Một số vấn đề về thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam
Việt Nam đang đi trên con đường đổi mới và hội nhập với nền kinh tế thế giới. Những qui luật kinh tế khách quan và tất yếu đang từng giờ, từng phút điều chỉnh nền kinh tế toàn cầu, nền kinh tế của từng khu vực, từng quốc gia và bản thân mỗi chúng ta. Chúng ta cần phải hiểu các qui luật đó và tự điều chỉnh bản thân cho phù hợp với diễn biến của qui luật. Quá trình mở cửa, hội nhập kinh tế trong khu vực tiến đến toàn cầu hóa nền kinh tế đang dần chứng tỏ là một qui luật của loài người tiến bộ. Để bắt kịp với quá trình này thì mỗi quốc gia phải liên tục có những cải cách nhằm làm phù hợp và thích nghi với môi trường bên ngoài. Trong công cuộc cải cách đó, cải cách về thuế luôn được các quốc gia đặc biệt chú trọng bởi tầm quan trọng của nó đối với sự phát triển và ổn định lâu dài về mọi mặt của mỗi quốc gia. Khái niệm cạnh tranh về thuế giữa các quốc gia lớn trên thế giới đã xuất hiện trong một hai thập kỉ gần đây đã khiến cho các quốc gia còn lại cũng phải liên tục tiến hành cải cách thuế nhằm tăng cường sức cạnh tranh trên các lĩnh vực thương mại mậu dịch, lực lượng lao động. Đối với Việt Nam trong thời gian tới, khi Hiệp định về thuế quan AFTA, Hiệp định thương mại Việt-Mỹ và tiếp tục sau khi Việt Nam được gia nhập WTO phát huy hiệu lực thì những biến đổi về cơ cấu thuế và nguồn thu ngân sách sẽ là một điều không thể tránh khỏi. Nhận thức được điều đó, nước ta đã và đang tiến hành cuộc cải cách nhằm hoàn thiện hệ thống thuế còn nhiều thiếu sót để có thể theo kịp và bắt nhịp với tốc độ phát triển kinh tế của các nước trong khu vực và thế giới, đồng thời cũng có thể đạt được các mục tiêu về kinh tế-xã hội-chính trị mà Nhà nước đã đề ra. Trong mười năm gần đây, hệ thống thuế nước ta đã có rất nhiều thay đổi; nhiều sắc thuế mới đã ra đời, các sắc thuế có từ trước cũng được sửa đổi nhằm thích nghi với điều kiện mới. Pháp lệnh thuế thu nhập cá nhân ra đời năm 1991, cho đến nay qua năm lần sửa đổi, bổ sung và hiện nay Chính phủ đang nghiên cứu nhằm xây dựng thành Luật thuế thu nhập cá nhân là một trong những minh chứng cho công cuộc cải cách thuế của Việt Nam. Thuế thu nhập cá nhân là một sắc thuế trực thu có vai trò hết sức quan trọng. Nó đã ra đời tương đối sớm ở các nước phát triển và ngày nay thì phát triển rộng rãi ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Sự phát triển của nó đồng hành với sự phát triển của nền kinh tế. Điều đó đã được khẳng định khi nhìn vào lịch sử phát triển thuế thu nhập cá nhân ở các nước phát triển. Việt Nam đang trên con đường phát triển và thuế thu nhập cá nhân là một sắc thuế không thể thiếu được. Nó sẽ sớm khẳng định được vai trò và chức năng của mình là một nguồn thu quan trọng trong ngân sách nhà nước và là công cụ góp phần đảm bảo công bằng xã hội một cách đắc lực. Chính vì vậy, việc nghiên cứu và hoàn chỉnh pháp lệnh thuế thu nhập cá nhân, đồng thời sớm xây dựng thành Luật thuế thu nhập cá nhân là một việc làm cần thiết từ bây giờ. Là một sinh viên chuyên ngành Tài chính công-Thuế, em rất mong muốn được tìm hiểu và nghiên cứu về thuế. Đề tài “ Một số vấn đề về thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam” mà em dự định nghiên cứu sẽ là một cơ hội tốt cho em để được nghiên cứu sâu hơn về thuế, trong đó đặc biệt là thuế thu nhập cá nhân. Em hi vọng sau khi viết đề tài này, với sự giúp đỡ của cô giáo hướng dẫn em là TS. Nguyễn Thị Bất và các cô chú trên Tổng cục thuế, nơi em thực tập, em sẽ bổ sung và hoàn chỉnh hơn nữa những kiến thức và hiểu biết của mình về thuế nói chung và thuế thu nhập cá nhân nói riêng.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Một số vấn đề về thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi nãi ®Çu
ViÖt Nam ®ang ®i trªn con ®êng ®æi míi vµ héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nh÷ng qui luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ tÊt yÕu ®ang tõng giê, tõng phót ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ toµn cÇu, nÒn kinh tÕ cña tõng khu vùc, tõng quèc gia vµ b¶n th©n mçi chóng ta. Chóng ta cÇn ph¶i hiÓu c¸c qui luËt ®ã vµ tù ®iÒu chØnh b¶n th©n cho phï hîp víi diÔn biÕn cña qui luËt. Qu¸ tr×nh më cöa, héi nhËp kinh tÕ trong khu vùc tiÕn ®Õn toµn cÇu hãa nÒn kinh tÕ ®ang dÇn chøng tá lµ mét qui luËt cña loµi ngêi tiÕn bé. §Ó b¾t kÞp víi qu¸ tr×nh nµy th× mçi quèc gia ph¶i liªn tôc cã nh÷ng c¶i c¸ch nh»m lµm phï hîp vµ thÝch nghi víi m«i trêng bªn ngoµi. Trong c«ng cuéc c¶i c¸ch ®ã, c¶i c¸ch vÒ thuÕ lu«n ®îc c¸c quèc gia ®Æc biÖt chó träng bëi tÇm quan träng cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh l©u dµi vÒ mäi mÆt cña mçi quèc gia. Kh¸i niÖm c¹nh tranh vÒ thuÕ gi÷a c¸c quèc gia lín trªn thÕ giíi ®· xuÊt hiÖn trong mét hai thËp kØ gÇn ®©y ®· khiÕn cho c¸c quèc gia cßn l¹i còng ph¶i liªn tôc tiÕn hµnh c¶i c¸ch thuÕ nh»m t¨ng cêng søc c¹nh tranh trªn c¸c lÜnh vùc th¬ng m¹i mËu dÞch, lùc lîng lao ®éng...
§èi víi ViÖt Nam trong thêi gian tíi, khi HiÖp ®Þnh vÒ thuÕ quan AFTA, HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt-Mü vµ tiÕp tôc sau khi ViÖt Nam ®îc gia nhËp WTO ph¸t huy hiÖu lùc th× nh÷ng biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu thuÕ vµ nguån thu ng©n s¸ch sÏ lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. NhËn thøc ®îc ®iÒu ®ã, níc ta ®· vµ ®ang tiÕn hµnh cuéc c¶i c¸ch nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ cßn nhiÒu thiÕu sãt ®Ó cã thÓ theo kÞp vµ b¾t nhÞp víi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc trong khu vùc vµ thÕ giíi, ®ång thêi còng cã thÓ ®¹t ®îc c¸c môc tiªu vÒ kinh tÕ-x· héi-chÝnh trÞ mµ Nhµ níc ®· ®Ò ra.
Trong mêi n¨m gÇn ®©y, hÖ thèng thuÕ níc ta ®· cã rÊt nhiÒu thay ®æi; nhiÒu s¾c thuÕ míi ®· ra ®êi, c¸c s¾c thuÕ cã tõ tríc còng ®îc söa ®æi nh»m thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi. Ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ra ®êi n¨m 1991, cho ®Õn nay qua n¨m lÇn söa ®æi, bæ sung vµ hiÖn nay ChÝnh phñ ®ang nghiªn cøu nh»m x©y dùng thµnh LuËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét trong nh÷ng minh chøng cho c«ng cuéc c¶i c¸ch thuÕ cña ViÖt Nam.
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét s¾c thuÕ trùc thu cã vai trß hÕt søc quan träng. Nã ®· ra ®êi t¬ng ®èi sím ë c¸c níc ph¸t triÓn vµ ngµy nay th× ph¸t triÓn réng r·i ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Sù ph¸t triÓn cña nã ®ång hµnh víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. §iÒu ®ã ®· ®îc kh¼ng ®Þnh khi nh×n vµo lÞch sö ph¸t triÓn thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ë c¸c níc ph¸t triÓn. ViÖt Nam ®ang trªn con ®êng ph¸t triÓn vµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét s¾c thuÕ kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Nã sÏ sím kh¼ng ®Þnh ®îc vai trß vµ chøc n¨ng cña m×nh lµ mét nguån thu quan träng trong ng©n s¸ch nhµ níc vµ lµ c«ng cô gãp phÇn ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi mét c¸ch ®¾c lùc. ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu vµ hoµn chØnh ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, ®ång thêi sím x©y dùng thµnh LuËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt tõ b©y giê.
Lµ mét sinh viªn chuyªn ngµnh Tµi chÝnh c«ng-ThuÕ, em rÊt mong muèn ®îc t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÒ thuÕ. §Ò tµi “ Mét sè vÊn ®Ò vÒ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ë ViÖt Nam” mµ em dù ®Þnh nghiªn cøu sÏ lµ mét c¬ héi tèt cho em ®Ó ®îc nghiªn cøu s©u h¬n vÒ thuÕ, trong ®ã ®Æc biÖt lµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. Em hi väng sau khi viÕt ®Ò tµi nµy, víi sù gióp ®ì cña c« gi¸o híng dÉn em lµ TS. NguyÔn ThÞ BÊt vµ c¸c c« chó trªn Tæng côc thuÕ, n¬i em thùc tËp, em sÏ bæ sung vµ hoµn chØnh h¬n n÷a nh÷ng kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt cña m×nh vÒ thuÕ nãi chung vµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n nãi riªng.
Ch¬ng 1
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ qu¶n lý thuÕ
thu nhËp c¸ nh©n
C¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n
1.1.1 Kh¸i niÖm thuÕ thu nhËp c¸ nh©n
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét lo¹i thuÕ trùc thu ®¸nh trªn thu nhËp cña c¸c c¸ nh©n trong tõng thêi k×.
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét s¾c thuÕ xuÊt hiÖn t¬ng ®èi sím. LÇn ®Çu tiªn nã xuÊt hiÖn ë níc Anh vµo n¨m 1799. §Çu tiªn nã ®· bÞ ph¶n ®èi rÊt nhiÒu, b¶n th©n thñ tíng níc Anh William Pitt n¨m 1798 ®· tõng nãi “ ThËt lµ nhôc nh· vµ xÊu hæ ®èi víi c¬ quan thuÕ vµ h×nh ¶nh cña mét quèc gia khi b¾t mét quÝ «ng hay mét quÝ c« ph¶i nãi víi ai ®ã vÒ thu nhËp cña hä”. Nhng chØ mét n¨m sau th× chÝnh «ng ®· ph¶i thay ®æi quan ®iÓm, vµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®· ra ®êi. ë Mü, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®· xuÊt hiÖn trong thêi k× chiÕn tranh 1812, vµ nã còng dùa vµo ®iÒu luËt thuÕ cña níc Anh n¨m 1798. Sau 1815, nã l¹i bÞ xo¸ bá ë Mü do Nhµ níc kh«ng cã nhu cÇu t¨ng thu ng©n s¸ch. Nhng cho ®Õn n¨m 1862, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n l¹i quay trë l¹i níc Mü sau khi Bé luËt thuÕ 1862 ®îc tæng thèng Licoln phª chuÈn, nã nh»m môc ®Ých cung cÊp nguån tµi chÝnh cho cuéc néi chiÕn cña níc Mü. ë mét sè níc kh¸c thuÕ thu nhËp c¸ nh©n còng xuÊt hiÖn tõ kh¸ sím, níc NhËt n¨m 1887,Trung Quèc n¨m 1936 cßn Hµn Quèc th× lo¹i thuÕ nµy ra ®êi muén h¬n vµo n¨m 1974. VËy thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ g×, nã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ vai trß g× mµ khiÕn c¸c quèc gia ®Æc biÖt quan t©m vµ ®a nã thµnh mét s¾c thuÕ trong hÖ thèng thuÕ?
1.1.2 C¸c lo¹i hÖ thèng thu thuÕ thu nhËp c¸ nh©n
HÖ thèng thuÕ thu nhËp c¸ nh©n thêng ®îc tæ chøc theo hai m« h×nh: hÖ thèng tæng thÓ ( global system ) vµ hÖ thèng riªng biÖt ( schedular system ).
HÖ thèng tæng thÓ: sö dông mét thuÕ suÊt ®Ó tÝnh nghÜa vô thuÕ cho thu nhËp tõ c¸c nguån kh¸c nhau. T¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng b»ng däc.
HÖ thèng riªng biÖt: sö dông c¸c thuÕ suÊt kh¸c nhau cho thu nhËp tõ c¸c nguån kh¸c nhau
HÇu hÕt c¸c quèc gia ®Òu chän hÖ thèng tæng thÓ.
Tuy nhiªn trong mét sè trêng hîp hÖ thèng riªng biÖt còng cã thÓ ®îc vËn dông kÕt hîp, nh»m ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t cao h¬n vµ cã ¶nh hëng ®Õn nh÷ng ®éng c¬ khuyÕn khÝch thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ hay phï hîp víi yªu cÇu qu¶n lÝ ®Æc thï riªng biÖt cña tõng nguån thu nhËp.
VÒ c¬ së cña viÖc tÝnh thuÕ: ®Ó híng ®Õn môc tiªu c«ng b»ng däc, c¸c níc thêng qui ®Þnh thu nhËp b×nh qu©n lµm c¨n cø tÝnh thuÕ theo 2 c¬ së:
Thu nhËp b×nh qu©n chÞu thuÕ ®îc x¸c ®Þnh theo tõng c¸ nh©n. Mçi c¸ nh©n ®îc chän lµm c¬ së tÝnh thuÕ. C¸ch tÝnh ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông nh÷ng môc tiªu c«ng b»ng ®¹t ®îc cha cao. C¸c níc ¸p dông theo c¸ch tÝnh nµy, thêng kÌm theo c¸c qui ®Þnh khÊu trõ hay chíc gi¶m theo gia c¶nh mét sè chi phÝ nhÊt ®Þnh cho viÖc thùc hiÖn nghÜa vô ®èi víi gia ®×nh.
Thu nhËp b×nh qu©n chÞu thuÕ x¸c ®Þnh theo hé gia ®×nh. Thu nhËp b×nh qu©n/ngêi/hé gia ®×nh sÏ lµ thu nhËp tÝnh thuÕ. Sè thuÕ thu sÏ s¸t víi kh¶ n¨ng nép thuÕ cña c¸c c¸ nh©n vµ qua ®ã môc tiªu c«ng b»ng cã kh¶ n¨ng ®¹t ®îc nhiÒu h¬n. Tuy nhiªn, c¸ch thu nµy hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n vµ ®ßi hái nhiÒu ®iÒu kiÖn míi cã thÓ tæ chøc qu¶n lÝ thu tèt.
1.1.3 §Æc ®iÓm cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n
Thu nhËp chÞu ®iÒu tiÕt cña thuÕ sÏ c¨n cø vµo cô thÓ nguån gèc ph¸t sinh cña c¸c kho¶n thu nhËp vµ c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm c tró hay mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c tuú theo luËt cña tõng níc. Th«ng thêng c¸c níc vÉn sö dông nguyªn t¾c c tró ®Ó ®¸nh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. Quan niÖm vÒ n¬i c tró gi÷a c¸c quèc gia gÇn nh lµ t¬ng ®ång. Nã cã nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau: (i) cã n¬i ë chÝnh t¹i quèc gia ®ã hoÆc cã thêi gian sèng ë ®ã tõ 183 ngµy trë lªn hoÆc l©u h¬n nh÷ng n¬i kh¸c. Thêi gian nµy cã thÓ thay ®æi theo qui ®Þnh cña tõng quèc gia (ii) Hµnh nghÒ chÝnh t¹i quèc gia ®ã, tøc lµ phÇn lín thu nhËp cña ®èi tîng ®îc t¹o ra tõ nh÷ng ho¹t ®éng nµy (iii) Cã trung t©m lîi Ých kinh tÕ t¹i quèc gia ®ã, tøc lµ cã phÇn vèn ®Çu t chñ yÕu hoÆc cã trô së ho¹t ®éng ë quèc gia ®ã. Thu nhËp chÞu thuÕ bao gåm tÊt c¶ c¸c kho¶n thu nhËp theo qui ®Þnh cña Nhµ níc sau ®ã ®îc khÊu trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c ®îc phÐp khÊu trõ theo qui ®Þnh cña Nhµ níc. Nhµ níc sÏ cã mét danh môc c¸c kho¶n thu nhËp mµ ph¶i tÝnh vµo thu nhËp chÞu thuÕ, ®ång thêi sÏ cã mét danh môc kh¸c liÖt kª c¸c chi phÝ ®îc phÐp khÊu trõ khái thu nhËp chÞu thuÕ tríc khi tÝnh thuÕ. VÝ dô ë Ph¸p th× ngêi ta chia ra lµm t¸m lo¹i thu nhËp. Ta cã thÓ kÓ tãm t¾t ë ®©y: thu nhËp tõ cho thuª bÊt ®éng s¶n; thu nhËp tõ tiÒn l¬ng...; thu nhËp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i; thu nhËp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp; thu nhËp cña mét sè l·nh ®¹o doanh nghiÖp; thu nhËp tõ ho¹t ®éng phi th¬ng m¹i; thu nhËp tõ b¸n tµi s¶n; thu nhËp tõ ®Çu t ®éng s¶n. Cßn ë ViÖt Nam, ngêi ta chia thu nhËp chÞu thuÕ ra lµm hai lo¹i lµ thu nhËp thêng xuyªn vµ thu nhËp kh«ng thêng xuyªn; trong ®ã thu nhËp thêng xuyªn cã n¨m lo¹i thu nhËp chÞu thuÕ vµ thu nhËp kh«ng thßng xuyªn cã s¸u lo¹i thu nhËp chÞu thuÕ. Ta sÏ tr×nh bµy chi tiÕt h¬n vÒ néi dung thuÕ cña ViÖt Nam ë ch¬ng sau. Ngoµi ra, cã nh÷ng trêng hîp c¸c c¸ nh©n cã thu nhËp ph¸t sinh ë níc ngoµi mµ ®· nép thuÕ mét phÇn ë níc ngoµi, th× khi ®ã viÖc khÊu trõ thuÕ nép ë trong níc sÏ phô thuéc vµo hiÖp ®Þnh kÝ kÕt gi÷a quèc gia ®ã vµ bªn níc ngoµi vÒ viÖc tr¸nh ®¸nh thuÕ trïng. C¸c ®èi tîng kh«ng c tró t¹i quèc gia ®ã th× sÏ chØ cã nghÜa vô nép thuÕ TNCN ®èi víi phÇn thu nhËp ph¸t sinh t¹i quèc gia ®ã.
Do ®èi tîng nép thuÕ ®ång thêi còng chÝnh lµ ®èi tîng chÞu thuÕ nªn thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®îc xÕp vµo lo¹i thuÕ trùc thu. Ph¹m vi ®iÒu chØnh cña luËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ rÊt réng lín vµ do ®Æc ®iÓm ®èi tîng chÞu thuÕ trùc tiÕp ph¶i nép thuÕ nªn søc ¶nh hëng cña nã ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ th¸i ®é cña d©n c lµ hÕt søc to lín. Kh«ng gièng nh c¸c lo¹i thuÕ gi¸n thu, vÝ dô thuÕ tiªu dïng, kho¶n thuÕ ®îc tÝnh s½n trong gi¸ thanh to¸n nªn nã kh«ng ¶nh hëng nhiÒu ®Õn t©m lÝ cña ngêi mua vÒ kho¶n thuÕ m×nh ph¶i nép, thuÕ trùc thu cã thÓ hiÓu bãng bÈy lµ Nhµ níc trùc tiÕp thß tay vµo tói chóng ta vµ lÊy tiÒn cña ta ra, ®iÒu ®ã ch¾c ch¾n sÏ cã ¶nh hëng m¹nh vÒ t©m lÝ cña ngêi nép thuÕ. ChÝnh v× vËy, mçi khi chÝnh phñ cã nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch thuÕ TNCN nh viÖc ®iÒu chØnh thuÕ suÊt vµ thay ®æi ph¹m vi c¸c ®èi tîng ®îc miÔn gi¶m thuÕ th× ®Òu g©y ra nh÷ng ph¶n øng m¹nh mÏ trong d©n c. VÝ dô ë Mü võa qua, khi tæng thèng George Bush quyÕt ®Þnh gi¶m møc l·i suÊt thuÕ TNCN tõ nay cho ®Õn n¨m 2006 vµ gi¶m dÇn c¸c ®èi tîng ®îc miÔn gi¶m thuÕ, nã lËp tøc ®· g©y ra nh÷ng ph¶n øng rÊt gay g¾t. Bëi v× hä cho r»ng sù gi¶m thuÕ suÊt th× chØ nh»m vµo c¸c bËc thuÕ ë møc thu nhËp cao, tøc lµ nã ®em l¹i lîi Ých cho tÇng líp giµu cã vµ vã thu nhËp cao trong x· héi, cßn ®èi víi tÇng líp d©n c cã møc thu nhËp trung b×nh vµ thÊp th× chÝnh s¸ch thuÕ cña Tæng thèng dêng nh kh«ng ®em l¹i cho hä ®iÒu g×. Mµ nã còng ®ång nghÜa víi viÖc nguån thu ng©n s¸ch chÝnh phñ cã thÓ gi¶m ®i, c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh phóc lîi x· héi mµ chñ yÕu nh»m hç trî ngêi nghÌo do ®ã còng sÏ gi¶m ®i. HoÆc ngay nh t¹i ViÖt Nam, khi Ph¸p lÖnh thuÕ TNCN lÇn ®Çu tiªn ®i vµo thùc hiÖn 1-4-1991, c¸c c¸ nh©n ngêi níc ngoµi lµm viÖc vµ cã thu nhËp ph¸t sinh t¹i ViÖt Nam ph¶n øng còng kh¸ quyÕt liÖt khi thÊy r»ng thuÕ suÊt thuÕ TNCN ®èi víi hä lµ qu¸ cao, do lóc ®ã thu nhËp trung b×nh cña níc ta vÉn cßn thÊp cßn trong khi ®ã l¬ng tr¶ cho c¸c chuyªn gia níc ngoµi th× cao h¬n nhiÒu so víi trong níc. Sau nµy,chóng ta ®· ph¶i liªn tôc söa ®æi bæ sung néi dung ph¸p lÖnh nh»m ®¶m b¶o phï hîp h¬n. Tuy nhiªn cho ®Õn nay, sau n¨m lÇn söa ®æi bæ sung néi dung ph¸p lÖnh th× chóng ta vÉn cßn nhiÒu ®iÒu ph¶i bµn. ë ®©y, ta muèn kh¼ng ®Þnh lÇn n÷a lµ thuÕ TNCN mang ®Æc ®iÓm lµ lo¹i thuÕ trùc thu vµ ph¹m vi ®iÒu tiÕt rÊt réng nªn nã cã ¶nh hëng rÊt m¹nh ®Õn t©m lÝ cña d©n c.
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n th«ng thêng lµ lo¹i thuÕ lòy tiÕn. C¸c níc thêng x©y dùng mét biÓu thuÕ luü tiÕn, c¸c bËc øng víi møc thu nhËp cµng cao th× cã møc thuÕ suÊt biªn cµng cao. Do ®ã nh÷ng ngêi cã thu nhËp cµng cao th× ph¶i chÞu møc thuÕ ®ãng gãp cao h¬n so víi nh÷ng ngêi cã møc thu nhËp thÊp h¬n. Nã gãp phÇn ®¶m b¶o tÝnh chÊt c«ng b»ng trong ph©n phèi x· héi, c«ng b»ng ë ®©y lµ c«ng b»ng theo chiÒu däc. BiÓu thuÕ luü tiÕn ®îc x©y dùng c¨n cø vµo nguyªn t¾c ®¸nh thuÕ dùa vµo kh¶ n¨ng nép thuÕ cña c¸c c¸ nh©n kh¸c nhau. Nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao th× cã nhiÒu kh¶ n¨ng nép thuÕ cao h¬n nh÷ng ngêi cã thu nhËp thÊp vµ ngîc l¹i. T tëng ®¸nh thuÕ dùa vµo kh¶ n¨ng nép thuÕ cña Nhµ vua Writ- vÞ vua níc Anh vµo thÕ kØ thø 17- ®· lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn rÊt sím cña c¸c biÓu thuÕ luü tiÕn. Kho¶ng c¸ch t¬ng ®èi gi÷a c¸c bËc thuÕ suÊt sÏ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt luü tiÕn m¹nh hay yÕu cña biÓu thuÕ. Kho¶ng c¸ch nµy mµ cµng lín th× møc ®é lòy tiÕn cña biÓu thuÕ cµng cao vµ ngîc l¹i.
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét lo¹i thuÕ phøc t¹p vµ mang tÝnh trung lËp ®èi víi c¬ cÊu kinh tÕ. Do ®Æc ®iÓm lµ ®iÒu tiÕt lªn thu nhËp cña d©n c, ph¹m vi ®iÒu tiÕt rÊt réng nªn viÖc qu¶n lý ®èi víi lo¹i thuÕ nµy lµ hÕt søc khã kh¨n. Nã dÔ g©y ph¶n øng cña ngêi nép thuÕ. §ång thêi do tÝnh chÊt ph©n t¸n vµ ®éng cña ®èi tîng chÞu thuÕ vµ nguån thuÕ nªn c«ng t¸c qu¶n lÝ thu rÊt khã kh¨n. ChÝnh v× ®Æc ®iÓm nµy mµ chi phÝ hµnh thu cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n rÊt cao.Ngoµi ra, nã ®iÒu tiÕt lªn thu nhËp chø kh«ng ph¶i lµ lªn tiªu dïng nªn nã kh«ng cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®èi víi mét ngµnh kinh tÕ cô thÓ nµo c¶. Tuy nhiªn, nÕu xem xÐt mét c¸ch s©u s¾c th× thuÕ thu nhËp c¸ nh©n vÉn cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®èi víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®îc sö dông nh lµ mét c«ng cô thuÕ ®¾c lùc trong chÝnh s¸ch tµi khãa quèc gia, nã ¶nh hëng ®Õn tæng cÇu nÒn kinh tÕ, do ®ã nã còng cã nh÷ng ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®èi víi c¬ cÊu kinh tÕ.
1.1.4 Vai trß cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n
NÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, møc sèng ngêi d©n cµng cao th× thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ngµy cµng gãp phÇn quan träng trong nguån thu ng©n s¸ch Nhµ níc. Chóng ta biÕt r»ng thuÕ thu nhËp c¸ nh©n thu ®îc dùa vµo møc thu nhËp cña d©n c. Thu nhËp cña d©n c cµng cao th× nã còng ®ång nghÜa víi møc thu tõ thuÕ TNCN sÏ t¨ng. §iÒu ®ã chØ cã thÓ cã ®îc khi nÒn kinh tÕ cã tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao, GDP lín. Th«ng thêng, ë nh÷ng níc cµng ph¸t triÓn th× tØ träng ®ãng gãp cña thuÕ trùc thu cµng lín, trong ®ã thuÕ TNCN chiÕm tØ träng kh¸ cao. Ta cã thÓ thÊy ®îc ®iÒu ®ã qua sè liÖu mét sè níc ph¸t triÓn trong khèi OECD “n¨m 1980 tØ lÖ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cña c¸c níc trong khèi OECD lµ 10,9% GDP, trong khi ®ã tØ lÖ nµy vµo n¨m 1995 lµ 10,4%”. Ta còng cã thÓ xem cÊu tróc thuÕ trong khèi OECD tõ n¨m 1980-1995 ®Ó tõ ®ã thÊy ®îc vai trß cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n trong nguån thu ng©n s¸ch chÝnh phñ hµng n¨m ë nh÷ng níc ph¸t triÓn.
B¶ng 1- Thay ®æi cÊu tróc thuÕ trong khèi OECD tõ 1980-1995
§¬n vÞ tÝnh:%
S¾c thuÕ
1980
1985
1990
1995
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n
32
30
30
27
ThuÕ thu nhËp c«ng ti
7
8
8
8
B¶o hiÓm x· héi
25
25
25
25
ThuÕ tµi s¶n
5
5
5
5
ThuÕ tiªu dïng chung
14
16
17
18
ThuÕ hµng hãa vµ DV kh¸c
17
16
15
15
(Nguån OECD Revenue Statistic)
Cßn ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn, ®êi sèng ngêi d©n cha cao, thu nhËp trung b×nh míi chØ ®ñ cho c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t cÇn thiÕt cña ngêi d©n vµ tiÕt kiÖm ra mét phÇn nhá. Sè lîng nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao, giµu cã trong x· héi th× chØ chiÕm mét phÇn rÊt nhá trong x· héi, ®¹i bé phËn d©n c lµ cã thu nhËp vµ møc sèng cßn thÊp so víi d©n c c¸c níc ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy, kh¶ n¨ng ®ãng gãp thuÕ TNCN cho Nhµ níc ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vÉn cßn rÊt thÊp. VÝ dô ë Trung Quèc lµ mét níc ®ang ph¸t triÓn nhng cã møc ®é ph¸t triÓn cao th× thuÕ TNCN chØ chiÕm 13,4% n¨m 1994 vµ 16,3% n¨m 1996 tæng sè thu; trong khi ®ã nguån thuÕ TNCN ë Mü ®¹t xÊp xØ 48% n¨m 1994 trªn tæng sè thu c¸c lo¹i thuÕ vµ phÝ; cßn ë níc ta th× con sè nµy lµ 0,87% n¨m 1994. Nh×n vµo sè liÖu, ta cã thÓ thÊy r»ng thuÕ TNCN thu ®îc tØ lÖ thuËn víi møc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, víi thu nhËp trung b×nh cña d©n c. ThuÕ TNCN do ®ã tÊt yÕu sÏ dÇn trë thµnh mét nguån thu quan träng hµng ®Çu trong nguån thu ng©n s¸ch nhµ níc.
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n gãp phÇn t¨ng tØ lÖ tiÕt kiÖm quèc gia, t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng ®Çu t vµ thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ. Ta biÕt r»ng mçi mét ®¬n vÞ thu nhËp bao gåm hai phÇn: ®¬n vÞ tiªu dïng vµ phÇn cßn l¹i lµ ®¬n vÞ tiÕt kiÖm. Khi b¹n cã thu nhËp lµ mét triÖu ®ång, b¹n ph¶i nép thuÕ gi¶ sö lµ 100.000, b¹n cßn l¹i 900.000 trong ®ã b¹n tiªu dïng hÕt 800.000 cßn 100.000 b¹n dµnh tiÕt kiÖm. NÕu nh kh«ng cã thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, b¹n cã quyÒn tiªu dïng 850.000 vµ tiÕt kiÖm 150.000; NÕu nh kho¶n thuÕ nép kh«ng sö dông trong chi tiªu chÝnh phñ th× cã nghÜa lµ tiÕt kiÖm quèc gia trong trêng hîp tríc lµ 200.000 (100.000+100.000); cßn ë trêng hîp sau th× tiÕt kiÖm quèc gia chØ lµ 150.000 b»ng chÝnh víi tiÕt kiÖm khu vùc t nh©n. Khi tiÕt kiÖm t¨ng th× sÏ cã nhiÒu nguån vèn h¬n dµnh cho ®Çu t vµo trang thiÕt bÞ m¸y mãc. Theo ph©n tÝch m« h×nh cña nhµ kinh tÕ häc Solow th× tØ lÖ tiÕt kiÖm quèc gia cã ¶nh hëng v« cïng quan träng trong t¨ng trëng vµ æn ®Þnh kinh tÕ l©u dµi. Nã cung cÊp nguån vèn ®Ó ®Çu t vµo m¸y mãc, thiÕt bÞ, nhµ xëng, hay nghiªn cøu khoa häc ®Ó cã thÓ t¨ng s¶n lîng trong t¬ng lai. NhËt B¶n lµ minh chøng râ nÐt nhÊt cho thÊy ¶nh hëng cña tiÕt kiÖm ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. ViÖc sö dông thuÕ TNCN lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt gi÷a tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm, tr¸nh nh÷ng tiªu dïng xa hoa mµ thay vµo ®ã lµ ®Çu t vµo t b¶n vµ con ngêi, sÏ gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ l©u dµi. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ cµng t¨ng thuÕ TNCN th× sÏ cµng t¨ng tØ lÖ tiÕt kiÖm quèc gia. Chóng ta còng ®· ®Ò cËp ë trªn lµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cã ¶nh hëng m¹nh ®Õn t©m lÝ vµ ph¶n øng cña d©n c. NÕu chóng ta cè g¾ng duy tr× møc thuÕ suÊt thuÕ TNCN cao th× sÏ kh«ng khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng tham gia s¶n xuÊt kinh doanh. Së dÜ nh vËy lµ v× ngêi lao ®éng c¶m thÊy khi hä lao ®éng vÊt v¶ ®Ó kiÕm tiÒn th× ngay sau khi nhËn tiÒn hä ®· ph¶i tr¶ mét phÇn lín thu nhËp ®ã cho Nhµ níc. Do ®ã hä sÏ kh«ng cßn ®éng lùc cao trong lao ®éng vµ kiÕm tiÒn. §©y còng lµ mét nguyªn nh©n ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao mét sè níc B¾c ¢u nh Thôy §iÓn, n¬i mµ cã møc ®iÒu tiÕt thu nhËp gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo cao, trong x· héi cã møc phóc lîi cao trªn thÕ giíi th× hiÖn nay l¹i tôt hËu vÒ kinh tÕ h¬n so víi mét sè níc T©y ¢u, n¬i mµ sù ®iÒu tiÕt vÒ thu nhËp kh«ng m¹nh mÏ b»ng; ®iÒu t¬ng tù còng x¶y ra gi÷a Mü vµ Canada. Theo c¸c nhµ kinh tÕ gi¶i thÝch th× mét phÇn nguyªn nh©n lµ do viÖc ®iÒu tiÕt thu nhËp cña ngêi cã thu nhËp cao qu¸ lín ®· dÉn ®Õn mÊt ®éng lùc cña ngêi lao ®éng hoÆc ngêi lao ®éng sÏ chuyÓn sang lµm viÖc ë nh÷ng níc kh¸c cã møc thuÕ TNCN thÊp h¬n. Do ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng ®· kh«ng t¨ng m¹nh nh ®¸ng lÏ nã cã thÓ. Chóng ta cÇn cã mét møc thuÕ suÊt võa ph¶i vµ hîp lÝ ®Ó ®¶m b¶o viÖc t¨ng tØ lÖ tiÕt kiÖm quèc gia nhng ®ång thêi vÉn duy tr× ®îc nç lùc vµ ®éng c¬ lµm viÖc cña ngêi lao ®éng.
ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n gãp phÇn ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng vµ gi¶m bít sù ph©n hãa giµu nghÌo trong x· héi. Mét chøc n¨ng quan träng cña thuÕ lµ nh»m ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng vµ gi¶m bít sù ph©n hãa giµu nghÌo trong x· héi. Trong c¸c lo¹i thuÕ th× thuÕ TNCN thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt vai trß nµy. Do ®Æc ®iÓm lµ thuÕ ®¸nh trªn thu nhËp cña c¸c c¸ nh©n cïng víi tÝnh chÊt luü tiÕn cña thuÕ TNCN ®· thu hÑp ®îc kho¶ng c¸ch vÒ thu nhËp gi÷a c¸c c¸ nh©n cã møc thu nhËp cao vµ c¸c c¸ nh©n cã møc thu nhËp thÊp. §©y lµ quan ®iÓm c«ng b»ng theo chiÒu däc, nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng nép thuÕ cµng cao th× sÏ nép nhiÒu thuÕ h¬n vµ ngîc l¹i. Nã kh¸c so víi quan ®iÓm c«ng b»ng theo chiÒu ngang lµ tÊt c¶ mäi ngêi sÏ nép thuÕ cïng víi mét tØ lÖ nh nhau. C¸c kho¶n thuÕ thu ®îc sau ®ã cã thÓ ®îc chÝnh phñ sö dông ®Ó trî gióp l¹i nh÷ng ngêi cã møc thu nhËp thÊp. Trªn lÝ thuyÕt ®©y lµ mét lo¹i thuÕ rÊt u viÖt trong viÖc ®iÒu hßa thu nhËp gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ nã vÉn cßn g©y rÊt nhiÒu tranh c·i gi÷a c¸c nhµ kinh tÕ. Kho¶ng c¸ch giµu nghÌo trong x· héi ngµy cµng më réng h¬n. Ngêi ta ®Æt ra c©u hái lµ liÖu chÝnh s¸ch thuÕ TNCN cã thùc sù ®em l¹i sù ph©n phèi c«ng b»ng h¬n cho x· héi hay lµ nã kh«ng cã t¸c dông g× c¶ hay nÕu cã th× lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Vµ mét vÊn ®Ò n÷a còng ®îc ®em ra tranh c·i gi÷a c¸c nhµ kinh tÕ vÒ tÝnh c«ng b»ng cña chÝnh s¸ch thuÕ. Ngêi ta ®Æt c©u hái lµ liÖu hiÖu qu¶ c«ng b»ng mµ chÝnh s¸ch thuÕ ®em l¹i cã xung ®ét ví
