Luận văn Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường tiểu học quận thủ đức thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Mai Thu THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CỦA HIỆU TRƯỞNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH TẠI CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN THỦ ĐỨC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Quản lý giáo dục Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. HUỲNH VĂN SƠN Thành phố Hồ Chí Minh -2009 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục là một động lực quan trọng quyết định sự phát triển của đất nước. Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII đã khẳng định:“ Muốn tiến hành công nghiệp hóa – hiện đại hóa thắng lợi, phải phát triển mạnh giáo dục và đào tạo, phát huy nguồn lực con người – yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh và bền vững”. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ IX và văn kiện Đại hội Đảng lần thứ X xác định mục tiêu: nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; đổi mới cơ cấu tổ chức, cơ chế quản lý, nội dung, phương pháp dạy và học. Trước yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước, sự phát triển của kinh tế – xã hội, của khoa học – công nghệ nói chung và khoa học giáo dục nói riêng, vấn đề “đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học” trở nên vô cùng cấp thiết. Quốc hội đã có Nghị quyết số 40/2000/QH10 ngày 9/12/2000 về đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Để thực hiện tốt Nghị quyết số 40/2000/QH 10, tạo ra sự chuyển biến quan trọng về chất lượng và hiệu quả giáo dục, đáp ứng yêu cầu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thủ tướng Chính phủ đã ra chỉ thị số 14 /2001/ CT-TTg ngày 11/ 6/ 2001, nêu rõ một trong những mục tiêu của việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa phổ thông là “Đổi mới phương pháp dạy và học, phát huy tư duy sáng tạo và năng lực tự học của học sinh” [7]. Trước yêu cầu cấp bách của việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức học sinh ở bậc TH là vô cùng cần thiết. Người thầy thay vì chỉ truyền đạt kiến thức một chiều, nay phải trở thành người tổ chức, điều khiển, cố vấn và cung cấp cho học sinh phương pháp thu thập thông tin một cách có hệ thống, biết phân tích tổng hợp linh hoạt phù hợp với lứa tuổi. Những thay đổi quan trọng về nội dung và phương pháp dạy học nhằm đạt tới mục tiêu của chương trình là vấn đề then chốt của giáo dục TH. Vì vậy, việc quản lý hoạt động dạy học nói chung và hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức học sinh nói riêng, cần được tổ chức quản lý chặt chẽ, khoa học từ Hiệu trưởng đến các các tổ chuyên môn, các giáo viên. Sự phát triển của thông tin, trong bối cảnh hội nhập, mở rộng giao lưu, HS được tiếp nhận nhiều nguồn thông tin đa dạng, phong phú từ nhiều mặt của cuộc sống, do đó, HS linh hoạt hơn, thực tế hơn,ï đòi hỏi cần hiểu biết hơn. Trong học tập, họ thích hoạt động hơn, muốn tự mình kết luận và khái quát những vấn đề trong học tập. Như vậy, HS ở lứa tuổi TH nảy sinh một yêu cầu và cũng là một quá trình: sự lĩnh hội độc lập các tri thức và phát triển kĩ năng. Do đó quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức cho học sinh là một yêu cầu cần thiết trong công tác quản lý hoạt động giảng dạy của Hiệu trưởng Trường TH nói chung và Hiệu trưởng các trường TH Quận Thủ Đức nói riêng. Xuất phát từ những lý do trên, đề tài: “Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường TH Quận Thủ Đức” được xác lập. 2. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường TH Quận Thủ Đức – Thành phố Hồ Chí Minh, một số nguyên nhân của thực trạng này và đề xuất những biện pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lí hoạt động dạy học của Hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý hoạt động dạy học ở TH của cán bộ quản lý theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh trong các trường TH quận Thủ Đức - Thành phố Hồ Chí Minh. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường TH Quận Thủ Đức –Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết khoa học Thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng các trường TH vẫn còn nặng tính hình thức; công tác tổ chức, kiểm tra hoạt động dạy học chưa được quan tâm sâu sắc. Đa số các Hiệu trưởng vẫn còn thói quen quản lý theo nề nếp cũ, còn nhiều bất cập dẫn đến hiệu quả chưa cao, chưa thực sự đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục – đào tạo trong giai đoạn hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1 . Hệ thống hóa, làm rõ cơ sở lý luận về các khái niệm có liên quan đến đề tài: tính tích cực nhận thức (TTCNT), hoạt động dạy học (HĐDH), quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh. 5.2 . Khảo sát thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường TH ở quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó, đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh ở các trường TH quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu - Thu thập các loại sách, báo, tạp chí, tài liệu có liên quan đến đề tài. - Phân tích, tổng hợp những vấn đề lý luận và thực tiễn có liên quan đến đề tài nghiên cứu. - Nghiên cứu các văn bản về chủ trương, chính sách của Đảng, nhà nước và của ngành giáo dục. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.1. Phương pháp quan sát Tham dự buổi họp Hội đồng sư phạm ở các trường và dự giờ một số giáo viên để tìm hiểu thêm về thực trạng dạy học và thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức học sinh của Hiệu trưởng các trường TH ở quận Thủ Đức – Thành phố Hồ chí Minh [mẫu quan sát phụ lục 4]. 6.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Chúng tôi sử dụng bảng câu hỏi gồm 2 mẫu: + Mẫu 1: - Phiếu điều tra dành cho cán bộ quản lý gồm 6 câu hỏi nhằm điều tra thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh, những thuận lợi và khó khăn, các nguyên nhân và biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh có hiệu quả. Số lượng phiếu khảo sát 40 phiếu, thu về 35 phiếu. + Mẫu 2: - Phiếu điều tra dành cho giáo viên gồm 5 câu hỏi nhằm tìm hiểu nhận thức và mức độ thực hiện, thuận lợi, khó khăn và biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực của học sinh. Số lượng phiếu khảo sát 200 phiếu, thu về 181 phiếu. 6.2.3. Phương pháp phỏng vấn - Trò chuyện với CBQL, giáo viên về thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh ở các trường TH quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh (CBQL:30 người, GV: 20 người). 6.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm - Tham khảo giáo án của giáo viên và phiếu dự giờ của BGH, TTCM các trường TH quận Thủ Đức. 6.2.5. Phương pháp thống kê toán học - Xử lý kết quả điều tra khảo sát nhằm đánh giá thực trạng và định hướng nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh. 7. Giới hạn đề tài 7.1. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ nghiên cứu công tác Quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường TH ở quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh. 7.2. Địa bàn nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu ở tất cả các trường TH gồm 20 trường TH ở quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh. Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Ngày nay, nền kinh tế tri thức đang là xu hướng phát triển mạnh của các nước tiên tiến trên trên thế giới. Chính vì vậy, đầu tư cho giáo dục, thông qua giáo dục, coi giáo dục là yếu tố đổi mới công nghệ, xây dựng quan hệ xã hội nhằm phát triển kinh tế để trở thành cường quốc mạnh. Hầu hết các nước đều quan tâm đầu tư cho bậc học cơ bản là bậc phổ thông nhưng “nền móng” là bậc “TH”. Từ cuối thế kỷ XIV vấn đề dạy học và quản lý dạy học được nhiều nhà giáo dục quan tâm, nổi bật nhất trong thời kỳ đó: Cômenxki (1592 – 1670), ông đã đưa ra quan điểm giáo dục phải thích ứng với tự nhiên. Theo ông quá trình dạy học để truyền thụ và tiếp nhận tri thức là phải dựa vào sự vật, hiện tượng do học sinh tự quan sát, tự suy nghĩ mà hiểu biết, không nên dùng uy quyền bắt buộc, gò ép người ta chấp nhận bất kỳ một điều gì và ông đã nêu ra một số nguyên tắc dạy học có giá trị rất lớn đó là: nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tự giác tích cực của học sinh; nguyên tắc hệ thống và liên tục; nguyên tắc củng cố kiến thức; nguyên tắc giảng dạy theo khả năng tiếp thu của học sinh (vừa sức); dạy học phải thiết thực; dạy học theo nguyên tắc cá biệt Vào thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX ở phương Tây có nhiều nhà nghiên cứu về quản lý, tiêu biểu như: Rober Owen (1717 – 1858); Chales Baddage (1792 – 1871): F.Taylor (1856 – 1915), ông được coi là “cha đẻ của thuyết quản lý khoa học”; H.Fayob (1841 -1925); Ngày nay, mục tiêu của quá trình dạy học là đảm bảo và nâng cao chất lượng đào tạo, về mặt lý luận cũng như trong thực tiễn được nhiều tác giả quan tâm, nghiên cứu hoạt động dạy học cũng như nghiên cứu việc quản lý dạy học để tìm ra biện pháp quản lý hiệu quả nhất. V.A.Xukhomlinxki, V.P. Xtrezicondin, Jaxapob đã nghiên cứu và đề ra một số vấn đề quản lý của hiệu trưởng ở trường phổ thông như vấn đề phân công nhiệm vụ giữa Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng. Các tác giả đã thống nhất và khẳng định Hiệu trưởng phải là người lãnh đạo toàn diện và chịu trách nhiệm trong công tác quản lý nhà trường [37, tr.16]. P.V.Zimin, M.I.Konđakôp, N.I.Saxerđôtốp đã đi sâu nghiên cứu công tác lãnh đạo hoạt động giảng dạy, giáo dục trong nhà trường và xem đây là khâu then chốt trong công tác quản lý của hiệu trưởng [26, tr.28]. Đối với việc tổ chức dự giờ và phân tích sư phạm bài dạy của giáo viên, tác giả V.A.Xukhomlinxki đã thừa nhận tầm quan trọng của biện pháp này và chỉ rõ thực trạng yếu kém của việc phân tích sư phạm bài dạy, cho dù hoạt động dự giờ và góp ý với giáo viên sau giờ dự của hiệu trưởng diễn ra thường xuyên. Từ thực trạng đó, tác giả đã đưa ra nhiều cách phân tích sư phạm bài dạy của giáo viên. Ở Việt Nam, nghiên cứu về quản lý nhà trường, quản lý hoạt động dạy học được nhiều tác giả như Nguyễn Ngọc Quang, Hoàng Chúng, Hà Sĩ Hồ và Lê Tuấn, Nguyễn Văn Lê, Hoàng Tâm Sơn, Nguyễn Văn Tường quan tâm nghiên cứu. Các tác giả đã nghiên cứu và đi sâu vào những bình diện khác nhau nhưng đều nhằm giải quyết mối quan hệ giữa giáo viên và nhà quản lý, những nội dung quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng. Tác giả Nguyễn Văn Lê, trong cuốn: “Khoa học quản lí nhà trường” đã đề cập đến phương pháp tổ chức và quản lí nhà trường trên mọi lĩnh vực: giảng dạy, học tập, hướng nghiệp, công tác quản lí nội bộ, đi sâu vào các công việc và sự quan tâm thiết thực của người hiệu trưởng [23]. Tác giả Hà Sĩ Hồ và Lê Tuấn khi nghiên cứu về mục tiêu, nội dung, biện pháp quản lý nhà trường cũng đã khẳng định: “Việc quản lý hoạt động dạy và học (hiểu theo nghĩa rộng) là nhiệm vụ quản lý trung tâm của nhà trường” và “Người Hiệu trưởng phải luôn luôn kết hợp một cách hữu cơ quá trình dạy và học” [17]. Nói tóm lại, nhiều tác giả đã quan tâm nghiên cứu việc quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng. Một số luận văn cũng quan tâm đến đề tài quản lý của hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên đa số các luận văn nghiên cứu tập trung chủ yếu công tác quản lý các hoạt động giảng dạy của hiệu trưởng trường TH. Một số luận văn thạc sĩ nghiên cứu về “biện pháp chỉ đạo đổi mới phương pháp giảng dạy bộ môn Tiếng việt bậc TH” – Trần Thị Sáu (2006). Huỳnh Thị Kim Trang với đề tài: “Thực trạng về công tác quản lý việc dạy và học ở trường TH của một số Phòng Giáo dục – Đào tạo quận (huyện) tại thành phố Hồ Chí Minh”. Qua các đề tài trên, các nhà nghiên cứu quan tâm đến việc nâng cao trình độ nghiệp vụ quản lý của cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và đưa ra các giải pháp chung nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy ở các trường. Chưa có luận văn nào tập trung nghiên cứu về thực trạng quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường TH. Đây thực sự là vấn đề thách thức nhất hiện nay đang đòi hỏi cả ngành phải tập trung thực hiện và tìm những biện pháp khả thi nhất nhằm thực hiện thành công các mục tiêu giáo dục đã đề ra. Do đó, để góp phần làm tốt việc quản lý nhà trường thì nhà quản lý phải làm tốt việc đổi mới quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh nhằm tìm ra các biện pháp chỉ đạo có hiệu quả. 1.2. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 1.2.1. Hoạt động dạy học và hoạt động dạy học ở trường TH 1.2.1.1. Hoạt động dạy học Hoạt động dạy học bao gồm hoạt động dạy của người thầy và hoạt động học của học sinh. Hai hoạt động này có sự gắn bó chặt chẽ, mật thiết với nhau, tồn tại cho nhau và vì nhau. Khái niệm dạy học được hiẻu ở nhiều góc độ khác nhau: - Dạy – học: là hai hoạt động riêng rẽ- dạy của thầy và học của trò. - Dạy và học: là hoạt động dạy của thầy và học của trò có mối quan hệ chặt chẽ trong một quá trình. - Nhìn nhận về khái niệm hoạt động dạy học thì trong khoa học giáo dục:“hoạt động dạy học là hoạt động đặc trưng cho các loại hình nhà trường và xét theo quan điểm tổng thể, dạy học chính là con đường giáo dục tiêu biểu nhất. Với nội dung và tính chất của nó, dạy học luôn được xem là con đường hợp lý, thuận lợi nhất, giúp cho học sinh có thể lĩnh hội được một hệ thống tri thức và kỹ năng hành động chuyển thành phẩm chất, năng lực, trí tuệ của bản thân”. - Dưới góc độ Xã hội học giáo dục: “Dạy học còn được xem như là một diễn tiến vị thế của con người, vì qua đó, con người luôn hoạt động và phát triển trong sự tiếp thu, lĩnh hội và chuyển hóa theo mục tiêu xác định của giáo dục phù hợp với sự phát triển của lứa tuổi và diễn ra trong suốt cuộc đời của mỗi người”. Dạy học là hoạt động thống nhất hữu cơ của dạy và học, trong đó hoạt động dạy là hoạt động nhằm tổ chức hoạt động học mà kết quả là người học lĩnh hội được kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo và phát triển năng lực nhận thức, hình thành những cơ sở ban đầu của thế giới quan và nhân sinh quan đúng đắn. Hoạt động học là hoạt động nhằm tạo ra sự biến đổi ngay trong chính bản thân của người học những nhận thức mới về thế giới quan, về cuộc sống. Tóm lại: Hoạt động dạy học là một hoạt động trong đó dưới tác động chủ đạo (tổ chức, điều khiển, lãnh đạo) của thầy, học sinh tự giác, tích cực tổ chức tự điều khiển hoạt động nhận thức, nhằm thực hiện tốt các hoạt động dạy học. 1.2.1.2 Hoạt động dạy học ở trường TH a. Khái niệm về trường TH Trường TH là đơn vị cơ sở của hệ thống giáo dục quốc dân nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam trực tiếp đảm nhiệm việc giáo dục từ lớp 1 đến lớp 5 cho trẻ em từ 6 đến 14 tuổi, nhằm hình thành ở học sinh cơ sở ban đầu cho sự phát triển toàn diện nhân cách con người Việt Nam Xã Hội Chủ Nghĩa theo mục tiêu giáo dục TH. Trường TH có tư cách pháp nhân và con dấu riêng. b. Mục tiêu dạy học TH Phát triển những đặc tính tự nhiên tốt đẹp của trẻ em, hình thành ở học sinh lòng ham hiểu biết và những đức tính, kĩ năng cơ bản đầu tiên để tạo hứng thú học tập và học tập tốt. Củng cố và nâng cao thành quả phổ cập TH trong cả nước, tăng tỷ lệ huy động học sinh trong độ tuổi đến trường từ 97% năm 2005 và 99% năm 2010 [2]. Giáo dục TH nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học trung học cơ sở [25]. Từ mục tiêu này, học sinh học xong bậc TH phải đạt được những yêu cầu sau: - Có lòng nhân ái, mang bản sắc con người Việt nam: yêu quê hương, đất nước, hòa bình và công bằng bác ái, kính trên , nhường dưới, đoàn kết và sẵn sàng hợp tác với mọi người; có ý thức về bổn phận của mình với người thân, bạn bè, cộng đồng, môi trường sống; tôn trọng và thực hiện đúng pháp luật, các quy định của nhà trường, khu dân cư, nơi công cộng, sống hồn nhiên, mạnh dạn, tự tin, trung thực. - Có kiến thức cơ bản về tự nhiên, xã hội, con người và thẩm mỹ, có khả năng cơ bản về nghe, đọc, nói, viết và tính toán, có thói quen rèn luyện thân thể, giữ gìn vệ sinh; có hiểu biết ban đầu về hát , múa,âm nhạc, mỹ thuật. - Biết cách học tập; biết tự phục vụ,