Luận văn Thực trạng sự thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên trường cao đẳng sư phạm Sóc Trăng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Vương Thị Luận THỰC TRẠNG SỰ THÍCH ỨNG VỚI ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY CỦA GIẢNG VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM SÓC TRĂNG LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Vương Thị Luận THỰC TRẠNG SỰ THÍCH ỨNG VỚI ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY CỦA GIẢNG VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM SÓC TRĂNG Chuyên ngành : Tâm lí học Mã số : 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN THỊ THU MAI Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả luận văn Vương Thị Luận LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các Phòng ban trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh và Ban Giám hiệu cùng các thầy cô trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành công trình nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Trần Thị Thu Mai, người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp, những người luôn động viên, khuyến khích và giúp đỡ về mọi mặt để tôi có thể hoàn thành công việc nghiên cứu của mình. Tp. HCM, tháng 09 năm 2014 Tác giả luận văn MỤC LỤC Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................. 3 LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ 4 MỤC LỤC ............................................................................................................................. 5 PHỤ LỤC .............................................................................................................................. 6 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................... 7 DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................................... 8 MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THÍCH ỨNG VỚI ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY CỦA GIẢNG VIÊN .......................................................................................................... 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................................... 6 1.1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu ở nước ngoài....................................................... 6 1.1.2. Sơ lược lịch sử nghiên cứu ở Việt Nam ......................................................... 9 1.2. Lí luận về thích ứng và thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy ....................... 13 1.2.1. Khái niệm thích ứng ..................................................................................... 13 1.2.2. Đặc điểm cơ bản của thích ứng. ................................................................... 16 1.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình thích ứng ............................................ 16 1.2.4. Bản chất của sự thích ứng ............................................................................ 17 1.2.5. Các thành phần tâm lý của sự thích ứng ...................................................... 18 1.2.6. Đổi mới phương pháp giảng dạy .................................................................. 18 1.2.7. Thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên .................. 23 1.2.8. Biểu hiện và mức độ thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên ............................................................................................................... 23 1.2.9. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên ........................................................................................................ 29 1.2.10. Giảng viên và đặc điểm tâm lý giảng viên trường CĐSP Sóc Trăng ........ 45 Tiểu Kết Chương 1 .............................................................................................................. 54 Chương 2 ............................................................................................................................. 55 THỰC TRẠNG THÍCH ỨNG VỚI ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY CỦA GIẢNG VIÊN TRƯỜNG CĐSP SÓC TRĂNG ...................................................................... 55 2.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu .................................................................. 55 2.1.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu ...................................................................... 55 2.1.2. Vài nét về khách thể nghiên cứu ................................................................................ 56 2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ...................................................................................... 58 2.2.1. Mẫu khảo sát ................................................................................................ 58 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 58 2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng sự thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên trường Cao Đẳng Sư Phạm Sóc Trăng. .............................................................. 60 2.3.1. Nhận thức của GV về đổi mới PP giảng dạy ............................................... 60 2.3.2. Thực trạng sự thích ứng với đổi mới PPGD của GV ................................... 65 2.3.3. Các nhóm yếu tố ảnh hưởng ........................................................................ 77 2.3.4. Mức độ khó khăn mà GV gặp phải trong quá trình thích ứng với đổi mới PPGD ...................................................................................................................... 82 2.4. Biện pháp nâng cao thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạycủa giảng viên trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng .................................................................................. 88 2.4.1. Cơ sở đề xuất biện pháp ............................................................................................. 88 2.4.1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................. 88 2.4.1.2. Cơ sở thực tiễn .......................................................................................... 89 2.4.2. Một số biện pháp đề xuất ........................................................................................... 89 2.4.3. Tổ chức nghiên cứu tính cần thiết và khả thi của biện pháp ...................................... 95 2.4.4. Kết quả nghiên cứu tính cần thiết và khả thi của biện pháp ....................................... 95 2.4.4.1. Kết quả nghiên cứu tính cần thiết của biện pháp ..................................... 95 2.4.4.2. Kết quả nghiên cứu tính khả thi của biện pháp ....................................... 100 Tiểu Kết Chương 2 ............................................................................................................ 105 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................................... 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 111 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình GV Giảng viên HS Học sinh PP Phương pháp PPGD Phương pháp giảng dạy QLDH Quản lý dạy học SV Sinh viên TBC Trung bình chung THCS Trung học cơ sở TW Trung ương DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Khảo sát về nhận thức của GV về vai trò và sự cần thiết của việc đổi mới PP giảng dạy .............................................................................................. 60 Bảng 2.2. So sánh ý kiến đánh giá của GV và SV về vai trò và sự cần thiết của việc đổi mới PP giảng dạy ................................................................................. 60 Bảng 2.3. Khảo sát nhận thức của GV về đổi mới PPGD ................................... 61 Bảng 2.4. Khảo sát nhận thức của GV về lý do đổi mới PPGD........................... 62 Bảng 2.5. So sánh đánh giá của GV và SV về lý do phải đổi mới PPGD ............ 64 Bảng 2.6. Khảo sát nhận thức của GV về mức độ quan trọng của các nội dung thích ứng .......................................................................................................... 65 Bảng 2.7. Đánh giá mức độ biểu hiện về mặt nhận thức của GV về thích ứng với đổi mới PPGD................................................................................................... 66 Bảng 2.8. Đánh giá mức độ biểu hiện về mặt thái độ của GV về thích ứng với đổi mới PPGD ........................................................................................................ 67 Bảng 2.9. Đánh giá mức độ biểu hiện về mặt hành động của GV trong thích ứng với đổi mới PPGD ............................................................................................. 67 Bảng 2.10. Nhận thức của GV về tầm quan trọng của nội dung thích ứng trong thiết kế bài giảng .............................................................................................. 68 Bảng 2.11. Đánh giá mức độ thực hiện và kết quả thực hiện nội dung thích ứng với đổi mới thiết kế bài giảng của GV ............................................................... 69 Bảng 2.12. Nhận thức của GV về tầm quan trọng của nội dung thích ứng trong quá trình lên lớp (tổ chức giảng dạy) ................................................................. 70 Bảng 2.13. Đánh giá mức độ thực hiện và kết quả thực hiện nội dung thích ứng trong quá trình lên lớp của GV .......................................................................... 71 Bảng 2.14. Đánh giá mức độ thường xuyên sử dụng các PPGD ở trên lớp của GV ......................................................................................................................... 72 Bảng 2.15. Nhận thức của GV về tầm quan trọng của nội dung thích ứng trong quá trình kiểm tra – đánh giá kết quả học tập của SV......................................... 73 Bảng 2.16. Đánh giá mức độ thực hiện và kết quả thực hiện nội dung thích ứng với KT – ĐG ..................................................................................................... 74 Bảng 2.17. Đánh giá của GV về tầm quan trọng của các nội dung thích ứng ............ 75 Bảng 2.18. Đánh giá mức độ thực hiện và kết quả thực hiện nội dung thích ứng với CSVC, ĐK giảng dạy của nhà trường ......................................................... 76 Bảng 2.19. Mức độ ảnh hưởng của các nhóm yếu tố đến sự thích ứng với đổi mới PPGD ............................................................................................................... 77 Bảng 2.20. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của nhóm yếu tố nhà trường ............... 77 Bảng 2.21. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của nhóm yếu tố giảng viên ................. 79 Bảng 2.22. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của nhóm yếu tố sinh viên ................... 81 Bảng 2.23. Xếp hạng thứ bậc các khó khăn trong quá trình thích ứng với đổi mới PPGD ............................................................................................................... 82 Bảng 2.24. Đánh giá mức độ khó khăn trong quá trình soạn giảng ..................... 83 Bảng 2.25. Đánh giá mức độ khó khăn trong quá trình giảng dạy ....................... 84 Bảng 2.26. So sánh đánh giá của GV và SV về mức độ khó khăn của GV trong quá trình giảng dạy ........................................................................................... 85 Bảng 2.27. Đánh giá mức độ khó khăn trong quá trình KT – ĐG ....................... 86 Bảng 2.28. Đánh giá mức độ khó khăn về CSVC, điều kiện giảng dạy của nhà trường ............................................................................................................... 87 Bảng 2.29. Tự đánh giá mức độ thích ứng với đổi mới PPGD của GV..................... 88 Bảng 2.30. Đánh giá mức độ cần thiết của các biện pháp tác động vào giảng viên ......................................................................................................................... 96 Bảng 2.31. Đánh giá mức độ cấp thiết của các biện pháp tác động vào nhà trường ... 98 Bảng 2.32. Đánh giá mức độ cấp thiết của các biện pháp tác động vào sinh viên ...... 99 Bảng 2.33. Đánh giá mức độ khả thi của các biện pháp tác động vào GV .............. 101 Bảng 2.34. Đánh giá mức độ khả thi của các biện pháp tác động vào nhà trường .... 102 Bảng 2.35. Đánh giá mức độ khả thi của các biện pháp tác động vào sinh viên ...... 103 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong một thời gian dài, thầy cô chúng ta được trang bị phương pháp để truyền thụ tri thức cho học sinh theo quan hệ một chiều: Thầy truyền đạt, trò tiếp nhận. Với phương pháp giảng dạy này kết quả là học sinh học tập một cách thụ động, thiếu tính độc lập, sáng tạo trong quá trình học tập. Vì thế, việc đổi mới phương pháp dạy học để học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập là một vấn đề cần thiết và không thể thiếu được. Vì chỉ có đổi mới phương pháp dạy học, chúng ta mới góp phần khắc phục những biểu hiện trì trệ nghiêm trọng trong giáo dục hiện nay; mới góp phần quan trọng nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo và chỉ có đổi mới phương pháp dạy học chúng ta mới tham gia được vào “sân chơi” quốc tế trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và tiếp cận phương pháp giáo dục mới theo quan điểm giáo dục hiện đại. Việc đổi mới phương pháp dạy học ở các trường đại học, cao đẳng nói chung và trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng nói riêng là cần thiết, cấp bách và thiết thực, phù hợp với yêu cầu của xã hội và xu thế phát triển chung của thời đại. Định hướng đổỉ mới phương pháp dạy học đã được xác định trong các văn kiện, nghị quyết của Đảng, Nhà nước và Luật giáo dục 2005 và được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ giáo dục và đào tạo. Nghị quyết TW Đảng lần thứ 4 khóa VII đã đề ra nhiệm vụ: “Đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học”, phải “Áp dụng những phương pháp dạy học hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực tự giải quyết vấn đề”[1]. Nghị quyết TW 2 khóa VIII tiếp tục khẳng định: “Phải đổi mới phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện dạy học hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học.Phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân, nhất là thanh niên”[2]. Gần đây nhất là: Báo cáo chính trị của Ban chấp hành TW Đảng tại đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng lại nhấn mạnh: “Ưu tiên hàng đầu cho việc nâng cao chất 2 lượng dạy và học. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, tăng cường cơ sở vật chất của nhà trường, phát huy khả năng sáng tạo và độc lập suy nghĩ của học sinh”. Trong Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã xác định:“Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế” và “Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân” [3]. Luật giáo dục năm 2010 Điều 5.2 có nêu rõ: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” [43]. Việc đổi mới phương pháp dạy học đã được phát động từ lâu nhưng kết quả thu được còn khá khiêm tốn vì trong quá trình thực hiện đổi mới phương pháp dạy học giáo viên còn gặp nhiều trở ngại tâm lý và chưa thích ứng với các phương pháp dạy học mới, điều đó ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng giáo dục. Do vậy việc nghiên cứu biểu hiện và mức độ thích ứng, chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến sự thích ứng với đổi mới phương pháp dạy học của giảng viên để từ đó đề xuất các biện pháp giúp giảng viên thích ứng tốt hơn với đổi mới phương pháp giảng dạy là việc làm cần thiết. Tuy nhiên trên thực tế có rất ít công trình nghiên cứu vấn đề này. Trường CĐSP Sóc Trăng là một trường ở vùng đồng bằng sông Cửu Long nên việc tiếp cận với các phương pháp dạy học mới chưa được nhiều và kịp thời nên khi thực hiện việc đổi mới phương pháp giảng dạy chưa đạt được kết quả cao và ở một số giảng viên còn mang tính hình thức nên nó ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng dạy và học của trường. Xuất phát từ những lý do trên, người nghiên cứu chọn đề tài nghiên cứu: “Thực trạng sự thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên trường cao đẳng sư phạm Sóc Trăng”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên trường cao đẳng sư phạm Sóc Trăng, trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp nhằm 3 giúp giảng viên trường cao đẳng sư phạm Sóc Trăng thích ứng tốt hơn với đổi mới phương pháp giảng dạy. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận liên quan đến đề tài: thích ứng, phương pháp dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, thích ứng với đổi mới phương pháp dạy học. 3.2. Khảo sát thực trạng biểu hiện, mức độ và các yếu tố ảnh hưởng đến thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng. Đề xuất biện pháp nhằm giúp giảng viên trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng thích ứng tốt hơn với đổi mới phương pháp giảng dạy. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Sự thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên biểu hiện qua nhận thức, thái độ và hành động. 4.2. Khách thể nghiên cứu Khách thể chính: Giảng viên trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng. Khách thể bổ trợ : Cán bộ quản lý và sinh viên. 5. Giả thuyết nghiên cứu Giảng viên trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy ở mức độ khá. Mức độ thích ứng biểu hiện không đồng đều thể hiện ở các mặt nhận thức, thái độ, hành động. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng tới thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên, gồm các yếu tố chủ quan như: tâm lý lo lắng, ngại khó ngại khổ, ngại thay đổi, lo lắng không thành công, tốn nhiều thời gian, công sức, do tư duy thụ động, quyền lực, và các yếu tố khách quan như: điều kiện về cơ sở vật chất, phương tiện dạy học chưa đáp ứng đủ nhu cầu người dạy. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung nghiên cứu: Chỉ nghiên cứu thực trạng sự thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy. 6.2. Về địa bàn nghiên cứu: Trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng 4 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận 7.1.1. Quan điểm lịch sử Tìm hiểu lịch sử vấn đề nghiên cứu để định hướng nghiên cứu lý luận và thực tiễn. 7.1.2. Quan điểm hệ thống - cấu trúc Vận dụng quan điểm hệ thống cấu trúc để xây dựng cơ sở lý luận. Nghiên cứu đề tài (xây dựng bảng hỏi, bình luận thực trạng) được tiến hành trên cấu trúc đã được xác định 7.1.3. Quan điểm thực tiễn Nghiên cứu thực tiễn thực trạng sự thích ứng với đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng, đề xuất biện pháp phù hợp với đặc điểm tâm lý, điều