Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk lắk

i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ==============o0o============= NGUYỄN VĂN ĐẠT NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG TỚI NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP KINH DOANH CÀ PHÊ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh, Năm 2016 ii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ==============o0o============= NGUYỄN VĂN ĐẠT NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG TỚI NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP KINH DOANH CÀ PHÊ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK CHUYÊN NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH MÃ SỐ: 62.34.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS PHƢỚC MINH HIỆP 2. PGS.TS HỒ VIẾT TIẾN TP. Hồ Chí Minh, Năm 2016 iii LỜI CẢM ƠN Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh, bằng sự cổ vũ, hướng dẫn, hỗ trợ của nhiều cá nhân và tổ chức. Trước hết, nghiên cứu sinh xin được chân thành cảm ơn các nhà khoa học, các Giáo sư, Phó giáo sư, Tiến sĩ thuộc trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh, Khoa Quản trị đã tận tình giảng dạy hướng dẫn các học phần trong chương trình đào tạo tiến sĩ của nhà trường. Từ đó giúp cho nghiên cứu sinh có được những kiến thức, kinh nghiệm để hoàn thiện luận án của mình. Đặc biệt tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Phước Minh Hiệp và PGS.TS Hồ Viết Tiến đã giúp tôi hoàn thành luận án bằng những định hướng nghiên cứu quan trọng, những lời nhận xét, góp ý quý giá, sự hướng dẫn nhiệt tình tận tâm của quý Thầy trong suốt quá trình nghiên cứu sinh thực hiện luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo trường Đại học kinh tế TP. Hồ Chí Minh, Viện đào tạo Sau Đại học, Thư viện, Lãnh đạo và các đồng nghiệp của tôi tại trường Đại học Tây Nguyên đã tạo mọi điều kiện về vật chất và tinh thần để nghiên cứu sinh hoàn thành chương trình nghiên cứu của mình. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn UBND tỉnh Đắk Lắk, các Sở, Ban, Ngành của tỉnh như: Sở Khoa học và công nghệ, Sở Công thương, Sở Nông nghiệp & PTNT, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Hiệp hội cà phê Buôn Ma Thuột, Cục Thống kê và các doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh đã cung cấp số liệu cũng như giúp đỡ trong việc điều tra khảo sát. Cuối cùng, Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tất cả những cá nhân và tổ chức đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Nguyễn Văn Đạt iv LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Phước Minh Hiệp và PGS.TS Hồ Viết Tiến. Các nội dung nghiên cứu và kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu khoa học nào khác. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Nguyễn Văn Đạt v MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC .................................................................................................................. v TRANG PHỤ BÌA ..................................................................................................... v LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ x DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ .................................................................. xiii Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN ................. 1 1.1 Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu .................................................................. 1 1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận án.2 1.2.1 Các công trình nghiên cứu trong nước2 1.2.2 Một số công trình nghiên cứu ngoài nước12 1.3 Mục tiêu và Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................... 23 1.3.1 Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................... 23 1.3.2 Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................... 24 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 24 1.5 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 24 1.6 Điểm mới và đóng góp của luận án ................................................................ 25 1.6.1 Đóng góp về mặt học thuật ...................................................................... 25 1.6.2 Đóng góp về mặt thực tiễn ....................................................................... 26 1.7 Kết cấu của luận án ......................................................................................... 27 Chƣơng 2 CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ....................... 28 2.1 Cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước về NLCT của doanh nghiệp ........... 28 2.1.1 Cạnh tranh ............................................................................................... 28 2.1.2 Lợi thế cạnh tranh ................................................................................... 31 2.1.3 Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .................................................. 32 vi 2.2 Cơ sở thực tiễn về NLCT của doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ......................................................................................................... 60 2.2.1 Tổng quan về điều kiện tự nhiên, Kinh tế - Xã hội tỉnh Đắk Lắk . .......... 60 2.2.2 Thực trạng về hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê tại Đắk Lắk trong thời gian qua ............................................................................ 61 2.2.3 Vai trò của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê tại tỉnh Đắk Lắk ........ 73 2.3 Mô hình nghiên cứu đề xuất ........................................................................... 76 2.3.1 Cơ sở đề xuất mô hình ............................................................................. 76 2.3.2 Mô hình nghiên cứu đề xuất .................................................................... 81 2.3.3 Các giả thuyết nghiên cứu ....................................................................... 82 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 .......................................................................................... 97 Chƣơng 3 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU .................................................................. 98 3.1 Quy trình nghiên cứu ...................................................................................... 98 3.2 Thiết kế nghiên cứu định tính ....................................................................... 100 3.3 Thiết kế nghiên cứu định lượng .................................................................... 105 3.3.1 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ................................................... 105 3.3.2 Nghiên cứu chính thức ........................................................................... 120 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 ........................................................................................ 124 Chƣơng 4 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................................... 125 4.1 Mô tả mẫu nghiên cứu .................................................................................. 125 4.2 Phân tích độ tin cậy của các thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha .......... 128 4.3 Phân tích nhân tố khám phá EFA ................................................................. 133 4.3.1 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo các yếu tố ảnh hưởng thuộc môi trường bên trong của doanh nghiệp ........................................................ 134 4.3.2 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo các yếu tố ảnh hưởng thuộc môi trường bên ngoài của doanh nghiệp ....................................................... 136 4.3.3 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo năng lực cạnh tranh tổng thể của doanh nghiệp kinh doanh cà phê ở Đắk Lắk ..................................... 136 4.4 Phân tích hồi quy .......................................................................................... 137 vii 4.4.1 Phân tích trung bình và độ lệch chuẩn .................................................. 137 4.4.2 Phân tích tương quan ............................................................................ 138 4.4.3 Phân tích hồi quy bội ............................................................................. 138 4.4.4 Kiểm định các giả thuyết nghiên cứu và sự phù hợp mô hình hồi quy bội140 4.5 Phân tích sự khác biệt mô hình ảnh hưởng của các yếu tố tới NLCT của DNKD cà phê theo các biến định tính ................................................................ 144 4.6 Thảo luận kết quả nghiên cứu các yếu tố tác động đến NLCT của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk. ............................................... 146 TÓM TẮT CHƢƠNG 4 ........................................................................................ 151 Chƣơng 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT HÀM Ý QUẢN TRỊ. ............................ 152 5.1 Kết luận ......................................................................................................... 152 5.2 Hàm ý quản trị .............................................................................................. 153 5.2.1 Dưới góc độ quản trị doanh nghiệp ...................................................... 153 5.2.2 Dưới góc độ quản lý của Nhà nước ...................................................... 163 5.3 Các điểm hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................ 166 NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ................................ 168 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 169 PHỤ LỤC viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT DIỄN GIẢI GHI CHÚ BCEC Trung tâm giao dịch cà phê Buôn Ma Thuột Buon Ma Thuot Coffee Exchange Centre BMTCA Hiệp hội cà phê Buôn Ma thuột BuonMaThuot Coffee Association CIF Giá hàng, bảo hiểm và cước phí Cost, Insuarance and Freight CNH - HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CP Cổ phần DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DTTS Dân tộc thiểu số FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign Direct Investment FOB Giá áp mạn tàu Free On Board GAP Thực hành nông nghiệp tốt Good Agriculture Production GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Product GNP Tổng sản phẩm quốc dân Gross National Product ICO Tổ chức cà phê thế giới Internation nal Coffee Organization ISO Tổ chức quốc tế về tiêu chuẩn hóa The International Organization for Standardization KD Kinh doanh NLCT Năng lực cạnh tranh NN&PTNT Nông nghiệp & phát triển nông thôn MTV Một thành viên SXKD Sản xuất kinh doanh SWOT Ma trận điểm mạnh, điểm yếu, cơ Strengths – Weaknesses – ix hội và nguy cơ Opportunities - Threats TNHH Trách nhiệm hữu hạn TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh UBND Ủy ban nhân dân VICOFA Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam Viet Nam Coffee – Cocoa Association WASI Viện khoa học kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên - Eakmat The Western Highlands Agro- Forestry Scientific and Technical Institute WEF Diễn đàn kinh tế thế giới World Economic Forum WTO Tổ chức thương mại thế giới World Trade Ogarnization XNK Xuất nhập khẩu x DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Tổng hợp các quan điểm, hướng nghiên cứu về NLCT ........................... 22 Bảng 2.1: Diện tích, năng suất, sản lượng cà phê của Đắk Lắk từ 2010 – 2015 62 Bảng 2.2 : Diện tích cà phê Đắk Lắk phân theo độ tuổi ........................................... 64 Bảng 2.3 Sản xuất cà phê chứng chỉ bền vững tại Đắk Lắk ..................................... 65 Bảng 2.4: Số lượng và kim ngạch xuất khẩu cà phê của các .................................... 69 DN tỉnh Đắk Lắk ở một số thị trường chính ............................................................ 69 Bảng 2.5: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới NLCT của doanh nghiệp ................. 77 Bảng 2.6: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp từ các nghiên cứu trước. ............................................................................................ 78 Bảng 2.7: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp từ các nghiên cứu trước. ............................................................................................ 79 Bảng 2.8: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp từ các nghiên cứu trước. ............................................................................................ 80 Bảng 2.9: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp từ các nghiên cứu trước. ............................................................................................ 81 Bảng 3.1: Tổng hợp thang đo các yếu tố ảnh hưởng năng lực cạnh tranh .............. 102 Bảng 3.2: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực tài chính ............................. 106 Bảng 3.3: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực quản trị .............................. 107 Bảng 3.4: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực SX và CN .......................... 107 Bảng 3.5: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực Marketing .......................... 108 Bảng 3.6: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực thương hiệu ....................... 108 Bảng 3.7: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực xử lý tranh chấp thương mại ........................................................................................................................... 109 Bảng 3.8: Đánh giá độ tin cậy của thang đo yếu tố văn hóa doanh nghiệp ............ 110 Bảng 3.9: Đánh giá độ tin cậy của thang đo yếu tố thể chế và chính sách ............. 110 Bảng 3.10: Đánh giá độ tin cậy của thang đo yếu tố năng lực nguồn nhân lực địa phương ..................................................................................................................... 111 xi Bảng 3.11: Đánh giá độ tin cậy của thang đo NLCT tổng thể ................................ 112 Bảng 3.12: Kết quả EFA sơ bộ thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên trong của doanh nghiệp ........................................................................................................... 114 Bảng 3.13: Kết quả EFA sơ bộ thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài của doanh nghiệp ........................................................................................................... 115 Bảng 3.14: Tổng hợp thang đo chính thức cho nghiên cứu .................................... 118 Bảng 4.1: Loại hình các doanh nghiệp .................................................................... 125 Bảng 4.2: Quy mô lao động trong các doanh nghiệp .............................................. 125 Bảng 4.3: Thâm niên công tác của giám đốc doanh nghiệp ................................... 126 Bảng 4.4: Giới tính giám đốc doanh nghiệp ........................................................... 127 Bảng 4.5: Trình độ chuyên môn giám đốc doanh nghiệp ....................................... 127 Bảng 4.6: Độ tuổi giám đốc doanh nghiệp .............................................................. 128 Bảng 4.7: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực tài chính ............................. 128 Bảng 4.8: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực Quản trị ............................. 129 Bảng 4.9: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực sản xuất và công nghệ ....... 129 Bảng 4.10: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực Marketing ........................ 130 Bảng 4.11: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Văn hóa doanh nghiệp .................... 130 Bảng 4.12: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực cạnh tranh thương hiệu . 131 Bảng 4.13: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực xử lý tranh chấp thương mại ........................................................................................................................... 131 Bảng 4.14: Đánh giá độ tin cậy của thang đo yếu tố thể chế và chính sách ........... 132 Bảng 4.15: Đánh giá độ tin cậy của thang đo năng lực nguồn nhân lực địa phương ..................................................................................................................... 132 Bảng 4.16.: Đánh giá độ tin cậy của thang đo NLCT tổng thể ............................... 133 Bảng 4.17: Kết quả EFA thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên trong của doanh nghiệp ...................................................................................................................... 135 Bảng 4.18: Kết quả EFA thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài của doanh nghiệp ...................................................................................................................... 136 xii Bảng 4.19: Kết quả EFA thang đo NLCT tổng thể của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê....................................................................................................................... 137 Bảng 4.20: Trung bình và độ lệch chuẩn của các yếu tố ảnh hưởng ...................... 137 Bảng 4.21 : Mối quan hệ tương quan tuyến tính ..................................................... 138 Bảng 4.22: Kết quả hồi quy sử dụng phương pháp Enter ...................................... 139 Bảng 4.23 : Mô hình tóm tắt sử dụng phương pháp Enter ...................................... 141 Bảng 4.24: Phân tích phương sai (ANOVAb) ........................................................ 142 Bảng 4.25: Kiểm định sự khác biệt theo các biến định tính ................................... 145 Bảng 4.26: Tóm tắt kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu ................................ 150 xiii DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 1.1: Mối quan hệ giữa các quá trình quản lý và cạnh tranh ............................. 16 Hình 1.2: Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ..................................................... 18 Hình 2.1: Các thực thể cơ bản trong quan điểm năng lực ......................................... 39 Hình 2.2: Mối quan hệ giữa nguồn lực, khả năng và năng lực ................................. 41 Hình 2.3: Quan điểm hệ thống mở của công ty ........................................................ 43 Hình 2.4: Sự phát triển trong nghiên cứu cạnh tranh dựa trên .................................. 45 Hình 2.5: Chuỗi giá trị đầu tư nguồn lực và khả năng .............................................. 48 Hình 2.6: Các nguồn lực và khả năng của công ty ................................................... 49 Hình 2.7: Các yếu tố ảnh hưởng tới NLCT của DNKD cà phê ở Đắk Lắk .............. 82 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu của luận án ............................................................. 99 Hình 3.2: Mô hình nghiên cứu chính thức các yếu tố ảnh hưởng tới NLCT của DNKD cà phê ở Đắk Lắk ........................................................................................ 117 Hình 4.1: Biểu đồ tần số P-P ................................................................................... 142 Hình 4.2: Biểu đồ tần số của phần dư ..................................................................... 143 Hình 4.3: Mô hình kết quả các yếu tố ảnh hưởng tới NLCT của DNKD cà phê ở Đắk Lắk ........................................................................................ 144 1 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 1.1 Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu Trong nền kinh tế thị trường cạnh tranh là một quy luật kh