Luận văn Vận dụng mô hình dạy học theo chủ đề vào dạy học chương “cân bằng của vật rắn” vật lý 10 trung học phổ thông ở nước cộng hòa dân chủ nhân dân Lào

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH MILAYPHANH ANOUSONH VẬN DỤNG MÔ HÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG “CÂN BẰNG CỦA VẬT RẮN” VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN VĂN THẠC SĨ Thành Phố Hồ Chí Minh. 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH MILAYPHANH ANOUSONH VẬN DỤNG MÔ HÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG “CÂN BẰNG CỦA VẬT RẮN” VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÝ MÃ SỐ: 601410 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. PHẠM THẾ DÂN Thành Phố Hồ Chí Minh. 2011 LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, giúp đỡ của phòng Đào Tạo và Ban Chủ Nhiệm Khoa Vật lý trường ĐHSP TP.HCM, phòng KHCN&SĐH, các thầy cô trong khoa Vật lý, đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi thực hiện luận văn. Đặc biệt, em xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Tiến sĩ PHẠM THẾ DÂN đã rất tận tình hướng dẫn và đóng góp những ý kiến quý báu trong suốt quá trình em thực hiện đề tài luận văn này. Cuối cùng, xin cảm ơn bạn bè học viên Việt Nam cùng lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý khóa 20 đã luôn động viên, khuyên răn, giúp đỡ và chia sẻ những lúc khó khăn trong thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Cảm ơn Ban Giám hiệu trường THPT Morpai Khong, huyện Khong Se Don, tỉnh SaRaVanh , Nước Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân Lào, nơi tôi đang công tác, đã tạo điều kiện để tôi thực nghiệm trong quá trình làm luận văn. MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. 1 MỤC LỤC .................................................................................................................... 2 DANH MỤC CÁC VIẾT TẮT ................................................................................... 4 DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................................... 4 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..................................................................................... 4 DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................... 4 MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 5 I . LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ................................................................................................................... 5 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ........................................................................................................... 6 III. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU......................................................................... 6 IV. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC ......................................................................................................... 6 V. PHẠM VI NGHIÊN CỨU .............................................................................................................. 6 VI. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU.......................................................................................................... 6 VII. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. ............................................................................................... 6 VIII. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN. ................................................................................................ 6 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ. ................................................................................................................................. 8 1.1.Khái niệm dạy học theo chủ đề [5],[6],[7],[9]. .............................................................................. 8 1.2.Những cơ sở của việc vận dụng dạy học theo chủ đề [5]. ............................................................ 8 1.2.1.Mục tiêu chung của giáo dục [2],[5],[10]. .............................................................................. 8 1.2.2.Các quan điểm về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, lấy người học làm trung tâm [5; 10; 11]. ..................................................................................................................... 10 1.2.3.Cơ sở triết học [5].[6] ........................................................................................................... 11 1.2.4.Cơ sở sư phạm [5],[6],[7]. .................................................................................................... 12 1.2.5.Cơ sở sinh học [5], [6]. ......................................................................................................... 13 1.3.So sánh dạy học theo chủ đề với dạy học truyền thống. .............................................................. 14 1.4. Những nét đặc trưng cơ bản của dạy học theo chủ đề [5],[6]. ................................................... 16 1.4.1. Mục tiêu của dạy học theo chủ đề. ...................................................................................... 16 1.4.2.Vai trò của GV. .................................................................................................................... 16 1.4.3.Vai trò của HS. .................................................................................................................... 17 1.4.4.Nội dung học trong dạy học theo chủ đề. ............................................................................. 17 1.4.5.Phương pháp dạy học. .......................................................................................................... 18 1.4.6.Hình thức tổ chức dạy học. .................................................................................................. 18 1.4.7.Phương tiện dạy học. ............................................................................................................ 19 1.4.8.Kiểm tra đánh giá. ................................................................................................................ 19 1.5.Những nét mới trong dạy học theo chủ đề [5],[6],[8],[9]. ........................................................... 19 1.5.1.Những định hướng chung. .................................................................................................... 19 1.5.2.Câu hỏi định hướng cho chủ đề học tập. .............................................................................. 20 1.5.3.Bài tập cho chủ đề học tập. .................................................................................................. 20 1.6.Các bước chuẩn bị và thực hiện dạy học theo chủ đề [5],[6]. ...................................................... 21 1.7. Kết luận của chương 1: ............................................................................................................... 22 Chương 2: VẬN DỤNG MÔ HÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG “ CÂN BẰNG CỦA VẬT RẮN” – VẬT LÝ 10 THPT Ở NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO. .......................................................... 23 2.1 Nội dung kiến thức chương “ Cân bằng của vật rắn” – Vật lý 10 THPT ở Nước CHDCND Lào. ............................................................................................................................................................ 23 2.1.1 Mục tiêu dạy học chương “ CÂN BẰNG CỦA VẬT RẮN” –Vật lý 10 THPT ở Nước CHDCND Lào. .............................................................................................................................. 23 2.1.2 Cấu trúc nội dung chương “ Cân bằng của vật rắn” theo SGK vật lý 10 THPT ở Nước CHDCND Lào. .............................................................................................................................. 25 2.2. Những khó khăn khi dạy và học chương “ Cân bằng của vật rắn”- Vật lý 10 THPT ở Nước CHDCND Lào.................................................................................................................................... 26 2.3 Vận dụng dạy học theo chủ đề vào dạy học chương “ Cân bằng của vật rắn” – Vật lý 10 THPT ở Nước CHDCND Lào. ......................................................................................................................... 26 2.3.1 Cấu trúc lại nội dung chương “ Cân bằng của vật rắn” – Vật lý 10 THPT ở nước CHDCND Lào. ................................................................................................................................................ 26 2.3.2. Xây dựng nội dung bài giảng. ............................................................................................. 27 2.3.2.1. Định hướng chung. ...................................................................................................... 27 2.3.2.2. Các hồ sơ bài dạy. ....................................................................................................... 27 2.4.Kết luận của chương 2: ................................................................................................................ 45 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 46 3.1 Mục đích, nghiệm vụ của thực nghiệm sư phạm. ........................................................................ 46 3.2. Đối tượng, nội dung và phương pháp tiến hành thực nghiệm sư phạm. ..................................... 46 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm. ...................................................................................................... 46 3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm .......................................................................................... 48 3.2.3. Phương pháp tiến hành thực nghiệm sư phạm .................................................................... 48 3.3. Diễn biến các tiết học thực nghiệm sư phạm. ............................................................................. 48 3.4. Kết quả các bài kiểm tra trong đợt thực nghiệm sư phạm. ......................................................... 50 3.5. Kết luận của thực nghiệm sư phạm. ............................................................................................ 54 KẾT LUẬN CHUNG CỦA LUẬN VĂN................................................................. 55 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 56 PHỤ LỤC. .................................................................................................................. 57 DANH MỤC CÁC VIẾT TẮT CHDC ND : Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân . ĐC : đối chứng. GV : giáo viên. HS : học sinh. SGK: sách giáo khoa. THPT : trung học phổ thông. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng kết quả bài kiểm tra trước khi tiến hành thực nghiệm của hai lớp thực nghiệm và đối chứng Bảng kết quả bài kiểm tra số 1 trong thực nghiệm của hai lớp thực nghiệm và đối chứng Bảng kết quả bài kiểm tra số 2 trong thực nghiệm của hai lớp thực nghiệm và đối chứng Bảng kết quả bài kiểm tra số 3 trong thực nghiệm của hai lớp thực nghiệm và đối chứng DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ kết quả bài kiểm tra trước khi tiến hành thực nghiệm của hai lớp Biểu đồ kết quả bài kiểm tra số 1 trong thực nghiệm của hai lớp thực nghiệm và đối chứng Biểu đồ kết quả bài kiểm tra số 2 trong thực nghiệm của hai lớp thực nghiệm và đối chứng Biểu đồ kết quả bài kiểm tra số 3 trong thực nghiệm của hai lớp thực nghiệm và đối chứng DANH MỤC CÁC HÌNH 3.5.1. Hình ảnh các em HS đang học bình thường trong lớp 3.5.2. Hình ảnh các em HS được chia theo nhóm để học tập 3.5.3. Hình ảnh các em HS đọc phiếu bài tập khi GV giao cho nhóm 3.5.4. Hình ảnh các em HS từng nhóm thảo luận kết quả với nhau 3.5.5. Hình ảnh các em HS ở nhóm nhận xét kết quả với nhau MỞ ĐẦU I . LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Mặc dù Nước Lào đang bước vào những chiến lược đổi mới về mục tiêu, chương trình, nội dung cũng như định hướng đổi mới phương pháp giảng dạy cho giáo viên và học sinh, cụ thể là, trong hiện tại, chúng ta đang triển khai biên soạn và thử nghiệm chương trình, sách giáo khoa (SGK) mới, nhưng qua tổng kết, bên cạnh một số ưu điểm, việc đổi mới vẫn được đánh giá là chưa đồng bộ, nên việc thực hiện mục tiêu giáo dục đặt ra vẫn còn gặp những khó khăn. Đa số những khó khăn vẫn được quan tâm và bàn luận nhiều, nhất là sự mâu thuẫn giữa mục tiêu đào tạo với nội dung, chương trình đào tạo, giữa phương pháp giảng dạy với chương trình, SGK, giữa mục tiêu, nội dung, phương pháp giảng dạy với nền tảng kiến thức của người học và phương tiện kiểm tra đánh giá,... Vì vậy cần phải đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng dạy học và làm cho học sinh có hứng thú học tập với kỹ năng vốn có của mình. Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học, việc vận dụng một cách sáng tạo các chiến lược dạy học tiên tiến trên thế giới vào thực tiễn giáo dục nước Lào có thể là con đường thích hợp. Tuy nhiên, việc đổi mới theo phương pháp cụ thể nào thì phải lựa chọn cho phù hợp với từng đối tượng con người và nội dung dạy học. Vừa qua, theo khảo sát thực tế ở trường Mpai Khong, huyện Khong Se Don, tỉnh SaRaVanh, Nước CHDCND Lào, kiến thức vật lí của học sinh ở trường trung học phổ thông (THPT) rất hạn chế, tỉ lệ học sinh kém nhiều và đa số rơi vào môn vật lí. Vấn đề đặt ra cho tôi và các đồng nghiệp là phải tìm ra giải pháp cải thiện kết quả đó. Chính vì vậy mà tôi cần phải quyết định chọn lựa một phương pháp dạy học phù hợp với nhu cầu phát triển hiện nay nhưng không quá xa so với phương pháp truyền thống để học sinh có thể thích ứng được, đó chính là dạy học theo chủ đề. Tuy nhiên, vì còn là thử nghiệm nên tôi chỉ chọn chương “CÂN BẰNG CỦA VẬT RẮN” thuộc chương trình vật lí lớp 10 THPT ở Nước CHDCND Lào là chương mà tôi cảm thấy có thể thuận lợi khi vận dụng mô hình dạy học theo chủ đề. Nếu thành công, tôi sẽ vận dụng cho các chương khác của chương trình vật lí THPT và có đủ lí lẽ để thuyết phục các giáo viên thay đổi quan điểm trong giảng dạy. Với tất cả những lý do đã trình bày ở trên, tôi quyết định chọn đề tài “Vận dụng mô hình dạy học theo chủ đề vào dạy học chương “Cân bằng của vật rắn” – Vật lý 10 THPT ở Nước CHDCND Lào” làm đề tài nghiên cứu. II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Nghiên cứu mô hình dạy học theo chủ đề và vận dụng vào việc giảng dạy chương “Cân bằng của vật rắn” – Vật lí 10 THPT ở Nước CHDCND Lào nhằm tăng cường sự tham gia của học sinh, hạn chế sự can thiệp áp đặt của người dạy trong quá trình học tập của học sinh để nâng cao chất lượng dạy học. III. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU  Khách thể: quá trình học tập chương “Cân bằng của vật rắn” của học sinh lớp 10 THPT ở Nước CHDCND Lào.  Đối tượng: nội dung và phương pháp dạy học chương “Cân bằng của vật rắn” – Vật lí 10 THPT ở Nước CHDCND Lào theo mô hình dạy học theo chủ đề. IV. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu vận dụng mô hình dạy học theo chủ đề vào dạy học chương “Cân bằng của vật rắn” thành công thì sẽ nâng cao chất lượng nắm chắc kiến thức ở học sinh đồng thời giúp học sinh năng động hơn, tự lực hơn trong quá trình học. V. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Vận dụng mô hình dạy học theo chủ đề vào dạy học chương “Cân bằng của vật rắn” – Vật lí 10 ở trường THPT Mpai Khong, huyện Khong Se Don, tỉnh SaRaVanh, Nước CHDCND Lào. VI. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU  Nghiên cứu cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề.  Xây dựng các tiến trình dạy học theo chủ đề đối với chương “Cân Bằng ” – Vật lí 10 THPT ở Nước CHDCND Lào.  Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT Morpai Khong Se Don, huyện Khong Se Don, tỉnh SaRaVanh, Nước CHDCND Lào. VII. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.  Nghiên cứu lí luận.  Vận dụng lí luận vào việc xây dựng tiến trình dạy học.  Tiến trình thực nghiệm sư phạm. VIII. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN. Luận văn gồm phần mở đầu, ba chương nội dung, kết luận chung của luận văn, tài liệu tham khảo và phụ lục. Trong phần mở đầu có trình bày lý do chọn đề tài, mục đích, khách thể và đối tượng nghiên cứu, giả thuyết khoa học, phạm vi, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu. Ba chương nội dung có tên cụ thể là: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học theo chủ đề. Chương 2: Vận dụng dạy học theo chủ đề vào dạy học chương “Cân bằng của vật rắn” – Vật lý 10 THPT ở Nước CHDCND Lào. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. Trong phần phụ lục có trình bày một số hình ảnh về thực nghiệm sư phạm, bảng điểm của lớp thực nghiệm và đối chứng, nội dung phiếu thăm dò ý kiến của học sinh sau thực nghiệm sư phạm. Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ. 1.1.Khái niệm dạy học theo chủ đề [5],[6],[7],[9]. Dạy học theo đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và mô hình dạy học hiện đại, nó là một trong nhiều chiến lược dạy học cụ thể hóa của mô hình dạy – tự học và quan điểm “lấy người học làm trung tâm”. GV không dạy học chỉ bằng cách truyền thụ tri thức mà chú yếu là hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn. Dạy học theo chủ đề là một trong các mô hình dạy học có khả năng đáp ứng được mục tiêu giáo dục của thời kì đổi mới. Mô hình dạy học mới này thay thế cho mô hình dạy học truyền thống bằng việc chú trọng những nội dung học tập có tính chất tổng quát, liên quan đến nhiều lĩnh vực, với trung tâm tập trung vào học sinh và nội dung được tích hợp thành những chủ đề mang tính thực tiễn. Dạy học theo chủ đề ở cấp THPT là sự cố gắng tăng cường sự tích hợp kiến thức,làm cho kiến thức có mối liên hệ màng lưới nhiều chiều,là sự tích hợp vào nội dung học những ứng dụng kỹ thuật và đời sống thông dụng làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp dẫn hơn. 1.2.Những cơ sở của việc vận dụng dạy học theo chủ đề [5]. Việc vận dụng quan điểm dạy học theo chủ đề vào dạy học môn vật lý xuất phát từ những cơ sở sau đây: 1.2.1.Mục tiêu chung của giáo dục [2],[5],[10]. Mục tiêu chung của giáo dục các môn khoa học về tự nhiên khoảng sau những năm 90 đến nay. Từ khi bắt đầu cải cách giáo dục năm 2007 đến nay, mục tiêu giáo dục phổ thông ở Nước Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân Lào vẫn cơ bản giữ vững quan điểm toàn diện, chú trọng cả bốn mặt đức, trí, thể, mỹ nhằm đào tạo những người lao động có khả năng xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Bên cạnh đó nhấn mạnh thêm một số điểm cho phù hợp với tình hình mới: coi trọng giáo dục tư tưởng, chú trọng , giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc, phát huy tiềm năng của dân tộc và con người Lào; người lao động mới vừa phải có ý thức cộng đồng , tinh thần tập thể vì sự nghiệp chung hợp tác giúp đỡ lẫn nhau, vừa phải phát huy tính tích cực cá nhân, năng động , chủ động, đem hết tài năng, sức lực của mình cống hiến cho đất nước. Đối với các môn khoa học tự nhiên nói chung và bộ môn vật lý nói riêng, mục tiêu dạy học hướng tới: ♦ Về kiến thức: trang bị cho học sinh hệ thống kiến thức phổ thông, cơ bản hiện đại, bao gồm: Các khái niệm vật lý ; các định luật, nguyên lý vật lý; những nét nội dung cơ bản của các thuyết vật lý, phương pháp thực nghiệm và phương pháp mô hình hóa trong vật lý; những ứng dụng quan trọng của vật lý trong đời sống và sản xuất. ♦ Về kỹ năng : chú trọng rèn luyện cho học sinh các kỹ năng: - Thu lượm thông tin từ quan sát thực tế , thí nghiệm, điều tra, sưu tầm tài liệu, tìm hiểu trên các phương tiện thông tin đại chúng. - Các kỹ năng thông tin: Thảo luận khoa học, viết báo cáo . - Kỹ năng vận dụng kiến thức để giải thích hiện tượng. - Giải bài tập vật lý phổ thông. - Khả năng đề xuất khoa học và thí nghiệm kiểm tra . ♦ Về tình cảm, thái độ, tác phong, cần bồi dưỡng: - Sự hứng thú học tập, lòng yêu thích khoa học. - Tác phong làm việc khoa học, cẩn thận, tỉ mỉ. - Tính trung thực trong khoa học. - Tinh thần hợp tác trong học tập và nghiên cứu. Có thể nói mục tiêu giáo dục các môn khoa học về tự nhiên theo thời gian, đã thay đổi theo hướng tích