Luận văn Yếu tố huyền ảo trong truyện, ký Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH _____________________ Nguyễn Ngọc Trai YẾU TỐ HUYỀN ẢO TRONG TRUYỆN, KÝ VIỆT NAM THẾ KỶ XVIII - XIX (KHẢO SÁT QUA: TANG THƯƠNG NGẪU LỤC - LAN TRÌ KIẾN VĂN LỤC VÀ TRUYỀN KỲ TÂN PHẢ) LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH _____________________ Nguyễn Ngọc Trai YẾU TỐ HUYỀN ẢO TRONG TRUYỆN, KÝ VIỆT NAM THẾ KỶ XVIII - XIX (KHẢO SÁT QUA: TANG THƯƠNG NGẪU LỤC - LAN TRÌ KIẾN VĂN LỤC VÀ TRUYỀN KỲ TÂN PHẢ) Chuyên ngành : Văn học Việt Nam Mã số : 60220121 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐOÀN THỊ THU VÂN Thành phố Hồ Chí Minh - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung thực, chưa từng được ai công bố trong bất kì một công trình nào khác. Họ và tên tác giả Nguyễn Ngọc Trai LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành, ngoài sự nỗ lực học hỏi, nghiên cứu của bản thân, tôi còn nhờ vào sự chỉ bảo, giúp đỡ, động viên tận tình của quý thầy cô, gia đình, bạn bè, các đồng nghiệp và học trò. Trước hết, tôi xin chân thành bày tỏ lòng kính trọng và tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Đoàn Thị Thu Vân, người đã tận tâm hướng dẫn khoa học, định hướng, gợi mở, truyền đạt cho tôi những kiến thức vô cùng quý báu, giúp tôi giải quyết các vấn đề và những khó khăn trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô trong Khoa Ngữ văn, trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình dìu dắt, truyền dạy kiến thức cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn những đóng góp quý báu của quý thầy cô trong hội đồng thông qua đề cương và chấm luận văn đã giúp tôi trong quá trình hoàn thành luận văn khoa học. Xin cảm ơn Phòng Sau đại học, Thư viện trường Đại học Sư phạm TPHCM, Thư viện Khoa học Tổng hợp đã tạo điều kiện để tôi hoàn thành và bảo vệ luận văn này. Đặc biệt, xin cảm ơn Ban Giám hiệu, tổ Ngữ văn và các đồng nghiệp trường THPT Hiệp Bình, quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi thuận lợi trong công tác, hỗ trợ nhiệt tình giúp tôi trong thời gian học tập và hoàn thành luận văn. Sau cùng, xin cảm ơn Ba Mẹ, anh chị và bạn bè cùng những học trò thân yêu đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Trân trọng. Nguyễn Ngọc Trai MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục DẪN NHẬP .................................................................................................................... 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ....................................................................... 9 1.1. Yếu tố huyền ảo .................................................................................................... 9 1.1.1. Huyền ảo và yếu tố huyền ảo trong văn học .................................................. 9 1.1.2. Phân biệt “kì ảo” và “huyền ảo” trong văn học ........................................... 12 1.1.3. Cơ sở hình thành các yếu tố huyền ảo trong truyện, ký Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX ............................................................................................ 15 1.2. Thể loại truyện, ký trung đại ............................................................................... 27 1.2.1. Truyện trung đại ........................................................................................... 27 1.2.2. Ký trung đại .................................................................................................. 30 1.3. Bối cảnh lịch sử và truyện, ký trung đại Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX ............ 33 1.3.1. Bối cảnh lịch sử và đời sống nhân dân Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX ....... 33 1.3.2. Tang thương ngẫu lục, Lan Trì kiến văn lục và Truyền kỳ tân phả trong dòng chảy văn xuôi thế kỷ XVIII - XIX ............................................. 36 Chương 2. YẾU TỐ HUYỀN ẢO TRONG NỘI DUNG TRUYỆN, KÝ VIỆT NAM THẾ KỶ XVIII - XIX ...................................................... 47 2.1. Chuyện lịch sử được huyền ảo hóa ..................................................................... 47 2.1.1. Huyền ảo hóa chuyện vua quan và các sự kiện lịch sử ................................ 47 2.1.2. Huyền ảo hóa chuyện danh nhân với những hành trạng và sự nghiệp ......... 54 2.1.3. Huyền ảo hóa chuyện nho sinh và khoa cử .................................................. 62 2.2. Chuyện đời thường được huyền ảo hóa .............................................................. 67 2.2.1. Huyền ảo hóa chuyện tình yêu và vai trò của nhân vật nữ .......................... 67 2.2.2. Huyền ảo hóa chuyện đời sống với những số phận khốn cùng và sức sống kì diệu của con người .......................................................................... 75 2.2.3. Huyền ảo trong chuyện bói toán, phong thủy ............................................... 80 2.3. Chuyện kì lạ trong dân gian ................................................................................ 87 2.3.1. Chuyện ma quỷ ............................................................................................. 87 2.3.2. Chuyện về con vật ........................................................................................ 91 Chương 3. YẾU TỐ HUYỀN ẢO TRONG NGHỆ THUẬT TRUYỆN, KÝ VIỆT NAM THẾ KỶ XVIII - XIX .............................................. 98 3.1. Cốt truyện, nhân vật huyền ảo ............................................................................ 98 3.1.1. Xây dựng cốt truyện huyền ảo ...................................................................... 98 3.1.2. Xây dựng nhân vật huyền ảo ...................................................................... 104 3.2. Không gian - thời gian huyền ảo ....................................................................... 111 3.2.1. Không gian thực - ảo .................................................................................. 111 3.2.2. Thời gian thực - ảo ...................................................................................... 114 3.3. Nghệ thuật kể chuyện huyền ảo ........................................................................ 117 3.3.1. Vận dụng môtip dân gian ............................................................................ 117 3.3.2. Tạo sự lấp lửng, mơ hồ ............................................................................... 126 3.3.3. Đặt cái ảo trên nền bối cảnh lịch sử ............................................................ 131 3.3.4. Sáng tạo của nhà văn .................................................................................. 135 3.4. Vai trò của yếu tố huyền ảo trong văn học ....................................................... 138 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 141 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 143 1 DẪN NHẬP 1. Lí do chọn đề tài Văn học trung đại Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, từ thơ ca đến văn xuôi, đóng góp cho vườn hoa văn học dân tộc. Đặc biệt, giai đoạn văn học thế kỷ XVIII - XIX được xem là thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của văn học trung đại. Thiết nghĩ, văn học thế kỷ XVIII - XIX đạt nhiều thành tựu bởi một phần đây là thời kỳ cuối của văn học trung đại Việt Nam, các tác giả phần nào đã tiếp thu tinh hoa của các tác giả, tác phẩm văn học trước đây. Một phần văn học giai đoạn này nảy mầm trên một bối cảnh lịch sử nhiều biến động - đây là mảnh đất màu mỡ để văn học cất lên tiếng nói bênh vực, đề cao quyền sống của con người đau khổ, mặt khác, văn học ghi nhận một cách chân xác hiện thực lịch sử. Từ lâu, khi nhắc đến văn học giai đoạn này, người ta chú trọng thành tựu về thể loại trữ tình hơn tự sự; ở thể loại tự sự, nếu có chỉ đề cập đến Hoàng Lê nhất thống chí của Ngô gia văn phái. Trong quá trình tìm hiểu, chúng tôi thấy ngoài những thành tựu nói trên, văn xuôi thế kỷ XVIII - XIX còn hấp dẫn ở mảng truyện, ký. Tiếp thu những thành tựu đi trước, kết hợp với sự sáng tạo của những tài năng cá nhân tác giả, các tác phẩm truyện, ký thế kỷ VIII - XIX đã đem đến cho văn học trung đại một bức tranh cuối mùa thật phong phú, đa dạng sắc màu. Qua yếu tố huyền ảo, truyện, ký giai đoạn này phần nào thể hiện sự ảnh hưởng của văn hóa, tín ngưỡng dân gian dân tộc; phần nào cho thấy được sự tưởng tượng phong phú và sức ám dụ nghệ thuật của tác phẩm văn học trong việc phản ánh hiện thực. Điều này đem lại sự hấp dẫn, lôi cuốn và góp phần tạo nên thành tựu của văn xuôi thế kỷ XVIII - XIX. Cùng với thơ ca, văn xuôi thế kỷ XVIII - XIX đã hoàn thành sứ mệnh nghệ thuật của mình để chuẩn bị cho hành trình của văn học hiện đại hội nhập với văn học thế giới. Nhưng cho đến nay, đa phần các nhà nghiên cứu chưa quan tâm thật đầy đủ đến các tác phẩm truyện, ký thế kỷ XVIII - XIX (trừ Thượng kinh ký sự của Lê Hữu Trác). Trong cuốn sách Việt Nam văn học sử giản ước và tân biên (Tập 1), ở mục truyện ký, Phạm Thế Ngũ dành nhiều trang để giới thiệu, trích đăng nội dung của Truyền kỳ mạn lục, Hoàng Lê nhất thống chí và Thượng kinh ký sự mà chỉ điểm qua Tang thương 2 ngẫu lục, Truyền kỳ tân phả (riêng Lan Trì kiến văn lục cũng không được đề cập đến) [47, tr.204-205]. Viết Lời giới thiệu cho cuốn Tang thương ngẫu lục của Phạm Đình Hổ và Nguyễn Án, Trương Chính có nhận xét: “Yếu tố hoang đường quái đản là yếu tố tiêu cực của Tang thương ngẫu lục. Các chuyện Ma Đồng Xuân, Sông Dụng, Thơ ma, Mẹ ranh càn sát, Nội đạo tràng là những chuyện yêu ma quỉ quái, chẳng có ý nghĩa gì hết” [37, tr.10]. Trong Đặc điểm văn học Việt Nam trung đại - những vấn đề văn xuôi tự sự, Nguyễn Đăng Na nhận xét về Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm: “Sự ‘canh tân’ truyền kỳ của các tác gia thế kỷ XVIII - XIX trên quan điểm hiện thực là một tiến bộ, nhưng dưới góc độ nghệ thuật truyền kỳ thì đó là một bước thụt lùi. Bởi lẽ, càng trung thành với nguyên mẫu bao nhiêu, đôi cánh truyền kỳ càng bị vặt trụi bấy nhiêu” [44, tr.29]. Trên đây là những ý kiến nhận định các tác phẩm theo cái nhìn đặc trưng của từng thể loại nên chưa thấy đầy đủ đóng góp của truyện, ký trung đại thế kỷ VIII - XIX. Chọn đề tài Yếu tố huyền ảo trong truyện, ký Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX (Khảo sát qua: Tang thương ngẫu lục - Lan Trì kiến văn lục và Truyền kỳ tân phả), thông qua yếu tố huyền ảo trong ba tác phẩm, chúng tôi muốn đem đến cái nhìn đầy đủ hơn về vị trí của các tác phẩm truyện, ký Việt Nam thế kỷ VIII - XIX mà trước đây chưa được đề cao, đồng thời có cách nhìn nhận, đánh giá xác đáng hơn về văn xuôi giai đoạn này trong tiến trình vận động và phát triển của văn học Việt Nam. 2. Lịch sử vấn đề Trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu đề tài Yếu tố huyền ảo trong truyện, ký Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX (Khảo sát qua: Tang thương ngẫu lục - Lan Trì kiến văn lục và Truyền kỳ tân phả), với những tư liệu sưu tầm được, chúng tôi xin điểm qua một số bài nghiên cứu liên quan đến đề tài: 2.1. Về yếu tố huyền ảo trong văn học, công trình Dẫn luận văn chương kì ảo của Tzvetan Todorov đã khái quát được đặc trưng của văn học kì ảo. Ở Việt Nam, các công trình, bài viết bàn về chủ nghĩa nghĩa hiện thực huyền ảo có thể kể đến Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo (magic realism) của Đỗ Văn Hiểu, công trình đã khái quát về chủ nghĩa hiện thực huyền ảo nói chung và chỉ ra được phương thức cơ bản của yếu tố huyền ảo trong văn học. Ở công trình này, Đỗ Văn Hiểu dẫn lời nhà phê bình 3 Argentina Mansoor khi bàn luận về tác phẩm của nhà văn Mexico Rulfo đã nói: “huyền ảo trong tác phẩm của Rulfo được sinh ra từ sự ngang bằng của hai hệ thống giá trị văn hóa, tức là hai loại hiện thực (hàng ngày) và thần thoại” (Mansoor: Rulfo và chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Xem Chủ nghĩa vị lai, chủ nghĩa siêu thực, chủ nghĩa hiện thực huyền ảo, NXB Khoa học xã hội Trung Quốc, 1987, tr.448-449); Argentina Mansoor dẫn lời nhà văn Cuba Carpentier khi viết lời tựa cho cuốn Vương quốc của thế giới của mình đã không sử dụng “chủ nghĩa hiện thực huyền ảo” mà sử dụng “hiện thực thần kì” cho rằng: thần kì là sự đột biến của hiện thực (tức là kì tích), là sự biểu hiện đặc thù đối với hiện thực, là sự thể hiện kì diệu khác biệt, phi thường đối với tính phong phú của hiện thực, là cường điệu quy mô và trạng thái của hiện thực. Sự phát hiện hiện thực thần kì này mang đến cho người đọc sự hưng phấn tinh thần đến cực điểm (Mansoor: Rulfo và chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Xem Chủ nghĩa vị lai, chủ nghĩa siêu thực, chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. (NXB Khoa học xã hội Trung Quốc, 1987, tr.448-449). Sau đó, Đỗ Văn Hiểu đưa ra nhận định: Trong sáng tác, nó (chủ nghĩa hiện thực huyền ảo) kết hợp việc truy tìm hiện thực và hình tượng ảo, hoặc biến hiện thực thành thần thoại, hoặc biến hiện thực thành mộng ảo, mộng cảnh, hoặc trong cuộc sống hiện thực cấy ghép sự vật mang sắc thái mộng ảo làm tăng sức biểu hiện cho tác phẩm. Tất cả những điều này đều là đặt hiện thực vào trong vùng khách quan với hoàn cảnh và không khí huyền ảo, gia tăng miêu tả tường tận, nỗ lực khoác lên hiện thực cái áo huyền ảo kì quặc, nhưng từ đầu đến cuối không hề tổn hại đến bản chất của hiện thực [71]. Trong bài viết Về khái niệm cái kì ảo và văn học kì ảo trong nghiên cứu văn học, Lê Nguyên Long cũng nhận định: “Do vậy, ở những câu chuyện đó, thế giới ma quái hư ảo được tạo ra không hoàn toàn nhằm mục đích cuối cùng là hiệu ứng hoang mang trước sự rạn nứt của hiện thực mà chủ yếu chỉ là phương tiện để chuyển tải tư tưởng, bài học nhân sinh, đạo lí của cuộc đời” [72]. Có thể nói, những công trình, bài viết trên phần nào giúp người nghiên cứu có cái nhìn khái quát thế nào là huyền ảo và phương thức thể hiện của yếu tố huyền ảo trong văn học. 4 Bên cạnh đó, công trình Phương thức huyền thoại trong sáng tác văn học của Phùng Văn Tửu đã đề cập đến yếu tố huyền thoại như là một thủ pháp sáng tác. Nổi bật nhất khi bàn về yếu tố huyền ảo trong văn học là các công trình của Lê Huy Bắc. Trong Cái kì ảo và văn học huyễn ảo, tác giả đã đưa ra khái niệm “văn học huyễn ảo”, theo tác giả “văn học huyền ảo với mục đích nhằm bao quát cả một lịch sử sáng tạo văn chương, nơi xuất hiện sự đan cài của hai yếu tố thực và ảo mà hàm lượng bao giờ cũng nghiêng qua phần ảo” [4]. Ở đây, Lê Huy Bắc đồng nhất khái niệm “văn học kì ảo”, “văn học huyền ảo” và gọi tên là “văn học huyễn ảo”, tên gọi này chú trọng cái ảo ở các yếu tố. Và ở Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo và Gabriel Gárcia Márquez, Lê Huy Bắc chỉ ra đặc điểm của văn học huyễn ảo ở từng giai đoạn lịch sử văn học của thế giới: cổ đại - thế kỷ XIII: thần thoại, truyện cổ tích, thế kỷ XIV - XIX: văn học kì ảo, sau thế kỷ XX: văn học huyền ảo. Tiếp theo, tác giả đưa ra cảm giác thẩm mỹ ở người đọc do từng yếu tố đem lại: “huyền thoại”: sợ hãi, “kì ảo”: không sợ, “huyền ảo”: vừa sợ vừa không sợ. Đây là cơ sở để chúng tôi xác định yếu tố huyền ảo có trong truyện, ký Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX. Tiếp nối quan điểm của Lê Huy Bắc, bài viết Cái kì ảo trong văn học tiền hiện đại và cái huyền ảo trong văn học hậu hiện đại của Phan Tuấn Anh và luận văn Yếu tố kì ảo trong truyện ngắn Gárcia Márquez của Nguyễn Thành Trung có bàn đến sự phân biệt ba khái niệm: “huyền thoại” (myth), “kì ảo” (fantasy) và “huyền ảo” (magic). Các công trình này rất đáng quan tâm khi chúng tôi tìm hiểu đề tài. Ngoài ra, các công trình: luận văn Yếu tố huyền ảo trong truyện ngắn Mỹ Latinh (Khảo sát qua hai tác gia: Jorge Luis Borges và Gabriel Gárcia Márquez) hoặc công trình Những biểu hiện của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo trong văn học Nhật Bản đương đại của Lê Ngọc Phương, Yếu tố huyền ảo trong tác phẩm của Yasunari Kawabata và Gabriel Gárcia Márquez của Đào Thị Thu Hằng đã phần nào chỉ ra được những biểu hiện của yếu tố huyền ảo trong các tác phẩm của châu Mỹ Latin, Nhật Bản; trong đó, văn học châu Mỹ Latin là một điển hình của văn học thế giới về chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Về yếu tố huyền ảo trong văn học Việt Nam, vấn đề này có luận văn Khuynh hướng hiện thực huyền ảo trong tiểu thuyết Nguyễn Bình Phương của Nguyễn Thị Thu Huyền và bài viết Về một lối viết hiện thực huyền ảo Việt tính của Đỗ Quyên nhận 5 định về tác phẩm của Đỗ Ngọc Thạch. Các công trình trên phần nào cho thấy yếu tố huyền ảo là một phương thức thường gặp trong sáng tác văn học đương đại của các nền văn học, chưa có công trình nào bàn đến yếu tố huyền ảo trong văn học trung đại Việt Nam. 2.2. Về văn xuôi trung đại Việt Nam, nhiều công trình, bài viết nghiên cứu về vấn đề này chỉ ra đặc trưng của văn học trung đại Việt Nam như: Đặc trưng văn học trung đại Việt Nam của Lê Trí Viễn, Tư tưởng lý luận văn học cổ điển Việt Nam của Đoàn Lê Giang, Mấy vần đề thi pháp văn học trung đại Việt Nam của Trần Đình Sử. Trần Nho Thìn cũng rất quan tâm đến vấn đề văn học trung đại qua cách nhìn văn hóa: Văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn hóa hay gần hơn là đi tìm Thi pháp truyện ngắn trung đại Việt Nam. Nguyễn Đăng Na thì có Con đường giải mã văn học trung đại Việt Nam, Đặc điểm văn học Việt Nam trung đại - những vấn đề văn xuôi tự sự và hai công trình tuyển Văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại (Tập 1: Truyện ngắn, Tập 2: Ký). Đặc biệt, bàn về yếu tố kì ảo trong văn xuôi trung đại Việt Nam, Luận văn Yếu tố kì ảo trong văn xuôi trung đại (thế kỉ XV đến thế kỉ XIX) của Lê Thùy Dung phần nào đã đưa ra những đặc trưng về nội dung và nghệ thuật của yếu tố kì ảo trong văn xuôi trung đại. Trong những công trình trên, các tác giả đã chỉ ra được đặc trưng của văn học và văn xuôi trung đại Việt Nam nói chung, đôi chỗ có bàn về yếu tố kì ảo trong văn xuôi trung đại. Tuy nhiên, cho đến nay, chúng tôi cũng chưa tìm thấy công trình, bài viết nào trực tiếp bàn về yếu tố huyền ảo trong văn xuôi trung đại và trong truyện, ký Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX. 2.3. Về ba tác phẩm Tang thương ngẫu lục, Lan Trì kiến văn lục và Truyền kỳ tân phả, qua tìm hiểu, chúng tôi chỉ thấy những bài viết về từng tác phẩm riêng lẻ, phần lớn là những nhận định về giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm như: Lời giới thiệu tác phẩm của Trương Chính trong sách Tang thương ngẫu lục, Vũ Trinh và Kiến văn lục của Nguyễn Cẩm Thúy, luận văn Thế giới nghệ thuật trong Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm của Nguyễn Hữu Hòa Đây là những công trình, bài viết có bàn trực tiếp về các tác phẩm nhưng chưa có công trình, bài viết nào bàn về yếu tố huyền ảo trong ba tác phẩm. 6 Nhận định về giá trị của ba tác phẩm, có một số ý kiến của các nhà nghiên cứu như sau: Về Tang thương ngẫu lục, Nguyễn Phương Chi trong Từ điển Văn học (Bộ mới) có đánh giá: “Cuối cùng, là một số truyện ma quỷ, một số sự tích hoang đường, kì lạ. Đây chính là nét đặc sắc làm nên giá trị của sách. Bởi ở chỗ màu sắc hoang đường được vận dụng như thủ pháp nghệ thuật để ghi lại những hình ảnh của thời đại đầy biến động (Ma Đồng Xuân, Nội đạo tràng, Mẹ ranh càn sát)” [32, tr.1594]. Về Lan Trì kiến văn lục, Huyền Trai Ngô Hoàng khi viết đề tựa sách Kiến văn lục đã khẳng định: Lớn thì nhân vật quỷ thần, nhỏ thì cầm thú ngư trùng, những việc gì lạ mà mắt thấy tai nghe đều ghi lại. () Có nói đến việc quái dị nhưng không thoát ly đạo thường, có kể về điều biến hóa nhưng không mất đi lẽ chính, đại để là ngụ ý khuyên răn cảnh cáo sâu xa để người xem sau này thấy điều hay thì bắt chước, thấy điều dở thì phòng ngừa, thực có ích cho thế gian [60, tr.15-16]. Về Truyền kỳ tân phả, Trần Văn Giáp trong bài Giới thiệu và xác định giá trị Bích Câu kì ngộ có nhận xét: “Nhìn chung, cả sáu truyện trong Truyền kỳ tân phả đều là những câu chuyện về cuộc đời, về con người trong b