Một số vấn đề vế lãi suất và thực trạng điều hành lãi suất tại Việt Nam

lêi më ®Çu L·i suÊt lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p, nã võa lµ c«ng cô hÕt søc quan träng vµ nh¹y c¶m trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, võa lµ gi¸ c¶ sö dông vèn cña ho¹t ®éng tÝn dông. V× vËy, nã cã t¸c ®éng to lín ®èi víi viÖc t¨ng hay gi¶m khèi l­îng tiÒn l­u th«ng, thu hÑp hay më réng tÝn dông t¹o thuËn lîi hay khã kh¨n cho ho¹t ®éng ng©n hµng. Vai trß cña l·i suÊt ngµy cµng trë nªn quan träng trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Æc biÖt trong giai ®o¹n ®Êt n­íc tiÕn hµnh c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §èi víi ViÖt Nam, l·i suÊt lu«n lu«n lµ mét trong nh÷ng mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ, c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ vµ c¸c tÇng líp d©n c­. trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµ nh÷ng tµi liÖu thu thËp ®­îc còng nh­ nh÷ng hiÓu biÕt thùc tÕ cu¶ m×nh, em chän nghiªn cøu ®Ì tµi: “Một số vấn đề vế lãi suất và thực trạng điều hành lãi suất ở Việt Nam ” I-/ Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ l·i suÊt: 1-/ Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi tøc: Nh÷ng ng­êi cã vèn tiÒn tÖ nhµn rçi nh­ng ch­a cã nhu cÇu tiªu dïng, ®Çu t­ th× hä cã thÓ cho ng­êi kh¸c vay sö dông sè vèn nµy. tÊt nhiªn hä vÉn lµ ng­êi së h÷u sè vèn nµy. Nh÷ng ng­êi®i vay sau khi chÊp nhËn mét c¬ chÕ nµo ®ã cña ng­êi cho vay ®Æt ra, th× hä ®îc vay vèn. ng­êi ®i vay cã toµn quyÒn sö dông sè vèn nµy trong thêi gian ®· tho¶ thuËn. tuy nhiªn hä kh«ng ph¶i lµ ng­êi së h÷u sè vèn trªn. Nh­ vËy, trong quan hÖ tÝn dông, quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông vèn ®· t¸ch rêi víi nhau. Do ®ã ®Ó ®¶m b¶o an toµn vèn cña m×nh, ng­êi cho vay ph¶i “rµng buéc” ng­êi ®i vay b»ng nh÷ng c¬ chÕ tÝn dông hÕt søc nghiªm ngÆt. Ng­êi ®i vay sö dông vèn vµo môc ®Ých kinh doanh-s¶n suÊt, lîi nhuËn ®­îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh nµytÊt yÕu ®­îc ph©n chia theo mét tû lÖ tho¶ ®¸ng gi÷a ng­¬× ®i vay vµ ng­êi cho vay, t­¬ng øng víi nguån vèn bá vµo s¶n suÊt kinh doanh. PhÇn lîi nhuËn dµnh cho ng­êi cho vay ®­îc gäi lµ lîi tøc. Nh­ vËy vÒ b¶n chÊt, lîi tøc lµ mét phÇn cña lîi nhuËn ®­îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n suÊt mµ ng­êi ®i vay ph¶i nh­îng l¹i cho ng­êi cho vay theo tû lÖ vèn ®· ®­îc sö dông. VÒ sè l­îng lîi tøc ®­îc xem xÐt tõ hai phÝa: · VÒ phÝa ng­êi ®i vay, lîi tøc lµ sè tiÒn ngoµi phµn vèn, mµ ng­êi ®i vay ph¶i tr¶ cho ng­êi cho vay sau mét thêi gian sö dông tiÒn vay · VÒ phÝa ng­êi cho vay, lîi tøc lµ kho¶n chªnh lÖch t¨ng thªm gi÷a sè tiÒn thu vÒ vµ sè tiÒn ph¸t ra ban ®Çu, mµ ng­êi së h÷u vèn thu ®­îc sau mét thêi gian cho vay nhÊt ®Þnh. NÕu vèn ®­îc coi nh­ lµ mét lo¹i hµng ho¸, cã thÓ mua b¸n trªn thÞ tr­êng vèn, th× lîi tøc chÝnh lµ gi¸ c¶ ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh mua b¸n vèn trªn thÞ tr­êng. gi¸ c¶ nµy còng lªn xuèng theo quan hÖ cung cÇu cña vèn, nh­ng kh¸c víi gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ th«ng th­êng :ph¶n ¸nh vµ xoay xung quanh gi¸ trÞ cña chóng. Gi¸ c¶ cña vèn hoµn toµn kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc gi¸ trÞ cña vèn. Nã chØ b»ng mét phÇn rÊt nhá so víi gi¸ trÞ cña vèn. ChÝnh v× thÕgi¸ c¶ cña vèn ®­îc coi lµ mét lo¹i gi¸ c¶ ®Ëc biÖt Trªn thùc tÕ, nÕu chØ xem xÐtvÒ sè l­îng, th× lîi tøc ch­a ph¶n ¸nh ®­îchiÖu qu¶ cña sè vèn cho vay ph¸t ra. V× vËy, trong kinh doanh tiÒn tÖ, l¬i tøc lu«n lu«n ®­îc so s¸nh víi sè vèn cho vay ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng sinh lêi cña tõng lo¹i vèn cho vay trªn thÞ tr­êng. chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ nµy chÝnh lµ l·i suÊt tÝn dông. 2-/ Kh¸i niÖm vÒ l·i suÊt tÝn dông: Mét trong nh÷ng ®Æc tr­ng cña tÝn dông lµ sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh ng­êi sö dông ph¶i hoµn tr¶ cho ng­êi chuyÓn nh­îng mét l­îng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ ban ®Çu. phµn gi¸ trÞ lín h¬n chÝnh lµ lîi tøc tÝn dông. Lîi tøc tÝn dông chÝnh lµ phÇn ng­êi ®i vay ph¶i tr¶ cho ng­êi cho vay. Lîi tøc tÝn dông ®­îc coi nh­ lµ mét h×nh th¸i bÝ Èn cña gi¸ c¶ vèn vay, v× nã ph¶i tr¶ cho gi¸ trÞ sö dông cña vèn vay(®ã chÝnh lµ kh¶ n¨ng ®Çu t­ sinh lêi hoÆc ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng). Lîi tøc tÝn dông còng biÕn ®éng theo quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng vèn nh­ gi¸ c¶ hµng ho¸ th«ng th­êng. Nh­ng lîi tøc tÝn dôngchØ lµ h×nh th¸i bÝ Èn cña gi¸ c¶ vènvay mµ theo møc ®ã lµ h×nh th¸i gi¸ c¶ phi lý, v× nã chØ ph¶i tr¶ cho gi¸ trÞ sö dông mµ kh«ng ph¶i lµ quyÒn së h÷u còng kh«ng phØ quyÒn sö dông vÜnh viÔnmµ chØ lµ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh h¬n n÷a lîi tøc tÝn dông còng kh«ng ph¶i lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ vèn vay nh­ gi¸ c¶ hµng ho¸ th«ng th­êng mµ nã ®éc lËp t­¬ng ®èi hay nhá h¬nnhiÒu so víi gi¸ trÞ vèn vay. Lîi tøc tÝn dông lµ sè tuyÖt ®èi nªn ®Ó biÓu hiÖn mét c¸ch tæng qu¸t vÒ lîi tøc tÝn dông ng­êi ta sö dông chØ tiªu t­¬ng ®èi lµ l·i suÊt tÝn dông. L·i suÊt tÝn dông lµ tû lÖ %gi÷a sè tiÒn mµ ng­êi ®i vay ph¶i tr¶ cho ng­êi cho vay (lîi tøc) trªn tæng sè tiÒn vay sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh sö dông sè tiÒn vay ®ã. L·i suÊt tÝn dông cã thÓ ®­îc tÝnh theo th¸ng hoÆc n¨m ( ë viÖt n¨m th­êng c«ng bè theo th¸ng cßn hÇu hÕt c¸c n­íc c«ng bè theo n¨m). Tuú theo tõng h×nh thøc tÝn dông mµ ng­êi ta ph©n biÖt l·i suÊt tÝn dông thµnh c¸c lo¹i kh¸c nhau víi nh÷ng qui ®Þng cô thÓ kh¸c nhau. L·i suÊt tÝn dông th­¬ng m¹i tÝnh trªn c¬ së gi¸ gi÷a viÖc tr¶ tiÒn ngay víi viÖc kÐo dµi thêi gian tr¶ tiÒn. ng­êi ta th«ng b¸o cho ng­êi mua biÕt cã thÓ mua chÞu hoÆc tr¶ tiÒn ngay vµ nÐu tr¶ tiÒn ngay cã thÓ gi¶m gi¸ 2%. L·i suÊt tÝn dông nhµ n­íc chÝnh lµ l·i suÊt c¸c tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu theo c«ng bè khi nhµ n­íc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu tÝn phiÕu. l·i suÊt nµy cã thÓ cè ®Þnh trong suèt thêi gian vay. VÝ dô: lo¹i tÝn phiÕu cã thêi h¹n 3 n¨m l·i suÊt 6% th× trong suèt thêi h¹n 3 n¨m ng­êi mua tÝn phiÕu ®ùc h­ëng l·i suÊt 6%/n¨m. l·i suÊt còng cã thÓ biÕn ®æi. vÝ dô còng lo¹i tÝn phiÕu 3 n¨m n¨m ®µu c«ng bè hay ghi trªn mÆt phiÕu cßn n¨m thø 2 n¨m thø 3 sÏ ®iÌu chØnh theo t×nh h×nh cô thÓ cña nh÷ng n¨m ®ã (cã thÓ lªn hoÆc xuèng theo thÞ tr­êng). Trong thùc tÕ l·i suÊt ®­îc quan niÖm thèng nhÊt lµ: “L·i suÊt tÝn dông lµ tû lÖ phÇn tr¨m so s¸nh gi÷a sè lîi tøc thu ®­îc víi sè tiÒn bá ra cho vay trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh”. Trong ®ã lîi tøc tÝn dông lµ sè tiÒn ng­êi ®i vay ph¶i tr¶ cho ng­êi cho vay ngoµi phÇn vèn gèc sau mét thêi gian sö dông tiÒn vay, hay nãi c¸ch kh¸c ®ã chÝnh lµ phÇn gi¸ trÞ t¨ng thªm so víi phÇn vèn gèc mµ ng­êi cho vay thu ®­îc sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh. L·i suÊt tÝn dông lµ mét chØ tiªu ®Æc biÖt ®¸nh gi¸ møc ®é lîi tøc coa hay thÊp kh¸c nhau. 3-/ Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh l·i suÊt: Nh÷ng nguyªn t¾c x¸c ®Þnh l·i suÊt h×nh thµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng: 3.1. C¨n cø vµo quan hÖ cung-cÇu tiÒn vay: - Cung tiÒn vay chÞu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè: + Møc thu nhËp: sù gia t¨ng thu nhËp trong nÒn kinh tÕ sÏ lµm t¨ng c¸c kho¶n tiÒn d­ thõa ngoµi chi tiªu dÉn ®Õn sù t¨ng lªn cña cung tiÒn vay qua ®ã kÐo l·i suÊt h¹ xuèng. + Møc l¹m ph¸t: sù gia t¨ng l¹m ph¸t lµm cho gi¸ trÞ thùc tÕ cña c¸c kho¶n tiÒn gi¶m xuèng lµm cho gi¸ trÞ c¸c kho¶n tiÒn thu vÒ khi cho vay gi¶m, cung tiÒn gi¶m, ®¶y l·i suÊt t¨ng lªn. + Møc rñi ro cña viÖc cho vay: khi møc rñi ro trong cho vay t¨ng lªn, lµm gi¶m bít viÖc cho vay, cung vÒ tiÒn vay gi¶m ®Èy l·i suÊt lªn cao. - Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn cÇu tiÒn vay: + Møc lîi tøc dù tÝnh cña c¸c c¬ héi ®Çu t­: Khi møc lîi tøc nµy t¨ng lµm t¨ng nhu cÇu vÒ vèn ®µu t­, cÇu tiÒn vay t¨ng ®Èy l·i lªn suÊt lªn cao. + Møc l¹m ph¸t: Sù gia t¨ng l¹m ph¸t lµm gi¶m chi phÝ thùc tÕ cña viÖc sö dông tiÒn vay, cÇu vÒ tiÒn vayt¨ng ®Èy l·i suÊt lªn cao. + Møc béi chi ng©n s¸ch nhµ n­íc: ng©n s¸ch nhµ n­íc béi chi lµm t¨ng cÇu tiÒn vay dÉn ®Õn l·i suÊt t¨ng. Khi cung tiÒn vay nhá h¬n cÇu tiÒn vay th× l·i suÊt t¨ng vµ ng­îc l¹i. Khi cung tiÒn vay b»ng cÇu tiÒn vay th× l·i suÊt æn ®Þnh. 3.2. C¨n cø vµo thêi h¹n cho vay: L·i suÊt tÝn dông ng¾n h¹n< l·i suÊt tÝn dông trung h¹n 3.3. C¨n cø vµo c¬ chÕ l·i suÊt d­¬ng: Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n < Tû lÖ l¹m ph¸t b×nh qu©n < L·i suÊt huy ®éng vèn b×nh qu©n < L·i suÊt cho vay b×nh qu©n 4-/ C¸c lo¹i l·i suÊt tÝn dông: Trªn thÞ tr­êng vèn ë c¸c n­íc, th«ng th­êng cã c¸c lo¹i l·i suÊt sau ®©y: 4.1. L·i suÊt c¬ b¶n: Lµ l·i suÊt do NHT¦ c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc Ên ®Þnh l·i suÊt kinh doanh. 4.2. L·i suÊt sµn vµ l·i suÊt trÇn: Lµ l·i suÊt thÊp nhÊt vµ cao nhÊt trong mét khung l·i suÊt nµo ®ã, mµ NHT¦ Ên ®Þnh cho c¸c NHTM, hoÆc do c¸c NHTM qui ®Þnh trong hÖ thèng cña nã, nh»m thèng nhÊt c¸c ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. 4.3. L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu: Lµ l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n mµ NHT¦ dµnh cho c¸c NHTM, trong tr­êng hîp cÊp vèn cho chóng th«ng qua nghiÖp vô t¸i chiÕt khÊu th­¬ng phiÕu vµ giÊy tê cã gi¸. L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ l·i suÊt cña c¸c NHTM ®Î tõ ®ã chóng Ên ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu vµ l·i suÊt cho vay kh¸c trong khung l·i suÊt ®­îc phÐp. 4.4. L·i suÊt t¸i cÊp vèn: Lµ l·i suÊt do NHT¦ ¸p dông khi t¸i cÊp vèn. 4.5. L·i suÊt danh nghÜa: Lµ l·i suÊt mµ ng­êi cho vay ®­îc h­ëng, kh«ng tÝnh ®Ðn sù biÕn ®éng cña gi¸ trÞ tiÒn tÖ. 4.6. L·i suÊt thùc: Lµ l·i suÊt sau khi ®· lo¹i trõ sù biÕn ®éng cña gi¸ trÞ tiÒn tÖ, nh­ l¹m ph¸t hoÆc lªn gi¸ tiÒn tÖ. 4.7. L·i suÊt trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng: Lµ l·i suÊt mua b¸n vèn gi÷a c¸c NHTM do NHT¦ ®iÒu hµnh vµ Ên ®Þnh. C¸c lo¹i l·i suÊt tÝn dông ®­îc h×nh thµnh mét c¸ch ®a d¹ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §¹i bé phËn chóng ®Òu do NHT¦ kiÓm so¸t vµ khèng chÕ. Xu h­íng chung sÏ tiÕn tíi mét l·i suÊt phæ th«ng ®¬n gi¶n. HiÖn nay, ë c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn l·i suÊt tÝn dông cßn cao. Cßn ë c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn l·i suÊt th­êng h¹. Ngµy nay do sù héi nhËp kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia, cho nªn mÆt b»ng l·i suÊt cã c¬ héi ®­îc thiÕt lËp gi÷a nhiÒu n­íc trong khu vùc vµ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. 5-/ C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn l·i suÊt tÝn dông: 5.1. Cung vµ cÇu vÒ tiÒn vay: Nh­ phÇn trªn ®· ®Ì cËp, cung-cÇu tiÒn vay cã ¶nh h­ëng ®Õn sù biÕn ®éng l·i suÊt. 5.2. Møc ®é rñi ro trong viÖc hoµn tr¶ vèn: Khi møc ®é rñi ro cµng cao th× ng­êi ta sÏ tÝnh l·i suÊt cµng cao vµ ng­îc l¹i. do vËy, tuú theo ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o vµ møc ®é b¶o toµn vèn vay cña c¸c kho¶n tiÒn vay mµ l·i suÊt cã thÓ cao hay thÊp. 5.3. Sè l­îng vay vµ thêi h¹n vay: Th«ng th­êng sè l­îng lín vµ thêi h¹n vay dµi sÏ ®­îc tÝnh l·i suÊt cao h¬n sè l­îng nhá vµ thêi h¹n ng¾n v× møc ®é rñi ro th­êng cao h¬n. 5.4. Møc sinh lêi cña nÒn kinh tÕ: Møc l·i suÊt cho vay chØ ®­îc chÊp nhËn khi nã nhá h¬n møc sinh lêi cña nÒn kinh tÕ ®Î ®¶m b¶o cho ng­êi vay cã l·i khi sö dông vèn trong qu¸ tr×nh s¶n suÊt kinh doanh. Møc sinh lêi cao th× l·i suÊt sÏ cao vµ ng­îc l¹i. 5.5 Thu - chi ng©n s¸ch: Khi ng©n s¸ch nhµ n­íc béi chi, chÝnh phñ bï ®¾p béi chi b»ng c¸ch ph¸t hµnh vµ b¸n tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, lµm t¨ng nhu cÇu vay tiÒn vµ t¨ng l·i suÊt. Ng­îc l¹i khi ng©n s¸ch béi thu sÏ t¨ng møc cung cña quü cho vay lµm cho l·i suÊt gi¶m. 5.6. Chi phÝ ho¹t ®éng ng©n hµng: V×: L·i suÊt cho vay = L·i suÊt huy ®éng + Chi phÝ ho¹t ®éng ng©n hµng Do ®ã chi phÝ ho¹t ®éng ng©n hµng cao sÏ ®Èy l·i suÊt t¨ng vµ chi phÝ ho¹t ®éng gi¶m sÏ lµm l·i suÊt gi¶m. Nh­ vËy ®Ó duy tr× møc l·i suÊt võa ph¶i, thóc ®Èy nhu cÇu vay vèn th× c¸c ng©n hµng cÇn tÝch cùc gi¶m chi phÝ ho¹t ®éng còng nh­ thu hÑp c¸c bé phËn c¸n bé d­ thõa hay c¸n bé kÐm n¨ng lùc, tiÕt kiÖm chi phÝ ®Ó gi¶m l·i suÊt cho vay. 5.7. L¹m ph¸t: Khi l¹m ph¸t cao th× ng­êi cho vay sÏ kh«ng muèn cho vay, cung tiÒn vay gi¶m xuèng trong khi cÇu tiÒn vay t¨ng lªn (do chi phÝ cho kho¶n vay gi¶m ®i) ®Èy l·i suÊt t¨ng cao. L·i suÊt tÝn dông chÞu t¸c ®éng cña rÊt nhiÒu yÕu tè cho nªn ®Ó x©y dùng mét chÝnh s¸ch l·i suÊt hîp lý, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã liªn quan ph¶i cã mét c¸ch nh×n nhËn tæng hîp s¸t thùc ®Ó cã nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n ®em l¹i lîi Ých cho ng­êi ®i vay còng nh­ ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ng­êi cho vay, b¶o toµn ®ång vèn vµ ®¶m b¶o cho c¸c NHTM, tæ chøc tÝn dông kinh doanh cã l·i vµ cao h¬n n÷a lµ æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. 6-/ ý nghÜa cña l·i suÊt tÝn dông trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: L·i suÊt tÝn dông lµ mét trong nh÷ng ®ßn bÈy kinh tÕ quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp cã sö dông vèn tÝn dông nãi riªng vµ do ®ã ®Õn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n nãi chung. t¸c dông cña l·i suÊt ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung sau ®©y: 6.1. L·i suÊt tÝn dông lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m«: T¨ng hay gi¶m l·i suÊt cho vay, sÏ lµm vèn cña doanh nghiÖp gi¶m xuèng hay t¨ng lªn. Nh­ vËy quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc thu hÑp hay më réng s¶n suÊt. T×nh tr¹ng nµy sÏ dÉn ®Õn sè l­îng c«ng viÖc lµm trong x· héi t¨ng lªn hay gi¶m xuèng. §iÒu ®ã cã nghÜa r»ng, l·i suÊt tÝn dông ®· cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trong x· héi MÆt kh¸c, t¨ng hay gi¶m l·i suÊt tiÒn göi, ®Æc biÖt lµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu sÏ cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sè l­îng ngo¹i tÖ ®i vµo trong n­íc. do ®ã sÏ ¶nh h­ëng ®Ðn cung cÇu ngo¹i tÖ dÉn ®Õn sù thay ®æi tû gi¸ vµ quan hÖ xuÊt nhËp khÈu trong tõng thêi kú. Nh­ vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh l·i suÊt lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m«. 6.2. L·i suÊt tÝn dông lµ c«ng cô ®iÒu chØnh kinh tÕ vi m«. Trong nÒn kinh tÕ, th­êng x¶y ra nh÷ng ®ét biÕn ë tõng khu vùc hay trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n do nh÷ng nguyªn nh©n kh«ng l­êng tr­íc ®­îc. khi x¶y ra nh÷ng hiÖn t­îng nh­ vËy chÝnh phñ th­êng sö dông nh÷nh c«ng cô kinh tÕ trong ®ã cã l·i suÊt tÝn dông ®Ó ®iÒu chØnh l¹i nh÷ng quan hÖ t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ khu vùc, ngµnh hay toµn bé nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n, trong ®iÒu kiÖn l¹m ph¸t, chÝnh phñ cã thÓ t¨ng l·i suÊt tiÒn göi ®Ó rót bít tiÒn trong l­u th«ng vÒ, hoÆc cã thÓ ¸p dông møc l·i suÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c khu vùc, ®Ó ®iÒu hoµ l­u th«ng t¹o mÆt b»ng gi¸ c¶ hîp lý, ®¶m b¶o cho s¶n suÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn. Lµ c«ng cô ®iÒu chØnh kinh tÕ vi m«, l·i suÊt tÝn dông ph¶i ®­îc xö lý kÞp thêi vµ chÝnh x¸c. §iÒu ®ã ®ßi hái hÖ thèng ng©n hµng ph¶i n¾m v÷ng th«ng tin kinh tÕ, biÕt xö lý th«ng tin, ®Ó cã nh÷ng quyÕt ®Þnh chÝnh x¸c trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt. 6.3. L·i suÊt tÝn dông lµ c«ng cô khuyÕn khÝch c¹nh tranh gi÷a c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i: Trong khung l·i suÊt cho phÐp, ®Ó t¨ng khèi l­îng nguån vèn huy ®éng ®ång thêi ®Ó më réng quan hÖ tÝn dông víi kh¸ch hµng, c¸c NHTM cã thÓ n©ng l·i suÊt tiÒn göi vµ h¹ l·i suÊt cho vay. §©y chÝnh lµ ho¹t ®éng c¹nh tranh gi÷a c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh nµy lµ ph©n chia khèi l­îng tiÒn göi vµ më réng ph¹m vi ¶nh h­ëng cña ngaan hµng ra thÞ tr­êng. §Ó ®¶m b¶o c¹nh tranh th¾ng lîi, mçi ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Òu cã chiÕn l­îc kh¸ch hµng cña m×nh. ChiÕn l­îc nµy ®­îc thùc hiÖn b»ng l·i suÊt ­u ®·i. Muèn vËy c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Òu t×m mäi biÖn ph¸p gi¶m thÊp chi phÝ kinh doanh vµ chi phÝ qu¶n lý. Sù c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c NHTM sÏ t¹o ra lîi Ých kinh tÕ chung cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. 6.4. L·i suÊt tÝn dông lµ c«ng cô khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­: Theo lý thuyÕt tµi chÝnh, chóng ta cã thÓ ®­a ra mét ph­¬ng tr×nh ®¬n gi¶n vÒ thu nhËp. Thu nhËp = Tiªu dïng + TiÕt kiÖm Ph­¬ng tr×nh nµy kh«ng nh÷ng ®óng víi ®Æc ®iÓm tµi chÝnh cña c¸c hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp mµ c¶ ®ãi víi nÒn tµi chÝnh quèc gia. Gi¶ sö, trong ®iÒu kiÖn cña méy nÒn kinh tÕ b×nh th­êng, tû lÖ gi÷a tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm lµ hîp lý. §Ó t¨ng tû lÖ tiÕt kiÖm, khuyÕn ®Çu t­, tøc lµ t¨ng kh¶ n¨ng tµi chÝnh cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ t¨ng l·i suÊt huy ®éng vèn. Khi l·i suÊt huy ®éng vèn t¨ng lªn, th× tr­íc hÕt c¸c hé gia ®×nh ph¶i xem xÐt l¹i c¸c kho¶n chi cho tiªu dïng th­êng xuyªn, cã thÓ gi¶m chi hoÆc ho·n mét sè kho¶n chi nµy, ®Ó t¨ng thªm tû lÖ tiÕt kiÖm trong tæng thu nh¹p. Sau ®ã tõ kho¶n tiÕt kiÖm nµy, hä sÏ chän h­íng ®Çu t­ : Göi vµo ng©n hµng, vµo quÜ b¶o hiÓm, hay ®Çu t­ vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n. . . khi thÊy cã lîi h¬n. Nh­ vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh l·i suÊt lµ c«ng cô can thiÖp cã hiÖu lùc ®Ó ph©n chia gi÷a quü tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm. Nh­ng n©ng l·i suÊt huy ®éng vèn ®Õn møc ®é nµo, th× cÇn ph¶i c©n nh¾c thËn träng ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn hµi hoµ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. II-/ Thùc tr¹ng l·i suÊt tÝn dông ë ViÖt Nam 1-/ Giai ®o¹n tõ tr­íc th¸ng 3 - 1989: §©y lµ thêi kú ®iÒu hµnh l·i suÊt theo c¬ chÕ l·i suÊt ©m. Trong giai ®o¹n nµy tuú tõng thêi gian Ng©n hµng Nhµ n­íc cã ®iÒu chØnh l·i suÊt nh­ng do l¹m ph¸t phi m· (tû lÖ l¹m ph¸t n¨m 1986 lµ 747,7%, n¨m 1987 lµ 301,3%) nªn l·i suÊt lu«n ë t×nh tr¹ng ©m: + L·i suÊt tiÒn göi nhá h¬n møc l¹m ph¸t. + L·i suÊt cho vay thÊp h¬n møc l·i suÊt huy ®éng. HÖ thèng l·i suÊt ©m cã nhiÒu tiªu cùc: + Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i víi yªu cÇu rót bít tiÒn trong l­u th«ng, gi¶i to¶ ¸p lùc cña tiÒn ®èi víi gi¸ c¶ hµng ho¸ bÞ h¹n chÕ nhiÒu. + Nhu cÇu vay vèn t¨ng lªn kh«ng thùc chÊt t¹o lîi nhuËn gi¶ cho doanh nghiÖp. + Ng©n hµng bao cÊp cho kh¸ch hµng qua l·i suÊt t¹o lç kh«ng ®¸ng cã cho ng©n hµng, ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh b×nh th­êng, l·i suÊt hoµn toµn do Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh theo ý muèn chñ quan. Tõ ®ã h×nh thµnh nªn c¸c kÕt qu¶ tr¸i ng­îc nhau, bÊt hîp lý gi÷a ng­êi göi tiÒn, ng©n hµng vµ ng­êi vay vèn. Ng­êi ta ®· vÝ viÖc göi tiÒn tiÕt kiÖm nh­ lµ viÖc b¸n mét con tr©u lÊy tiÒn göi vµo ng©n hµng, khi rót tiÒn ra th× sè tiÒn Êy ch¼ng mua næi c¸i d©y thõng. 2-/ Giai ®o¹n tõ th¸ng 3 - 1989 ®Õn th¸ng 10 - 1993: Thêi kú nµy Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· chñ ®éng sö dông c«ng cô l·i suÊt, chuyÓn tõ l·i suÊt ©m sang l·i suÊt d­¬ng. §Ó thu hót tiÒn thõa trong l­u th«ng vÒ, kiÒm chÕ l¹m ph¸t, Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· n©ng l·i suÊt huy ®éng lªn rÊt cao trong mét thêi gian ng¾n: l·i suÊt kh«ng kú h¹n lµ 9%/th¸ng tøc lµ 108%/n¨m, l·i suÊt tiÕt kiÖm kú h¹n 3 th¸ng lµ 12%/th¸ng tøc lµ 144%/n¨m. ViÖc lµm ®ã ®· thu hót mét khèi l­îng tiÒn lín trong l­u th«ng, t¨ng nguån vèn tÝn dông, gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. Siªu l¹m ph¸t bÞ chÆn ®øng nhanh chãng, sau ®ã x¶y ra hiÖn t­îng gi¶m l¹m ph¸t vµo th¸ng 5 ®Õn th¸ng 7/1989, ®­îc æn ®Þnh víi møc thÊp cho tíi th¸ng 6/1990. Gi¸ vµng, ®«la Mü gi¶m ®¸ng kÓ chøng tá lßng tin cña d©n c­ ®èi víi ®ång néi tÖ ®­îc phôc håi. ChÝnh s¸ch l·i suÊt trªn ®· cã hiÖu qu¶ tøc th× nh­ng chØ thÝch hîp víi nh÷ng bèi c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh v× ®©y chØ lµ biÖn ph¸p can thiÖp trùc tiÕp vµo thÞ tr­êng tiÒn tÖ t­¬ng tù nh­ viÖc Ên ®Þnh v× ®©y chØ lµ biÖn ph¸p can thiÖp trùc tiÕp vµo thÞ tr­êng tiÒn tÖ t­¬ng tù nh­ viÖc Ên ®Þnh gi¸ b»ng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh cña Nhµ n­íc cho hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. Tõ 20/3/1990 ®Õn th¸ng 11/1990 Ng©n hµng Nhµ n­íc vÉn ®Ó l·i suÊt tiÕt kiÖm kú h¹n 3 th¸ng lµ 4%, tiÒn göi kh«ng kú h¹n lµ 1,8%/th¸ng, l·i suÊt cho vay c¸c tæ chøc kinh tÕ lµ 2,4%/th¸ng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn göi lµ 1,6%/th¸ng, do vËy Nhµ n­íc ph¶i bï lç cho ng©n hµng h¬n 400 tû ®ång. Thùc tÕ l·i suÊt ë ViÖt Nam biÕn ®éng hÕt søc thÊt th­êng vµ hÖ thèng th«ng tin sè liÖu ch­a cho phÐp dù ®o¸n tû lÖ l¹m ph¸t chÝnh x¸c, do ®ã khi lÊy l¹m ph¸t lµm c¬ së quy ®Þnh møc l·i suÊt ®· lµm cho møc l·i suÊt thùc tÕ dao ®éng m¹nh, sù æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« kh«ng duy tr× ®­îc trong thêi gian dµi. Nöa cuèi n¨m 1990 vµ ®Çu n¨m 1992 l¹m ph¸t l¹i quay trë l¹i. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, th¸ng 6/1992, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam cã sù ®iÒu chØnh l·i suÊt theo h­íng l·i suÊt d­¬ng vµ ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt quan träng trong ho¹t ®éng tÝn dông cña hÖ thèng ng©n hµng: + ChuyÓn l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d­¬ng tøc lµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n møc l¹m ph¸t vµ l·i suÊt cho vay cao h¬n l·i suÊt huy ®éng, xö lý hµi hoµ lîi Ých cña ng­êi göi tiÒn, ng­êi vay vèn vµ tæ chøc tÝn dông. + Xo¸ bá bao cÊp qua l·i suÊt ng©n hµng, chuyÓn ho¹t ®éng ng©n hµng sang kinh doanh thùc sù. Nhê kiÒm chÕ ®­îc l¹m ph¸t, gi¶m ®­îc gi¸ ®«la, vµng, tõ th¸ng 6/1992 Ng©n hµng ®· gi¶m dÇn l·i suÊt tiÕt kiÖm vµ tõ th¸gn 8/1992 thùc hiÖn l·i suÊt d­¬ng. Tuy vËy trong giai ®o¹n nµy cßn mét sè tån t¹i: + §èi víi tõng ngµnh kinh tÕ (c«ng - n«ng - th­¬ng nghiÖp) cã møc l·i suÊt riªng. + §èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ (quèc doanh vµ ngoµi quèc doanh) cã ph©n biÖt l·i suÊt. ChÝnh v× vËy ch­a khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh mét c¸ch b×nh ®¼ng. 3-/ Giai ®o¹n tõ 01 - 01 - 1993 ®Õn 01 - 01 - 1996: Ng©n hµng Nhµ n­íc võa ¸p dông l·i suÊt trÇn cho vay võa ¸p dôn