Những vấn đề công nghiệp hóa - Hiện đại hóa ở nước ta

PhÇn I: Lêi më ®Çu Tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø III ®Õn nay, §¶ng ta lu«n lu«n x¸c ®Þnh CNH lµ nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é. Thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã, nh÷ng n¨m qua, nhÊt lµ nh÷ng n¨m ®æi míi, chóng ta ®· thu ®­îc nhiÒu thµnh tùu quan träng, t¹o ra thÕ vµ lùc míi cho phÐp chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn cao h¬n, ®Èy tíi mét b­íc CNH, H§H n­íc nhµ. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn CNH nh÷ng n¨m tr­íc ®©y, do nhiÒu nguyªn nh©n trong ®ã cã nguyªn nh©n chñ quan nãng véi, chóng ta ®· m¾c ph¶i mét sè sai lÇm khuyÕt ®iÓm. Muèn tiÕp tôc ph¸t huy thµnh tÝch, kh¾c phôc yÕu kÐm ®Èy lïi nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ, sím ®­a ®Êt n­íc ra khái t×nh tr¹ng mét n­íc nghÌo ®Ó ph¸t triÓn nhanh trªn con ®­ßng ®· lùa chän. Chóng ta kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ®Èy m¹nh CNH, H§H ®Êt n­íc. Mét thêi kú ph¸t triÓn míi ®ang më ra trªn ®Êt n­íc ta, môc tiªu tõ nay ®Õn n¨m 2000, phÊn ®Êu ®­a n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp, §¹i héi VIII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh. "Môc tiªu cña CNH, H§H lµ x©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n ë møc cao, quèc phßng vµ an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh". Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc lµ c¶ mét sù nghiÖp to lín vµ l©u dµi. PhÇn II: Nh÷ng vÊn ®Ò CNH- H§H ë n­íc ta A- Lý luËn chung: I/ Sù cÇn thiÕt cña CNH - H§H ë ViÖt Nam: Muèn cho d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, ®Êt n­íc tõng b­íc tiÕn lªn CNXH, ®i ®èi víi viÖc cñng cè, hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn, chóng ta nhÊt thiÕt ph¶i ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt víi n¨ng suÊt lao ®éng ngµy cµng cao. Mµ muèn cã lùc l­îng s¶n xuÊt hïng hËu vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao th× kh«ng thÓ chØ dùa vµo nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu, sö dông lao ®éng thñ c«ng; tr¸i l¹i ph¶i ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp cïng víi ®æi míi c«ng nghÖ ngµy cµng hiÖn ®¹i t¹o nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn nhanh, hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng cho toµn bé nÒn KTQD. Nãi c¸ch kh¸c chóng ta ph¶i tiÕn hµnh CNH theo h­íng H§H. CNH lµ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn tÊt yÕu ®èi víi c¸c quèc gia muèn tiÕn lªn tõ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu. §©y lµ xu thÕ chung cña lÞch sö. §èi víi n­íc ta CNH-H§H nÒn kinh tÕ lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu cña viÖc ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN. Quan ®iÓm nµy kh¼ng ®Þnh CNH-H§H lµ vÊn ®Ò quan träng ®Æc biÖt, lµ b­íc ph¸t triÓn tÊt yÕu ®èi víi n­íc ta, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay khi nÒn kinh tÕ vÉn mang nÆng tÝnh chÊt n«ng nghiÖp l¹c hËu, c«ng nghiÖp cßn nhá bÐ, kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi kÐm ph¸t triÓn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt ch­a x©y dùng ®­îc bao nhiªu, kinh tÕ tuy cã ph¸t triÓn kh¸ nh­ng n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cßn rÊt thÊp, cßn nhiÒu yÕu tè ch­a v÷ng ch¾c, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn qu¸ thÊp so víi nhiÒu n­íc xung quanh. Thùc tÕ nµy cho thÊy nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÉn cßn rÊt lín, cho nªn chØ cã CNH-H§H míi lµ con ®­êng c¬ b¶n kh¾c phôc ®­îc nh÷ng yÕu kÐm cña nÒn kinh tÕ n­íc ta, gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, b¶o vÖ ®­îc ®éc lËp chñ quyÒn, sím tho¸t khái nguy c¬ tôt hËu, ®¶m b¶o ®Þnh h­íng ®i lªn chñ nghÜa x· héi. MÆt kh¸c, thùc tiÔn ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam ®· chØ râ sù nghiÖp ®æi míi lµ sù nghiÖp cña quÇn chóng, CNH-H§H còng lµ sù nghiÖp cña toµn d©n, v× lîi Ých cña nh©n d©n vµ do d©n thùc hiÖn. QuÇn chóng nh©n d©n khi nhËn thøc ®Çy ®ñ lîi Ých cña CNH-H§H hä sÏ phÊn ®Êu v­¬n lªn häc tËp ®Ó n©ng cao tr×nh ®é v¨n hãa, kû luËt, tay nghÒ ®Ó lµm chñ ®­îc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa, hä sÏ lµ ng­êi ®ãng gãp søc lao ®éng, tµi n¨ng, s¸ng t¹o, tiÒn vèn, tµi s¶n cña m×nh cho sù nghiÖp CNH-H§H. II/ Thùc chÊt cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay, quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa (CNH-H§H) dï trªn gãc ®é nµo còng kh«ng ®ång nhÊt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. Tuy qu¸ tr×nh CNH-H§H nµy cã nh÷ng nÐt riªng ®èi víi tõng n­íc, nh­ng ®ã chØ lµ sù vËn dông mét qu¸ tr×nh cã tÝnh chÊt phæ biÕn cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng n­íc mµ th«i. C«ng nghiÖp hãa lµ qu¸ tr×nh réng lín vµ phøc t¹p, b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh nµy bao hµm trªn c¸c mÆt sau ®©y: a) C«ng nghiÖp hãa lµ qu¸ tr×nh trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, tr­íc hÕt lµ c¸c ngµnh chiÕm vÞ trÝ träng yÕu. Thùc hiÖn CNH-H§H trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt ngµy nay, qu¸ tr×nh trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ cho c¸c ngµnh ph¶i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa ë c¶ phÇn c÷ng vµ phÇn mÒm cña c«ng nghÖ. Qu¸ tr×nh nµy còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh x©y dùng x· héi v¨n minh c«ng nghiÖp vµ c¶i biÕn c¸c ngµnh kinh tÕ, c¸c ho¹t ®éng theo phong c¸ch cña nÒn c«ng nghiÖp lín hiÖn ®¹i. Qu¸ tr×nh Êy ph¶i t¸c ®éng lµm cho nhÞp ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ - x· héi nhanh vµ æn ®Þnh, c¶i thiÖn ®êi sèng x· héi vµ tinh thÇn cña c¸c tÇng líp d©n c­, thu hÑp dÇn chªnh lÖch tr×nh ®é kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. a) CNH-H§H xÐt trªn gãc ®é kinh tÕ -kü thuËt: Lµ c¸i ®Ých cÇn v­¬n tíi trong qu¸ tr×nh CNH-H§H. Nh­ng sù v­¬n lªn vÒ tr×nh ®é c«ng nghiÖp nµy l¹i bÞ rµng buéc bëi yªu cÇu ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi. XÐt toµn côc, CNH-H§H chØ lµ ph­¬ng tiÖn, ®iÒu kiÖn ®Ó ®¹t tíi môc tiªu cña qu¸ tr×nh CNH-H§H mµ th«i. Gi¶i quyÕt quan hÖ nµy cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn b­íc ®i cña qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa theo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Êt n­íc. ý t­ëng muèn ®i vµo c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ë tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng nh»m nhanh chãng xãa bá t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu lµ ý t­ëng phiªu l­u ®é qu¶n lý cã h¹n vµ thiÕu th«n trÇm träng thªm nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc. Trong ®iÒu kiÖn nh©n lùc dåi dµo, tr×nh ®é qu¶n lý cã h¹n vµ sù thiÕu thèn trÇm träng vÒ vèn ®Çu t­, cÇn ph¶i dµnh ­u tiªn hiÖn ®¹i hãa c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc "®Çu tµu" mµ sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c gãp phÇn c¶i thiÖn vÞ trÝ ®Êt n­íc trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. ViÖc kÕt hîp c«ng nghÖ víi nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau trë thµnh mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Quan niÖm mét c¸ch ®¬n gi¶n theo kiÓu "cò ng­êi míi ta", "c¸i kh«ng tiªn tiÕn cña n­íc kh¸c nµy lµ c¸i hiÖn ®¹i cña m×nh" trong lùa chän c«ng nghiÖp nhËp sù thiÕu hiÓu biÕt vµ thiÕu th«ng tin ®· dÉn ®Õn c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®Õn lùa chän thiÕt bÞ l¹c hËu hoÆc thiÕt bÞ l¹c hËu hoÆc thiÕt bÞ cò ®· ®­îc t©n trang l¹i. C¸i gi¸ ph¶i tr¶ qu¸ ®¾t, tèc ®é hiÖn ®¹i hãa kh«ng ®­îc ®Èy nhanh. b) Qu¸ tr×nh CNH-H§H kh«ng chØ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp: mµ lµ qu¸ tr×nh bao trïm tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña mét n­íc. §ã lµ lÏ tÊt yÕu v× nÒn kinh tÕ cña mçi n­íc lµ mét hÖ thèng th«ng nhÊt, c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cã quan hÖ t­¬ng ®èi víi nhau. Sù thay ®æi ë c¸c ngµnh kinh tÕ, lÜnh vùc ho¹t ®éng nµy sÏ kÐo theo hoÆc sÏ ®ßi hái sù thay ®æi thÝch øng ë c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c. Bëi vËy qu¸ tr×nh CNH-H§H, còng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n vµ c¬ cÊu c¸c ngµnh kinh tÕ. Trong sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu cña qu¸ tr×nh CNH-H§H vÞ trÝ cña c¸c ngµnh sÏ ®­îc thay ®æi vµ c¸c ngµnh cã quan hÖ rµng buéc víi nhau: Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu, kinh tÕ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh CNH-H§H nãi chung diÔn ra theo xu h­íng sau ®©y: - N«ng nghiÖp, trong giai ®o¹n ®Çu gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu, lµ ho¹t ®éng kinh tÕ c¬ b¶n cña d©n c­, t¹o ra nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu cho d©n c­ vµ b¶o ®¶m mét sè ®iÒu kiÖn quan träng cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. §Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, khi nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n vÒ l­¬ng thùc, thùc phÈm ®· ®­îc b¶o ®¶m, n«ng nghiÖp sÏ chuyÓn vÞ trÝ xuèng hµng thø yÕu. Tû trong lao ®éng n«ng nghiÖp trong lao ®éng x· héi vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm n«ng nghiÖp trong tæng gi¸ trÞ s¶n l­îng sÏ gi¶m dÇn. Còng cÇn nãi thªm r»ng, trªn thÕ giíi gÇn nh­ kh«ng cã n­íc nµo lµm giµu b»ng n«ng nghiÖp thuÇn tóy. C«ng nghiÖp trong nhËn thøc lu«n ®­îc coi lµ ngµnh quan träng nh­ng trong mçi giai ®o¹n ®Çu cña CNH-H§H, c¶ n­íc ®ang ph¸t triÓn chØ cã lùc l­îng c«ng nghiÖp nhá bÐ s¶n xuÊt hµng tiªu dïng ®¬n gi¶n vµ khai th¸c c¸c s¶n phÈm th« tõ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Trong qu¸ tr×nh CNH-H§H c«ng nghiÖp lu«n ®­îc giµnh ­u tiªn ph¸t triÓn. Tuy CNH-H§H kh«ng ®ång nhÊt víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, nh­ng kh«ng thÓ CNH-H§H nÕu kh«ng ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp. Bëi vËy, víi vÞ trÝ khiªm tèn ban ®Çu, c«ng nghiÖp dÇn dÇn chiÕm lÜnh vÞ trÝ hµng ®Çu trong c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n cña ®Êt n­íc. - C¸c ho¹t ®éng dÞch vô s¶n xuÊt vµ dÞch vô ®êi sèng lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña d©n. Kh«ng thÓ cã qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa nhanh b»ng hÖ thèng dÞch vô, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ tåi ®­îc. Ngay giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh CNH-H§H cÇn chó ý tháa ®¸ng cho ph¸t triÓn hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nh­ vËy, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña mçi n­íc trong qu¸ tr×nh CNH-H§H sÏ tr¶i qua giai ®o¹n: tõ c¬ cÊu n«ng - c«ng nghiÖp - dÞch vô chuyÓn sang c¬ cÊu c«ng - n«ng nghiÖp - dÞch vô. c) Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa trong bÊt kú giai ®o¹n nµo còng ®Òu lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ - kü thuËt võa lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi. ViÖc thùc hiÖn cã kÕt qu¶ qu¸ tr×nh CNH-H§H sÏ thñ tiªu t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ kü thuËt, thÊp kÐm vÒ kinh tÕ, ®­a ®Êt n­íc tho¸t khái "vßng luÈn quÈn". §ång thêi, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa còng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh thñ tiªu t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ x· héi v¨n minh c«ng nghiÖp. Qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi cã quan hÖ rµng buéc nhau. Qu¸ tr×nh kinh tÕ kü thuËt t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt kü thuËt cho viÖc thùc hiÖn c¸c néi dung cña qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi. Ng­îc l¹i, qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi gãp phÇn t¹o nªn ®éng lùc cho thùc hiÖn qu¸ tr×nh kinh tÕ - kü thuËt. §èi víi mçi n­íc, CNH-H§H lµ qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi. Theo nhµ kinh tÕ häc W.Rostow, s­ ph¸t triÓn cña mçi ®Êt n­íc tr¶i qua 5 giai ®o¹n: X· héi truyÒn thèng. ChuÈn bÞ tiÒn ®Ò cho cÊt c¸nh; cÊt c¸nh; tiÕn tíi sù tr­ëng thµnh; Tiªu dïng ë tr×nh ®é cao. Cã thÓ thÊy qu¸ tr×nh CNH-H§H ®­îc khëi ®Çu b»ng viÖc "chuÈn bÞ tiÒn ®Ò cho cÊt c¸nh", ®­îc thùc hiÖn m¹nh mÏ trong giai ®o¹n "cÊt c¸nh" vµ kÕt thóc khi x· héi ®· "tiÕn tíi sù tr­ëng thµnh". Kho¶ng thêi gian cña mçi giai ®o¹n vµ toµn bé qu¸ tr×nh CNH-H§H dµi hay ng¾n phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan, trong ®ã nh©n tè x¸c ®Þnh ®óng m« h×nh chiÕn l­îc vµ tæ chøc thùc hiÖn tèt chiÕn l­îc CNH-H§H ®óng vai trß cùc kú quan träng. Khi ®Êt n­íc ®¹t tíi tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ - x· héi - kü thuËt - x· héi, qu¸ tr×nh CNH-H§H sÏ kÕt thóc. §Ó ®¸nh dÊu ®iÓm mèc nµy cÇn cã nh÷ng tiªu chuÈn cô thÓ nhËn ®Þnh, tiªu chuÈn nµy kh«ng ph¶i chØ lµ sù so s¸nh tr×nh ®é ®¹t ®­îc víi tr×nh ®é cña ®Êt n­íc trong qu¸ khø, mµ cßn ph¶i so s¸nh víi c¸c n­íc kh¸c theo nh÷ng chuÈn mùc chung (ch¼ng h¹n møc tæng s¶n phÈm trong n­íc tÝnh b×nh qu©n ®Çu ng­êi, tû träng n«ng nghiÖp trong tæng s¶n phÈm trong n­í; møc nµy l­îng tiªu chuÈn tiªu dïng tÝnh theo ®Çu ng­êi; l­îng calo tiªu thô b×nh qu©n ®Çu ng­êi...) d) Qu¸ tr×nh CNH-H§H còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay, më réng ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ quèc tÕ ®êi sèng trë thµnh xu thÕ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ. Mçi n­íc trë thµnh mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi, cã t¸c ®éng t­¬ng hç ë møc ®é kh¸c nhau víi kinh tÕ cña c¸c n­íc, kh¸c nhau vµ chÞu ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng kinh tÕ - x· héi chung cña thÕ giíi. ë mçi n­íc, viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu, ph­¬ng thøc CNH-H§H cÇn ph¶i ph©n tÝch, dù ®o¸n ®­îc nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ - x· héi chung cña thÕ giíi ®Æc biÖt lµ cña c¸c n­íc trong khu vùc. CÇn ph¶i ®Æt sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc trong viÖc x©y dùng hÖ thèng kinh tÕ më, t¨ng c­êng quan hÖ th­¬ng m¹i quèc tÕ tham gia vµo qu¸ tr×nh c¹nh tranh vµ liªn kÕt kinh tÕ quèc d©n. VÒ nguyªn t¾c, viÖc thùc hiÖn CNH-H§H ph¶i dùa vµo c¸c nguån lùc trong n­íc lµ chñ yÕu. ViÖc x©y dùng kinh tÕ më, thùc hiÖn ph­¬ng ch©m "tù lùc c¸nh sinh", ph¶i tiÕn hµnh trªn c¬ së ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña ®Êt n­íc ®Ó tham gia tÝch cùc vµo quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Trong bèi c¶nh nµy, viÖc tranh thñ sù trî gióp vÒ tµi chÝnh, kü thuËt, kinh nghiÖm qu¶n lý... tõ bªn ngoµi ph¶i ®­îc coi lµ mét ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt quan träng nhÊt lµ trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh CNH-H§H. Thùc tiÔn cho thÊy hµng tr¨m n­íc l¹c hËu cã thÓ kÕ thõa nh÷ng kinh nghiÖm ®å sé vµ sù trî gióp bªn ngoµi cña c¸c n­íc ph¸t triÓn, nh­ng nh÷ng thµnh c«ng l¹i qu¸ Ýt ái. Bèi c¶nh quèc tÕ vµ thùc tr¹ng trong n­íc cô thÓ rÊt kh¸c nhau, sù sao chÐp m¸y mãc kinh nghiÖm c¸c n­íc kh¸c nhau ch­a bao giê ®em l¹i tÊm g­¬ng thµnh c«ng nµo c¶. V¶ l¹i, mäi sù gióp ®ì ®Ò cã gi¸ theo tinh thÇn cã ®i cã l¹i. ViÖc khai th¸c c¸c nguån lùc t­ nh©n, ph¸t huy lîi thÕ tù nhiªn ®Ó tham gia vµo quan hÖ quèc tÕ kÕt hîp víi viÖc b¶o tån vµ t¸i t¹o c¸c nguån lùc Êy. Mäi sù l¹m dông "søc m¹nh cña con ng­êi trong chinh phôc tù nhiªn" theo kiÓu bãc lét, hñy ho¹i tµi nguyªn sÏ dÉn con ng­êi ®Õn chç tµn ph¸ ngay m«i tr­êng tån t¹i cña chÝnh m×nh. e) CNH-H§H kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých tù th©n vËn ®éng mµ lµ mét ph­¬ng thøc cã tÝnh chÊt phæ biÕn ®Ó thùc hiÖn môc tiªu cña mçi n­íc. Mçi n­íc ®Ò cã hÖ thèng môc tiªu riªng cña m×nh. Tuy vËy, vÒ h×nh thøc vÊn cã thÓ thÊy ®­îc t­¬ng ®ång vÒ hÖ thèng môc tiªu cña c¸c n­íc. §ã lµ x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt ngµy cµng hiÖn ®¹i, khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ®Êt n­íc, b¶o ®¶m nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nhanh vµ æn ®Þnh, c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho c¸c tÇng líp d©n c­... Môc tiªu cña mçi n­íc phô thuéc vµo quan ®iÓm cña hÖ thèng chÝnh trÞ l·nh ®¹o. Ph­¬ng h­íng qui m« vµ nhÞp ®iÖu CNH-H§H phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm chÝnh trÞ x· héi cña tõng n­íc. §ã chÝnh lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së kinh tÕ vµ kiÕn tróc th­îng tÇng. Vµ kh«ng thÓ thùc hiÖn thµnh c«ng CNH-H§H nÕu kh«ng cã hÖ thèng chÝnh trÞ - x· héi æn ®Þnh vµ kh«ng ®­îc ®æi míi. Ng­îc l¹i, còng kh«ng thÓ gi÷ ®­îc æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ - x· héi, chñ quyÒn cña ®Êt n­íc kh«ng thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh CNH-H§H. ChÝnh v× vËy, chóng ta cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i cã thÓ lµ nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ hãa c©n ®èi vµ hiÖn ®¹i dùa trªn tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ ngµy cµng ph¸t triÓn cao. C¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®ã ph¶i cã mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, cã tr×nh ®é x· héi hãa s¶n xuÊt vµ lao ®éng cao. §Ó cã ®­îc cèt lâi vËt chÊt - kü thuËt nh­ vËy, tÊt c¶ c¸c n­íc ph¶i tiÕn hµnh x©y dùng nã. Nãi c¸ch kh¸c, x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i vµ quy luËt chung, phæ biÕn ®èi víi tÊt c¶ c¸c n­íc trong hÖ thèng kinh tÕ "më". §©y lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô to lín, khã kh¨n nhÊt, nh­ng cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi sù sèng cßn cña bÊt cø x· héi nµo, n­íc nµo. ChØ khi t¹o ra c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i nh­ vËy míi cã thÓ lµm thay ®æi c¨n b¶n ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi, ®Èy m¹nh tèc ®é, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ tháa m·n ngµy cµng ®a d¹ng c¸c nhu cÇu cña nh©n d©n. B- Néi dung cña ®Ò tµi: I/ Nh÷ng khã kh¨n vµ thuËn lîi khi n­íc ta tiÕn hµnh CNH-H§H. Cã thÓ chia qu¸ tr×nh CNH ë n­íc ta trong h¬n 30 n¨m qua thµnh 2 giai ®o¹n lín: 1960 - 1986 vµ 1986 ®Õn nay: 1. Giai ®o¹n 1960-1986: §Æc tr­ng c¬ b¶n cña giai ®o¹n nµy lµ thùc hiÖn mét chiÕn l­îc nhÊt qu¸n ®­îc x¸c ®Þnh tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø III (9/1960) vµ cã ®iÒu chØnh, bæ sung chót Ýt trong c¸c §¹i héi IV (12/1976); V (1981) vµ c¸c héi nghÞ Trung ­¬ng. §¹i héi §¶ng lÇn thø III chØ râ: "Muèn c¶i tiÕn t×nh tr¹ng n«ng nghiÖp l¹c hËu hiÖn nay cña n­íc ta, ®­a n­íc ta chÕ ®é s¶n xuÊt nhá lµ chñ yÕu lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa, chóng ta kh«ng cã con ®­êng nµo kh¸c ngoµi con ®­êng c«ng nghiÖp hãa XHCN. V× vËy CNH XHCN lµ nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta"(1) vµ (2) V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §¶ng lao ®éng ViÖt Nam (9-1960) vµ "chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ c«ng nghiÖp hãa XHCN ë miÒn B¾c lµ: "X©y dùng mét nÒn kinh tÕ XHCN c©n ®èi vµ hiÖn ®¹i, kÕt hîp víi n«ng nghiÖp vµ lÊy c«ng nghiÖp nÆng lµm nÒn t¶ng, ­u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng lµm nÒn t¶ng, ­u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n¨ng mét c¸ch hîp lý, ®ång thêi ra søc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ nh»m biÕn n­íc ta tõ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i"(2). Trong kho¶ng thêi gian ng¾n ngñi (1961-1964) CNH ë miÒn B¾c ®· ®­îc tiÕn hµnh víi nhÞp ®iÖu khÈn tr­¬ng trong ®iÒu kiÖn hßa b×nh vµ thu ®­îc kÕt qu¶ ®¸ng ghi nhËn. N¨m 1965 so víi 1955 vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n trong c«ng nghiÖp t¨ng 6 lÇn: Gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp t¨ng 9,2 lÇn, trong khi ®ã ®Çu t­ c¬ b¶n cho n«ng nghiÖp chØ t¨ng 1,96 lÇn vµ gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng n«ng nghiÖp t¨ng 1,6 lÇn. Trong thêi kú 1961-1965. Tè ®é t¨ng b×nh qu©n gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp lµ 13,4%, cña n«ng nghiÖp 4,1%. Do vËy tû träng cña c«ng nghiÖp trong thu nhËp quèc d©n t¨ng tõ 16% (1957) lªn 18,2% (1960) vµ 22,2% (1965); Cßn tû träng n«ng nghiÖp gi¶m tõ 44,3% (1957) xuãng 42,3% (1960) vµ 41,7% (1965). §Õn n¨m 1964 miÒn B¾c n­íc ta vÒ c¨n b¶n gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò l­¬ng thùc vµ ®¸p øng ®­îc 90% nhu cÇu hµng tiªu dïng ®ång thêi b¾t ®Çu t¹o nguån tÝch lòy tõ trong n­íc. §Çu n¨m 1965, ®Õ quèc Mü ®· më réng chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n ra miÒn B¾c. Tr­íc t×nh h×nh míi ®ã §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· chñ tr­¬ng chuyÓn h­íng x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cho phï hîp víi thêi chiÕn, ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o ph­¬ng h­íng l©u dµi cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa. §¶ng ta chñ tr­¬ng võa chó träng ®óng møc x©y dùng kinh tÕ trung ­¬ng võa lÊy x©y dùng kinh tÕ ®Þa ph­¬ng lµm träng t©m, võa s¶n xuÊt võa chiÕn ®Êu. Ngay trong nh÷ng n¨m cã chiÕn tranh ph¸ ho¹i do ®Õ quèc Mü g©y ra, vèn chi cho ph¸t triÓn kinh tÕ vÉn t¨ng lªn. So víi thêi kú 1955-1957 vèn chi cho ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi kú 1965-1968 t¨ng 5,7 lÇn. MÆc dï n¨m 1972 lµ n¨m ®Õ quèc Mü ®¸nh ph¸ ¸c liÖt nh©t, vèn chi cho ph¸t triÓn kinh tÕ vÉn gÊp 2,4 lÇn so víi 1960 vµ gÊp 1,8 lÇn so víi 1964. Vèn ®Çu t­ vµo c«ng nghiÖp lu«n chiÕm tû träng lín trong tæng sè vèn ®Çu t­ cho khu vùc s¶n xuÊt vËt chÊt nãi riªng vµ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n nãi chung: 37,4% (1958-1960); 44% (1961-1965); 32,4% (1966-1971); 32,9% (1972-1975). Trong ®ã phÇn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc cho c«ng nghiÖp ®Þa ph­¬ng qu¶n lý t¨ng nhanh vÒ tèc ®é vµ n©ng lªn vÒ tû träng. Dï trong hßan c¶nh ph¶i ®¸nh tr¶ hai lÇn chiÕn tranh ph¸ ho¹i ¸c liÖt, ph¶i tËp trung søc ng­êi, søc cña cho gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n­íc, miÒn B¾c vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi tiÕp tôc c«ng nghiÖp hãa vµ ®· ®¹t ®­îc thµnh tùu: "C¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi ®­îc x©y dùng mét b­íc. §· cã nh÷ng c¬ së ®Çu tiªn cña c«ng nghiÖp nÆng. N¨ng lùc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, giao th«ng, x©y dùng ®Òu t¨ng so víi tr­íc chiÕn tranh". NÕu trong thêi kú 1961-1965 tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m cña tµi s¶n cè ®Þnh lµ 15,5% th× trong suèt thêi kú chiÕn tranh ph¸ ho¹i (1966-1970) tèc ®é vÉn lµ 12,2%. Tµi s¶n cè ®Þnhh 1975 so víi n¨m 1960: trong c«ng nghiÖp t¨ng 4,5 lÇn, trong n«ng nghiÖp t¨ng 6,0 lÇn. §Õn n¨m 1975 c¬ cÊu kinh tÕ ®· cã sù chuyÓn dÞch quan träng, tû träng c«ng nghiÖp trong thu nhËp quèc d©n ®­îc n©ng lªn 16% (1957); 18,2% (1960); 22,2% (1965); 26,6% (1971); 24% (1974); 28,7% (1975). C¬ cÊu c«ng nghiÖp ®· cã sù ph¸t triÓn vµ chuyÓn dÞch. Nh÷ng c¬ së ®Çu tiªn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng quan träng ®· ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nh­: ®iÖn, than, c¬ khÝ, luyÖn kim, hãa chÊt, vËt liÖu x©y dùng... tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh thuéc c«ng nghiÖp nhãm A nhanh h¬n tèc ®é ph¸t triÓn chung cña toµn ngµnh c«ng nghiÖp. N¨m 1975 so víi n¨m 1955 gi¸ trÞ s¶n l­îng ngµnh ®iÖn lùc 22,3 lÇn, cña ngµnh c¬ khÝ gÊp 59,8 lÇn vµ ngµnh hãa chÊt gÊp 79,1 lÇn. Trªn miÒn B¾c ®· h×nh thµnh nhiÒu khu c«ng nghiÖp tËp trung: Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, Hµ B¾c, ViÖt Tr×, Th¸i Nguyªn, Nam §Þnh, Thanh Hãa, Vinh... §éi ngò c¸n bé khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nh©n kü thuËt t¨ng kh¸ nhanh, lµ vèn quý, lµ yÕu tè quan träng cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa ë thêi