Luận văn Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường trung học cơ sở huyện tam bình, tỉnh Vĩnh Long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Văn Tân THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN TAM BÌNH, TỈNH VĨNH LONG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Văn Tân THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN TAM BÌNH, TỈNH VĨNH LONG Chuyên ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 60 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGÔ ĐÌNH QUA Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 LỜI CẢM ƠN Chúng tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến: Ban Giám hiệu, Phòng Sau Đại học, quý thầy/cô Khoa Tâm lý – Giáo dục Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện giúp đỡ, hướng dẫn trong quá trình học tập và nghiên cứu. Ban Giám hiệu, tập thể giáo viên và học sinh các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long cùng bạn bè đã giúp đỡ, động viên, tạo mọi điều kiện tốt nhất và đóng góp những ý kiến quý báu cho tác giả trong quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp. Đặc biệt tôi xin trân trọng tỏ lòng biết ơn thầy TS.Ngô Đình Qua, giảng viên Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, đã tận tâm hướng dẫn và giúp đỡ tác giả hoàn thành luận văn này. Dù chúng tôi đã cố gắng, nhưng luận văn không tránh khỏi những sai sót, kính mong nhận được sự quan tâm chỉ dẫn của quý thầy/cô và đồng nghiệp để kết quả nghiên cứu được hoàn chỉnh hơn. Trân trọng! Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2014 Học viên Trần Văn Tân MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Trang MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................. 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................... 3 4. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................ 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 3 6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 4 7. Phương pháp luận nghiên cứu ................................................................................ 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG THCS .............................................. 7 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................... 7 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ....................................................................... 7 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ......................................................................... 8 1.2. Các khái niệm cơ bản ........................................................................................ 11 1.2.1. Quản lí, quản lí giáo dục, quản lí trường học ............................................. 11 1.2.2. Đạo đức và giáo dục đạo đức ..................................................................... 15 1.2.3. Quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ..................................... 17 1.3. Lý luận về giáo dục đạo đức cho học sinh THCS ............................................. 17 1.3.1. Mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục đạo đức ........................................................ 17 1.3.2. Nguyên tắc giáo dục đạo đức ..................................................................... 19 1.3.3. Nội dung giáo dục đạo đức ........................................................................ 20 1.3.4. Phương pháp, hình thức giáo dục đạo đức ................................................. 21 1.3.5. Chủ thể, đối tượng giáo dục đạo đức ......................................................... 23 1.3.6. Kết quả GDĐĐ ........................................................................................... 24 1.4. Lý luận về quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh THCS ................ 25 1.4.1. Chức năng quản lí hoạt động giáo dục đạo đức của Hiệu trưởng .............. 25 1.4.2. Nội dung quản lí hoạt động giáo dục đạo đức của Hiệu trưởng ................ 32 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình giáo dục đạo đức học sinh THCS ...... 35 1.5.1. Đặc điểm học sinh THCS ........................................................................... 35 1.5.2. Yếu tố nhà trường ...................................................................................... 35 1.5.3. Yếu tố gia đình ........................................................................................... 36 1.5.4. Yếu tố xã hội .............................................................................................. 36 Chương 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC VÀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THCS HUYỆN TAM BÌNH, TỈNH VĨNH LONG ................ 39 2.1. Tổ chức nghiên cứu thực trạng .......................................................................... 39 2.1.1. Mục đích khảo sát ...................................................................................... 39 2.1.2. Địa bàn và mẫu khảo sát ............................................................................ 39 2.1.3. Nội dung khảo sát ....................................................................................... 40 2.1.4. Phương pháp khảo sát ................................................................................ 40 2.1.5. Phương pháp xử lí số liệu........................................................................... 41 2.2. Khái quát về vị trí địa lý, kinh tế - xã hội, tình hình giáo dục cấp THCS của huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long .................................................................. 42 2.2.1. Vị trí địa lý ................................................................................................. 42 2.2.2. Kinh tế - xã hội ........................................................................................... 43 2.2.3. Tình hình giáo dục cấp THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long ............. 43 2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng .......................................................................... 47 2.3.1. Thực trạng hoạt động giáo dục đạo đức học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long .............................................................. 48 2.3.2. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV, HS về sự cần thiết của hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long .................................................................................................. 54 2.3.3. Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long .................................................. 55 2.3.4. Những nguyên nhân ảnh hưởng đến GDĐĐ và quản lí hoạt động GDĐĐ cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long ........ 65 2.3.5. Kết luận chung về thực trạng GDĐĐ và quản lí hoạt động GDĐĐ cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long .68 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THCS HUYỆN TAM BÌNH, TỈNH VĨNH LONG ................................................................................................ 73 3.1. Cơ sở đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động GDĐĐ cho học sinh ............... 73 3.1.1. Cơ sở pháp lý ............................................................................................. 73 3.1.2. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 73 3.1.3. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................... 74 3.2. Một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long ........................................... 74 3.2.1. Biện pháp 1................................................................................................. 74 3.2.2. Biện pháp 2................................................................................................. 76 3.2.3. Biện pháp 3................................................................................................. 79 3.2.4. Biện pháp 4................................................................................................. 81 3.2.5. Biện pháp 5................................................................................................. 83 3.2.6. Biện pháp 6................................................................................................. 84 3.3. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long ..... 86 3.3.1. Đối tượng khảo nghiệm .............................................................................. 86 3.3.2. Nội dung khảo nghiệm ............................................................................... 86 3.3.3. Phương pháp khảo nghiệm ......................................................................... 86 3.3.4. Kết quả khảo nghiệm ................................................................................. 87 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................ 93 1. Kết luận ................................................................................................................ 93 2. Kiến nghị .............................................................................................................. 94 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 97 PHẦN PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Số thứ tự Viết tắt Viết đầy đủ 1 CBQL Cán bộ quản lí 2 ĐTB Điểm trung bình 3 ĐTBC Điểm trung bình chung 4 GDĐĐ Giáo dục đạo đức 5 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 6 GV Giáo viên 7 GVCN Giáo viên chủ nhiệm 8 HS Học sinh 9 HT Hiệu trưởng 10 QL Quản lí 11 QLGD Quản lí giáo dục 12 SL Số lượng 13 THCS Trung học cơ sở DANH MỤC CÁC BẢNG Số thứ tự Tên bảng Trang 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Bảng 2.1. Thống kê mẫu khảo sát ....................................................... 40 Bảng 2.2. Ý nghĩa giá trị trung bình .................................................... 42 Bảng 2.3. Tình hình trường, lớp, học sinh THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long năm học 2013-2014 ...................... 43 Bảng 2.4. Số lượng trên chuẩn và đảng viên của đội ngũ CBQL, GV trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long ......................................................................... 44 Bảng 2.5. Bảng xếp loại học lực học sinh THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long năm học 2013-2014 ...................... 45 Bảng 2.6. Bảng xếp loại hạnh kiểm học sinh THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long năm học 2013-2014 .............. 46 Bảng 2.7. Thái độ của học sinh về một số quan niệm, giá trị đạo đức ............................................................................. 48 Bảng 2.8. Hành vi đạo đức của học sinh các trường ........................... 50 Bảng 2.9. Các hình thức giáo dục đạo đức cho học sinh ..................... 51 Bảng 2.10. Các phương pháp giáo dục đạo đức cho học sinh ............. 52 Bảng 2.11. Nhận thức của CBQL, GV, HS về sự cần thiết của hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ........................ 54 Bảng 2. 12. Thực trạng xây dựng kế hoạch quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ......................................... 55 Bảng 2.13. Thực trạng tổ chức việc thực hiện kế hoạch quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ........................ 57 Bảng 2.14. Thực trạng chỉ đạo việc thực hiện kế hoạch quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ........................ 60 Bảng 2.15. Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ................................................................................... 63 Số thứ tự 16 17 18 19 Tên bảng Trang Bảng 2.16. Nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả GDĐĐ ................. 66 Bảng 2.17. Nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí giáo dục đạo đức....................................................................... 68 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm mức độ cần thiết các biện pháp .................................................................................. 87 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi các biện pháp ................ 88 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đảng và Nhà nước ta luôn coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, là chiến lược quan trọng cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Vấn đề này đang đặt ra những yêu cầu to lớn về chất lượng nguồn lực con người. Đó là sự phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ, một cách khái quát là phát triển nhân cách của con người Việt Nam. Sự phát triển mạnh mẽ của xã hội hiện đại đang tạo ra sự thay đổi lớn trong nhận thức của mỗi người, đặc biệt là thế hệ trẻ. Hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh – sinh viên hiện nay đang là một vấn đề được cả xã hội quan tâm. Từ đó cho thấy, giáo dục đạo đức là một trong những điểm chủ yếu, cốt lõi xuyên suốt và giữ vị trí chủ đạo trong toàn bộ quá trình giáo dục nhân cách, đào tạo con người trong nhà trường ở nước ta, đặc biệt là trong nhà trường phổ thông, đối với học sinh ở lứa tuổi thiếu niên. Giáo dục nhà trường có vai trò chủ đạo đối với việc rèn luyện, hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh. Học sinh đến trường không những được truyền thụ và lĩnh hội tri thức mà còn được học để làm người, để trở thành người có đạo đức, có văn hóa. Giáo dục đạo đức cho học sinh trong nhà trường nhằm hình thành nhân cách cho học sinh, giáo dục đạo đức nhằm cung cấp cho học sinh những tri thức cơ bản về các phẩm chất đạo đức và chuẩn mực đạo đức, hoàn thiện nhân cách con người. Luật giáo dục 2005 đã quy định: “Mục tiêu của giáo dục - đào tạo con người Việt Nam là giáo dục con người phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Trong buổi nói chuyện tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, Bác Hồ đã nói: “Công tác giáo dục đạo đức trong nhà trường là một bộ phận quan trọng có tính chất nền tảng của công tác giáo dục trong nhà trường xã hội chủ nghĩa. Dạy 2 cũng như học phải biết chú trọng cả đức lẫn tài, đức là đạo đức cách mạng, đó là cái gốc quan trọng” [25]. Chúng ta đã biết, quá trình phát triển nhân cách của mỗi người luôn chịu tác động của các thành tố: di truyền; giáo dục, hoạt động cá nhân và hoàn cảnh tự nhiên và xã hội - yếu tố môi trường của quá trình phát triển nhân cách. Môi trường giáo dục càng tốt đẹp bao nhiêu thì đó sẽ là cơ hội, là điều kiện cho mỗi người phát triển nhân cách tốt đẹp, thuận lợi bấy nhiêu. Nhiều nước trên thế giới cải cách giáo dục theo hướng tạo môi trường học tập an toàn, chú trọng đến phát huy tiềm năng cá nhân học sinh, đến tính sáng tạo, tính nhân văn. Học sinh ngày nay được nuôi dưỡng và giáo dục tốt hơn, các em có điều kiện tiếp xúc với các luồng văn hoá đa chiều. Do đó, việc quản lí hoạt động giáo dục đạo đức nhằm xây dựng môi trường giáo dục thân thiện, lành mạnh, tốt đẹp là yêu cầu cấp thiết. Hiện nay nước ta đang hội nhập ngày càng sâu sắc và toàn diện vào các lĩnh vực kinh tế xã hội của thế giới. Bên cạnh những mặt tích cực đã phát sinh những vấn đề mà chúng ta cần quan tâm: bản sắc văn hóa dân tộc bị đe dọa, những giá trị đạo đức, thuần phong mỹ tục của dân tộc bị xói mòn. Hiện nay, một bộ phận nhỏ thanh thiếu niên có dấu hiệu sa sút nghiêm trọng về đạo đức: nhu cầu cá nhân phát triển lệch lạc, kém ý thức trong quan hệ cộng đồng, thiếu niềm tin trong cuộc sống, ý chí kém phát triển, không có tính tự chủ, dễ bị lôi cuốn vào những việc xấu. Từ thực trạng đó, trong những năm qua các cấp, ngành đặc biệt là những người làm giáo dục đã quan tâm, đầu tư và nhận thấy phải giáo dục con người toàn diện - đặc biệt là hoạt động giáo dục đạo đức học sinh. Để đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo dục trên, cần phải có sự phối hợp hiệu quả giữa gia đình, nhà trường và xã hội dưới sự quản lí thống nhất, chặt chẽ của các cấp quản lí. Thực tế, hoạt động giáo dục đạo đức học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long trong những năm gần đây đã được coi trọng và đạt được thành quả nhất định, góp phần quan trọng thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện học sinh. Bên cạnh đó, những biểu hiện của học sinh và thực trạng quản lí giáo dục 3 đạo đức học sinh đang đặt ra nhiều vấn đề cần được nhận diện, xác định, đánh giá đúng để phát hiện trở ngại, khó khăn nhằm có những biện pháp quản lí phù hợp góp phần tạo nên chuyển biến tích cực trong phát triển nhân cách cho học sinh. Xuất phát từ những lý do đã phân tích ở trên chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Xác định thực trạng quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long và đề xuất một số biện pháp quản lí nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động này ở các trường sở tại. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lí hoạt động giáo dục học sinh ở nhà trường THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long. 4. Giả thuyết nghiên cứu Hoạt động quản lí giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long trong thời gian qua đã có những thành tựu bước đầu. Đồng thời, hoạt động này có thể tồn tại những hạn chế như: việc tổ chức, chỉ đạo các hoạt động giáo dục đạo đức chưa hiệu quả; chưa quan tâm nhiều đến kiểm tra đánh giá hoạt động giáo dục đạo đức; nội dung quản lí hoạt động giáo dục đạo đức học sinh thiếu đồng bộ. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường THCS. 4 Khảo sát thực trạng quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long và lý giải nguyên nhân thực trạng. Đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường THCS huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long. 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tiến hành nghiên cứu thực trạng quản lí hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh của Hiệu trưởng ở 6 trường THCS trên địa bàn huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long gồm: - Trường THCS Thị trấn Tam Bình. - Trường THCS Cái Ngang. - Trường THCS Hòa Hiệp. - Trường THCS Hòa Thạnh. - Trường THCS Hòa Lộc. - Trường THCS Mỹ Thạnh Trung. Đối tượng khảo sát: Ban Giám hiệu, Tổ trưởng chuyên môn, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn và học sinh. 7. Phương pháp luận nghiên cứu 7.1. Cơ sở phương pháp luận nghiên cứu 7.1.1. Quan điểm hệ thống - cấu trúc Quan điểm này được vận dụng trong nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết và nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn của đề tài. Tiếp cận quan điểm này, người nghiên cứu cho rằng: quản lí hoạt động giáo dục đạo