Luận văn Tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn tại các ngân hàng thương mại cổ phần của Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO Trƣờng Đại học Ngoại Thƣơng Hà Nội -------- Nguyễn Phƣơng Lan TÀI TRỢ XUẤT NHẬP KHẨU NGẮN HẠN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CỦA VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Hà Nội - 2006 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO Trƣờng Đại học Ngoại Thƣơng Hà Nội -------- Nguyễn Phƣơng Lan TÀI TRỢ XUẤT NHẬP KHẨU NGẮN HẠN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CỦA VIỆT NAM Chuyên ngành : Kinh tế thế giới và Quan hệ kinh tế quốc tế Mã số : 60.31.07 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. Vũ Sỹ Tuấn Hà Nội - 2006 LỜI CẢM ƠN Trước tiên cho phép tôi gửi lời cám ơn chân thành tới các GS. PGS. TS., các thầy cô và cán bộ Khoa Sau đại học Trường Đại học Ngoại thương Hà Nội đã giảng dạy, truyền thụ cho tôi những kiến thức và giúp đỡ tận tình trong suốt thời gian của khoá học Cao học 10 (2003-2006) Trường Đại học Ngoại thương Hà Nội. Tôi cũng xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và biết ơn sâu sắc đên Thầy giáo hướng dẫn khoa học, PGS. TS. Vũ Sỹ Tuấn - Phó hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương Hà Nội - đã hướng dẫn tận tình giảng giải để người viết hiểu sâu và có những nhìn nhận xác đáng hơn về đề tài và luôn dành cho tôi những kiến thức đóng góp quý báu trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn Thạc sỹ này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các cán bộ thuộc một số các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình sưu tập tài liệu phục vụ việc nghiên cứu và hoàn thành đề tài luận văn tốt nghiệp. MỤC LỤC Danh mục các từ viết tắt ....................................................................... 6 Lời mở đầu ............................................................................................ 1 Chƣơng I : Tổng quan về tài trợ xuất nhập khẩu và hoạt động của các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần của Việt Nam ...................... 6 1.1. Tổng quan về tài trợ xuất nhập khẩu ........................................................ 6 1.1.1. Sự ra đời và khái niệm Tài trợ xuất nhập khẩu. ................................. 6 1.1.2. Vai trò của Tài trợ xuất nhập khẩu và tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn. .. 10 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động Tài trợ xuất nhập khẩu .......... 14 1.2. Các hình thức tài trợ xuất nhập khẩu ..................................................... 19 1.2.1. Căn cứ vào thời hạn cho vay ........................................................... 19 1.2.2. Căn cứ vào mức độ tín nhiệm đối với khách hàng .......................... 19 1.2.3. Căn cứ vào mục đích cấp tín dụng .................................................. 20 1.2.3.1. Tài trợ thương mại cấp cho người xuất khẩu. ........................... 20 1.2.3.2. Tài trợ thương mại cấp cho người nhập khẩu. .......................... 27 1.2.4. Một số hình thức tín dụng tài trợ XNK khác: Tín dụng thuê mua (Leasing) .................................................................................................. 32 1.3. Vài nét về hoạt động của hệ thống Ngân hàng TMCP của Việt Nam ..... 33 Chƣơng II: Thực trạng hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn tại các Ngân hàng thƣơng mại .................................................... 39 cổ phần của Việt Nam ......................................................................... 39 2.1. Cơ sở pháp lý của hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu và hoạt động của Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam ............................................ 39 2.2. Môi trường kinh doanh của các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam ...................................................................................................... 41 2.3. Hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu của các Ngân hàng TMCP của Việt Nam ............................................................................................................. 45 2.3.1. Về đối tượng khách hàng ................................................................ 46 2.3.2. Loại hình tài trợ xuất nhập khẩu ..................................................... 47 2.3.3. Về điều kiện vay vốn: ..................................................................... 48 2.3.4. Quy trình nghiệp vụ ........................................................................ 48 2.4. Kết quả hoạt động tài trợ XNK tại các Ngân hàng TMCP của Việt Nam ............................................................................................................. 52 2.5. Những rủi ro thường gặp trong hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn ............................................................................................................... 58 2.5.1. Rủi ro về khả năng thanh toán của khách hàng ............................... 59 2.5.2. Rủi ro trong thanh toán ................................................................... 61 2.5.3. Rủi ro hối đoái ................................................................................ 64 2.5.4. Rủi ro lãi suất ................................................................................. 65 2.5.5. Rủi ro trong thế chấp, cầm cố ......................................................... 65 2.5.6. Các rủi ro khác ............................................................................... 66 2.6. Đánh giá thực trạng hoạt động tài trợ xuất khẩu của các Ngân hàng TMCP của Việt Nam trong thời gian vừa qua .............................................. 67 2.6.1. Các chỉ tiêu hiệu quả hoạt động tài trợ XNK của NHTM ................ 67 2.6.2. Những thành tựu đạt được .............................................................. 71 2.6.3. Những hạn chế trong công tác tài trợ xuất khẩu .............................. 73 2.6.4. Các nguyên nhân ............................................................................ 76 Chƣơng III: Giải pháp hoàn thiện và phát triển hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn của các Ngân hàng TMCP của Việt Nam ...................................................................................................... 80 3.1. Phương hướng hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu của các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam trong thời gian tới. ............................... 80 3.2. Kinh nghiệm từ hoạt động tài trợ Xuất nhập khẩu của các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam .............................................................. 83 3.3. Các giải pháp nhằm hoàn thiện và phát triển hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn của các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam ............................................................................................................. 87 3.3.1. Giải pháp vi mô .............................................................................. 87 3.3.1.1. Giải pháp về vốn. ..................................................................... 87 3.3.1.2. Giải pháp tăng cường hoạt động kinh doanh đối ngoại ............ 91 3.3.1.3. Giải pháp hoàn thiện các văn bản chế độ quản lý điều hành và hướng dẫn nghiệp vụ ....................................................................... 93 3.3.1.4. Giải pháp đa dạng hoá các hình thức tín dụng tài trợ XNK ..... 94 3.3.1.5. Giải pháp đẩy mạnh ứng dụng Marketing trong ngân hàng. ..... 98 3.3.1.6. Giải pháp nâng hoàn thiện đội ngũ cán bộ tín dụng ................ 100 3.3.1.7. Giải pháp tăng cường thu thập thông tin, xây dựng cơ sở dữ liệu khách hàng. ................................................................................. 104 3.3.1.8. Giải pháp đối với các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh XNK ................................................................................................... 106 3.3.1.9. Hiện đại hoá công nghệ ngân hàng. ...................................... 108 3.3.1.10. Nghiên cứu học tập kinh nghiệm tài trợ của các ngân hàng lớn trong nước và quốc tế. .................................................................. 108 3.3.2. Giải pháp vĩ mô ............................................................................ 109 3.3.2.1. Đối với Chính phủ ................................................................. 109 3.3.2.2. Đối với Ngân hàng nhà nước ................................................. 111 Kết luận ............................................................................................. 114 Tài liệu tham khảo DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ACB : Ngân hàng TMCP Á châu CBTD : Cán bộ tín dụng EXIMBANK : Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam HABUBANK : Ngân hàng TMCP Nhà Hà Nội MB : Ngân hàng TMCP Quân đội NH : Ngân hàng NHNN : Ngân hàng Nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại NHTMCP : Ngân hàng Thương mại Cổ phần SACOMBANK : Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương tín TD : Tín dụng TECHCOMBANK : Ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam TSĐB : Tài sản đảm bảo TSCC : Tài sản cầm cố TSTC : Tài sản thế chấp UCP : Các quy tắc và cách thực hành thống nhất về tín dụng chứng từ URC : Các nguyên tắc thống nhất về nhờ thu URR : Các quy tắc thống nhất về hoàn trả tiền giữa các Ngân hàng theo tín dụng chứng từ VIB : Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam VPBank : Ngân hàng TMCP các doanh nghiệp ngoài quốc doanh XNK : Xuất nhập khẩu DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 : Vốn điều lệ của các Ngân hàng TMCP lớn của Việt Nam Bảng 2.1 : Tình hình hoạt động tín dụng tại các Ngân hàng Bảng 2.2 : Tình hình dư nợ tín dụng tại một số Ngân hàng TMCP của Việt Nam Bảng 2.3 : Mạng lưới chi nhánh của các Ngân hàng TMCP lớn của Việt Nam - 1 - LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong nền kinh tế mỗi nước, hoạt động kinh tế đối ngoại nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá và dịch vụ nói riêng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Đây chính là cầu nối của từng quốc gia với các nước khác trên thế giới. Phát triển hoạt động kinh tế đối ngoại - như lý thuyết về lợi thế so sánh đã chứng minh - giúp cho từng nước sử dụng có hiệu quả hơn nguồn nhân lực, tài nguyên, nguồn vốn tự có của mình. Từ sau Đại hội đảng toàn quốc lần thứ VII đến nay, dưới ánh sáng của tư tưởng đổi mới sâu sắc và toàn diện mà Đại hội đã vạch ra: Chuyển nền kinh tế từ cơ chế quản lý kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường có sự điều tiết của nhà nước theo định hướng XHCN đã từng bước xác lập địa vị và vị trí của nước ta, tham gia hoà nhập vào nền kinh tế thế giới đang diễn ra rất năng động đa dạng và sâu sắc. Trong bối cảnh đó các quan hệ kinh tế đối ngoại nói chung và quan hệ ngoại thương nói riêng của nước ta phát triển rất đa dạng và phong phú, khẳng định đầy đủ hơn vị trí vai trò của Việt Nam với cộng đồng quốc tế. Để thực hiện thành công nghiệp vụ xuất nhập khẩu, bên cạnh vấn đề chất lượng, khả năng cạnh tranh trong thị trường xuất nhập khẩu của sản phẩm, chúng ta cần quan tâm đến vấn đề tài chính phục vụ hoạt động này. Sự phát triển ngày càng tăng trong hoạt động ngoại thương và số thành viên tham gia trong hoạt động này ngày càng lớn đã làm cho nhu cầu về hoạt động tài chính ngày càng trở nên cấp thiết. Đặc biệt là nhu cầu vay ngắn hạn để bổ sung vốn lưu động phục vụ sản xuất kinh doanh của các đơn vị, cho vay để nhập khẩu nguyên vật liệu, vật tư máy móc thiết bị, để thu mua chế biến hàng xuất khẩu. - 2 - Các Ngân hàng đóng vai trò như người mở đầu, người điều chỉnh, người tham gia vào các quan hệ kinh tế Tiền tệ – Tín dụng – Thanh toán. Để có thể hoà nhập được, các Ngân hàng phải nắm được hướng đi của các nhà kinh doanh, tạo điều kiện giúp đỡ họ. Thị trường hàng hoá và dịch vụ đòi hỏi cạnh tranh tích cực sẽ là nguyên nhân khiến cho nhà nhập khẩu tìm kiếm nguồn đầu tư. Do đó các Ngân hàng cần phải tìm hiểu nghiên cứu khách hàng để áp dụng phương thức cho vay trợ giúp nào để tạo sự thành công trong hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu. Hiện nay tại Việt Nam, bên cạnh các ngân hàng quốc doanh lớn với kinh ngiệm lâu năm, các chi nhánh và văn phòng đại diện của Ngân hàng nước ngoài, công ty tài chính.v.v, các Ngân hàng thương mại cổ phần của Việt Nam đóng vai trò khá quan trọng trong việc tài trợ vốn cho các doanh nghiệp đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Các Ngân hàng Thương mại cổ phần tập trung nhiều vào hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu trong ngắn hạn đối với các doanh nghiệp để khai thác nhu cầu vốn chủ yếu hiện nay của các doanh nghiệp và phát huy một cách hợp lý nguồn vốn và khả năng tài trợ của các Ngân hàng TMCP. Trong hoạt động tài trợ XNK mặc dù còn tồn tại nhiều hạn chế nhưng các Ngân hàng thương mại cổ phần đang trong quá trình đi lên tìm tòi, học hỏi kinh nghiệm nâng cao hiệu quả hoạt động. Hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu mà trong đó hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu trong ngắn hạn chiếm phần lớn diễn ra thường xuyên mà lượng khách hàng chính của các Ngân hàng Thương mại cổ phần là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Phát triển hoạt động tín dụng, hoạt động tài trợ XNK trong ngắn hạn chính là biện pháp nâng cao khả năng của các ngân hàng, tạo uy tín trên thương trường và làm cho hệ thống Ngân hàng Thương mại Cổ phần ngày càng trở thành trung tâm tài chính lớn và chủ yếu cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Hoạt động tài trợ - 3 - xuất nhập khẩu ngắn hạn của các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam hiện nay tuy rất mới mẻ nhưng đã và đang không ngừng hoàn thiện và phát triển. 2. Tình hình nghiên cứu Đề tài Tài trợ xuất nhập khẩu và đề tài về hoạt động của các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam đã được đề cập khá nhiều trong các bài viết, công trình nghiên cứu hay các luận văn luận án khác trong đó tiêu biểu là các bài viết của GS. TS. Đinh Xuân Trình và TS. Nguyễn Thị Quy cũng như nhiều sinh viên và học viên cao học khác như “Hoạt động kinh doanh tín dụng và các biện pháp hạn chế rủi ro tín dụng tại các Ngân hàng Thương mại cổ phần Việt Nam” - Nguyễn Thục Hoà, 1998; “Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tài trợ thương mại quốc tế của Ngân hàng Thương mại cổ phần Hàng Hải Việt Nam” - Nguyễn Bằng Việt, 2002; Hoạt động tài trợ Xuất nhập khẩu tại Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam: thực trạng và giải pháp” - Nguyễn Thị Bảo Linh, 2003..v.v.. Các đề tài chủ yếu nghiên cứu về hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu của một số Ngân hàng cụ thể hay hệ thống các rủi ro và giải pháp tránh rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu của các Ngân hàng Thương mại cổ phần. Tuy nhiêu trên cơ sở xem xét một cách khái quát tổng hợp hơn, bài viết này sẽ đưa chúng ta đến một cái nhìn tổng quát nhất về hoạt động tài trợ XNK trong ngắn hạn của các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam, cách phòng tránh rủi ro và cách thức thực hiện, nâng cao hiệu quả hoạt động của các Ngân hàng. 3. Mục đích nghiên cứu Mục đích cơ bản của đề tài này là Nghiên cứu khái quát chung về hoạt động cho vay vốn tài trợ xuất nhập khẩu trong ngắn hạn của các Ngân hàng - 4 - Thương mại cổ phần của Việt Nam, đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động cho vay vốn tài trợ xuất nhập khẩu của các Ngân hàng thương mại nhằm đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu phát triển kinh tế của đất nước, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế, qua đó góp phần hỗ trợ các doanh nghiệp trong hoạt động kinh doanh và nâng cao sức cạnh tranh của chính các Ngân hàng trong lĩnh vực kinh tế quốc tế. Với mục đích trên, đề tài sẽ có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các nhà kinh doanh XNK, các Ngân hàng Thương mại cổ phần của Việt Nam nâng cao hiệu quả phục vụ khách hàng, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại của các doanh nghiệp Việt Nam trong xu thế hiện nay. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu (Nội dung) Làm rõ vấn đề cơ bản về sự cần thiết khách quan của hoạt động xuất nhập khẩu trong nền kinh tế cũng như hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu của các Ngân hàng thương mại. Giới thiệu nội dung cụ thể của các hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu hiện nay của các Ngân hàng thương mại ViệtNam. Cung cấp thông tin cập nhật về tình hình hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn của các Ngân hàng TMCP của Việt Nam. Đánh giá thực trạng hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn, nêu các rủi ro thường gặp trong hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn. Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn của các Ngân hàng TMCP của Việt Nam hiện nay. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng là hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu của các Ngân hàng Thương mại cổ phần bao gồm rất nhiều hoạt động như cho vay vốn tài trợ trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn nhưng trong phạm vi của đê tài này chỉ tập trung vào những hoạt động trong ngắn hạn như tín dụng trên cơ sở tín - 5 - dụng chứng từ, tín dụng trên cơ sở hối phiếu, tín dụng ứng trước, bao thanh toán…, các rủi ro và biện pháp phòng tránh cũng như thực tiễn áp dụng ở Việt Nam. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Để giải quyết được những vấn đề đặt ra ở phần đối tượng và phạm vi nghiên cứu, đề tài sẽ áp dụng các phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác Lê Nin. Đây là phương pháp chung nhất có tính chất bao trùm nhất. Các phương pháp cụ thể bao gồm phương pháp phân tích – tổng hợp, phương pháp đối chiếu so sánh, phương pháp mô tả và khái quát hoá đối tượng nghiên cứu, phương pháp thống kê. Các phương pháp này được sử dụng kết hợp chặt chẽ với nhau trên cơ sở các quan điểm kinh doanh thương mại, hội nhập quốc tế và các quan điểm pháp lý của Đảng và Nhà nước ta. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành ba chương, cụ thể như sau: Chƣơng I : Tổng quan về tài trợ xuất nhập khẩu và hoạt động của các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần của Việt Nam Chƣơng II : Thực trạng hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn tại các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần của Việt Nam Chƣơng III : Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động tài trợ xuất nhập khẩu ngắn hạn của các Ngân hàng TMCP của Việt Nam - 6 - CHƢƠNG I : TỔNG QUAN VỀ TÀI TRỢ XUẤT NHẬP KHẨU VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CỦA VIỆT NAM 1.1. TỔNG QUAN VỀ TÀI TRỢ XUẤT NHẬP KHẨU 1.1.1. Sự ra đời và khái niệm Tài trợ xuất nhập khẩu. 1.1.1.1. Sự ra đời của hoạt động XNK trong nền kinh tế nước ta Đất nước ta đang bước vào thời kỳ đổi mới và xuất phát từ thực trạng nền kinh tế nước ta có những lợi thế về điều kiện tự nhiên và lao động chưa được khai thác, rất hạn chế về vốn và khoa học kỹ thuật mà nước ta không tự khắc phục được. Mặt khác, do bối cảnh kính tế chính trị quốc tế thay đổi, xu hướng chung là các nước mở cửa nền kinh tế. Mở cửa nền kinh tế là cần thiết khách quan, là biện pháp không thể thiếu được để thực hiện các mục tiêu đề ra trong chiến lược kinh tế xã hội đến năm 2010 và các giai đoạn tiếp theo. Hơn nữa, trong mấy thập kỷ gần đây, xu hướng toàn cầu hoá đã và đang diễn ra với quy mô ngày càng lớn, tốc độ ngày càng tăng làm cho nền kinh tế thế giới tồn tại và phát triển như một chỉnh thể, trong đó mỗi quốc gia là một bộ phận, có quan hệ gắn bó lẫn nhau, làm cho các quốc gia ngày càng phụ thuộc nhau về vốn, kỹ thuật, công nghệ, nguyên liệu và thị trường. Ngày nay không một nước nào dù lớn và có tiềm lực kinh tế mạnh cũng không thể tự mình giải quyết được tất cả những yêu cầu về kinh tế của nước mình. Bất cứ một nước nào muốn tách khỏi nền kinh tế thế giới là một hành động tự sát. Từ đó có thể khẳng định rằng, sự phát triển của các hoạt động kinh tế đối ngoại trong đó có hoạt động ngoại thương - xuất nhập khẩu tồn tại và phát triển như một tất yếu khách quan của nền kinh tế. Hoạt động XNK tồn tại trong nền kinh tế quốc dân là một tất yếu. Ở vào thời kỳ “mở cửa” nền kinh tế, hoạt động XNK là một hình thức kinh tế - 7 - đối ngoại được hình thành sớm nhất và quan trọng nhất. Đối với nước ta, XNK là một hoạt động kinh tế đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, thể hiện: XNK phục vụ và thúc đẩy sả