Luận văn Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGHỆ THUẬT TRUNG ƯƠNG PHẠM VĂN QUYỀN XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CƠ SỞ Ở HUYỆN BÌNH GIANG, TỈNH HẢI DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ VĂN HÓA Khóa 6 (2016 - 2018) Hà Nội, 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGHỆ THUẬT TRUNG ƯƠNG PHẠM VĂN QUYỀN XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CƠ SỞ Ở HUYỆN BÌNH GIANG, TỈNH HẢI DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý văn hóa Mã số: 8319042 Người hướng dẫn khoa học: TS. Hoàng Minh Khánh Hà Nội, 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Hoàng Minh Khánh. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng công bố trong bất cứ công trình nào khác. Hà Nội, ngày 22 tháng 01 năm 2019 Tác giả Phạm Văn Quyền DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CCB Cựu chiến binh CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa ĐSVHCS Đời sống văn hóa cơ sở GDĐT Giáo dục đào tạo HĐND Hội đồng nhân dân KT - XH Kinh tế - Xã hội LHPN Liên hiệp phụ nữ Nxb Nhà xuất bản TDĐKXDĐSVH Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa TDTT Thể dục thể thao THPT Trung học phổ thông TTXVN Thông tấn xã Việt Nam UBMTTQ Ủy ban Mặt trận Tổ quốc UBND Ủy ban nhân dân VH&TT Văn hóa và Thông tin VHTT&DL Văn hóa, Thể thao và Du lịch DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Biểu 1. Đánh giá của người dân về hoạt động chỉ đạo xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ............................................................................................... 50 Biểu 2. Đánh giá của người dân về thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội ....................................................................... 55 Biểu 3. Kết quả xây dựng gia đình văn hóa ................................................ 58 Biểu 4. Kết quả xây dựng làng, khu dân cư văn hóa .................................. 60 Biểu 5. Đánh giá của người dân về phong trào xây dựng gia đình, làng, khu dân cư văn hóa ...................................................................................... 61 Biểu 6. Kết quả xây dựng cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa ........................................................................................................ 63 Biểu 7. Đánh giá của người dân về công tác tổ chức các hoạt động tại thiết chế văn hóa, thể thao ........................................................................... 66 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CƠ SỞ VÀ HUYỆN BÌNH GIANG, TỈNH HẢI DƯƠNG ............................................. 11 1.1. Những khái niệm cơ bản ....................................................................... 11 1.1.1. Văn hóa cơ sở ..................................................................................... 11 1.1.2. Đời sống văn hóa và đời sống văn hóa cơ sở ..................................... 11 1.1.3. Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ...................................................... 12 1.2. Hệ thống các văn bản về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ................. 13 1.2.1. Các văn bản của Đảng và Nhà nước .................................................. 13 1.2.2. Các văn bản của tỉnh .......................................................................... 16 1.3. Nội dung cơ bản xây dựng đời sống văn hóa cơ sở .............................. 18 1.4. Tổng quan về huyện Bình Giang .......................................................... 24 1.4.1. Vị trí địa lý ......................................................................................... 24 1.4.2. Cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội ............................................................ 26 1.4.3. Đặc điểm dân cư ................................................................................. 29 1.4.4. Truyền thống văn hóa của huyện Bình Giang ................................... 30 1.5. Vai trò của hoạt động xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đối với sự phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội ở huyện Bình Giang ............................. 32 1.5.1. Đối với việc ổn định chính trị - xã hội ............................................... 32 1.5.2. Đối với xây dựng con người và môi trường văn hóa ......................... 33 1.5.3. Đối với việc thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế ..................................... 34 1.5.4. Xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc........................................... 34 Tiểu kết ....................................................................................................................... 35 Chương 2: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CƠ SỞ Ở HUYỆN BÌNH GIANG ....................................................................................... 37 2.1. Chủ thể xây dựng đời sống văn hóa cơ sở và cơ chế phối hợp ............. 37 2.1.1. Chủ thể xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ......................................... 37 2.1.2. Cơ chế phối hợp ................................................................................. 45 2.2. Những hoạt động xây dựng đời sống văn hóa ở huyện Bình Giang .... 48 2.2.1. Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quản lý .......................... 48 2.2.2. Xây dựng nếp sống văn hóa ............................................................... 50 2.2.3. Tổ chức các phong trào văn hóa ........................................................ 56 2.2.4. Xây dựng các thiết chế văn hóa ......................................................... 63 2.2.5. Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ......................................... 66 2.2.6. Sự tham gia của cộng đồng xây dựng đời sống văn hóa .................... 68 2.2.7. Thanh tra, kiểm tra và thi đua khen thưởng ....................................... 69 2.3. Đánh giá chung ..................................................................................... 70 2.3.1. Ưu điểm .............................................................................................. 70 2.3.2. Hạn chế ............................................................................................... 72 Tiểu kết ..................................................................................................................... 75 Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA Ở HUYỆN Ở BÌNH GIANG .............................................................. 77 3.1. Phương hướng xây dựng đời sống văn hóa của tỉnh và huyện ............. 77 3.1.1. Phương hướng xây dựng đời sống văn hóa của tỉnh .......................... 77 3.1.2. Phương hướng xây dựng đời sống văn hóa của huyện ...................... 78 3.2. Các nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng đời sống văn hóa ......................................................................................................... 80 3.2.1. Nhóm giải pháp đối với chủ thể xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ... 80 Về công tác thanh tra, kiểm tra và thi đua khen thưởng .............................. 84 3.2.2. Nhóm giải pháp đối với tổ chức các hoạt động xây dựng đời sống văn hóa ......................................................................................................... 88 Tiểu kết ....................................................................................................................... 97 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 102 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 106 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Qua các giai đoạn lịch sử của cách mạng, Đảng và nhà nước ta đều chú trọng ban hành các văn kiện, nghị quyết, chỉ thị nhằm xây dựng nền văn hóa Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt ngày 16/7/1998, Ban chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Nghị quyết nêu ra 5 quan điểm chỉ đạo, 10 nhiệm vụ cụ thể và 04 giải pháp lớn, trong đó có giải pháp phát động phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa nhằm huy động mọi quần chúng nhân dân và cả hệ thống chính trị; từ trong Đảng, cơ quan Nhà nước, các tổ chức chính trị, đoàn thể ra ngoài xã hội nhằm phát huy tính tích cực, chủ động tham gia xây dựng phong trào. Trong quá trình hội nhập và phát triển đất nước, việc xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở có ý nghĩa hết sức quan trọng làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi mặt của đời sống và các hoạt động xã hội, vào từng cá nhân, từng tập thể và cộng đồng, vào mọi lĩnh vực sinh hoạt và quan hệ của con người. Xây dựng và phát huy nét đẹp của đời sống văn hóa ở cơ sở là trực tiếp xây dựng đời sống tinh thần của người dân ngày càng cao đẹp, nâng cao trình độ dân trí, khoa học phát triển, phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội. Sau nhiều năm triển khai, việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đã đạt được nhiều thành tích như: khơi dậy nét đẹp văn hóa trong đời sống của cộng đồng dân cư, góp phần xây dựng môi trường sống lành mạnh. Con người sống với nhau tình làng nghĩa xóm tạo nên những nét đẹp mới trong chuẩn mực văn hóa và trong nhân cách con người mới; việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở góp phần hoàn thiện hệ thống thể chế văn hóa, hoàn 2 thiện hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở, tạo điều kiện cho quần chúng nhân dân được tự do sáng tạo và hưởng thụ văn hóa. Tuy nhiên trong quá trình triển khai thực hiện vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, yếu kém như: mức hưởng thụ văn hóa của người dân còn chưa đồng đều và ở mức tương đối thấp. Hoạt động văn hóa còn gặp nhiều khó khăn do đầu tư cho thiết chế văn hóa còn hạn chế; đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa ở cơ sở vừa thiếu lại vừa yếu nên việc triển khai thực hiện các văn bản của trung ương và của địa phương cơ sở chưa đạt được kết quả cao; nhiều phong trào văn hóa được triển khai ở một số nơi còn mang tính hình thức. Để nâng cao đời sống văn hóa cơ sở của người dân trong tình hình mới, cần có nhận thức đúng đắn về công tác chỉ đạo, tính chất, động lực cho việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở; đồng thời cần phải có những bước đi thích hợp, nội dung và hình thức đa dạng, phong phú để góp phần tạo ra những hoạt động thực sự thu hút người dân tham gia xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại cộng đồng dân cư, thực hiện quyền làm chủ của nhân dân và thực hiện các nhiệm vụ kinh tế- xã hội, an ninh- quốc phòng trên quy mô cả nước, đồng thời đáp ứng được yêu cầu, nguyện vọng chính đáng của các tầng lớp nhân dân. Phát huy mọi tiềm năng, sức mạnh của mỗi thành viên trong cộng đồng dân cư, tạo thành sức mạnh tổng hợp để xây dựng đời sống văn hóa cơ sở. Công tác xây dựng đời sống văn hóa ở huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương trong những năm qua đã đạt được những kết quả nhất định, có ý nghĩa đối với việc phát triển đời sống văn hóa của người dân, nhiều giá trị văn hóa truyền thống được bảo tồn, phát huy; hương ước, quy ước của thôn, khu dân cư được người dân thực hiện nghiêm túc, xuất hiện nhiều tấm gương, điển hình tiêu biểu trong việc xây dựng gia đình, dòng họ văn hóa, khu dân cư văn hóa. Phong trào văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao quần chúng diễn ra sôi nổi, nhiều hội thi, hội diễn được tổ chức thường xuyên, góp phần nâng cao đời sống tinh thần và sức khỏe của người dân. 3 Việc cưới, việc tang đã có nhiều chuyển biến tích cực trong đời sống nhân dân; tình trạng tảo hôn, ép hôn hầu như không còn, các tập tục không còn phù hợp đã dần được điều chỉnh. Việc ăn cỗ trong đám tang đã giảm dần về quy mô mà chỉ tổ chức trong dòng họ, việc rải vàng mã trên đường đưa tang được hạn chế. Công tác quản lý và tổ chức lễ hội có những chuyển biến tích cực, từng bước đi vào nề nếp. Tuy nhiên còn có những mặt hạn chế cần phải sửa đổi, bổ sung nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở huyện Bình Giang ngày một có hiệu quả hơn như: việc chỉ đạo xây dựng đời sống văn hóa chưa đồng đều giữa các thôn, khu dân cư; chất lượng các nội dung còn nhiều yếu kém, nhiều nội dung kết quả đạt được chưa vững chắc, thiên về bề nổi, hình thức, thiếu chiều sâu và chất lượng; Các quy định về nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội tuy đã được triển khai nhưng một số nơi còn chưa được thực hiện nghiêm, dẫn đến tình trạng lãng phí, tốn kém trong các đám cưới, đám tang; xây cất mồ mả khoa trương, lợi dụng lễ hội để trục lợi; Hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao ở nhiều nơi chưa được đầu tư cơ sở vật chất, chưa tổ chức đa dạng các hoạt động nên còn kém hiệu quả; nội dung, phương thức hoạt động còn nghèo nàn... Đề tài “Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương” nghiên cứu thực trạng các hoạt động xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, đồng thời đề xuất các nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả xây dựng đời sống văn hoá cơ sở, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ đời sống văn hóa tinh thần của quần chúng nhân dân trên địa bàn huyện Bình Giang sẽ là mô hình quản lý có hiệu quả và được nhân rộng trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong giai đoạn tiếp theo. 2. Lịch sử nghiên cứu Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là một trong những chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước đặt ra từ đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V (1981). Đây là một công việc quan trọng, có ý nghĩa chiến lược đối với sự nghiệp 4 xây dựng văn hóa, lối sống, con người Việt Nam. Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở chính là thực hiện nhiệm vụ đưa văn hóa thâm nhập vào cuộc sống, làm cho văn hóa ngày càng trở thành yếu tố khăng khít của đời sống xã hội. Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở có tác động trực tiếp tới đời sống của mọi tầng lớp nhân dân, mang lại cho nhân dân những yếu tố của đời sống tinh thần phong phú, đó là những tư tưởng, tình cảm tốt đẹp, những niềm vui trong cuộc sống. Xây dựng đời sống văn hoá ở cơ sở đã tạo được tính chủ động của nhân dân để thúc đẩy, hình thành và phát triển ý thức làm chủ tập thể về văn hoá của toàn thể nhân dân. Xuất phát từ tầm quan trọng đó, đã có khá nhiều công trình, bài viết nghiên cứu đề cập đến vấn đề quản lý văn hóa và xây dựng đời sống văn hóa cơ sở. Có thể đề cập đến nghiên cứu của một số tác giả như sau: 2.1. Các công trình, bài viết nghiên cứu về văn hóa cơ sở Trên nền tảng nghiên cứu văn hóa Việt Nam nhưng trong một giai đoạn mới, với những vấn đề mới, bước vào thời kỳ đổi mới và hội nhập, nhiều nhà nghiên cứu đã nhìn thấy những thay đổi lớn trong đời sống văn hóa xã hội do thời đại tạo ra. Vấn đề văn hóa được cụ thể hóa thành các hoạt động thực tiễn nhằm giúp đời sống văn hóa của các tầng lớp dân cư có được những điều kiện tốt nhất để phát triển. Những vấn đề về văn hóa đã được nhiều học giả Việt Nam khái lược từ những năm đầu của thế kỷ XX theo hướng bàn về văn hóa người Việt, văn hóa Việt Nam. Về mặt hình thức, đây không phải là những nghiên cứu về văn hóa cơ sở theo đúng nghĩa của nó nhưng lại chính là tiền đề cho vấn đề này, bởi lẽ, những vấn đề của văn hóa cơ sở xét cho cùng cũng chính là những vấn đề thuộc về văn hóa Việt Nam. Các tác giả đã hệ thống hóa những vấn đề cơ bản này được các thế hệ sau xem như những bậc tiên phong, dựng cái nền cho các nghiên cứu về sau này. Các công trình, bài viết có thể kể đến: 5 Ngày 20-3-1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết tác phẩm “Đời sống mới”. Trong tác phẩm này, những vấn đề từ mục đích, nội dung xây dựng đời sống mới liên quan đến từng nhóm đối tượng và từng môi trường cụ thể, cho đến phương châm và phương pháp xây dựng đời sống mới được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập một cách ngắn gọn, thiết thực, dễ đọc, dễ hiểu, dễ nhớ và dễ thực hiện. Đây là tài liệu tuyên truyền, học tập của các cấp lãnh đạo và của toàn dân về công tác xây dựng đời sống văn hóa. Là cơ sở định hướng cho các hoạt động xây dựng đời sống văn hóa ở nước ta về sau này. Tác giả Hoàng Vinh trong cuốn sách Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng văn hóa ở nước ta hiện nay, (1998), Nxb Văn hóa Thông tin [35] đã nhấn mạnh đến vai trò của việc tổ chức xã hội trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, bước đầu của sự nghiệp xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, đưa văn hóa từng bước thâm nhập vào cuộc sống hàng ngày của người dân. Tác giả Nguyễn Hữu Thức trong công trình Về văn hóa và xây dựng đời sống văn hóa xuất bản năm 2009 [31] đã nêu lên quan niệm về vấn đề xây dựng đời sống văn hóa gắn với việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII). Các tác giả trong cuốn Một số giá trị văn hóa truyền thống với đời sống văn hóa cơ sở ở nông thôn hiện nay, 1998, Nxb Văn hóa Thông tin [7] cũng đã đề cập đến vấn đề văn hóa cơ sở đối với địa bàn ở nông thôn. Đây là nơi vẫn giữ được những nét truyền thống trong đời sống văn hóa nhưng trước những thay đổi do thời đại mang đến, văn hóa truyền thống đã từng bước có sự thay đổi. Không phải là không có những vấn đề thuộc về văn hóa truyền thống nhưng không còn phù hợp với nền văn hóa mới. Tuy nhiên, điều 6 chỉnh như thế nào để văn hóa truyền thống trở thành động lực để đời sống văn hóa ở nông thôn phát triển lại là vấn đề cần được nhìn nhận đa chiều và mang tính lý luận. Đồng thời, nghiên cứu về xây dựng đời sống văn hóa còn có các bài báo, tạp chí do các cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa biên soạn và đăng tải. Có thể kế đến một số công trình sau: Vụ Văn hóa quần chúng- Viện văn hóa (1991), Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng đời sống văn hóa ở nước ta, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội đã nhấn mạnh các quan điểm của Đảng và một số vấn đề thực tiễn về xây dựng đời sống văn hóa ở nước ta. Vụ Văn hóa quần chúng - Viện Văn hóa (1991), Năm năm văn hóa cơ sở - Thực trạng và những vấn đề cần giải quyết, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội đã đánh giá thực trạng của những kết quả đã đạt được, những mặt hạn chế còn tồn tại từ đó đưa ra những giải pháp để nâng cao đời sống văn hóa cơ sở. Bộ Văn hóa- Thông tin, Cục Văn hóa cơ sở (1999), Hỏi đáp về xây dựng làng văn hóa, gia đình văn hóa, nếp sống văn hóa và tổ chức lễ hội truyền thống, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội đã đưa ra những câu hỏi và những câu trả lời xung quanh các vấn đề về xây dựng làng văn hóa, gia đình văn hóa, nếp sống văn hóa và tổ chức lễ hội truyền thống. 2.2. Các tài liệu nghiên cứu về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là một trong nhiều hoạt động nghiệp vụ của công tác quản lý văn hóa. Do vậy, các tài liệu viết về quản lý văn hóa đều đề cập đến việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở và ngược lại, những bài viết, công trình, tài liệu viết về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đều được tiếp cận dưới góc độ của quản lý văn hóa. Tác giả Hoàng Sơn Cường trong cuốn Lược sử quản lý văn hóa ở Việt Nam (1998), Nxb Văn hóa Thông tin [16] đã cho người đọc có được 7 các thông tin về công tác quản lý văn hóa, công tác xây dựng đời sống văn hóa từ những giai đoạn bắt đầu. Những thông tin đó được xem như những kinh nghiệm về việc triển khai các hoạt động văn hóa bao giờ cũng phải đặt trong mối tương quan với những vấn đề của thời đại, phù hợp với từng điều kiện cụ thể và quan trọng nhất là phải thu hút được sự tham gia tự giác của người dân đối với các hoạt động văn hóa. Bên cạnh các sách chuyên khảo, các bài viết, tạp chí một số luận văn tốt nghiệp cao học cũng đã bước đầu nghiên cứu về vấn đề này trên những địa bàn cụ thể khác nhau. Có thể kể đến: Trường Đại học Văn hóa; Luận văn Quản lý ho