Luận văn Thực trạng quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường đại học sư phạm thể dục thể thao thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TA ̣O TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Võ Thị Huyền THỰC TRẠNG QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO THEO HỆ THỐNG TÍN CHỈ Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THỂ DỤC THỂ THAO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THA ̣C SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TA ̣O TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Võ Thị Huyền THỰC TRẠNG QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO THEO HỆ THỐNG TÍN CHỈ Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THỂ DỤC THỂ THAO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Quản lí giáo dục Mã số : 60 14 01 14 LUẬN VĂN THA ̣C SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HOÀNG THỊ NHỊ HÀ Thành phố Hồ Chí Minh - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu của bản thân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Hoàng Thị Nhị Hà. Kết quả trình bày trong luận văn được thu thập được trong quá trình nghiên cứu là trung thực, chưa từng được ai công bố trước đây. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Học viên Võ Thị Huyền LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Hoàng Thị Nhị Hà đã tận tình hướng dẫn cho tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Mặc dù trong quá trình thực hiện luận văn có giai đoạn không được thuận lợi nhưng Cô đã hướng dẫn, chỉ bảo tận tình giúp tôi tháo gỡ được khó khăn trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến tất cả quý thầy cô đã giảng dạy trong chương trình Cao học Quản lý giáo dục Khóa 23 (2012 – 2014) – Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, những người đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích về Quản lý trong giáo dục làm cơ sở cho tôi thực hiện luận văn này. Tôi xin cảm ơn đến tất cả quý Thầy Cô công tác tại Trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình giúp đỡ trong việc tham gia trả lời bảng khảo sát cũng như góp ý về những thiếu sót trong bảng khảo sát. Tôi xin chân thành cảm ơn Phòng Đào tạo – Trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập dữ liệu và thông tin của luận văn. Đặc biệt, xin cảm ơn PGS.TS Đặng Xuân Hải, Trường Đại học Giáo dục – ĐH Quốc gia Hà Nội và TS. Nguyễn Thị Tuyết Hạnh, Học viện Quản lý giáo dục đã cung cấp cho tôi những tài liệu quý báu và hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Sau cùng tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học cũng như thực hiện luận văn. Do thời gian có hạn và kinh nghiệm nghiên cứu khoa học chưa nhiều nên luận văn còn nhiều thiếu sót, rất mong nhận được ý kiến góp ý của Thầy/Cô và các anh chị học viên để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Tp.HCM, tháng 10 năm 2012. Học viên Võ Thị Huyền MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI CHUƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO THEO HỆ THỐNG TÍN CHỈ ....... 8 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ..................................................................... 8 1.1.1. Nghiên cứu nước ngoài ............................................................................ 8 1.1.2. Nghiên cứu trong nước ............................................................................. 9 1.2. Một số khái niệm có liên quan đến quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ................................................................................. 12 1.2.1. Quản lý .................................................................................................... 12 1.2.2. Các chức năng của quản lý ..................................................................... 13 1.2.3. Thay đổi và thay đổi chương trình đào tạo ............................................. 15 1.2.4. Phát triển ................................................................................................. 17 1.2.5. Chương trình đào tạo ............................................................................... 18 1.2.6. Quản lý sự thay đổi ................................................................................. 19 1.3. Thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ..................................... 20 1.3.1. Đặc điểm chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ............................. 20 1.3.2. Những tác nhân gây ra sự thay đổi chương trình đào tạo ....................... 22 1.3.3. Đặc trưng của sự thay đổi chương trình đào tạo ..................................... 24 1.3.4. Phản ứng của cán bộ viên chức nhà trường đối với sự thay đổi ............. 25 1.3.5. Các nguyên tắc thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ...... 26 1.3.6. Nội dung thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ............... 26 1.4. Quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ.................... 29 1.4.1. Vai trò của công tác quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ...................................................................................... 29 1.4.2. Nguyên tắc quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo ........................... 30 1.4.3. Nội dung quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ..................................................................................................... 32 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo ........... 39 1.5.1. Sự đồng thuận và ủng hộ của các lực lượng liên quan ........................... 39 1.5.2. Truyền thông tốt cho sự thay đổi ............................................................ 40 1.5.3. Chiến lược đúng đắn cho sự thay đổi ...................................................... 41 1.5.4. Đảm bảo có đủ nguồn lực cho quá trình thay đổi ................................... 41 1.5.5. Năng lực quản lý sự thay đổi của nhà quản lý ........................................ 42 Tiểu kết chương 1 ................................................................................................... 43 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO THEO HỆ THỐNG TÍN CHỈ Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THỂ DỤC THỂ THAO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................................................... 44 2.1. Khái quát chung về địa bàn nghiên cứu và tổ chức nghiên cứu .................... 44 2.1.1. Khái quát chung về trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 44 2.1.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng .............................................................. 48 2.2. Thực trạng thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh ....................... 49 2.2.1. Thực trạng nhận thức và thái độ đối với sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh .......................................................... 49 2.2.2. Thực trạng quá trình thực hiện sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 58 2.3. Thực trạng quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................................................... 68 2.3.1. Thực trạng hoạch định sự thay đổi chương trình đào tạo ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh ............... 68 2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 72 2.3.3. Thực trạng đánh giá và củng cố sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 76 2.3.4. Thực trạng khẳng định và tạo động lực cho sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ......................................................... 80 2.3.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ................................................................. 82 2.3.6. Những rào cản đối với công tác quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh .......................................................................................... 83 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................... 87 Chương 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO THEO HỆ THỐNG TÍN CHỈ Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THỂ DỤC THỂ THAO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH........................................................... 88 3.1. Chủ trương của Đảng, Chính phủ và Bộ Giáo dục – Đào tạo về xây dựng và phát triển chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ...................... 88 3.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ........................................................................ 90 3.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống – cấu trúc ......................................... 90 3.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ......................................................... 90 3.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính lịch sử ............................................................. 91 3.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .......................................................... 91 3.3. Một số biện pháp quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh .................................................................................................. 91 3.3.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giảng viên của trường về sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ...................................... 92 3.3.2. Xây dựng kế hoạch quản lý sự thay đổi chương trình đào theo hệ thống tín chỉ của nhà trường .................................................................. 94 3.3.3. Tăng cường truyền thông cho sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ .............................................................................. 99 3.3.4. Hỗ trợ nguồn lực và bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ giảng viên ....... 101 3.3.5. Nâng cao năng lực quản lý sự thay đổi cho đội ngũ CBQL ................ 104 3.3.6. Phát hiện và giải quyết kịp thời sự phản kháng của cán bộ viên chức đối với sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ .. 107 3.3.7. Mối quan hệ giữa các biện pháp .......................................................... 110 3.4. Khảo nghiệm về mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp .... 111 3.4.1. Khảo sát mức độ cần thiết của các biện pháp ........................................ 111 3.4.2. Khảo sát mức độ khả thi của các biện pháp .......................................... 113 Tiểu kết chương 3 ................................................................................................. 115 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 116 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 121 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CBVC : Cán bộ viên chức CTĐT : Chương trình đào tạo ĐLC : Độ lệch tiêu chuẩn ĐHSP TDTT TPHCM : Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh GV : Giảng viên HTTC : Hệ thống tín chỉ TB : Trung bình CV : Chuyên viên % : Tỷ lệ phần trăm DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Sự khác nhau giữa CTĐT theo niên chế và CTĐT theo HTTC ............ 22 Bảng 2.1. Quy mô đào tạo của trường ĐHSP TDTT TPHCM 2009-2014 ........... 47 Bảng 2.2. Đánh giá CBVC về sự cần thiết thay đổi CTĐT theo HTTC ............... 50 Bảng 2.3. Nhận thức về mục đích thay đổi CTĐT theo HTTC của CBVC .......... 51 Bảng 2.4. Phản ứng tâm lý của CBVC đối với sự thay đổi CTĐT theo HTTC .... 54 Bảng 2.5. Thực trạng cách thức tham gia vào quá trình thay đổi CTĐT .............. 55 Bảng 2.6. Mối liên hệ giữa độ tuổi và thái độ đối với sự thay đổi CTĐT ............. 57 Bảng 2.7. Thực trạng quá trình thực hiện sự thay đổi CTĐT ................................ 59 Bảng 2.8. Đánh giá của CBVC về kết quả thực hiện sự thay đổi CTĐT .............. 63 Bảng 2.9. Thực trạng công tác hoạch định sự thay đổi CTĐT .............................. 68 Bảng 2.10. Thực trạng công tác tổ chức thực hiện sự thay đổi CTĐT .................... 72 Bảng 2.11. Thực trạng đánh giá và củng cố kết quả sự thay đổi CTĐT theo HTTC .... 77 Bảng 2.12. Thực trạng khẳng định và tạo động lực cho sự thay đổi CTĐT ............ 80 Bảng 3.1. Đánh giá sự cần thiết của các biện pháp đề xuất ................................. 111 Bảng 3.2. Đánh giá tính khả thi của các biện pháp đề xuất ................................. 113 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Đánh giá của CBVC về mức độ cần thiết của sự thay đổi CTĐT ....... 51 Biểu đồ 2.2. Nhận thức về mục đích thay đổi CTĐT theo HTTC ........................... 52 Biểu đồ 2.3. Phản ứng tâm lý của CBVC đối với sự thay đổi ................................. 54 Biểu đồ 2.4. Cách thức tham gia thực hiện thay đổi CTĐT của CBVC .................. 56 Biểu đồ 2.5. Thực trạng công tác hoạch định sự thay đổi CTĐT ............................ 71 Biểu đồ 3.1. So sánh về mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp ... 114 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nguyên lý về sự phát triển của chủ nghĩa Mác – Lê Nin đã khẳng định: giới tự nhiên, xã hội và tư duy đều trong quá trình vận động và phát triển không ngừng. Bản chất khách quan của các quá trình hiện thực đòi hỏi chúng ta muốn phản ánh đúng hiện thực khách quan, cần phải có quan điểm phát triển. Quan điểm phát triển yêu cầu khi xem xét các sự vật, hiện tượng phải đặt nó trong sự vận động và phát triển, phải phát hiện ra các xu hướng biến đổi, chuyển hóa của chúng. Do đó, một nhà quản lý muốn đưa tổ chức của mình ngày càng phát triển thì công việc quan trọng và đầu tiên đó là phải quản lý sự thay đổi. Chúng ta đang sống trong Thế kỷ 21, kỷ nguyên mà nền kinh tế - xã hội thế giới luôn thay đổi với tốc độ chóng mặt do sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng Khoa học - Công nghệ. Chính điều này đã đặt ra cho giáo dục yêu cầu phải thay đổi để đáp ứng yêu cầu về nguồn nhân lực phục vụ xã hội. Quá trình đổi mới giáo dục và đào tạo ở nước ta đã và đang đặt ra những yêu cầu mới về nội dung và chương trình đào tạo (CTĐT) ở các bậc học, ngành đào tạo trong hệ thống giáo dục quốc dân. Thông báo số 242-TB/TW kết luận của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện nghị quyết TW2 (Khóa VIII) và phương hướng phát triển Giáo dục và Đào tạo đến năm 2020 đã chỉ rõ: “Chương trình, giáo trình chậm đổi mới, chậm hiện đại hóa; nhà trường chưa gắn chặt với đời sống xã hội và lao động nghề nghiệp” [13]. Thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI đã đề ra phương hướng: “Thực hiện đồng bộ các giải pháp phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo hướng hiện đại” [13]. Do đó, phát triển giáo dục theo hướng hiện đại trong xu hướng hội nhập, toàn cầu hoá của Việt Nam và quản lý những sự thay đổi diễn ra trong giáo dục đang trở thành một yêu cầu cấp thiết. Đối với Giáo dục Đại học Việt Nam, thay đổi lớn nhất trong thời gian qua chính là sự chuyển đổi phương thức đào tạo từ niên chế sang hệ thống tín chỉ. Tín 2 chỉ là một phương thức đào tạo tỏ ra có nhiều ưu thế so với phương thức đào tạo truyền thống, và việc chuyển đổi sang phương thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ được coi là một tất yếu khách quan của giáo dục đại học Việt Nam. Việc chuyển đổi phương thức đào tạo từ niên chế sang hệ thống tín chỉ đòi hỏi phải chuyển đổi đồng bộ tất cả các yếu tố của quá trình dạy học, trong đó việc đổi mới chương trình đào tạo nhằm đảm bảo tính linh hoạt, đáp ứng nhu cầu của xã hội và phát huy tính chủ động của người học là yếu tố quan trọng. Trong giai đoạn từ năm 1987 đến nay, việc chuyển đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ đã được thực hiện ở nhiều trường đại học, cao đẳng trên cả nước. Một số trường đã đạt được những thành quả đáng kể, song vẫn còn không ít trường thực hiện việc chuyển đổi mang tính hình thức, chưa đạt được các yêu cầu cơ bản của phương thức đào tạo theo tín chỉ. Các trường gặp khó khăn trong quá trình chuyển đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ do thiếu đội ngũ chuyên gia có trình độ chuyên môn và lực lượng giảng viên cơ hữu chưa đạt chuẩn. Mặt khác, do nhận thức về chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ của đội ngũ cán bộ quản lý, chuyên viên, giảng viên của các trường chưa thực sự đồng bộ. Thực hiện chỉ đạo chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo, từ năm học 2011 – 2012 trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh bắt đầu tiến hành chuyển đổi sang phương thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ. Đến nay, trường đã cơ bản hoàn thành việc chuyển đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ. Tuy nhiên, trong quá trình chuyển đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ, nhà trường đã gặp phải một số rào cản xuất phát từ nhận thức của đội ngũ giáo viên và năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý. Nghiên cứu sự thay đổi, công tác quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở các trường đại học hiện nay, trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo là một việc làm quan trọng và cần thiết nhưng chưa được quan tâm nghiên cứu trong thời gian qua. 3 Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Thực trạng quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao TP. Hồ Chí Minh”. 2. Mục đích nghiên cứu Xác định thực trạng quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó, đề xuất một số biện pháp quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường trong thời gian tới. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Công tác quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo trong nhà trường. - Đối tượng nghiên cứu: Thực trạng quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết khoa học Công tác quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh có thể đã đạt được một số thành tựu trong việc xây dựng kế hoạch thay đổi và tổ chức thực hiện sự thay đổi nhưng còn hạn chế ở việc đánh giá, củng cố, tạo động lực cho sự thay đổi và chậm trễ trong việc khắc phục các rào cản gặp phải trong quá trình quản lý sự thay đổi. Nếu đề xuất một số biện pháp quản lý mang tính khả thi sẽ giúp quản lý thành công sự thay đổi chương trình đào tạo phù hợp với phương thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ cho nhà trường trong thời gian tới. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ. - Khảo sát, đánh giá thực