Một số vấn đề về thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam

Lêi nãi ®Çu ViÖt Nam ®ang ®i trªn con ®­êng ®æi míi vµ héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nh÷ng qui luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ tÊt yÕu ®ang tõng giê, tõng phót ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ toµn cÇu, nÒn kinh tÕ cña tõng khu vùc, tõng quèc gia vµ b¶n th©n mçi chóng ta. Chóng ta cÇn ph¶i hiÓu c¸c qui luËt ®ã vµ tù ®iÒu chØnh b¶n th©n cho phï hîp víi diÔn biÕn cña qui luËt. Qu¸ tr×nh më cöa, héi nhËp kinh tÕ trong khu vùc tiÕn ®Õn toµn cÇu hãa nÒn kinh tÕ ®ang dÇn chøng tá lµ mét qui luËt cña loµi ng­êi tiÕn bé. §Ó b¾t kÞp víi qu¸ tr×nh nµy th× mçi quèc gia ph¶i liªn tôc cã nh÷ng c¶i c¸ch nh»m lµm phï hîp vµ thÝch nghi víi m«i tr­êng bªn ngoµi. Trong c«ng cuéc c¶i c¸ch ®ã, c¶i c¸ch vÒ thuÕ lu«n ®­îc c¸c quèc gia ®Æc biÖt chó träng bëi tÇm quan träng cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh l©u dµi vÒ mäi mÆt cña mçi quèc gia. Kh¸i niÖm c¹nh tranh vÒ thuÕ gi÷a c¸c quèc gia lín trªn thÕ giíi ®· xuÊt hiÖn trong mét hai thËp kØ gÇn ®©y ®· khiÕn cho c¸c quèc gia cßn l¹i còng ph¶i liªn tôc tiÕn hµnh c¶i c¸ch thuÕ nh»m t¨ng c­êng søc c¹nh tranh trªn c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i mËu dÞch, lùc l­îng lao ®éng... §èi víi ViÖt Nam trong thêi gian tíi, khi HiÖp ®Þnh vÒ thuÕ quan AFTA, HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü vµ tiÕp tôc sau khi ViÖt Nam ®­îc gia nhËp WTO ph¸t huy hiÖu lùc th× nh÷ng biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu thuÕ vµ nguån thu ng©n s¸ch sÏ lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. NhËn thøc ®­îc ®iÒu ®ã, n­íc ta ®· vµ ®ang tiÕn hµnh cuéc c¶i c¸ch nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ cßn nhiÒu thiÕu sãt ®Ó cã thÓ theo kÞp vµ b¾t nhÞp víi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi, ®ång thêi còng cã thÓ ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu vÒ kinh tÕ-x· héi-chÝnh trÞ mµ Nhµ n­íc ®· ®Ò ra. Trong m­êi n¨m gÇn ®©y, hÖ thèng thuÕ n­íc ta ®· cã rÊt nhiÒu thay ®æi; nhiÒu s¾c thuÕ míi ®· ra ®êi, c¸c s¾c thuÕ cã tõ tr­íc còng ®­îc söa ®æi nh»m thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi. Ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ra ®êi n¨m 1991, cho ®Õn nay qua n¨m lÇn söa ®æi, bæ sung vµ hiÖn nay ChÝnh phñ ®ang nghiªn cøu nh»m x©y dùng thµnh LuËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét trong nh÷ng minh chøng cho c«ng cuéc c¶i c¸ch thuÕ cña ViÖt Nam. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét s¾c thuÕ trùc thu cã vai trß hÕt søc quan träng. Nã ®· ra ®êi t­¬ng ®èi sím ë c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ngµy nay th× ph¸t triÓn réng r·i ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Sù ph¸t triÓn cña nã ®ång hµnh víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. §iÒu ®ã ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh khi nh×n vµo lÞch sö ph¸t triÓn thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. ViÖt Nam ®ang trªn con ®­êng ph¸t triÓn vµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét s¾c thuÕ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc. Nã sÏ sím kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß vµ chøc n¨ng cña m×nh lµ mét nguån thu quan träng trong ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ lµ c«ng cô gãp phÇn ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi mét c¸ch ®¾c lùc. ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu vµ hoµn chØnh ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, ®ång thêi sím x©y dùng thµnh LuËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt tõ b©y giê. Lµ mét sinh viªn chuyªn ngµnh Tµi chÝnh c«ng-ThuÕ, em rÊt mong muèn ®­îc t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÒ thuÕ. §Ò tµi “ Mét sè vÊn ®Ò vÒ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ë ViÖt Nam” mµ em dù ®Þnh nghiªn cøu sÏ lµ mét c¬ héi tèt cho em ®Ó ®­îc nghiªn cøu s©u h¬n vÒ thuÕ, trong ®ã ®Æc biÖt lµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. Em hi väng sau khi viÕt ®Ò tµi nµy, víi sù gióp ®ì cña c« gi¸o h­íng dÉn em lµ TS. NguyÔn ThÞ BÊt vµ c¸c c« chó trªn Tæng côc thuÕ, n¬i em thùc tËp, em sÏ bæ sung vµ hoµn chØnh h¬n n÷a nh÷ng kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt cña m×nh vÒ thuÕ nãi chung vµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n nãi riªng. Ch­¬ng 1 ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ qu¶n lý thuÕ thu nhËp c¸ nh©n C¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n 1.1.1 Kh¸i niÖm thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét lo¹i thuÕ trùc thu ®¸nh trªn thu nhËp cña c¸c c¸ nh©n trong tõng thêi k×. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét s¾c thuÕ xuÊt hiÖn t­¬ng ®èi sím. LÇn ®Çu tiªn nã xuÊt hiÖn ë n­íc Anh vµo n¨m 1799. §Çu tiªn nã ®· bÞ ph¶n ®èi rÊt nhiÒu, b¶n th©n thñ t­íng n­íc Anh William Pitt n¨m 1798 ®· tõng nãi “ ThËt lµ nhôc nh· vµ xÊu hæ ®èi víi c¬ quan thuÕ vµ h×nh ¶nh cña mét quèc gia khi b¾t mét quÝ «ng hay mét quÝ c« ph¶i nãi víi ai ®ã vÒ thu nhËp cña hä”. Nh­ng chØ mét n¨m sau th× chÝnh «ng ®· ph¶i thay ®æi quan ®iÓm, vµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®· ra ®êi. ë Mü, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®· xuÊt hiÖn trong thêi k× chiÕn tranh 1812, vµ nã còng dùa vµo ®iÒu luËt thuÕ cña n­íc Anh n¨m 1798. Sau 1815, nã l¹i bÞ xo¸ bá ë Mü do Nhµ n­íc kh«ng cã nhu cÇu t¨ng thu ng©n s¸ch. Nh­ng cho ®Õn n¨m 1862, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n l¹i quay trë l¹i n­íc Mü sau khi Bé luËt thuÕ 1862 ®­îc tæng thèng Licoln phª chuÈn, nã nh»m môc ®Ých cung cÊp nguån tµi chÝnh cho cuéc néi chiÕn cña n­íc Mü. ë mét sè n­íc kh¸c thuÕ thu nhËp c¸ nh©n còng xuÊt hiÖn tõ kh¸ sím, n­íc NhËt n¨m 1887,Trung Quèc n¨m 1936 cßn Hµn Quèc th× lo¹i thuÕ nµy ra ®êi muén h¬n vµo n¨m 1974. VËy thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ g×, nã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ vai trß g× mµ khiÕn c¸c quèc gia ®Æc biÖt quan t©m vµ ®­a nã thµnh mét s¾c thuÕ trong hÖ thèng thuÕ? 1.1.2 C¸c lo¹i hÖ thèng thu thuÕ thu nhËp c¸ nh©n HÖ thèng thuÕ thu nhËp c¸ nh©n th­êng ®­îc tæ chøc theo hai m« h×nh: hÖ thèng tæng thÓ ( global system ) vµ hÖ thèng riªng biÖt ( schedular system ). HÖ thèng tæng thÓ: sö dông mét thuÕ suÊt ®Ó tÝnh nghÜa vô thuÕ cho thu nhËp tõ c¸c nguån kh¸c nhau. T¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng b»ng däc. HÖ thèng riªng biÖt: sö dông c¸c thuÕ suÊt kh¸c nhau cho thu nhËp tõ c¸c nguån kh¸c nhau HÇu hÕt c¸c quèc gia ®Òu chän hÖ thèng tæng thÓ. Tuy nhiªn trong mét sè tr­êng hîp hÖ thèng riªng biÖt còng cã thÓ ®­îc vËn dông kÕt hîp, nh»m ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t cao h¬n vµ cã ¶nh h­ëng ®Õn nh÷ng ®éng c¬ khuyÕn khÝch thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ hay phï hîp víi yªu cÇu qu¶n lÝ ®Æc thï riªng biÖt cña tõng nguån thu nhËp. VÒ c¬ së cña viÖc tÝnh thuÕ: ®Ó h­íng ®Õn môc tiªu c«ng b»ng däc, c¸c n­íc th­êng qui ®Þnh thu nhËp b×nh qu©n lµm c¨n cø tÝnh thuÕ theo 2 c¬ së: Thu nhËp b×nh qu©n chÞu thuÕ ®­îc x¸c ®Þnh theo tõng c¸ nh©n. Mçi c¸ nh©n ®­îc chän lµm c¬ së tÝnh thuÕ. C¸ch tÝnh ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông nh÷ng môc tiªu c«ng b»ng ®¹t ®­îc ch­a cao. C¸c n­íc ¸p dông theo c¸ch tÝnh nµy, th­êng kÌm theo c¸c qui ®Þnh khÊu trõ hay ch­íc gi¶m theo gia c¶nh mét sè chi phÝ nhÊt ®Þnh cho viÖc thùc hiÖn nghÜa vô ®èi víi gia ®×nh. Thu nhËp b×nh qu©n chÞu thuÕ x¸c ®Þnh theo hé gia ®×nh. Thu nhËp b×nh qu©n/ng­êi/hé gia ®×nh sÏ lµ thu nhËp tÝnh thuÕ. Sè thuÕ thu sÏ s¸t víi kh¶ n¨ng nép thuÕ cña c¸c c¸ nh©n vµ qua ®ã môc tiªu c«ng b»ng cã kh¶ n¨ng ®¹t ®­îc nhiÒu h¬n. Tuy nhiªn, c¸ch thu nµy hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n vµ ®ßi hái nhiÒu ®iÒu kiÖn míi cã thÓ tæ chøc qu¶n lÝ thu tèt. 1.1.3 §Æc ®iÓm cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n Thu nhËp chÞu ®iÒu tiÕt cña thuÕ sÏ c¨n cø vµo cô thÓ nguån gèc ph¸t sinh cña c¸c kho¶n thu nhËp vµ c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm c­ tró hay mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c tuú theo luËt cña tõng n­íc. Th«ng th­êng c¸c n­íc vÉn sö dông nguyªn t¾c c­ tró ®Ó ®¸nh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. Quan niÖm vÒ n¬i c­ tró gi÷a c¸c quèc gia gÇn nh­ lµ t­¬ng ®ång. Nã cã nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau: (i) cã n¬i ë chÝnh t¹i quèc gia ®ã hoÆc cã thêi gian sèng ë ®ã tõ 183 ngµy trë lªn hoÆc l©u h¬n nh÷ng n¬i kh¸c. Thêi gian nµy cã thÓ thay ®æi theo qui ®Þnh cña tõng quèc gia (ii) Hµnh nghÒ chÝnh t¹i quèc gia ®ã, tøc lµ phÇn lín thu nhËp cña ®èi t­îng ®­îc t¹o ra tõ nh÷ng ho¹t ®éng nµy (iii) Cã trung t©m lîi Ých kinh tÕ t¹i quèc gia ®ã, tøc lµ cã phÇn vèn ®Çu t­ chñ yÕu hoÆc cã trô së ho¹t ®éng ë quèc gia ®ã. Thu nhËp chÞu thuÕ bao gåm tÊt c¶ c¸c kho¶n thu nhËp theo qui ®Þnh cña Nhµ n­íc sau ®ã ®­îc khÊu trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c ®­îc phÐp khÊu trõ theo qui ®Þnh cña Nhµ n­íc. Nhµ n­íc sÏ cã mét danh môc c¸c kho¶n thu nhËp mµ ph¶i tÝnh vµo thu nhËp chÞu thuÕ, ®ång thêi sÏ cã mét danh môc kh¸c liÖt kª c¸c chi phÝ ®­îc phÐp khÊu trõ khái thu nhËp chÞu thuÕ tr­íc khi tÝnh thuÕ. VÝ dô ë Ph¸p th× ng­êi ta chia ra lµm t¸m lo¹i thu nhËp. Ta cã thÓ kÓ tãm t¾t ë ®©y: thu nhËp tõ cho thuª bÊt ®éng s¶n; thu nhËp tõ tiÒn l­¬ng...; thu nhËp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ th­¬ng m¹i; thu nhËp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp; thu nhËp cña mét sè l·nh ®¹o doanh nghiÖp; thu nhËp tõ ho¹t ®éng phi th­¬ng m¹i; thu nhËp tõ b¸n tµi s¶n; thu nhËp tõ ®Çu t­ ®éng s¶n. Cßn ë ViÖt Nam, ng­êi ta chia thu nhËp chÞu thuÕ ra lµm hai lo¹i lµ thu nhËp th­êng xuyªn vµ thu nhËp kh«ng th­êng xuyªn; trong ®ã thu nhËp th­êng xuyªn cã n¨m lo¹i thu nhËp chÞu thuÕ vµ thu nhËp kh«ng th­ßng xuyªn cã s¸u lo¹i thu nhËp chÞu thuÕ. Ta sÏ tr×nh bµy chi tiÕt h¬n vÒ néi dung thuÕ cña ViÖt Nam ë ch­¬ng sau. Ngoµi ra, cã nh÷ng tr­êng hîp c¸c c¸ nh©n cã thu nhËp ph¸t sinh ë n­íc ngoµi mµ ®· nép thuÕ mét phÇn ë n­íc ngoµi, th× khi ®ã viÖc khÊu trõ thuÕ nép ë trong n­íc sÏ phô thuéc vµo hiÖp ®Þnh kÝ kÕt gi÷a quèc gia ®ã vµ bªn n­íc ngoµi vÒ viÖc tr¸nh ®¸nh thuÕ trïng. C¸c ®èi t­îng kh«ng c­ tró t¹i quèc gia ®ã th× sÏ chØ cã nghÜa vô nép thuÕ TNCN ®èi víi phÇn thu nhËp ph¸t sinh t¹i quèc gia ®ã. Do ®èi t­îng nép thuÕ ®ång thêi còng chÝnh lµ ®èi t­îng chÞu thuÕ nªn thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®­îc xÕp vµo lo¹i thuÕ trùc thu. Ph¹m vi ®iÒu chØnh cña luËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ rÊt réng lín vµ do ®Æc ®iÓm ®èi t­îng chÞu thuÕ trùc tiÕp ph¶i nép thuÕ nªn søc ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ th¸i ®é cña d©n c­ lµ hÕt søc to lín. Kh«ng gièng nh­ c¸c lo¹i thuÕ gi¸n thu, vÝ dô thuÕ tiªu dïng, kho¶n thuÕ ®­îc tÝnh s½n trong gi¸ thanh to¸n nªn nã kh«ng ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn t©m lÝ cña ng­êi mua vÒ kho¶n thuÕ m×nh ph¶i nép, thuÕ trùc thu cã thÓ hiÓu bãng bÈy lµ Nhµ n­íc trùc tiÕp thß tay vµo tói chóng ta vµ lÊy tiÒn cña ta ra, ®iÒu ®ã ch¾c ch¾n sÏ cã ¶nh h­ëng m¹nh vÒ t©m lÝ cña ng­êi nép thuÕ. ChÝnh v× vËy, mçi khi chÝnh phñ cã nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch thuÕ TNCN nh­ viÖc ®iÒu chØnh thuÕ suÊt vµ thay ®æi ph¹m vi c¸c ®èi t­îng ®­îc miÔn gi¶m thuÕ th× ®Òu g©y ra nh÷ng ph¶n øng m¹nh mÏ trong d©n c­. VÝ dô ë Mü võa qua, khi tæng thèng George Bush quyÕt ®Þnh gi¶m møc l·i suÊt thuÕ TNCN tõ nay cho ®Õn n¨m 2006 vµ gi¶m dÇn c¸c ®èi t­îng ®­îc miÔn gi¶m thuÕ, nã lËp tøc ®· g©y ra nh÷ng ph¶n øng rÊt gay g¾t. Bëi v× hä cho r»ng sù gi¶m thuÕ suÊt th× chØ nh»m vµo c¸c bËc thuÕ ë møc thu nhËp cao, tøc lµ nã ®em l¹i lîi Ých cho tÇng líp giµu cã vµ vã thu nhËp cao trong x· héi, cßn ®èi víi tÇng líp d©n c­ cã møc thu nhËp trung b×nh vµ thÊp th× chÝnh s¸ch thuÕ cña Tæng thèng d­êng nh­ kh«ng ®em l¹i cho hä ®iÒu g×. Mµ nã còng ®ång nghÜa víi viÖc nguån thu ng©n s¸ch chÝnh phñ cã thÓ gi¶m ®i, c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh phóc lîi x· héi mµ chñ yÕu nh»m hç trî ng­êi nghÌo do ®ã còng sÏ gi¶m ®i. HoÆc ngay nh­ t¹i ViÖt Nam, khi Ph¸p lÖnh thuÕ TNCN lÇn ®Çu tiªn ®i vµo thùc hiÖn 1-4-1991, c¸c c¸ nh©n ng­êi n­íc ngoµi lµm viÖc vµ cã thu nhËp ph¸t sinh t¹i ViÖt Nam ph¶n øng còng kh¸ quyÕt liÖt khi thÊy r»ng thuÕ suÊt thuÕ TNCN ®èi víi hä lµ qu¸ cao, do lóc ®ã thu nhËp trung b×nh cña n­íc ta vÉn cßn thÊp cßn trong khi ®ã l­¬ng tr¶ cho c¸c chuyªn gia n­íc ngoµi th× cao h¬n nhiÒu so víi trong n­íc. Sau nµy,chóng ta ®· ph¶i liªn tôc söa ®æi bæ sung néi dung ph¸p lÖnh nh»m ®¶m b¶o phï hîp h¬n. Tuy nhiªn cho ®Õn nay, sau n¨m lÇn söa ®æi bæ sung néi dung ph¸p lÖnh th× chóng ta vÉn cßn nhiÒu ®iÒu ph¶i bµn. ë ®©y, ta muèn kh¼ng ®Þnh lÇn n÷a lµ thuÕ TNCN mang ®Æc ®iÓm lµ lo¹i thuÕ trùc thu vµ ph¹m vi ®iÒu tiÕt rÊt réng nªn nã cã ¶nh h­ëng rÊt m¹nh ®Õn t©m lÝ cña d©n c­. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n th«ng th­êng lµ lo¹i thuÕ lòy tiÕn. C¸c n­íc th­êng x©y dùng mét biÓu thuÕ luü tiÕn, c¸c bËc øng víi møc thu nhËp cµng cao th× cã møc thuÕ suÊt biªn cµng cao. Do ®ã nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cµng cao th× ph¶i chÞu møc thuÕ ®ãng gãp cao h¬n so víi nh÷ng ng­êi cã møc thu nhËp thÊp h¬n. Nã gãp phÇn ®¶m b¶o tÝnh chÊt c«ng b»ng trong ph©n phèi x· héi, c«ng b»ng ë ®©y lµ c«ng b»ng theo chiÒu däc. BiÓu thuÕ luü tiÕn ®­îc x©y dùng c¨n cø vµo nguyªn t¾c ®¸nh thuÕ dùa vµo kh¶ n¨ng nép thuÕ cña c¸c c¸ nh©n kh¸c nhau. Nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao th× cã nhiÒu kh¶ n¨ng nép thuÕ cao h¬n nh÷ng ng­êi cã thu nhËp thÊp vµ ng­îc l¹i. T­ t­ëng ®¸nh thuÕ dùa vµo kh¶ n¨ng nép thuÕ cña Nhµ vua Writ- vÞ vua n­íc Anh vµo thÕ kØ thø 17- ®· lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn rÊt sím cña c¸c biÓu thuÕ luü tiÕn. Kho¶ng c¸ch t­¬ng ®èi gi÷a c¸c bËc thuÕ suÊt sÏ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt luü tiÕn m¹nh hay yÕu cña biÓu thuÕ. Kho¶ng c¸ch nµy mµ cµng lín th× møc ®é lòy tiÕn cña biÓu thuÕ cµng cao vµ ng­îc l¹i. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ mét lo¹i thuÕ phøc t¹p vµ mang tÝnh trung lËp ®èi víi c¬ cÊu kinh tÕ. Do ®Æc ®iÓm lµ ®iÒu tiÕt lªn thu nhËp cña d©n c­, ph¹m vi ®iÒu tiÕt rÊt réng nªn viÖc qu¶n lý ®èi víi lo¹i thuÕ nµy lµ hÕt søc khã kh¨n. Nã dÔ g©y ph¶n øng cña ng­êi nép thuÕ. §ång thêi do tÝnh chÊt ph©n t¸n vµ ®éng cña ®èi t­îng chÞu thuÕ vµ nguån thuÕ nªn c«ng t¸c qu¶n lÝ thu rÊt khã kh¨n. ChÝnh v× ®Æc ®iÓm nµy mµ chi phÝ hµnh thu cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n rÊt cao.Ngoµi ra, nã ®iÒu tiÕt lªn thu nhËp chø kh«ng ph¶i lµ lªn tiªu dïng nªn nã kh«ng cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®èi víi mét ngµnh kinh tÕ cô thÓ nµo c¶. Tuy nhiªn, nÕu xem xÐt mét c¸ch s©u s¾c th× thuÕ thu nhËp c¸ nh©n vÉn cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®èi víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®­îc sö dông nh­ lµ mét c«ng cô thuÕ ®¾c lùc trong chÝnh s¸ch tµi khãa quèc gia, nã ¶nh h­ëng ®Õn tæng cÇu nÒn kinh tÕ, do ®ã nã còng cã nh÷ng ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®èi víi c¬ cÊu kinh tÕ. 1.1.4 Vai trß cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n NÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, møc sèng ng­êi d©n cµng cao th× thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ngµy cµng gãp phÇn quan träng trong nguån thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Chóng ta biÕt r»ng thuÕ thu nhËp c¸ nh©n thu ®­îc dùa vµo møc thu nhËp cña d©n c­. Thu nhËp cña d©n c­ cµng cao th× nã còng ®ång nghÜa víi møc thu tõ thuÕ TNCN sÏ t¨ng. §iÒu ®ã chØ cã thÓ cã ®­îc khi nÒn kinh tÕ cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao, GDP lín. Th«ng th­êng, ë nh÷ng n­íc cµng ph¸t triÓn th× tØ träng ®ãng gãp cña thuÕ trùc thu cµng lín, trong ®ã thuÕ TNCN chiÕm tØ träng kh¸ cao. Ta cã thÓ thÊy ®­îc ®iÒu ®ã qua sè liÖu mét sè n­íc ph¸t triÓn trong khèi OECD “n¨m 1980 tØ lÖ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cña c¸c n­íc trong khèi OECD lµ 10,9% GDP, trong khi ®ã tØ lÖ nµy vµo n¨m 1995 lµ 10,4%”. Ta còng cã thÓ xem cÊu tróc thuÕ trong khèi OECD tõ n¨m 1980-1995 ®Ó tõ ®ã thÊy ®­îc vai trß cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n trong nguån thu ng©n s¸ch chÝnh phñ hµng n¨m ë nh÷ng n­íc ph¸t triÓn. B¶ng 1- Thay ®æi cÊu tróc thuÕ trong khèi OECD tõ 1980-1995 §¬n vÞ tÝnh:% S¾c thuÕ  1980  1985  1990  1995   ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n  32  30  30  27   ThuÕ thu nhËp c«ng ti  7  8  8  8   B¶o hiÓm x· héi  25  25  25  25   ThuÕ tµi s¶n  5  5  5  5   ThuÕ tiªu dïng chung  14  16  17  18   ThuÕ hµng hãa vµ DV kh¸c  17  16  15  15   (Nguån OECD Revenue Statistic) Cßn ë nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®êi sèng ng­êi d©n ch­a cao, thu nhËp trung b×nh míi chØ ®ñ cho c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t cÇn thiÕt cña ng­êi d©n vµ tiÕt kiÖm ra mét phÇn nhá. Sè l­îng nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao, giµu cã trong x· héi th× chØ chiÕm mét phÇn rÊt nhá trong x· héi, ®¹i bé phËn d©n c­ lµ cã thu nhËp vµ møc sèng cßn thÊp so víi d©n c­ c¸c n­íc ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy, kh¶ n¨ng ®ãng gãp thuÕ TNCN cho Nhµ n­íc ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vÉn cßn rÊt thÊp. VÝ dô ë Trung Quèc lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ng cã møc ®é ph¸t triÓn cao th× thuÕ TNCN chØ chiÕm 13,4% n¨m 1994 vµ 16,3% n¨m 1996 tæng sè thu; trong khi ®ã nguån thuÕ TNCN ë Mü ®¹t xÊp xØ 48% n¨m 1994 trªn tæng sè thu c¸c lo¹i thuÕ vµ phÝ; cßn ë n­íc ta th× con sè nµy lµ 0,87% n¨m 1994. Nh×n vµo sè liÖu, ta cã thÓ thÊy r»ng thuÕ TNCN thu ®­îc tØ lÖ thuËn víi møc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, víi thu nhËp trung b×nh cña d©n c­. ThuÕ TNCN do ®ã tÊt yÕu sÏ dÇn trë thµnh mét nguån thu quan träng hµng ®Çu trong nguån thu ng©n s¸ch nhµ n­íc. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n gãp phÇn t¨ng tØ lÖ tiÕt kiÖm quèc gia, t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng ®Çu t­ vµ thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Ta biÕt r»ng mçi mét ®¬n vÞ thu nhËp bao gåm hai phÇn: ®¬n vÞ tiªu dïng vµ phÇn cßn l¹i lµ ®¬n vÞ tiÕt kiÖm. Khi b¹n cã thu nhËp lµ mét triÖu ®ång, b¹n ph¶i nép thuÕ gi¶ sö lµ 100.000, b¹n cßn l¹i 900.000 trong ®ã b¹n tiªu dïng hÕt 800.000 cßn 100.000 b¹n dµnh tiÕt kiÖm. NÕu nh­ kh«ng cã thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, b¹n cã quyÒn tiªu dïng 850.000 vµ tiÕt kiÖm 150.000; NÕu nh­ kho¶n thuÕ nép kh«ng sö dông trong chi tiªu chÝnh phñ th× cã nghÜa lµ tiÕt kiÖm quèc gia trong tr­êng hîp tr­íc lµ 200.000 (100.000+100.000); cßn ë tr­êng hîp sau th× tiÕt kiÖm quèc gia chØ lµ 150.000 b»ng chÝnh víi tiÕt kiÖm khu vùc t­ nh©n. Khi tiÕt kiÖm t¨ng th× sÏ cã nhiÒu nguån vèn h¬n dµnh cho ®Çu t­ vµo trang thiÕt bÞ m¸y mãc. Theo ph©n tÝch m« h×nh cña nhµ kinh tÕ häc Solow th× tØ lÖ tiÕt kiÖm quèc gia cã ¶nh h­ëng v« cïng quan träng trong t¨ng tr­ëng vµ æn ®Þnh kinh tÕ l©u dµi. Nã cung cÊp nguån vèn ®Ó ®Çu t­ vµo m¸y mãc, thiÕt bÞ, nhµ x­ëng, hay nghiªn cøu khoa häc ®Ó cã thÓ t¨ng s¶n l­îng trong t­¬ng lai. NhËt B¶n lµ minh chøng râ nÐt nhÊt cho thÊy ¶nh h­ëng cña tiÕt kiÖm ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. ViÖc sö dông thuÕ TNCN lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt gi÷a tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm, tr¸nh nh÷ng tiªu dïng xa hoa mµ thay vµo ®ã lµ ®Çu t­ vµo t­ b¶n vµ con ng­êi, sÏ gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ l©u dµi. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ cµng t¨ng thuÕ TNCN th× sÏ cµng t¨ng tØ lÖ tiÕt kiÖm quèc gia. Chóng ta còng ®· ®Ò cËp ë trªn lµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cã ¶nh h­ëng m¹nh ®Õn t©m lÝ vµ ph¶n øng cña d©n c­. NÕu chóng ta cè g¾ng duy tr× møc thuÕ suÊt thuÕ TNCN cao th× sÏ kh«ng khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng tham gia s¶n xuÊt kinh doanh. Së dÜ nh­ vËy lµ v× ng­êi lao ®éng c¶m thÊy khi hä lao ®éng vÊt v¶ ®Ó kiÕm tiÒn th× ngay sau khi nhËn tiÒn hä ®· ph¶i tr¶ mét phÇn lín thu nhËp ®ã cho Nhµ n­íc. Do ®ã hä sÏ kh«ng cßn ®éng lùc cao trong lao ®éng vµ kiÕm tiÒn. §©y còng lµ mét nguyªn nh©n ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao mét sè n­íc B¾c ¢u nh­ Thôy §iÓn, n¬i mµ cã møc ®iÒu tiÕt thu nhËp gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi nghÌo cao, trong x· héi cã møc phóc lîi cao trªn thÕ giíi th× hiÖn nay l¹i tôt hËu vÒ kinh tÕ h¬n so víi mét sè n­íc T©y ¢u, n¬i mµ sù ®iÒu tiÕt vÒ thu nhËp kh«ng m¹nh mÏ b»ng; ®iÒu t­¬ng tù còng x¶y ra gi÷a Mü vµ Canada. Theo c¸c nhµ kinh tÕ gi¶i thÝch th× mét phÇn nguyªn nh©n lµ do viÖc ®iÒu tiÕt thu nhËp cña ng­êi cã thu nhËp cao qu¸ lín ®· dÉn ®Õn mÊt ®éng lùc cña ng­êi lao ®éng hoÆc ng­êi lao ®éng sÏ chuyÓn sang lµm viÖc ë nh÷ng n­íc kh¸c cã møc thuÕ TNCN thÊp h¬n. Do ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng ®· kh«ng t¨ng m¹nh nh­ ®¸ng lÏ nã cã thÓ. Chóng ta cÇn cã mét møc thuÕ suÊt võa ph¶i vµ hîp lÝ ®Ó ®¶m b¶o viÖc t¨ng tØ lÖ tiÕt kiÖm quèc gia nh­ng ®ång thêi vÉn duy tr× ®­îc nç lùc vµ ®éng c¬ lµm viÖc cña ng­êi lao ®éng. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n gãp phÇn ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng vµ gi¶m bít sù ph©n hãa giµu nghÌo trong x· héi. Mét chøc n¨ng quan träng cña thuÕ lµ nh»m ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng vµ gi¶m bít sù ph©n hãa giµu nghÌo trong x· héi. Trong c¸c lo¹i thuÕ th× thuÕ TNCN thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt vai trß nµy. Do ®Æc ®iÓm lµ thuÕ ®¸nh trªn thu nhËp cña c¸c c¸ nh©n cïng víi tÝnh chÊt luü tiÕn cña thuÕ TNCN ®· thu hÑp ®­îc kho¶ng c¸ch vÒ thu nhËp gi÷a c¸c c¸ nh©n cã møc thu nhËp cao vµ c¸c c¸ nh©n cã møc thu nhËp thÊp. §©y lµ quan ®iÓm c«ng b»ng theo chiÒu däc, nh÷ng ng­êi cã kh¶ n¨ng nép thuÕ cµng cao th× sÏ nép nhiÒu thuÕ h¬n vµ ng­îc l¹i. Nã kh¸c so víi quan ®iÓm c«ng b»ng theo chiÒu ngang lµ tÊt c¶ mäi ng­êi sÏ nép thuÕ cïng víi mét tØ lÖ nh­ nhau. C¸c kho¶n thuÕ thu ®­îc sau ®ã cã thÓ ®­îc chÝnh phñ sö dông ®Ó trî gióp l¹i nh÷ng ng­êi cã møc thu nhËp thÊp. Trªn lÝ thuyÕt ®©y lµ mét lo¹i thuÕ rÊt ­u viÖt trong viÖc ®iÒu hßa thu nhËp gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi nghÌo. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ nã vÉn cßn g©y rÊt nhiÒu tranh c·i gi÷a c¸c nhµ kinh tÕ. Kho¶ng c¸ch giµu nghÌo trong x· héi ngµy cµng më réng h¬n. Ng­êi ta ®Æt ra c©u hái lµ liÖu chÝnh s¸ch thuÕ TNCN cã thùc sù ®em l¹i sù ph©n phèi c«ng b»ng h¬n cho x· héi hay lµ nã kh«ng cã t¸c dông g× c¶ hay nÕu cã th× lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Vµ mét vÊn ®Ò n÷a còng ®­îc ®em ra tranh c·i gi÷a c¸c nhµ kinh tÕ vÒ tÝnh c«ng b»ng cña chÝnh s¸ch thuÕ. Ng­êi ta ®Æt c©u hái lµ liÖu hiÖu qu¶ c«ng b»ng mµ chÝnh s¸ch thuÕ ®em l¹i cã xung ®ét ví