dồi dào, lao động cần cù sáng tạo, biết vận dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất và đời sống, biết tận dụng khai thác mọi tiềm năng, thế mạnh của mình, lại giàu truyền thống cách mạng trong kháng chiến giải phóng dân tộc, Cần Thơ sẽ thực hiện tốt sự nghiệp xây dựng và phát triển thành phố. Để “Phấn đấu xây dựng và phát triển thành phố Cần Thơ trở thành thành phố văn minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp, xứng đáng là thành phố cửa ngõ của cả vùng hạ lưu sông Mê Kông; là trung tâm công nghiệp, trung tâm thương mại - dịch vụ, du lịch, trung tâm giáo dục - đào tạo và khoa học - công nghệ, trung tâm y tế và văn hóa của vùng đồng bằng sông Cửu Long và của cả nước” theo Nghị quyết 45-NQ/TW của Bộ Chính trị, Đảng bộ và nhân dân Cần Thơ cần nhận thức sâu sắc và đầy đủ hơn nữa vị trí, vai trò của văn hóa, tầm quan trọng của sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển văn hóa. Tiếp tục tập trung đầu tư xây dựng và phát triển nền văn hóa Cần Thơ tiên tiến, mang đậm bản sắc của vùng đồng bằng sông nước, văn minh miệt vườn; bảo đảm sự gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm; xây dựng, chỉnh đốn Đảng là then chốt với không ngừng nâng cao văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội; tạo nên sự phát triển đồng bộ của ba lĩnh vực này là điều kiện quyết định bảo đảm cho sự phát triển toàn diện và bền vững của thành phố Cần Thơ. Từ những vấn đề vừa nêu trên, tác giả chọn đề tài “Sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển văn hóa ở Cần Thơ” làm luận án Tiến sĩ Triết học của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Nghiên cứu về văn hóa nói chung cũng như vấn đề truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển văn hóa đã được nhiều nhà khoa học xã hội và nhân văn trong và ngoài nước quan tâm. 5 Từ những năm 70 của thế kỷ XX, ở Liên Xô trước đây đã có những công trình nghiên cứu lớn chuyên khảo về đề tài văn hóa của các nhà lý luận mácxít. Đáng kể là những công trình lý luận văn hóa như: “Tính kế thừa trong phát triển văn hóa” (1969) của Bale A.E, Mátxcơva; “Triết học văn hóa (1975) của Migôlatep A.A, Mátxcơva; “Cơ sở lý luận văn hóa Mác-Lênin” (1976) do Acnônđốp A.I chủ biên, Mátxcơva; “Một số vấn đề lý luận văn hóa” (1977) của Actanốpxki S.N, Lêningrát; “Những vấn đề triết học của văn hóa” (1984) của tập thể tác giả, Mátxcơva; “Tính kế thừa trong sự phát triển văn hóa trong điều kiện của chủ nghĩa xã hội” (1977) của Cairan V.I, Mátxcơva;… Các công trình này, chủ yếu đề ra những nguyên tắc xây dựng nền văn hóa chủ nghĩa xã hội. Trong đó, có những luận điểm khoa học có thể kế thừa, nhưng cũng có những kết luận mà thực tiễn cuộc sống xã hội hiện đại đòi hỏi phải được nghiên cứu, thảo luận thêm. Bên cạnh những công trình nghiên cứu lớn của các nhà lý luận mácxít về văn hóa, ở phương Tây đã xuất hiện nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa với khuynh hướng chung là khẳng định vai trò quan trọng không thể thiếu của văn hóa truyền thống trong phát triển như: “Tạo dựng nền văn minh mới của làn sóng thứ ba” (1996) của Alvin Toffler và Heidi Toffler, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Sự va chạm của các nền văn minh” (2003) của Samuel Huntingtong, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội;… Ở các nước khu vực Đông Á, đặc biệt là Trung Quốc, từ khi tiến hành cải cách đến nay, đã có nhiều công trình lý luận khoa học nghiên cứu về vai trò của văn hóa dân tộc trong quá trình toàn cầu hóa như: “Cải cách thể chế văn hóa” (1996) do Khang Thức Chiêu chủ biên; “Thử bàn về qui luật đặc thù của phát triển văn hóa trong điều kiện kinh tế thị trường” (1997) của Lưu Bôn; “Văn hóa trong sự phát triển tư bản chủ nghĩa ở khu vực Đông Á” (2000) của Kyong-Dong Kim (Hàn Quốc)… Nhìn chung, những kết quả nghiên cứu của các nhà lý luận mácxít ở Liên Xô trước đây cũng như ở Trung Quốc và các quốc gia khác đều đưa ra 6 những quan điểm cảnh báo sự suy thoái trong chiến lược xây dựng và phát triển nền văn hoá của mỗi quốc gia, nếu việc đánh giá mọi sự hiện đại hóa theo tiêu chuẩn của phương Tây, bằng việc chối bỏ mọi truyền thống của dân tộc. Đây là những vấn đề đáng được chúng ta tham khảo, nghiên cứu và vận dụng trong đường lối xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Ở Việt Nam, vai trò của văn hóa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội được Đảng ta đặc biệt quan tâm và đã được thể hiện khá đầy đủ trong các văn kiện của Đảng. Đồng thời, đã có những công trình được xuất bản thành sách hay đăng trên các tạp chí lý luận, các cuộc hội thảo khoa học bàn về vai trò của văn hóa đối với sự phát triển, trong đó phải kể đến những công trình như: “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” (1993) của GS. Trần Văn Giàu, Nxb. TP. Hồ Chí Minh; “Sự hình thành về cơ bản hệ thống tư tưởng yêu nước Việt Nam” (2000) của GS.Trần Văn Giàu, Nxb. TP. Hồ Chí Minh; “Văn hóa - mục tiêu và động lực phát triển xã hội” (2000) của Trần Bạch Đằng, Nxb. TP. Hồ Chí Minh; “Bản sắc văn hóa Việt Nam từ góc nhìn ngữ nghĩa học từ vựng tiếng Việt” (2000) của GS. Đỗ Hữu Châu, Nxb. Khoa học Xã hội; “Vai trò của văn hóa trong đời sống xã hội” (2001) của Thạc sĩ Trịnh Đình Bảy, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Nguồn văn hóa truyền thống Việt Nam” của GS.TS. Lê Văn Quán;… là những công trình nghiên cứu, chỉ ra nhiều vấn đề quan trọng trong quá trình phát triển văn hóa, làm cơ sở lý luận cho các nhà hoạch định chiến lược nước ta nghiên cứu xây dựng đường lối xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Ngoài ra, việc nghiên cứu vai trò của văn hóa, mối quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong văn hóa đối với sự phát triển cũng được nhiều nhà khoa học quan tâm. Nhiều công trình có giá trị đã được công bố như: “Văn hóa và đổi mới” (1994) của Phạm Văn Đồng, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Một số vấn đề lý luận văn hóa thời kỳ đổi mới” (1996) do GS.TS. Hoàng Vinh chủ biên, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Tư tưởng 7 Hồ Chí Minh về xây dựng văn hóa Việt Nam (1998) của nhiều tác giả, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Hiện đại hóa ở Việt Nam” (1997) của Nguyễn Thế Nghĩa, Nxb. Khoa học xã hội; “Văn hóa Việt Nam – truyền thống và hiện đại” (2000) do Viện Thông tin Khoa học xã hội tổng hợp và giới thiệu; “Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ” (2001) do GS.TS. Nguyễn Trọng Chuẩn, TS. Phạm Văn Đức, TS. Hồ Sĩ Quý (Đồng chủ biên), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Giá trị truyền thống và những thách thức toàn cầu hóa” (2002) do GS.TS. Nguyễn Trọng Chuẩn, PGS.TS. Nguyễn Văn Huyên (Đồng chủ biên), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Văn hóa Việt Nam đặc trưng và cách tiếp cận” (2001) do GS.TSKH. Lê Ngọc Trà (Chủ biên), Nxb. Giáo dục;“Bản sắc văn hóa Việt Nam” (1998) của Phan Ngọc, Nxb. Văn hóa thông tin; “Văn hóa và phát triển trong bối cảnh toàn cầu hóa” (2006) của PGS.TS. Nguyễn Văn Dân, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội; “Bản sắc dân tộc và hiện đại trong văn hóa” (2000) của GS.VS. Hoàng Trinh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Cơ sở văn hóa Việt Nam” (2006) của Trần Quốc Vượng (chủ biên), Tô Ngọc Thanh, Nguyễn Chí Bền, Lâm Mỹ Dung, Trần Thúy Anh, Nxb. Giáo dục, Hà Nội; “Phác thảo chân dung văn hóa Việt Nam” (2000) của tập thể các nhà nghiên cứu văn hóa: Trần Đình Nghiêm, Trần Hoàn, Nguyễn Phúc Khánh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; “Văn hóa và thời đại” (2009) của Nguyễn Chí Tình, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội;… Đây là những công trình của cá nhân, tập thể các nhà khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu xoay quanh vấn đề là làm thế nào để loại bỏ hay kế thừa những truyền thống văn hóa dân tộc, vừa giữ gìn được bản sắc, nhưng cũng vừa thể hiện tính hiện đại của nền văn hóa dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Trong đó, có những tác phẩm đề cập đến khuynh hướng vận động của nền văn hóa Việt Nam và những giải pháp nhằm hoàn thiện văn hóa dân tộc trên