Luận văn Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở các trường trung học phổ thông thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Thanh Trúc THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Thanh Trúc THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Quản lý giáo dục Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. TRẦN THỊ HƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh - năm 201 LỜI CÁM ƠN Luận văn này là kết quả học tập tại lớp Cao học Quản lý giáo dục khoá 20, trường Đại học Sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh. Với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến: - Thành Ủy TP Hồ Chí Minh, Ban Tổ chức chương trình đào tạo Tiến sĩ, Thạc sĩ của Thành phố. - Lãnh đạo Sở Giáo dục- Đào tạo TP HCM. - Lãnh đạo và cán bộ, giáo viên Phòng Khoa học Công nghệ & Sau Đại học, Khoa Tâm lý – Giáo dục của trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. - Quý Thầy Cô đã tham gia giảng dạy lớp cao học khóa 20 chuyên ngành Quản lý Giáo dục và Thầy Cô ở các trường THPT Trần Đại Nghĩa, Bùi Thị Xuân, Hoàng Hoa Thám, Nguyễn Hữu Huân, Hiệp Bình, Tam Phú, Thủ Đức. Tác giả cũng vô cùng cảm ơn Thầy Nguyễn Hữu Diệu, hiệu trưởng Trường THPT Thủ Đức, người đã tạo mọi điều kiện để tác giả được đi học và hoàn thành được chương trình học. Chân thành cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp và các bạn học cùng lớp đã giúp đỡ và đồng hành cùng tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Tác giả xin cảm ơn ba mẹ, anh chị em trong gia đình đã luôn hỗ trợ và chia sẻ trong suốt giai đoạn học tập. Đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Trần Thị Hương đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả nghiên cứu đề tài và hoàn chỉnh luận văn. Mặc dù bản thân đã có nhiều cố gắng nhưng chắc chắn luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp bổ sung của quý Thầy Cô và các đồng nghiệp. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 04/2011 Tác giả Nguyễn Thị Thanh Trúc MỤC LỤC 2TLỜI CÁM ƠN2T .......................................................................................................... 7 2TMỤC LỤC2T ............................................................................................................... 8 2TDANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT2T ................................................................... 11 2TMỞ ĐẦU2T ................................................................................................................ 12 2T1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI2T ...........................................................................................12 2T . MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU2T ...................................................................................14 2T3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU2T .................................................14 2T4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC2T ..................................................................................14 2T5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU2T ...................................................................................14 2T6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU2T...........................................................................14 2T7. PHẠM VI NGHIÊN CỨU2T ......................................................................................16 2TCHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG2T ......................... 17 2T1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề2T ...................................................................................17 2T1.1.1. Hoạt động bồi dưỡng giáo viên phổ thông2T .......................................................17 2T1.1.2. Quản lý hoạt động bồi dưỡng GV ở các trường phổ thông2T ..............................19 2T1.2. Một số khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu2T............................................21 2T1.2.1. Bồi dưỡng - Bồi dưỡng giáo viên2T ....................................................................21 2T1.2.2. Năng lực sư phạm2T ...........................................................................................23 2T1.2.3. Bồi dưỡng năng lực sư phạm2T ...........................................................................24 2T1.2.4. Quản lý - Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên2T ...........................................25 2T1.3. Lý luận về hoạt động bồi dưỡng giáo viên trường THPT2T ..................................26 2T1.3.1. Những cơ sở khoa học của hoạt động bồi dưỡng giáo viên THPT2T ...................26 2T1.3.2. Mục tiêu của hoạt động bồi dưỡng giáo viên THPT2T ........................................29 2T1.3.3. Nội dung bồi dưỡng năng lực sư phạm cho GV ở các trường THPT2T ................29 2T1.3.4. Hình thức, phương pháp bồi dưỡng giáo viên ở các trường THPT2T...................31 2T1.4. Lý luận về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở các trường THPT2T ............32 2T1.4.1. Chức năng quản lý ở trườngTrung học phổ thông2T ...........................................32 2T1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên trường THPT2T ......................34 2T1.4.3. Cơ chế phối hợp trong quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở các trường THPT2T ................................................................................................................................37 2T1.4.4. Điều kiện hỗ trợ quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở các trường trung học phổ thông2T ..........................................................................................................................38 2TCHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH2T ..................................................................................................................... 39 2T .1. Khái quát chung về sự phát triển kinh tế - xã hội – giáo dục Trung học phổ thông TP Hồ Chí Minh2T ...................................................................................................39 2T .1.1. Khái quát về sự phát triển kinh tế - xã hội TP Hồ Chí Minh2T ............................39 2T .1.2. Sự phát triển giáo dục THPT TP.HCM2T............................................................40 2T .2. Thực trạng hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở các trường Trung học phổ thông TP Hồ Chí Minh2T ..............................................................................................................44 2T .2.1. Thực trạng nhận thức về hoạt động bồi dưỡng năng lực sư phạm cho giáo viên THPT2T ................................................................................................................................46 2T .2.2. Đánh giá về nội dung hoạt động bồi dưỡng cho giáo viên trung học phổ thông2T49 2T .2.3. Hình thức, phương pháp bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông2T .................53 2T .2.4. Thời gian tổ chức bồi dưỡng cho giáo viên THPT2T ...........................................56 2T .2.5. Kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng giáo viên THPT2T ................................57 2T .2.6. Hiệu quả hoạt động bồi dưỡng GV THPT2T .......................................................58 2T .3. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở các trường Trung học phổ thông TP Hồ Chí Minh2T ...................................................................................................60 2T .3.1. Xây dựng kế hoạch, chương trình bồi dưỡng giáo viên2T....................................60 2T .3.2. Tổ chức, chỉ đạo hoạt động bồi dưỡng giáo viên2T .............................................64 2T .3.3. Quản lý việc kiểm tra – đánh giá hoạt động bồi dưỡng giáo viên2T .....................68 2T .3.4. Quản lý các điều kiện hỗ trợ hoạt động bồi dưỡng giáo viên THPT2T .................71 2T .3.5. Sự phối hợp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở các trường Trung học phổ thông TP.HCM2T ..................................................................................................................74 2T .4. Nguyên nhân của thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên THPT ở TP Hồ Chí Minh2T ....................................................................................................................75 2TCHƯƠNG 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI TP.HCM2T ............................................ 80 2T3.1. Nguyên tắc chỉ đạo hoạt động bồi dưỡng GV2T .....................................................80 2T3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên THPT2T ...........................81 2T3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về hoạt động bồi dưỡng giáo viên2T ................................................................................................................82 2T3.2.2. Biện pháp 2: Điều tra khảo sát, quy hoạch và lập kế hoạch cho hoạt động bồi dưỡng giáo viên2T ................................................................................................................84 2T3.2.3. Biện pháp 3: Đổi mới và cải tiến nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động bồi dưỡng giáo viên2T ..........................................................................................86 2T3.2.4. Biện pháp 4: Tăng cường các điều kiện phục vụ tốt cho kế hoạch bồi dưỡng giáo viên2T ...................................................................................................................................89 2T3.2.5. Biện pháp 5: Kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng giáo viên2T ......................90 2T3.2.6. Biện pháp 6: Xây dựng cơ chế phối hợp trong tổ chức bồi dưỡng giáo viên2T ....92 2T3.2.7. Biện pháp 7: Khuyến khích, hỗ trợ cho giáo viên tự bồi dưỡng2T .......................94 2T3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp2T ..........................96 2TKẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ2T ............................................................................. 107 2T1. Kết luận2T ................................................................................................................. 107 2T . Kiến nghị2T ............................................................................................................... 109 2T ÀI LIỆU THAM KHẢO2T .................................................................................. 111 2TPHỤ LỤC2T ............................................................................................................ 114 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bộ GD-ĐT : Bộ Giáo dục và Đào tạo BDTX : Bồi dưỡng thường xuyên BDGV : Bồi dưỡng giáo viên CBQL : Cán bộ quản lý CNH – HĐH : Công nghiệp hóa – hiện đại hóa ĐHSP : Đại học sư phạm ĐTB : Điểm trung bình GD : Giáo dục GV : Giáo viên HS : Học sinh SGK : Sách giáo khoa QLGD : Quản lý giáo dục THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Trong những thập kỷ đầu của thế kỷ XXI, đất nước ta đang bước vào một thời kỳ phát triển mới: thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá - hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN, hướng tới kinh tế tri thức và mở rộng hội nhập quốc tế với nhiều thuận lợi và khó khăn, thử thách phải vượt qua. Để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ đó, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII đã khẳng định: “Lấy việc phát triển nguồn lực con người là yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững” [46]. Đại hội lần thứ IX của Đảng cũng nhấn mạnh: tiếp tục “phát huy nhân tố con người” và “tăng cường nguồn lực con người” để “từng bước phát triển kinh tế tri thức” [21]. Bởi lẽ, con người vừa là mục tiêu vừa là động lực cho sự phát triển, đầu tư cho con người chính là tạo cơ sở vững chắc cho sự phát triển, là bảo đảm vững bền cho sự phồn thịnh của mỗi quốc gia. Việc phát triển nguồn nhân lực là “chìa khóa” quyết định thành công của giai đoạn cách mạng mới trên đất nước ta. GD-ĐT có vị trí quan trọng để phát triển nguồn nhân lực. Giáo dục trong hệ thống trường học với chủ thể là đội ngũ nhà giáo là yếu tố quyết định chất lượng giáo dục. Hệ thống giáo dục nước ta hiện nay có nhiều cấp học, ngành học được xây dựng chặt chẽ và mang tính phát triển, đội ngũ nhà giáo là lực lượng nòng cốt thực hiện mục tiêu GD-ĐT, là người xây dựng cho HS thế giới quan, nhân sinh quan tiến bộ, trang bị cho HS tri thức và phương pháp tư duy khoa học, khả năng làm việc độc lập, sáng tạo. Vì vậy, vai trò của đội ngũ nhà giáo rất quan trọng, công việc của họ sẽ để lại dấu ấn trong tương lai. Khi nói về vai trò của đội ngũ nhà giáo, tại hội nghị giáo dục ở Australia năm 1993 các đại biểu đã đưa ra nhận định: người GV sẽ là người có trách nhiệm làm thay đổi thế giới. Đảng ta cũng xác định “GV là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục và được xã hội tôn vinh”. [46] Nằm trong cấu trúc chung của hệ thống giáo dục quốc dân, các trường THPT là một cấp học, một bộ phận hữu cơ của giáo dục phổ thông, là cầu nối giữa bậc tiểu học, THCS với bậc đại học. Nếu giáo dục đại học là khâu trực tiếp đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao tham gia quá trình CNH - HĐH đất nước, thì giáo dục THPT là khâu chuẩn bị cho HS THPT – bộ phận quan trọng của nguồn nhân lực tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động. Ở cấp học này, đội ngũ nhà giáo có vai trò rất quan trọng trong việc đào tạo HS thành nguồn nhân lực có tri thức, có năng lực và phẩm chất, có đủ điều kiện để tiếp cận bậc GD-ĐT cao hơn hoặc lao động ở một ngành nghề cụ thể khi chưa có khả năng học tiếp. Nhưng hiện nay trong các trường THPT, “đội ngũ nhà giáo vừa thiếu lại vừa thừa, một bộ phận nhỏ nhà giáo chưa đạt chuẩn đào tạo, một số thiếu năng lực giảng dạy và tinh thần trách nhiệm [31]. “Đáng lo ngại là tác động tiêu cực của cơ chế thị trường đã làm xói mòn phẩm chất của một số nhà giáo gây ảnh hưởng xấu đến uy tín người thầy trong xã hội” [45]. Điều đó làm hạn chế việc thực hiện vai trò đào tạo nguồn nhân lực của đội ngũ nhà giáo, là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn tới thực trạng: nhiều HS kiến thức lệch lạc, thiếu hiểu biết các vấn đề chính trị - xã hội, một bộ phận HS suy thoái về đạo đức, lối sống; phần lớn HS sau khi tốt nghiệp THPT thiếu khả năng tự tìm kiếm việc làm, chưa vững vàng trước những biến đổi phức tạp của cuộc sống. Chất lượng đào tạo ở cấp học này chưa thực sự đáp ứng được mục tiêu đặt ra. Đặc biệt, vào thời điểm hiện nay dấu hiệu một cuộc khủng hoảng GD-ĐT đã đến mức khiến xã hội phải lên tiếng. Chính vì thế, phát triển đội ngũ nhà giáo được xem là giải pháp trọng tâm trong Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2010-2020, trong đó công tác bồi dưỡng GV là một trong những nhiệm vụ quan trọng được Bộ GD - ĐT đặt ra cho từng năm học. Tham gia hoạt động đào tạo bồi dưỡng sẽ giúp cho GV thuận lợi khi làm việc với chương trình mới, có thái độ tích cực và thích ứng với những thay đổi và thách thức của thời đại. Tổ chức bồi dưỡng cho GV còn khuyến khích GV làm việc chăm chỉ, tích cực hơn để hoàn thành tốt nhiệm vụ. Trong những năm qua, cùng với cả nước, việc tổ chức hoạt động bồi dưỡng GV THPT luôn được ngành giáo dục – đào tạo TP.HCM quan tâm. Nhiều hình thức và nội dung bồi dưỡng được đưa vào chương trình bồi dưỡng cho GV THPT bước đầu đã thu được một số kết quả đáng khả quan, điển hình là giáo dục THPT của TP.HCM luôn dẫn đầu cả nước về chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, để chuẩn bị nguồn nhân lực cho TP.HCM trong thời kỳ mới, thời kỳ hội nhập toàn cầu và cạnh tranh quốc tế, giáo dục TP.HCM cần có những cố gắng vượt bậc để đáp ứng được đòi hỏi của xã hội. Vì vậy, đổi mới và nâng cao năng lực của đội ngũ GV theo định hướng vươn tới các chuẩn mực quốc tế sẽ là yếu tố cốt lõi cho sự chuyển mình của các trường phổ thông ở TP.HCM trong giai đoạn mới. Xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở các trường Trung học phổ thông TP. Hồ Chí Minh”. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Trên cơ sở hệ thống hóa lý luận, khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng GV ở các trường THPT TP.HCM và đề tài đề xuất biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng GV, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động bồi dưỡng GV đáp ứng yêu cầu của giáo dục trong xu thế hội nhập. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU - Khách thể: Công tác quản lý trường trung học phổ thông - Đối tượng: Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng GV ở các trường trung học phổ thông TP.HCM 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng GV các trường THPT TP.HCM đã được thực hiện và bước đầu đạt được một số kết quả. Tuy nhiên, công tác này vẫn còn một số hạn chế và bất cập trong việc xây dựng kế hoạch, chương trình bồi dưỡng; hoạt động tổ chức, chỉ đạo cũng như công tác kiểm tra, đánh giá sau đợt bồi dưỡng chưa phù hợp và hiệu quả hoạt động bồi dưỡng chưa rõ nét. Nguyên nhân của thực trạng này có thể do chưa có các biện pháp quản lý thật sự hiệu quả. Vì vậy khi đánh giá đúng thực trạng và đề xuất biện pháp thiết thực thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động bồi dưỡng GV ở các trường THPT hiện nay. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 1- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hoạt động bồi dưỡng GV và quản lý hoạt động bồi dưỡng GV. 2- Khảo sát thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng GV ở các trường THPT TP.HCM. 3- Đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động bồi dưỡng GV ở các trường THPT. 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6.1.Cơ sở phương pháp luận 6.1.1. Quan điểm hệ thống - cấu trúc Quan điểm tiếp cận hệ thống - cấu trúc giúp người nghiên cứu tìm hiểu mối quan hệ chặt chẽ giữa công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng GV với quản lý các hoạt động sư phạm khác ở trường học đồng thời xem công tác quản lý nhà trường là một hệ thống, trong đó quản lý hoạt động bồi dưỡng GV là một hệ thống con với các yếu tố hợp thành. Từ đó giúp tìm hiểu chính xác thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng GV. 6.1.2. Quan điểm lịch sử - logic Quan điểm lịch sử - logic giúp người nghiên cứu xác định phạm vi, không gian, thời gian và điều kiện hoàn cảnh cụ thể để điều tra thu thập số liệu chính xác, đúng với mục đích nghiên cứu đề tài, đồng thời nghiên cứu đối tượng trong quá trình phát triển của nó. 6.1.3. Quan điểm thực tiễn Việc đề ra các biện pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng GV THPT dựa trên việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng GV các trường THPT TP.HCM. Qua khảo sát, tìm ra những mặt mạnh, mặt yếu, những nguyên nhân, hạn chế từ đó đề ra các biện pháp mang tính khả thi. 6.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 6.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận 5TPhân tích và tổng hợp các văn bản, tài liệu, sách báo và các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài làm cơ sở lý luận cho đề tài. 6.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn a) Phương pháp quan sát nhằm thu thập thông tin qua việc quan sát hoạt động quản lý bồi dưỡng năng lực sư phạm cho GV ở các trường THPT. b) Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi nhằm thu thập thông tin, số liệu, tư liệu về thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng GV qua điều tra đội ngũ CBQL và GV của 6 trường THPT TP.HCM. Các phiếu điều tra tập trung nghiên cứu về thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực sư phạm cho GV ở các trường THPT TP.HCM, những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân đồng thời khảo sát tính cần thiết và khả thi của hệ thống các biện pháp đề xuất. c) Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia nhằm thu thập những thông tin đáng tin cậy từ những chuyên gia, những nhà QLGD có kinh nghiệm về quản lý hoạt động bồi dưỡng GV. 6.2.3. Phương pháp thống kê toán học Xử lý các kết quả điều tra khảo sát nhằm đánh giá thực trạng và định hướng nâng cao h