Một số kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng và an toàn các khoản tín dụng có bảo đảm của doanh nghiệp ngoài quốc doanh tại ngân hàng công thương Thanh Xuân

Ch­¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ b¶o ®¶m tiÒn vay 1.1. Kh¸i niÖm b¶o ®¶m tiÒn vay vµ biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay. 1.1.1. Kh¸i niÖm b¶o ®¶m tiÒn vay. B¶o ®¶m tiÒn vay lµ viÖc b¶o vÒ quyÒn lîi cña ng­êi cho vay d­a trªn c¬ së thÕ chÊp cÇm cè tµi s¶n thuéc së h÷u cña ng­êi ®i vay hoÆc b¶o l·nh cña bªn th­ ba. C¸c ng©n hµng vµ c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh¸c coi b¶o ®¶m tiÒn vay lµ nguån thu nî thø hai khi nguån thu nî thø nhÊt (c¸c l­u chuyÓn tiÒn tÖ) kh«ng thÓ thanh to¸n ®­îc nî. NÕu cho vay kinh doanh th× nguån thu nî thø nhÊt lµ tõ doanh thu thùc tÕ (cho vay ng¾n h¹n) hoÆc khÊu hao vµ lîi nhuËn (cho vay trung vµ dµi h¹n). Cßn trong cho vay tiªu dïng th× nguån thu nî thø nhÊt lµ c¸c kho¶n thu nhËp c¸c nh©n nh­ tiÒn l­¬ng, lîi tøc tõ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. TÊt c¶ c¸c nguån thu nî thø nhÊt ®Òu ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng l­u chuyÓn tiÒn tÖ cña ng­êi ®i vay. Thùc tÕ trong m«i tr­êng kinh doanh ®Çy biÕn ®éng vµ c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t th× cã thÓ cã nhiÒu lý do dÉn ®Õn nguån thu nî thø nhÊt kh«ng ®­îc thùc hiÖn, nÕu kh«ng cã nguån bæ sung tÊt yÕu th× TCTD sÏ gÆp rñi ro. ChÝnh v× thÕ, c¸c ng©n hµng th­êng yªu cÇu ng­êi vay ph¶i cã b¶o ®¶m cÇn thiÕt ®ã chÝnh lµ b¶o ®¶m tiÒn vay. 1.1.2. BiÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay. Theo Th«ng t­ 06/NHNN1 th× cã hai biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay: 1.1.2.1. Cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n. Theo lo¹i h×nh cho vay nµy, th× kh¸ch hµng kh«ng cÇn ph¶i cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n cho mãn vay cña m×nh, kh¸ch hµng th­êng lµ kh¸c truuyÒn thèng cã quan hÖ tÝn dông lµnh m¹nh cã uy tÝn víi ng©n hµng. Theo lo¹i h×nh cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n th× l¹i ®­îc chia thµnh 3 lo¹i nh­ sau: a) Cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n do TCTD lùa chän. Theo ph­¬ng thøc nµy, ng©n hµng chØ ¸p dông víi nh÷ng kh¸ch hµng lín cã uy tÝn vµ quan hÖ l©u n¨m víi ng©n hµng. Kh¸ch hµng cã nguån thu æn ®Þnh l­u chuyÓn tiÒn tÖ thuÇn d­¬ng th× c¸c ng©n hµng Ýt khi yªu cÇu kh¸ch hµng thuéc nhãm nµy cã b¶o ®¶m tiÒn vay. HiÖn nay nh÷ng Tæng c«ng ty 90, 91 c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm ¨n cã l·i th× Ýt hoÆc hiÕm khi ®­a ra biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay khi tiÕp cËn víi nguån vèn ng©n hµng v× hä cã dßng tiÒn th­êng xuyªn ra vµ vµo ng©n hµng víi sè l­îng lín. Ng©n hµng kh«ng yªu cÇu c¸c c¬ quan nµy cã b¶o ®¶m tiÒn vay v× viÖc thu hót kh¸ch hµng nhãm nµy lµ chiÕn l­îc cña c¸c ng©n hµng. b) Cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m theo chØ ®Þnh cña ChÝnh phñ. Khi cã chØ ®Þnh cña ChÝnh phñ hay nãi theo c¸ch kh¸c ®èi víi nh÷ng mãn vay ®­îc ChÝnh phñ b¶o l·nh th× møc ®é an toµn lµ rÊt cao nªn NH th­êng cho vay mµ kh«ng yªu cÇu cã tµi s¶n b¶o ®¶m. ChÝnh phñ lµ c¬ quan qu¶n lý cña ng©n hµng Trung ­¬ng mµ ng©n hµng Trung ­¬ng l¹i lµ c¬ quan qu¶n lý cña NHTM v× thÕ nh÷ng mãn vay cã ChÝnh phñ b¶o ®¶m lµ rÊt an toµn h¬n thÕ n÷a nã thÓ hiÖn quan hÖ cÊp trªn ®èi víi cÊp d­íi. c) Cho vay c¸ nh©n hé gia ®×nh nghÌo cã b¶o l·nh b»ng tÝn chÊp cña tæ chøc ®oµn thÓ. Lo¹i h×nh cho vay nµy ¸p dông phæ biÕn trong lÜnh vùc cho vay hé n«ng d©n. Trong ph¹m vi chuyªn ®Ò tèt nghiÖp nµy chóng ta kh«ng ®Ò cËp ®Õn lo¹i h×nh cho vay nµy. Cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh kh«ng ®­îc ¸p dông kh«ng réng r·i trong hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam do ®ã chóng ta sÏ kh«ng ®i s©u vµo vÊn ®Ò nµy mµ chØ ®iÓm qua c¸c lo¹i h×nh cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n mµ tËp trung vµo cho vay cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n. 1.1.2.2. Cho vay cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n. §èi víi lo¹i h×nh cho vay nµy kh¸ch hµng cÇn cã tµi s¶n thuéc së h÷u cña chÝnh m×nh ®Ó cÇm cè thÕ chÊp t¹i ng©n hµng hoÆc cã thÓ ®­îc b¶o l·nh b»ng tµi s¶n tõ bªn thø 3 hoÆc còng cã thÓ sö dông tµi s¶n tõ tiÒn vay ®Ó b¶o ®¶m cho mãn vay cña m×nh. Nãi chung bÊt kú tµi s¶n hay quyÒn vÒ tµi s¶n ®­îc giao dÞch mµ cã kh¶ n¨ng t¹o ra l­u chuyÓn tiÒn tÖ th× ®Òu ®­îc lµm b¶o ®¶m. Tuy nhiªn d­íi gãc ®é ng­êi cho vay tæ chøc tÝn dông sÏ xÐt cho vay nh÷ng mãn vay mµ b¶o ®¶m ph¶i cã ba ®Æc tr­ng. * Gi¸ trÞ b¶o ®¶m ph¶i lín h¬n nghÜa vô b¶o ®¶m. NghÜa vô ®­îc b¶o ®¶m gåm vèn gèc, l·i (kÓ c¶ l·i qu¸ h¹n) vµ c¸c chi phÝ kh¸c trõ tr­êng hîp c¸c bªn tho¶ thuËn l·i vµ c¸c chi phÝ kh«ng thuéc ph¹m vi b¶o ®¶m thùc hiÖn nghÜa vô. B¶o ®¶m tÝn dông kh«ng chØ mang ý nghÜa lµ nguån thu nî thø hai cña ng©n hµng mµ nã cßn cã ý nghÜa thóc giôc ng­êi ®i vay ph¶i tr¶ nî ®óng h¹n nÕu kh«ng tµi s¶n cña hä sÏ bÞ ph¸t m¹i ®ång nghÜa víi viÖc hä sÏ mÊt tµi s¶n. NÕu nh­ gi¸ trÞ cña b¶o ®¶m nhá h¬n nghÜa vô ®­îc b¶o ®¶m ng­êi ®i vay sÏ cã ®éng c¬ kh«ng tr¶ nî. §Æc tr­ng nµy ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ th«ng qua møc cho vay cña tæ chøc tÝn dông víi mét kh¸ch hµng cã b¶o ®¶m. Møc cho vay mµ tæ chøc tÝn dông x¸c ®Þnh th­êng chØ ®¹t tíi 70% gi¸ trÞ cña b¶o ®¶m. Ch¼ng h¹n nh­ nÕu gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt lµ 100 triÖu th× møc cho vay kh«ng v­ît qu¸ 70 triÖu. * Tµi s¶n ph¶i cã s½n thÞ tr­êng tiªu thô. §Æc tr­ng nµy thÓ hiÖn tÝnh láng cña tµi s¶n, møc ®é chuyÓn tµi s¶n thµnh tiÒn lµ nhanh hay chËm, dÔ dµng hay kh«ng dÔ dµng. Nh×n chung møc ®é thanh kho¶n cña tµi s¶n cã quan hÖ ®Õn lîi Ých cña ng­êi cho vay. Ng­êi cho vay khã chÊp nhËn tµi s¶n khã b¸n. Tµi s¶n cã møc ®é thanh kho¶n trung b×nh cã thÓ ®­îc chÊp nhËn nh­ng ph¶i tÝnh ®Õn chi phÝ do kÐo dµi thêi gian xö lý. * Cã ®Çy ®ñ c¬ së ph¸p lý ®Ó ng­êi cho vay cã quyÒn ­u tiªn vµ xö lý tµi s¶n. §Æc tr­ng nµy ph¶i thÓ hiÖn ®­îc c¸c mÆt sau: tµi s¶n së h÷u hîp ph¸p cña ng­êi ®i vay hoÆc ng­êi b¶o l·nh, ®­îc ph¸p luËt cho phÐp giao dÞch vµ cã ®ñ c¬ së ph¸p lý ®Ó ng©n hµng - chñ thÓ cho vay - ®­îc quyÒn ­u tiªn xö lý tµi s¶n nh»m thu nî khi ng­êi ®i vay kh«ng thanh to¸n ®óng h¹n. a) Cho vay b¶o ®¶m b»ng cÇm cè thÕ chÊp tµi s¶n cña kh¸ch hµng. a.1. Cho vay cÇm cè tµi s¶n cña kh¸ch hµng. CÇm cè tµi s¶n lµ viÖc bªn ®i vay giao tµi s¶n lµ ®éng s¶n thuéc së h÷u cña m×nh cho bªn cho vay ®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn nghÜa vô tr¶ nî. NÕu tµi s¶n cÇm cè cã ®¨ng ký quyÒn së h÷u th× c¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn bªn cÇm cè vÉn gi÷ tµi s¶n cÇm cè hoÆc giao cho bªn thø 3 gi÷. Nh÷ng tµi s¶n nÕu kh«ng cã ®¨ng ký quyÒn së h÷u th× nh÷ng tµi s¶n ®ã ph¶i chuyÓn cho bªn cho vay gi÷. Th«ng th­êng ng©n hµng th­êng cÇm cè hµng ho¸, giÊy tê cã gi¸ v× chóng dÔ dµng chuyÓn thµnh tiÒn mÆt ®Ó thanh to¸n ®ñ nî gèc l·i vµ l·i qu¸ h¹n cho ng©n hµng. §èi víi nh÷ng tµi s¶n cã ®¨ng ký quyÒn së h÷u th× tµi s¶n cã thÓ giao cho bªn cho vay hoÆc tho¶ thuËn ®Ó bªn ®i vay sö dông tµi s¶n nh­ng giÊy tê ®¨ng ký quyÒn së h÷u do ng©n hµng hoÆc bªn thø ba gi÷. Tµi s¶n cÇm cè lµ c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ, kim lo¹i quý, ®¸ quý th× ng©n hµng cÇn ph¶i thËn träng v× cã thÓ bÞ gi¶ m¹o. Ng©n hµng cÇn xem xÐt tÝnh hîp ph¸p cña c¬ së cÊp giÊy tê ®ã. Cho vay cÇm cè tµi s¶n lµ lo¹i h×nh cho vay thñ tôc ®¬n gi¶n vµ Ýt rñi ro. Ng©n hµng hiÖn nay th­êng chuéng lo¹i h×nh thøc cho vay nµy ®Æc biÖt lµ cÇm cè b»ng giÊy tê cã gi¸. a.2. Cho vay cã b¶o ®¶m b»ng thÕ chÊp tµi s¶n cña kh¸ch hµng. ThÕ chÊp tµi s¶n lµ viÖc bªn ®i vay dïng tµi s¶n lµ bÊt ®éng s¶n thuéc së h÷u cña m×nh hoÆc gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt hîp ph¸p ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn nghÜa vô víi bªn cho vay. Theo quy ®Þnh cña LuËt d©n sù vµ LuËt ®Êt ®ai th× cã hai lo¹i thÕ chÊp: thÕ chÊp bÊt ®éng s¶n vµ thÕ chÊp gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt. * ThÕ chÊp bÊt ®éng s¶n. BÊt ®éng s¶n lµ tµi s¶n kh«ng di dêi ®­îc (nhµ ë, c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh). Ngoµi ra cßn cã c¶ hoa lîi lîi tøc, kho¶n tiÒn b¶o hiÓm ph¸t sinh tõ bÊt ®éng s¶n thÕ chÊp. * ThÕ chÊp gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n do Nhµ n­íc thèng nhÊt qu¶n lý. Nhµ n­íc thùc hiÖn giao ®Êt hoÆc cho thuª ®Êt ®èi víi c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh, tæ chøc kinh tÕ sö dông æn ®Þnh l©u dµi. a.3. Cho vay cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n cña bªn b¶o l·nh. B¶o l·nh cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n lµ bªn b¶o l·nh ph¶i cã tµi s¶n ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh. ViÖc b¶o l·nh tµi s¶n ®­îc thùc hiÖn theo biÖn ph¸p cÇm cè hoÆc thÕ chÊp tµi s¶n. Thùc chÊt ®©y lµ h×nh thøc b¶o ®¶m kÐp nh»m ®Ò phßng khi ng­êi b¶o l·nh kh«ng thùc hiÖn ®­îc ®óng nghÜa vô th× ng©n hµng cã thÓ xö lý tµi s¶n kÌm theo b¶o l·nh. a.4. Cho vay cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n h×nh thµnh tõ vèn vay. H×nh thøc b¶o ®¶m nµy th­êng lµ thÕ chÊp tµi s¶n. Kh¸ch hµng ®­îc xÐt cho vay ph¶i lµ kh¸ch hµng cã uy tÝn, thêi h¹n cña kho¶n vay th­êng lµ trung dµi h¹n. Th«ng th­êng chØ nh÷ng doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh thùc sù cã uy tÝn míi ®­îc xÐt cho vay theo h×nh thøc nµy. 1.2. Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tiÒn vay, thñ tôc hîp ®ång b¶o ®¶m. 1.2.1. Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tiÒn vay. Tæ chøc tÝn dông lµ ng­êi ®­îc ra yªu cÇu b¶o ®¶m tiÒn vay ®èi víi kh¸ch hµng. Vµ khi thùc hiÖn cho vay mét mãn vay, tæ chøc tÝn dông ®­a ra bèn nguyªn t¾c b¶o ®¶m tiÒn vay sau: Thø nhÊt, tæ chøc tÝn dông quyÕt ®Þnh cho vay cã b¶o ®¶m hay kh«ng cã b¶o ®¶m do ®ã tæ chøc tÝn dông ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ quyÕt ®Þnh cña m×nh. Tæ chøc tÝn dông dùa trªn quan hÖ cña m×nh víi kh¸ch hµng ®Ó xem xÐt yªu cÇu cña m×nh víi kh¸ch hµng ®Ó xem xÐt cã yªu cÇu b¶o ®¶m hay kh«ng. NÕu tæ chøc tÝn dông tù thÊy kh¸ch hµng cã uy tÝn l©u n¨m, cã quan hÖ tÝn dông lµnh m¹nh th× cã thÓ cÊp tÝn dông mµ kh«ng yªu cÇu b¶o ®¶m. tæ chøc tÝn dông hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m cña m×nh. NÕu cã rñi ro th× tæ chøc tÝn dông ph¶i hoµn toµn tù c©n ®èi ®Ó gi¶m thiÓu ¶nh h­ëng xÊu ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh vµ cña toµn hÖ thèng. Thø hai, lµ khi cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n mµ bªn ®i vay vi ph¹m hîp ®ång tÝn dông hoÆc cã dÊu hiÖu vi ph¹m hîp ®ång tÝn dông th× tæ chøc tÝn dông yªu cÇu kh¸ch hµng ph¶i cã biÖn ph¸p b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n hoÆc thu nî tr­íc h¹n. Sau khi ph¸t tiÒn vay, tæ chøc tÝn dông tiÕn hµnh gi¸m s¸t tÝn dông. Gi¸m s¸t tÝn dông lµ ®¸nh gi¸ møc ®é chÊp hµnh hîp ®ång tÝn dông cña kh¸ch hµng. Trong qu¸ tr×nh gi¸m s¸t, tæ chøc tÝn dông mµ thÊy bÊt kú dÊu hiÖu rñi ro nµo th× ph¶i cã biÖn ph¸p nh¾c nhë hoÆc sö dông biÖn ph¸p m¹nh (nh­ nªu trªn) ®Ó ®¶m b¶o kho¶n tÝn dông ®ã an toµn cã chÊt l­îng. Thø ba, lµ tæ chøc tÝn dông cã quyÒn xö lý tµi s¶n b¶o ®¶m tiÒn vay nÕu kh¸ch hµng vay hoÆc bªn b¶o l·nh kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô theo cam kÕt. Tæ chøc tÝn dông cã quyÒn xö lý tµi s¶n b¶o ®¶m ®Ó thanh kho¶n cho kho¶n nî (gèc + l·i). Tæ chøc tÝn dông kh«ng ph¶i hái ý kiÕn cña chñ tµi s¶n v× tæ chøc tÝn dông ®­îc phÐp lµm nh­ thÕ lµ do ®iÒu kho¶n ®ã ®· ®­îc ghi trong hîp ®ång b¶o ®¶m vµ ®­îc quy ®Þnh trong LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông vµ ®­îc ChÝnh phñ cho phÐp xö lý theo N§178. Thø t­, sau khi ®· xö lý b¶o ®¶m tiÒn vay, nÕu kh¸ch hµng vay hoÆc bªn b¶o l·nh ch­a thùc hiÖn ®óng nghÜa vô tr¶ nî th× kh¸ch hµng hoÆc bªn b¶o l·nh cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn ®óng nghÜa vô tr¶ nî ®· cam kÕt. §iÒu nµy x¶y ra khi sè tiÒn thu ®­îc tõ xö lý tµi s¶n ®¶m b¶o ch­a ®ñ ®Ó thanh to¸n nî vay. Trong tr­êng hîp nµy tæ chøc tÝn dông vÉn cã quyÒn truy ®ßi ng­êi ®i vay sè cßn thiÕu hoÆc yªu cÇu ng­êi b¶o l·nh thùc hiÖn nghÜa vô b¶o ®¶m. 1.2.2. Thñ tôc hîp ®ång b¶o ®¶m. 1.2.2.1. Hîp ®ång b¶o ®¶m. KÌm theo víi hîp ®ång tÝn dông th× cã mét hîp ®ång rÊt quan träng ®ã lµ hîp ®ång b¶o ®¶m. Hîp ®ång b¶o ®¶m xÐt vÒ nguyªn t¾c th× ph¶i lËp thµnh hîp ®ång riªng, nh­ng còng cã tr­êng hîp kh«ng cÇn ph¶i lËp thµnh mét hîp ®ång riªng mµ chØ ghi chung vµo hîp ®ång tÝn dông. Ch¼ng h¹n ë hÖ thèng Ng©n hµng c«ng th­¬ng th× viÖc cÇm cè tµi s¶n lµ giÊy tê cã gi¸ th× gi¸m ®èc chi nh¸nh cã thÓ xem xÐt kh«ng cÇn lËp hîp ®ång cÇm cè riªng mµ cã thÓ ghi chung vµo hîp ®ång tÝn dông (C«ng v¨n 1472/CV - NHCT5) Tuy nhiªn ®èi víi tr­êng hîp thÕ chÊp (thÕ chÊp gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt) vµ b¶o l·nh th× b¾t buéc ph¶i lËp hîp ®ång b¶o l·nh riªng, thµnh v¨n b¶n riªng. 1.2.2.2. ViÖc c«ng chøng vµ ®¨ng ký giao dÞch b¶o ®¶m. ViÖc c«ng chøng hay kh«ng c«ng chøng tµi s¶n b¶o ®¶m lµ do c¸c bªn tho¶ thuËn víi nhau. ViÖc giao dÞch b¶o ®¶m cã ph¶i ®¨ng ký hay kh«ng ®­îc quy ®Þnh t¹i nghÞ ®Þnh 08/N§-CP. Th«ng th­êng c¸c lo¹i h×nh cho vay b»ng h×nh thøc cÇm cè chøng kho¸n Ýt khi ®ßi hái ph¶i cã ®¨ng ký, v× b¶n th©n chøng kho¸n ghi danh, kh«ng ghi danh ®Òu cã tªn sè tiÒn vµ ®­îc ghi trong hîp ®ång tÝn dông. Tuy vËy, nh­ng tr­êng hîp sau ®©y ph¸p luËt quy ®Þnh b¾t buéc ph¶i ®¨ng ký tµi s¶n b¶o ®¶m ®ã lµ: c¸c tµi s¶n mµ ph¸p luËt quy ®Þnh ph¶i ®¨ng ký quyÒn së h÷u, tµi s¶n b¶o ®¶m giao cho bªn thÕ chÊp hoÆc ng­êi thø ba gi÷ tµi s¶n b¶o ®¶m thùc hiÖn nhiÒu nghÜa vô (NghÞ ®Þnh 08/2000/N§-ChÝnh phñ vÒ ®¨ng ký giao dÞch b¶o ®¶m). Trong hÖ thèng Ng©n hµng c«ng th­¬ng th× theo tinh thÇn C«ng v¨n 1219/NHCT5 th× Ng©n hµng c«ng th­¬ng giao cho c¸c chi nh¸nh xem xÐt tho¶ thuËn víi kh¸ch hµng cã chøng thùc tµi s¶n hay kh«ng. §èi víi tµi s¶n lµ gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt th× viÖc ®¨ng ký giao dÞch ®­îc thùc hiÖn t¹i Së §Þa chÝnh nhµ ®Êt tØnh hoÆc thµnh phè n¬i ng©n hµng cã giao dÞch víi kh¸ch hµng. 1.2.2.3. ViÖc chuyÓn giao tµi s¶n b¶o ®¶m. §èi víi tµi s¶n cÇm cè lµ chøng kho¸n, giÊy tê cã gi¸ th× sau khi hîp ®ång tÝn dông ®­îc ®¨ng ký th× c¸c chøng tõ ®ã sÏ chuyÓn cho ng©n hµng b¶o qu¶n. Bªn ®i vay ®­îc ng©n hµng gi¶i ng©n. §èi víi tµi s¶n cÇm cè lµ m¸y mãc thiÕt bÞ kh«ng g¾n liÒn víi nhµ x­ëng ®Êt ®ai (®éng s¶n) mµ l¹i còng kh«ng cã chøng nhËn quyÒn së h÷u th× theo Th«ng t­ liªn tÞch 12/2000/TTLT-NGNN-BTP-BTC-TC§C quy ®Þnh: nÕu tæ chøc tÝn dông nhËn cÇm cè th× doanh nghiÖp ph¶i cã giÊy chøng minh tµi s¶n ®ã thuéc quyÒn së h÷u hîp ph¸p hoÆc quyÒn qu¶n lý sö dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ ph¶i giao cho tæ chøc tÝn dông gi÷ b¶n chÝnh giÊy tê nµy. Khi c¬ quan ®¨ng ký quèc gia thµnh lËp sÏ tiÕn hµnh viÖc ®¨ng ký giao dÞch theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. C¸c giÊy tê chøng nhËn quyÒn së h÷u hîp ph¸p cña chñ tµi s¶n víi tµi s¶n lµ hîp ®ång mua b¸n cho tÆng tµi s¶n, hîp ®ång theo quy ®Þnh cña Bé Tµi chÝnh, chøng tõ nép tiÒn, v¨n b¶n giao tµi s¶n, biªn b¶n nghiÖm thu c«ng tr×nh vµ c¸c giÊy tê kh¸c kÌm theo. §èi víi tµi s¶n thÕ chÊp kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt th× tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn nh­ ®èi víi tµi s¶n cÇm cè. Cßn ®èi víi tµi s¶n thÕ chÊp lµ gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt th× tæ chøc tÝn dông gi÷ b¶n chÝnh giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt ®Ó tr¸nh tr­êng hîp kh¸ch hµng sö dông mét tµi s¶n thÕ chÊp cho nhiÒu mãn vay t¹i nhiÒu tæ chøc tÝn dông mµ tæng gi¸ trÞ tµi s¶n l¹i nhá h¬n tæng gi¸ trÞ nghÜa vô.(HiÖn nay theo NghÞ ®Þnh 178 th× mét tµi s¶n chØ ®­îc thÕ chÊp t¹i mét TCTD) 1.2.2.4 §Þnh gi¸ tµi s¶n b¶o ®¶m. VÒ nguyªn t¾c, viÖc ®Þnh gi¸ tµi s¶n b¶o ®¶m ph¶i theo gi¸ thÞ tr­êng. NÕu ®Þnh gi¸ cao h¬n thÞ tr­êng cã thÓ dÉn ®Õn khi ph¸t m·i tµi s¶n (hoÆc chuyÓn quyÒn së h÷u cho ng©n hµng) trong tr­êng hîp kh¸ch hµng kh«ng tr¶ nî, Ng©n hµng kh«ng thu håi ®ñ nî gèc l·i vµ chi phÝ kh¸c. NÕu ®Þnh gi¸ thÊp h¬n gi¸ thÞ tr­êng sÏ ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ®¸p øng nhu cÇu vèn cho kh¸ch hµng vµ lµm suy yÕu tÝnh c¹nh tranh cña ng©n hµng. ViÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tµi s¶n b¶o ®¶m ph¶i ®­îc thùc hiÖn t¹i thêi ®iÓm ký kÕt hîp ®ång b¶o ®¶m, viÖc x¸c ®Þnh nµy chØ lµm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh møc cho vay cña tæ chøc tÝn dông chø kh«ng ¸p dông khi xö lý tµi s¶n ®Ó thu håi nî. ViÖc x¸c ®Þnh ph¶i ®­îc lËp thµnh v¨n b¶n kÌm theo hîp ®ång b¶o ®¶m. ViÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt lµ vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p. §ã lµ do trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n do Nhµ n­íc thèng nhÊt qu¶n lý nh­ng ph¸p luËt cho phÐp ng­êi sö dông ®Êt do Nhµ n­íc giao hoÆc cho thuª ®­îc quyÒn thÕ chÊp. Do ®ã, khi nhËn b¶o ®¶m ng©n hµng ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt vµ gi¸ trÞ cña hîp ®ång thuª ®Êt. HiÖn nay gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt cã 2 lo¹i gi¸ kh¸c nhau ®ã lµ gi¸ thÞ tr­êng vµ gi¸ theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. Khi x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tµi s¶n b¶o ®¶m, tæ chøc tÝn dông cÇn xem xÐt trªn c¬ së gi¸ thÞ tr­êng cã sù tham kh¶o møc gi¸ quy ®inh cña Nhµ n­íc. Hai lo¹i gi¸ nµy th­êng kh«ng khíp nhau, møc gi¸ thÞ tr­êng th­êng cao h¬n møc gi¸ do Nhµ n­íc quy ®Þnh rÊt nhiÒu. §©y chÝnh lµ ®iÓm bÊt cËp khi xÐt cÊp tÝn dông cho mãn vay cã b¶o ®¶m b»ng gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt. §èi víi ®Êt do Nhµ n­íc cho thuª, gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tiÒn thuª ®· tr¶ cho Nhµ n­íc sau khi trõ ®i tiÒn thuª ®· tr¶ cho thêi gian ®· sö dông vµ céng thªm tiÒn ®Òn bï thiÖt h¹i khi ®­îc Nhµ n­íc cho thuª ®Êt nÕu cã. §èi víi tµi s¶n b¶o ®¶m kh«ng ph¶i gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt th× c¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn vÒ gi¸ trÞ cña tµi s¶n hoÆc thuª tæ chøc t­ vÊn cã chuyªn m«n x¸c ®Þnh gi¸ trÞ trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ tr­êng t¹i thêi ®iÓm x¸c ®Þnh cã tham kh¶o gi¸ quy ®Þnh cña Nhµ n­íc gi¸ trÞ cßn l¹i trªn sæ s¸ch vµ c¸c yÕu tè kh¸c vÒ gi¸. ViÖc ®Þnh gi¸ tµi s¶n b¶o ®¶m lµ vÊn ®Ò phøc t¹p. V× vËy ®Ó ®Þnh gi¸ chÝnh x¸c ph¶i tæ chøc theo h­íng chuyªn m«n ho¸ vÒ nghiÖp vô ®Þnh gi¸ tµi s¶n b¶o ®¶m. §èi víi mãn vay lín th× chi nh¸nh ng©n hµng ph¶i thµnh lËp tæ thÈm ®Þnh. Theo hÖ thèng ng©n hµng c«ng th­¬ng th× ®èi víi mét mèn vay lín b¾t buéc ph¶i lËp tæ thÈm ®Þnh tµi s¶n b¶o ®¶m bao gåm nh÷ng thµnh viªn sau: 1 ®ång chÝ trong ban gi¸m ®èc chi nh¸nh. 1 ®ång chÝ tr­ëng hoÆc phã phßng kinh doanh. 2 c¸n bé phßng kinh doanh. Trong tr­êng hîp møc cho vay h¬n 100 triÖu th× chi nh¸nh xem xÐt quyÕt ®Þnh lËp hay kh«ng lËp tæ thÈm ®Þnh tµi s¶n b¶o ®¶m phï hîp víi thùc tÕ t¹i chi nh¸nh nh­ viÖc x¸c lËp ph¶i lËp thµnh v¨n b¶n. (C«ng v¨n 1219 vµ 1472/CV-NHCT5) Së dÜ ph¶i quy ®Þnh nh­ trªn v× nÕu ®Þa bµn cña ng©n hµng kh¸c nhau sÏ ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng kho¶n tÝn dông. Ch¼ng h¹n ë ®Þa bµn thµnh phè th× mãn vay < 100 triÖu ta kh«ng cÇn ph¶i ph¶i lËp tæ thÈm ®Þnh nh­ng nÕu ng©n hµng vµ kh¸ch hµng ë ®Þa bµn n«ng th«n th× mãn vay gÇn 100 triÖu ph¶i thµnh lËp tæ thÈm ®Þnh tµi s¶n b¶o ®¶m. 1.3. Xö lý tµi s¶n b¶o ®¶m. 1.3.1. Tr­êng hîp kh¸ch hµng ph¶i tr¶ nî ®óng h¹n vµ ®Çy ®ñ. §èi víi ng©n hµng víi t­ c¸ch lµ chñ nî viÖc xö lý tµi s¶n b¶o ®¶m ph¶i ®¶m b¶o tho¶ m·n tèt nhÊt hai yªu cÇu sau: - Sè tiÒn thanh to¸n lµ gi¸ b¸n sau khi ®· trõ hÕt chi phÝ ph¶i ë møc gi¸ b¸n s¸t gi¸ thÞ tr­êng ë thêi ®iÓm tèt nhÊt víi chi phÝ thÊp nhÊt. - Thêi gian xö lý tµi s¶n: CÇn ph¶i xö lý nhanh tµi s¶n nÕu sö lý chËm sÏ g©y thiÖt h¹i cho ng©n hµng v× hai lý do sau: Ng©n hµng kh«ng thu ®­îc l·i tiÒn vay trong khi vÉn ph¶i tr¶ l·i tiÒn göi do vèn bÞ ®ãng b¨ng KÐo dµi thêi gian g©y tèn kÐm chi phÝ vµ gi¶m gi¸ trÞ tù nhiªn cña tµi s¶n. Hîp ®ång b¶o ®¶m kh«ng cã thêi h¹n riªng mµ thêi h¹n cña nã phô thuéc vµo hîp ®ång tÝn dông. §iÒu nµy nghÜa lµ khi ng­êi ®i vay thùc hiÖn ®Çy ®ñ nghÜa vô tr¶ nî ®­îc ®¶m b¶o b»ng tµi s¶n th× thêi h¹n thÕ chÊp chÊm døt. Sau khi ng­êi ®i vay tr¶ hÕt nî (vèn gèc + l·i) ng©n hµng sÏ tr¶ l¹i giÊy chøng nhËn së h÷u tµi s¶n thÕ chÊp cho ng­êi vay vµ lËp giÊy x¸c nhËn gi¶i to¶ tµi s¶n b¶o ®¶m göi ®Õn c¬ quan ®¬n vÞ cã liªn quan. 1.3.2. Tr­êng hîp kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®­îc nî khi ®Õn h¹n. Trong tr­êng hîp nµy ng©n hµng xem xÐt liÖu t×nh h×nh tµi chÝnh cña kh¸ch hµng cã thÓ ®­îc c¶i thiÖn theo h­íng tèt hay kh«ng. NÕu ®­îc, th× c¸c biÖn ph¸p xö lý tµi s¶n b¶o ®¶m ch­a cÇn ph¶i ¸p dông, ng©n hµng tæ chøc t­ vÊn lËp gi¶i ph¸p ng¨n ngõa kho¶n nî xÊu, vµ tiÕp tôc theo dâi. NÕu nh­ biÖn ph¸p nµy ®­îc thùc hiÖn vµ thµnh c«ng th× ng©n hµng võa gióp cho kh¸ch hµng vµ còng lµ gióp cho m×nh. Ng©n hµng kh«ng ph¶i bao giê còng thµnh c«ng trong viÖc gióp kh¸ch hµng v× nh­ thÕ ng©n hµng chÞu thiÖt v× vèn bÞ ®ãng b¨ng. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p mµ ng©n hµng ¸p dông ®ã lµ tiÕn hµnh xö lý b¶o ®¶m tiÒn vay. 1.3.2.1. Xö lý tµi s¶n cÇm cè. a. Xö lý tµi s¶n tµi chÝnh vµ c¸c quyÒn vÒ tµi s¶n. Tµi s¶n tµi chÝnh lµ c¸c giÊy tê cã gi¸, tiÒn göi hoÆc tiÒn ký quü t¹i c¸c tæ chøc tÝn dông, c¸c quyÒn vÒ tµi s¶n nh­ c¸c kho¶n ph¶i thu trong th­¬ng m¹i, nhËn thÇu x©y dùng. Th«ng th­êng tµi s¶n tµi chÝnh do ng©n hµng n¾m gi÷, khi buéc ph¶i xö lý th× ng©n hµng dùa vµo nh÷ng tho¶ thuËn trong hîp ®ång tÝn dông ®Ó xö lý tµi s¶n tµi chÝnh ®ã ®Ó thu nî cho ng©n hµng. §èi víi tµi s¶n tµi chÝnh, ng©n hµng cã thÓ xö lý theo mét sè c¸ch sau: a.1. Ký hËu bá trèng c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ b»ng tiÒn. §iÒu nµy ®­îc ¸p dông víi nh÷ng lo¹i giÊy tê cã gi¸ cã thÓ ký hiÖu ®­îc khi nhËn cÇm cè ng©n hµng yªu cÇu kh¸ch hµng ký hiÖu bá trèng tªn ng­êi thô h­ëng. Kh¸ch hµng mµ kh«ng tr¶ ®­îc nî, ng©n hµng sÏ tù ®éng ®iÒn tªn m×nh vµo chç tªn ng­êi thô h­ëng ®Ó ®­îc quyÒn nhËn sè tiÒn tõ tµi s¶n nµy. NÕu tµi s¶n