Luận văn Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường tiểu học tại quận thủ đức, thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2012 - 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Kim Loan THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC TẠI QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 2012 - 2014 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Kim Loan THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC TẠI QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 2012 - 2014 Chuyên ngành : Quản lí giáo dục Mã số : 60 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VÕ VĂN NAM Thành phố Hồ Chí Minh - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì một công trình nào khác. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 12 năm 2014 Tác giả Nguyễn Thị Kim Loan LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, các giảng viên, các nhà sư phạm, các nhà khoa học đã tham gia quản lí, giảng dạy, tạo điều kiện cho tôi tham gia khóa học này. Tôi xin cảm ơn các thầy cô đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ, cung cấp tài liệu, hướng dẫn tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa học. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Võ Văn Nam đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn định hướng đề tài, định hướng các vấn đề nghiên cứu trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các đồng chí lãnh đạo, các chuyên viên phòng Giáo dục đào tạo Quận Thủ Đức, các đồng chí Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ trưởng chuyên môn, giáo viên chủ nhiệm, Tổng phụ trách Đội thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, các em học sinh thân mến trên địa bàn Quận Thủ Đức đã tạo điều kiện thuận lợi trong việc cung cấp số liệu và tư vấn khoa học cho tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã động viên, khích lệ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Mặc dù tôi đã có nhiều cố gắng, song chắc chắn luận văn không tránh khỏi những sai sót, rất mong nhận được sự đóng góp, chỉ dẫn, giúp đỡ của quí thầy cô giáo, quí đồng nghiệp cùng bạn bè để tôi sửa chữa, hoàn thiện luận văn của mình. Trân trọng. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các sơ đồ MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 7 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP TRONG NHÀ TRƯỜNG TIỂU HỌC ............................................................................................. 13 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................................... 13 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề trên thế giới .......................................................... 13 1.1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam .......................................................... 14 1.2. Các khái niệm cơ bản ............................................................................................. 16 1.2.1. Quản lí ............................................................................................................. 16 1.2.2. Quản lí giáo dục .............................................................................................. 17 1.2.3. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ............................................................. 18 1.3. Lí luận về HĐGDNGLL cho HS trong nhà trường Tiểu học ................................ 19 1.3.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về các vấn đề liên quan đến HĐGDNGLL .................................................................................................. 19 1.3.2. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong nhà trường Tiểu học ................. 20 1.4. Lí luận về QL HĐGDNGLL cho HS trong nhà trường Tiểu học .......................... 32 1.4.1. Quan điểm về QL phát triển giáo dục toàn diện HS trong nhà trường Tiểu học .......................................................................................................... 32 1.4.2. Các chức năng QLGD ..................................................................................... 32 1.4.3. Quản lí HĐGDNGLL .......................................................................................... 38 1.4.4. Nội dung và biện pháp quản lí HĐGDNGLL cho HS trong nhà trường Tiểu học .......................................................................................................... 38 1.4.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lí HĐGDNGLL cho HS trong nhà trường Tiểu học .............................................................................. 42 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................ 45 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HĐGDNGLL Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC TẠI QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 2012 - 2014 ....................................................................... 47 2.1. Khái quát về vị trí địa lí, tình hình KT, CT, VH, XH Quận Thủ Đức ................... 47 2.2. Khái quát về giáo dục Tiểu học tại Quận Thủ Đức ................................................ 48 2.2.1. Qui mô phát triển TH ..................................................................................... 48 2.2.2. Xếp loại giáo dục các môn văn hóa ............................................................... 48 2.2.3. Hoạt động ngoài giờ lên lớp: .......................................................................... 48 2.2.4. Tình hình CSVC - Thiết bị dạy học, ngân sách Tiểu học .............................. 49 2.2.5. Đặc điểm tình hình và HĐGDNGLL ở một số trường tiểu học ở Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh............................................................................. 50 2.3. Thể thức nghiên cứu ............................................................................................... 52 2.3.1. Xây dựng bộ công cụ khảo sát ........................................................................ 52 2.3.2. Mô tả phiếu khảo sát ....................................................................................... 52 2.3.3. Cách xử lí số liệu ............................................................................................. 52 2.4. Kết quả khảo sát ..................................................................................................... 53 2.4.1. Tình hình đội ngũ giáo viên và học sinh, cơ sở vật chất, thiết bị của 4 trường khảo sát ............................................................................................... 53 2.4.2. Thực trạng tổ chức HĐGDNGLL ở các trường Tiểu học tại Quận Thủ Đức giai đoạn 2012 - 2014 ............................................................................. 55 2.4.3. Thực trạng quản lí HĐGDNGLL ở các trường Tiểu học tại Quận Thủ Đức giai đoạn 2012 - 2014 ............................................................................. 69 Tiểu kết Chương 2 ....................................................................................................... 80 Chương 3. CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP CỦA HIỆU TRƯỞNG Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC ....................................... 82 3.1. Những căn cứ có tính chất định hướng cho việc xây dựng các giải pháp ............. 82 3.1.1. Căn cứ cơ sở lí luận ......................................................................................... 82 3.1.2. Căn cứ cơ sở pháp lí ........................................................................................ 82 3.1.3. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................ 83 3.2. Các nhóm giải pháp thực hiện ................................................................................ 84 3.2.1. Nhóm giải pháp tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức của CB, GV, CMHS và HS về vai trò, ý nghĩa, nhiệm vụ của HĐGDNGLL ............. 84 3.2.2. Nhóm giải pháp xây dựng kế hoạch, chỉ đạo điều hành HĐGDNGLL ............. 86 3.2.3. Nhóm giải pháp nâng cao năng lực tổ chức HĐGDNGLL cho BTĐ, TPT, GV, HS .................................................................................................. 90 3.2.4. Nhóm giải pháp phát triển nguồn tài chính, CSVC, thiết bị dạy học và các điều kiện khác phục vụ cho HĐGDNGLL .......................................... 94 3.2.5. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thi đua, khen thưởng, kiểm tra, đánh gía .................................................................................................... 97 3.2.6. Nhóm giải pháp tăng cường phối hợp giữa nhà trường và các lực lượng trong và ngoài nhà trường ............................................................................ 100 Tiểu kết chương 3 ...................................................................................................... 109 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 115 PHỤ LỤC BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTĐ Bí thư đoàn CBGVCNV Cán bộ giáo viên công nhân viên CBQL Cán bộ quản lí CMHS Cha mẹ học sinh CSVC Cơ sở vật chất CT Chính trị CTCĐ Chủ tịch công đoàn ĐH Đại học GĐ-ĐT Giáo dục - Đào tạo GV Giáo viên GVCN Giáo viên chủ nhiệm GVBM Giáo viên bộ môn HĐ Hoạt động HĐGDNGLL Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp HS Học sinh HT Hiệu trưởng KT Kinh tế QL Quản lí QLGD Quản lí giáo dục TD –TT Thể dục thể thao TH Tiểu học TPT Tổng phụ trách VH Văn hóa VSCĐ Vở sạch chữ đẹp XH Xã hội DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các chủ đề, chủ điểm năm học .................................................................. 26 Bảng 2.1. Qui mô phát triển Tiểu học ........................................................................ 48 Bảng 2.2. Xếp loại giáo dục ....................................................................................... 48 Bảng 2.3. Cơ sở vật chất - thiết bị dạy học Tiểu học ................................................. 49 Bảng 2.4. Ngân sách giáo dục Quận Thủ Đức chi cho giáo dục TH. ........................ 49 Bảng 2.5. Bảng tính điểm xếp loại trung bình ........................................................... 53 Bảng 2.6. Thống kê trình độ học vấn ......................................................................... 54 Bảng 2.7. Chất lượng học lực học sinh ...................................................................... 54 Bảng 2.8. Chất lượng hạnh kiểm học sinh ................................................................. 54 Bảng 2.9. Tình hình cơ sở vật chất ............................................................................. 55 Bảng 2.10. Tình hình thiết bị ........................................................................................ 55 Bảng 2.11. Ý kiến về mức độ cần thiết của HĐGDNGLL ......................................... 56 Bảng 2.12. Ý kiến về tầm quan trọng của HĐGDNGLL ............................................. 56 Bảng 2.13. Hiểu biết của HS về HĐGDNGLL ........................................................... 57 Bảng 2.14. Ý kiến mức độ thực hiện các hình thức trong tiết chào cờ đầu tuần ......... 58 Bảng 2.15. Ý kiến về giờ sinh hoạt chủ nhiệm (sinh hoạt lớp) của GVCN ................ 59 Bảng 2.16. Ý kiến về mức độ thực hiện các hình thức tổ chức tiết HĐGDNGLL ...... 60 Bảng 2.17. Ý kiến mức độ thực hiện các hình thức áp dụng trong HĐGDNGLL ....... 61 Bảng 2.18. Ý kiến về các hình thức áp dụng để HĐGDNGLL đạt kết quả cao........... 62 Bảng 2.19. Ý kiến về mức độ tham gia các HĐGDNGLL của học sinh ..................... 63 Bảng 2.20. Ý kiến đánh giá về mức độ yêu thích của HS về các loại hình HĐGDNGLL ............................................................................................. 64 Bảng 2.21. Ý kiến về mức độ cần thiết của điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện tổ chức HĐGDNGLL ................................................................................ 65 Bảng 2.22. Ý kiến về thời gian tổ chức HĐGDNGLL................................................. 65 Bảng 2.23. Ý kiến về những tác động xấu của yếu tố môi trường ngoài khi tổ chức HĐGDNGLL..................................................................................... 66 Bảng 2.24. Ý kiến về mức độ phối hợp với các lực lượng giáo dục trong tổ chức HĐGDNGLL ............................................................................................. 67 Bảng 2. 25. Ý kiến về mức độ đáp ứng nhu cầu về HĐGDNGLL: .............................. 68 Bảng 2. 26. Ý kiến về những khó khăn của HS khi tham gia HĐGDNGLL: ............... 68 Bảng 2.27. Ý kiến về công tác quản lí giáo viên trong các HĐGDNGLL .................. 69 Bảng 2.28. Ý kiến về công tác quản lí học sinh trong các HĐGDNGLL .................... 70 Bảng 2.29. Ý kiến về việc quản lí cơ sở vật chất, phương tiện phục vụ HĐGDNGLL ............................................................................................. 71 Bảng 2.30. Ý kiến về công tác quản lí việc thực hiện nội dung chương trình HĐGDNGLL theo các chủ điểm tháng ..................................................... 72 Bảng 2.31. Ý kiến về công tác quản lí việc xây dựng kế hoạch HĐGDNGLL ........... 72 Bảng 2.32. Ý kiến về công tác quản lí việc chỉ đạo và triển khai các HĐGDNGLL ............................................................................................. 73 Bảng 2.33. Ý kiến về công tác quản lí việc kiểm tra, đánh giá HĐGDNGLL ............ 75 Bảng 2.34. Ý kiến về những thuận lợi và khó khăn trong quản lí HĐGDNGLL ........ 75 Bảng 2.35. Ý kiến về những nguyên nhân của ưu điểm và hạn chế trong công tác quản lí HĐGDNGLL ................................................................................. 77 Bảng 3.1. Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lí HĐGDNGLL (Tính cần thiết) ......................................................................................... 106 Bảng 3.2. Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lí HĐGDNGLL (Tính khả thi) ........................................................................................... 107 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Cơ cấu CBQL, GV và HS ........................................................................ 53 Biểu đồ 3.1. Biểu đồ về tính cần thiết của các giải pháp ........................................... 107 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ về tính khả thi của các giải pháp .............................................. 108 7 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài: Bậc Tiểu học là bậc học đầu tiên và được xác định là “bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân.”(Điều 2, Luật giáo dục phổ cập Tiểu học). Mục tiêu giáo dục phổ thông cấp Tiểu học là: “Giáo dục Tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học Trung học cơ sở.”(Điều 2, Luật Giáo dục, 2005) [10]. Thật vậy, bậc học này tạo những cơ sở ban đầu rất cơ bản và bền vững cho trẻ em tiếp tục học lên bậc học trên, hình thành những cơ sở ban đầu của nhân cách. Những gì thuộc về tri thức và kĩ năng, về hành vi và tính người, được hình thành và định hình từ khi HS còn ở lứa tuổi Tiểu học. Mục tiêu chiến lược phát triển giáo dục giai đọan 2010 - 2020 là: Đến năm 2020, nền giáo dục nước ta được đổi mới căn bản và toàn diện theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế; chất lượng giáo dục được nâng cao một cách toàn diện, gồm: giáo dục đạo đức, kĩ năng sống, năng lực sáng tạo, năng lực thực hành, năng lực ngoại ngữ và tin học; đáp ứng nhu cầu nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và xây nền kinh tế tri thức; đảm bảo công bằng xã hội trong giáo dục và cơ hội học tập suốt đời cho mỗi người dân, từng bước hình thành xã hội học tập [1]. Muốn thực hiện đươc mục tiêu này, xã hội phải quan tâm chất lượng giáo dục ngay từ bậc học Mầm non và Tiểu học. Quá trình dạy học giúp cho học sinh không những lĩnh hội các tri thức khoa học một cách có hệ thống mà còn nhằm hình thành nhân cách toàn diện thông qua các môn học cụ thể trong chương trình, đồng thời tạo cơ sở cho toàn bộ quá trình giáo dục đạt hiệu quả. Cùng với việc dạy học trên lớp, thì HĐGDNGLL là một bộ phận rất quan trọng và vô cùng cần thiết trong toàn bộ quá trình dạy học - giáo dục ở nhà trường phổ thông nói chung và của trường TH nói riêng để thực hiện mục tiêu giáo dục. Các HĐGDNGLL được tổ chức giúp cho HS được những nội dung như: hệ thống tri thức, thái độ, kĩ năng, hành vi ứng xử và thói quen thể hiện trong cuộc sống của cộng đồng, của XH. Từ đó, hình thành ở HS những mặt xã hội, tâm lí, thể chất, cách ứng xử đúng đắn thông qua các mối quan hệ cùng nhau trong tập thể, trong nhóm, trong các hoạt động học tập, lao động, vui chơi, văn nghệ, 8 thể dục thể thao, hoạt động xã hội. HĐGDNGLL là cầu nối giữa hoạt động giảng dạy và học tập ở trên lớp với giáo dục HS ở ngoài lớp thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Nói cụ thể hơn đó là sự chuyển hóa giữa giáo dục với tự giáo dục, chuyển hóa những yêu cầu về những chuẩn mực hành vi được qui định thành hành vi và thói quen tương ứng ở người học. Muốn cho sự chuyển hóa này diễn ra thì phải thông qua các hoạt động học tập, lao động, sinh hoạt tập thể, xã hội, vui chơi giải trí và qua giao lưu với bạn bè, với thầy cô, với cha mẹ và mọi người xung quanh... Nói cách khác, học sinh phải có một môi trường, một sân chơi để trải nghiệm, để thể hiện mình. Xuất phát từ những lí do trên, tác giả chọn đề tài: “Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường Tiểu học tại Quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2012 - 2014” làm đề tài luận văn thạc sĩ. HĐGDNGLL rất cần thiết và quan trọng nhằm giúp trẻ làm quen với các hoạt động, tích lũy dần dần những kinh nghiệm thực tiễn của cuộc sống. Đồng thời, HĐGDNGLL cũng đáp ứng những nhu cầu, quyền lợi của trẻ. Đây chính con đường để giúp trẻ hình thành và phát triển toàn diện nhân cách. Tuy nhiên, trong thực tế ở các trường Tiểu học, nội dung HĐGDNGLL chưa đáp ứng nhu cầu thực tế, chương trình còn đơn điệu, cứng nhắc. Ở quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh, việc tổ chức các HĐGDNGLL chưa thực sự được coi trọng đúng mức, các HĐGDNGLL được tổ chức không thường xuyên, chưa đồng bộ, chưa đạt được mục tiêu giáo dục. Hầu hết cán bộ quản lí, giáo viên và các bộ phận làm công tác giáo dục coi đây là một hoạt động của Đội, với mục đích vui chơi giải trí là chính. Giáo viên chủ nhiệm thường dành tiết sinh hoạt lớp, tiết hoạt động ngoài giờ lên lớp để dạy bài mới hoặc luyện tập các môn học Vì thế, hình thức tổ chức và công tác quản lí các HĐGDNGLL chưa được quan tâm, cũng như chưa được đầu tư đúng mức, dẫn đến hiệu quả các giờ HĐGDNGLL chưa cao. Do đó, đề tài : “ Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường Tiểu học tại Quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2012 - 2014 ” là một đề tài cần nghiên cứu một cách cấp thiết. 9 2. Mục đích nghiên cứu Xác định thực trạng quản lí HĐGDNGLL ở các trường Tiểu học tại Quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2012-2014, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lí HĐGDNGLL ở trường Tiểu học. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: Công t